Temat: Nauczycielskie manewry wobec uczniów.
Strategia „wielkiego kłamstwa”.
Strategia „wielkiej prawdy”.
Strategia wyolbrzymiania ego.
Strategia bezsilności.
Strategia przyjaznego wroga.
Rola nauczyciela w stymulowaniu motywacji osiągnięć.
Jak zarabiać.
Jak wypoczywać.
Co robić z uczniami.
Satrapa.
Równiacha.
Szpenio.
Według amerykańskiego psychologa Roberta D. Stroma, niektórzy nauczyciele w relacjach z uczniami mają pokusę i skłonności stosowania manipulacyjnych strategii „wszechwładzy” i „wszechwiedzy”. Wielu pedagogów-postawionych wobec nadmiernych oczekiwań uczniów i ich rodzin-poddaje się pokusie odgrywania przed uczniami roli wszechmocnych i wszechwiedzących.
Pierwszym krokiem nauczyciela w tym kierunku jest pokazanie uczniom oraz przekonanie ich o tym, że wie on o nich wszystko i ma nad nimi ostateczną władzę. Uczniowie wierzą, że nauczyciel często wie o nich to, z czego oni sami nie zdają sobie sprawy. Te wątpliwości oraz przewaga nad uczniami związana z wiekiem i wiedzą pozwalają nauczycielowi stosować taktykę bluffu. Jej podstawową, psychologiczną funkcją w tym przypadku jest zachowanie równowagi między niekompetencja jednej osoby (ucznia) a ważnością drugiej (nauczyciela). Gdy niepewny nauczyciel czuje się zagrożony ze strony zdolnego ucznia oraz jest przekonany, że uczniowie oczekują od niego odpowiedzi na wszystkie pytania i problemy, często ucieka się do bluffu. Jest spora grupa uczniów, którzy zawsze będą chcieli stawiać wyzwanie autorytetowi nauczyciela, kwestionować wszelkie źródła wiedzy i wyszukiwać nieścisłości w jego rozumowaniu. Nauczyciel natomiast wie, że jego największym sprzymierzeńcem jest wyobraźnia ucznia. Pokazuje uczniowi, że wiele o nim wie (choć nie udziela konkretnych informacji). W uczniu zaczyna narastać napięcie, gdy poszukuje on w swojej pamięci jakiś wydarzeń, myśląc sobie „co ten nauczyciel może o mnie wiedzieć”. Wystarczy teraz tylko gdy nauczyciel powie „nie ujawnię żadnych informacji o twoim zachowaniu, tylko zachowuj się tak jak przystało na ucznia a wszystko będzie dobrze.” Ponieważ uczeń boi się represji nauczyciela zgadza się w tym momencie i ulega mu. W taki sposób nauczyciel zachowuje kontrolę nad niesfornym wychowankiem. Uczeń staje się ofiarą bluffu nauczyciela.
Rola wszechwiedzącego odgrywana jest wobec klasy na co dzień, podczas odpytywania uczniów. Stosowane są przy tym przez nauczyciela przeróżne manewry, aby przekonać uczniów o swej mądrości. Wystarczy jedna odpowiedź na dociekania uczniów
w przypadku jakiegoś tematu, a odnosząca się do rzeczy z nim nie związanej lub niemożliwej do zrozumienia przez nich. Uczniowie nie chcą pokazać się od słabej strony więc nie przyznają się do niezrozumienia wyjaśnień belfra. Dla niektórych fakt, że wywody nauczyciela są niezrozumiałe jest oznaką jego geniuszu.
Inna sztuczka nauczyciela to omijanie pytań, na które nie umie on odpowiedzieć zaraz po postawieniu ich przez ucznia lub ukazanie go w innym świetle tak, aby móc dać na nie odpowiedź, jaką miało się przygotowaną wcześniej. Niekoniecznie jednak odpowiedź ta będzie satysfakcjonowała pytającego.
Inna metoda w zakresie powyższej strategii dotyczy zbywania ciekawskich przez odpowiedź na trudne pytanie unikiem typu: „Sam to sprawdź”. Daje to uczniom do zrozumienia, że wszystkie odpowiedzi na pytania mogą znaleźć sami, jednak rezygnują z tego, gdyż wymaga to od nich dodatkowego wysiłku. Jak widać wysoką trzeba zapłacić cenę za zaspokojenie swojej ciekawości.
Kolejnym przykładem strategii „wszechwiedzący nauczyciel” jest ta, kiedy popełnia on błąd podczas pisania na tablicy. Gdy jakiś uczeń zwróci mu uwagę udaje, że zrobił to umyślnie, np. z ciekawości, by sprawdzić czy ktoś to zauważy lub po to, by przekonać się czy uczniowie uważają w czasie lekcji.
Strategie wszechwładzy i wszechwiedzy są anachroniczne i powinny być zastąpione przez takie, które są charakterystyczne dla nauczyciela jako przewodnika, animatora edukacji uczniów. Nauczyciel animator powinien wiedzieć, że szacunek uczniów można zdobyć bez powyższych oszustw. Nauczyciel musi akceptować swoje ograniczenia. Skromność jest cechą generalnie wyróżniającą dobrego nauczyciela.
Wszyscy uczniowie potrzebują wsparcia w rzeczywistości, jaka ich otacza, jakiejś struktury, kogoś lub czegoś, co pomogłoby im pozbyć się obawy nieznanego. Nauczyciel jako przewodnik czy animator dobrze spełnia tę funkcję.
Strategia wielkiego kłamstwa.
Strategia „wielkiego kłamstwa” stosowana jest jako środek na wymuszanie posłuszeństwa. Może to być niewielkie przeinaczenie faktów lub zupełna fabrykacja. Celem jest zmniejszenie pewności siebie u ofiary i wymuszenie na niej w zamian zależności od stosującego tę strategię. Przez wzmaganie wątpliwości ucznia odnośnie jego własnych zdolności, postępów i perspektyw na przyszłość, można ograniczyć lub wręcz zupełnie wyeliminować jego opór, jaki normalnie prezentowałby na tle klasy.
Strom uważa, że nauczyciele czasem używają kłamstwa, by zapewnić sobie komfort spokoju uczniów uznawanych za sprawiających im najwięcej trudności.
Poza niebezpieczeństwem, wynikającym ze stawiania ucznia w sytuacji zagrożenia, co obciąża go niepotrzebnym stresem, nauczyciele powinni - zdaniem Stroma - zrozumieć, że słowa nie zawierające gróźb mogą działać tak samo skutecznie, jak każde inne w wywieraniu wpływu na uczniów i porozumiewaniu się z nimi.
Strategia wielkiej prawdy.
Strategia wielkiej prawdy jest w zasadzie przeciwną strategią przemocy nauczycieli wobec uczniów. Polega ona na tym, że gdy dziecko rozmawia podczas zarządzonej przez nauczyciela ciszy w klasie, każe mu się napisać sto razy: „nie będę rozmawiał podczas lekcji”.
Nauczyciele o dobrych intencjach wychowawczych nigdy nie używają strategii „wielkiego kłamstwa” poza wyjątkowymi sytuacjami, gdy trzeba jakoś zmusić ucznia do powagi w zachowaniu, mając w tym ostatnią nadzieję na umotywowanie go do właściwego postępowania w przyszłości.
Strategia wyolbrzymiania ego.
Strategia „wyolbrzymiania ego” stosowana jest często jako taktyka postępowania przez nauczycieli, którzy chcą stosować wobec uczniów manewr ukrytej przemocy. Przy tej strategii chodzi najpierw o odwołanie się do potrzeby ofiary-bycia docenianym przez otoczenie, a następnie zaaranżowania takiej sytuacji, w której dana osoba „straci twarz”. Po zdobyciu sobie sympatii ofiary celem staje się wymuszenie na niej pożądanego zachowania przez wywieranie presji na system obronny jej ego, jej potrzeby uznania w oczach innych.
Gdy ofiara zostaje w pełni przekonana, że jest doceniania jak nigdy dotąd, przekonujący ją grozi jej natychmiastowym końcem przyjaźni, uznania i oczarowania, jeśli nie okaże się ona jego godnym. Oznacza to, że ofiara musi teraz sprawdzić się intelektualnie, emocjonalnie, aby przyjaźń mogła być kontynuowana.
Strategia ta sprowadza się do nieuczciwego wykorzystania naturalnej potrzeby uznania drugiej osoby, bycia docenianą. Uczniowie, którzy mają zaniżoną samoocenę łatwo ulegają tej taktyce.
Wrażliwy nauczyciel będzie zawsze zmierzał do tego, by wszyscy jego uczniowie czuli się ważni bez względu na wyniki osiągane w szkole.
Każdy uczeń reprezentuje sobą wartość nie związaną z umiejętnościami szkolnymi, dlatego też każdy powinien być doceniony z innych-niż szkolne postępy w nauce-powodów. Niestety zasada ta jest najczęściej wypierana.
Strategia bezsilności.
Gdy jakąś osobę możemy zmusić do tego, by czuła się bezsilna, gdy jej własna, naturalna potrzeba bezpieczeństwa będzie niezaspokojona to wówczas kontrolę nad nią zdobędzie się szybciej. Wszystkie metody zastosowania tej strategii opierają się zdaniem Stroma na założeniu, że aby złamać opór człowieka należy go najpierw pozbawić wszelkich możliwości obrony i wsparcia.
Można to osiągnąć przez ciągłe węszenie, naleganie na tłumaczenie przez ucznia motywów wszystkiego co robi, lub przez nadmierne czepianie się sposobu ubierania się przez ucznia, jego autystycznego myślenia, itp. Chodzi tu o osłabienie środków samoobrony, które uczeń stosuje wobec innego ośrodka presji na jego osobowość. Zamiast znoszenia stanu bezradności, uczniowie powinni nabywać poczucie własnej wartości, dumy z siebie. Samoświadomość jest zatem skuteczną obroną przed manipulacją ze strony innych i przed utratą własnego krytycyzmu.
Strategia „dowartościowania siebie” jest stosowana przy zachowaniu szacunku dla pytań
i wartości ucznia, pomocy młodym ludziom w poznawaniu wartości własnego myślenia, zachęcania do stosowania unikalnych umiejętności, przy rozwiązywaniu problemów, itp. Umożliwianie uczniom „zachowanie twarzy” i uświadamianiu im na bieżąco ich postępów.
Strategia przyjaznego wroga.
Strategia przyjaznego wroga jest kolejną strategią ukrytej przemocy, o której pisze w swojej książce Strom. Jest to takie wpływanie na ucznia, aby obrócić przeciw niemu jego własne środowisko klasowe, lub nawet szkolne. Później można dać mu do zrozumienia, że nauczyciel jest jego ostatnim i jedynym przyjacielem. Często wymaga to stworzenia takiej sytuacji, w której wymuszona, rówieśnicza wrogość wobec konkretnych osób zostaje szczególnie uwydatniona (np. zmuszenie ucznia do „kablowania”). Zazwyczaj związek między nauczycielem a uczniem pogłębia się, stawiając tego drugiego w pozycji uległej, zależnej. W innej sytuacji nauczyciel, chcąc kontrolować zachowanie grupy przez stosowanie technik rzekomo motywacyjnych, nieumyślnie stwarza warunki wyzwalające opór uczniów. Niektóre z takich praktyk to, np. nadawanie specjalnych przywilejów niektórym uczniom, wyróżnianie uczniów zawsze posłusznie wykonujących polecenia nauczyciela, itp. W wielu przypadkach rodzi to antypatię. Uczeń wyróżniany nazywany jest „pupilkiem” czy „lizusem” nauczyciela, więc to co miało być dla niego wyróżnieniem staje się karą.
Nauczyciel nie powinien także rozbijać uczniowskich grup i klik, mimo obawy przed negatywnymi skutkami ich istnienia lub przed zagrożeniem utraty kontroli nad nimi. Zdaniem Stroma powinien dążyć do ulepszenia funkcjonowania tych grup, a w szczególności ich mocy oddziaływania na poszczególnych członków.
Wg badań Stroma jest wiele form ukrytej przemocy. Stosowanie tych wszystkich strategii nie jest ani wzorem, ani zaletą kompetentnego nauczyciela. Autorytet ma swoje miejsce w procesie rozwoju, ale gdy autorytet podważa wartość jednostki, to jest to już tyrania.
Rola nauczyciela w stymulowaniu motywacji osiągnięć.
Motywacja jest procesem sterującym czynnościami uczenia się i regulującym stosunek ucznia do nauki oraz wyznacznikiem efektów jego pracy. Od niej w dużym stopniu zależy samodzielność i aktywność uczniów samodzielność i aktywność uczniów oraz poziom osiąganych wyników. Problemem ten stał się przedmiotem wielu badań (M. Tyszkowa, L. Niebrzydowski, Z. Putkiewicz, S. Korczyński ).
Stwierdzono, że motywacja osiągnięć zależy od wartości celu, do którego jednostka dąży, oraz od stopnia prawdopodobieństwa sukcesu i porażki.
W kształtowaniu motywacji do nauki ważną rolę spełniają rodzice i nauczyciele. Powinni oni m.in. uświadomić uczniom cel ich działania.
Właściwie ukształtowana motywacja stanowi najważniejsze źródło sukcesów szkolnych. Od rodzaju motywacji i jej siły zależą postępy w nauce oraz postawa ucznia wobec szkoły. Jednym z zadań edukacyjnych szkoły jest więc ukształtowanie silnych i trwałych motywów uczenia się.
Na tworzenie się systemu motywacyjnego mają wpływ czynniki wewnętrzne i czynniki zewnętrzne. Te pierwsze to warunki wewnętrzne ucznia (zadatki anatomiczno-fizjologiczne, struktura i pobudliwość układu nerwowego, aktualny stan zdrowia, funkcje instrumentalne). Te drugie natomiast tworzą tzw. warunki zewnętrzne (osobowość nauczyciela, wpływ grup rówieśniczych, dobór metod pracy, funkcjonowanie systemu wzmocnień, ocenianie osiągnięć z poszczególnych przedmiotów, współpraca z domem rodzinnym, atmosfera wychowawcza środowiska rodzinnego). Ważnym czynnikiem motywacyjnym jest organizacja środowiska dydaktycznego ucznia.
Wyróżnia się więc motywację wewnętrzną i zewnętrzną, z których najwartościowsza w uczeniu jest ta pierwsza, która oparta jest na wzmocnieniach wewnętrznych. Gdy motywacja wewnętrzna jest słaba lub niedostatecznie rozwinięta, należy wprowadzić elementy motywacji zewnętrznej. Sukcesy odnoszone w wyniku motywacji zewnętrznej mogą doprowadzić do ukształtowania się silnej motywacji wewnętrznej.
Wg S. Gerstmanna (1962), podstawowym źródłem motywacji uczniów jest postawa nauczyciela zachęcająca do pracy.
Kształtowaniu motywacji uczniów do nauki sprzyja także rozwijanie partnerskiego stosunku między wychowawcą a wychowankiem oraz zaangażowanie nauczyciela w realizację zadań dydaktyczno-wychowawczych. J. Poplucz proces pedagogiczny w dużym stopniu utożsamia z procesem motywacyjnym. Grupy zabiegów motywacyjnych nauczyciela, które mogą się ujawniać w różnych momentach procesu dydaktyczno-wychowawczego, wyróżnione przez tego autora:
Motywowanie w toku czynności organizacyjnych, (wywołuje nastawienie do pracy, przyjęcie właściwej postawy, itp.).
Motywowanie przez informację, (instruowanie, zadawanie pytań, poleceń dokonywanie porównań, opisów, uogólnień, zachęcanie do samodzielnego poszukiwania informacji, itp.).
Motywowanie przez naprowadzanie, ( gdy uczeń nie zrozumie, lub błędnie zinterpretuje jakieś zagadnienie to nauczyciel powinien w porę udzielić mu pomocy polegającej na naprowadzeniu ucznia na prawidłowy tok rozumowania).
Motywowanie przez kontrolę i korektę, (sprawdzian z przebiegu i wyników pracy ucznia.)
Poza wymienionymi grupami czynności autor wymienia także specyficzne czynności motywujące. Są to m. in.: pomaganie, uczenie technik uczenia się, doradzanie, wskazywanie przykładów, zachęcanie do wzmożonego wysiłku, budzenie zaciekawienia, przypominanie reguł i twierdzeń, wskazywanie źródeł, opracowywanie przykładów próbnych, skłanianie do samokontroli i autokorekty, organizowanie wzajemnej pomocy i inne.)
Aby motywację rozwinąć lub podtrzymać na określonym poziomie należy przestrzegać następujących zasad motywowania:
Zasada podmiotowego traktowania ucznia.
Zasada okazywania uznania i doceniania osiągnięć.
Zasada udzielania pomocy i wsparcia psychicznego.
Zasada asertywnego ustosunkowania się do uczniów.
Zasada dostrzegania i uwzględniania różnic między uczniami.
Zasada dostrzegania zmian występujących w pracy ucznia.
Zasada wywoływania zaciekawienia i rozbudzania zainteresowań.
Zasada umiejętnego stosowania wzmocnień.
Zasada tworzenia zdrowego klimatu psychicznego w zespole klasowym.
Zasada ciągłości współpracy między szkołą a domem.
Zasada umiejętnego rozwijania i przekształcania motywów.
Zasada samorealizowania przez edukację.
Ad. 1)
Zasada ta to szanowanie osobowości ucznia, godne jego traktowanie, docenianie jego wysiłku, likwidowanie sytuacji lękowych, itp. Od właściwego traktowania ucznia zależy w dużym stopniu utrzymanie ogólnego poziomu motywacji i trwałości motywów. Jest to jedna z ważniejszych umiejętności pedagogicznych. Można ją zatem uznać jako nadrzędną zasadę motywacji działania uczniów na wszystkich etapach kształcenia.
Ad. 2)
Zasada ta wymaga od nauczyciela tworzenia warunków do odnoszenia chociażby sporadycznie sukcesu w trakcie działań związanych z uczeniem się. Nauczyciel powinien rozbudzać wiarę w możliwości ucznia, stymulować dążenie do osiągnięć i pełnego rozwoju osobowości, stwarzać sytuacje wyzwalające potrzebę satysfakcji z pracy. Każdy uczeń chce być zauważony, doceniany, czuć się potrzebny i wartościowy.
„Samospełniające się proroctwa”. Jeżeli będzie się wmawiać uczniowi negatywne cechy, eksponować jego wady, wówczas uwierzy on, że taki jest i nie będzie robił nic, by się zmienić.
Ad. 3)
Zasada ta wymaga zrozumienia ucznia i zainteresowania się jego problemami oraz udzielania mu wsparcia i pomocy, gdy znajdzie się w trudnej dla niego sytuacji. Wsparcie nauczyciela jest ważne właśnie w sytuacjach, gdy uczeń obawia się, że może ponieść porażkę lub może nie poradzić sobie z jakimś zadaniem. Wówczas ulega zagrożeniu „ja”, czyli podmiotowość dziecka. Wtedy uczeń potrzebować może wsparcia emocjonalnego (dodawanie sił, odwagi, otuchy) lub wsparcia instrumentalnego (usuwanie przeszkód, blokad i udzielanie konkretnej pomocy). W pracy dydaktycznej bardzo ważne jest posługiwanie się metodą nauczania, którą określa się jako wspieranie. Jest to dostosowywanie przez dorosłych poziomu udzielanej dziecku pomocy do poziomu jego funkcjonowania.
Ad. 4)
Asertywne ustosunkowanie się do ucznia wyraża się w tym, że nie narusza się godności ucznia, ale nie pozwala mu się także na naruszenie swojej godności i nie pozwala sobą manipulować. Asertywność nauczyciela to umiejętność otwartego wyrażania swoich myśli, uczuć, przekonań, bez lekceważenia poglądów i uczuć uczniów. Asertywność oznacza mówienie (bezpośrednie i stanowcze, ale łagodne i ciepłe) o tym co się czuje i myśli oraz czego oczekuje się od ucznia i szanuje się jego prawa.
Nauczyciel i uczeń mają swoje prawa.
Umiejętności asertywne umożliwiają uniknięcie konfliktów, osiąganie kompromisu bez urażania własnej godności i rezygnacji z uznanych wartości.
Ad. 5)
Różnice indywidualne między uczniami stanowią istotny czynnik decydujący o przebiegu nauczania i wychowania. Nauczyciel powinien spojrzeć na klasę jako zbiór jednostek o odmiennych właściwościach psychicznych. Zdarza się, że u różnych dzieci w tym samym stadium rozwojowym istnieją duże różnice w rozwoju określonej funkcji.
Istnieją różnice między jednostkami w poziomie reaktywności (J. Strelau). Reaktywność przejawia się w trzech formach zachowania:
intensywności reagowania emocjonalnego na bodźce;
wrażliwości zmysłowej;
wytrzymałości i zdolności tolerowania długotrwałego wysiłku.
Ze względu na to można wyróżnić uczniów wysoce reaktywnych i nisko reaktywnych.
U podłoża zachowania reaktywnego leży mechanizm przetwarzania stymulacji, tj. tłumienia lub wzmacniania siły bodźców (stymulacji).
Ad. 6)
Uczeń powinien być oceniany w zależności od wkładu pracy i uzyskiwanych efektów. Nauczyciel powinien dostrzegać zmiany w funkcjonowaniu emocjonalnym ucznia oraz niekorzystne zmiany w sferze osobowości i postaw.
Ad. 7)
Nauczyciel powinien wywoływać silne zainteresowanie, które jest głównym i najkorzystniejszym motywem działalności ucznia. Może robić to przez rozbudzanie ciekawości nauczanym przedmiotem, organizowanie aktywności poznawczej, emocjonalnej oraz nadążanie za pasją ucznia.
Ad. 8)
Wzmocnienia są bodźcami nieobojętnymi dla jednostki. Mogą być dodatnie lub ujemne.
Zasada ta wynika z prawa efektu, zgodni z którym każde działanie prowadzące do pożądanego wyniku lub przynoszące jednostce korzyść jest chętnie powtarzane w podobnych okolicznościach.
Z uczniem związane są wzmocnienia w postaci ocen szkolnych. Motywacja zewnętrzna w postaci ocen, wyróżnień, pochwał pozwala budować i podnosić prestiż dziecka w szkole i w domu. Motywacja do nauki powinna być regulowana rozważnym operowaniem wzmocnieniami. Wzmocnienia i motywacja są nierozdzielne.
Nauczyciel powinien informować ucznia o efektach jego pracy i uzasadniać oceny.
W ocenie wyraża się zaspokojenie wielu potrzeb (uznania i poczucia własnej wartości). Zasada stosowania wzmocnień wymaga od nauczyciela i bardzo zindywidualizowanego operowania ocenami oraz rozważnego podejścia do wszystkich uczniów, wyrażania uznania kiedy tylko uczniowie na to zasługują. Osoby nagradzane stają się bardziej pewne siebie, gdy w przyszłości staną przed podobnym zadaniem za które zostały nagrodzone. Sprzeczne z tą zasadą jest stawianie ocen niedostatecznych z błahego powodu. Motywacja traci również na znaczeniu w przypadku odroczenia wzmocnień, gdy dzieci muszą długo czekać na efekty swojej pracy.
Ad. 9)
Wzajemne kontakty uczniów w klasie podwyższają lub obniżają motywację do nauki. Ich wzajemne stosunki, poczucie akceptacji lub odrzucenia, istotnie wpływają na to jak się dzieci uczą i jaka jest ich postawa do uczenia się. Dla rozwoju motywacji ważne jest to jakie doświadczenia jednostka wynosi z życia w grupie. Nauczyciel tworzy klimat emocjonalny klasy.
Ad. 10)
Motywacja do nauki w dużym stopniu zależeć może także od rodziców. Powinny być zachowane pozytywne relacje nauczyciela ze środowiskiem domowym ucznia. Prawidłowy układ stosunków rodzice-nauczyciel prowadzi do lepszego zrozumienia wspólnych działań i obiektywnego oceniania ich przez dom i na odwrót.
Rodzice mogą dostarczać nauczycielom wielu informacji, które pomogą poznać dziecko i ułatwić pracę dydaktyczną w klasie. Nauczyciel wówczas wie na jaki rodzaj wsparcia i pomocy dziecko w domu może liczyć. Znając potrzeby środowiska szkoła może bardziej świadomie wywierać wpływ na dziecko i jego rodzinę. Należy zabiegać o to, aby rodzice nie tylko rozumieli zamierzenia wychowawcze szkoły, lecz je w domu kontynuowali.
Ad. 11)
Nauczyciel musi rozumieć, znać motywy jakimi kierują się uczniowie oraz wykorzystywać wiedzę o strukturze motywów dla podtrzymania motywacji. Nauczyciel powinien także poznać hierarchię motywów ucznia, co ułatwi mu przewidywanie zachowań uczniów i pomoc w rozwoju pożądanych form postępowania wychowanka.
Nauka szkolna oparta jest na motywach: poznawczych, społeczno-ideowych, ambicyjnych, praktyczno-szkolnych, praktyczno-zawodowych, lękowych, wynikających z poczucia obowiązku.
Ad. 12)
Zasada ta powinna być celem, do którego ostatecznie dąży nauczyciel pełniąc swoją rolę zawodową. Nauka powinna być oparta na systemie wewnętrznej samokontroli, by uczeń uczył się bez nacisku z zewnątrz. Wychowawca może uczniom pomagać odnajdywać lub formułować cele ich rozwoju.
Samorealizacja-najwyższy wymiar autoedukacji.
Motyw samorealizacji rozwinie się, gdy wychowawcy będą stosować się do wyżej wymienionych zasad motywowania, w przeciwnym przypadku wystąpi wiele czynników ograniczających samorealizację.
Jak zarabiać.
Nauczyciel poza zajęciami planowanymi ma możliwość „dorabiania”. Sposoby zdobywania różnych dodatków do pensji nauczycielskiej:
zastępstwa (sposób mało absorbujący);
zajęcia pozalekcyjne (nie podlegają one tym samym rygorom co normy lekcyjne);
korepetycje (w domu ucznia, w swoim domu lub w wynajętym lokalu, indywidualne lub grupowe);
zatrudnienie w szkole prywatnej.
Poza tym nauczyciel ma możliwość oszczędzania na niektórych wydatkach (korzystanie z bezpłatnych lub ulgowych posiłków, z wycieczek i wyjazdów wakacyjnych, świadczenia niektórych rodziców, pewnych usług na swoją rzecz-krawieckich, budowlanych, elektromechanicznych, itp.)
Jak wypoczywać.
Nauczyciel w porównaniu z innymi zawodami ma więcej wolnego (ferie zimowe, letnie wakacje).
Istnieją trzy rodzaje spędzania czasu wolnego:
Komercjalizacja czasu wolnego. Część czasu wolnego poświęcona jest po prostu na zdobywanie pieniędzy, które następnie zostaną przeznaczone na zagospodarowanie wolnych chwil.
Prywatyzacja czasu wolnego. Jest to poświęcenie czasu wolnego na swoje pasje i hobby.
Uspołecznienie (instytucjonalizacja) czasu wolnego. Wykorzystanie możliwości tkwiących w szkole-wycieczki, zimowiska, kolonie i obozy.
Co robić z uczniami.
Istnieją trzy strategie (style) kierowania grupą:
Styl autokratyczny (lub dyrektywny). Nauczyciel sam decyduje o tym co i jak uczniowie mają robić .Ocenia uczniów nie zdradzając im kryteriów tych ocen. Taki nauczyciel to satrapa.
Styl demokratyczny (integratywny lub motywujący). Występuje tutaj pełna współpraca nauczyciela z uczniami. Propozycje w formie alternatyw. Taki nauczyciel to szpenio.
Styl liberalny (anarchistyczny). Nauczyciel pozostawia uczniom pełną swobodę wycofując się ze swojej funkcji. Taki nauczyciel to równiacha.
Satrapa.
Uczniowie działają zgodnie z jego rozkazami. Nie mogą mieć żadnych wątpliwości i problemów. Taki nauczyciel tępi i karze wszelkie próby zawracania mu głowy. Stosuje on bardzo surowe kryteria. Często odpytuje na lekcjach i robi niezapowiedziane sprawdziany. Typ nielubiany przez uczniów.
Równiacha.
Na pierwszy rzut oka przyjaciel uczniów. Jednak jego podejście jest lekceważące. Jego wysiłek jest jak najmniejszy. Rzadko robi jakiekolwiek sprawdziany. Na lekcji nauczyciel zadaje uczniom coś do zrobienia a sam się nie angażuje. Uczniowie lubią takiego nauczyciela ale również go lekceważą.
Szpenio.
Czuje potrzebę zrobienia czegoś dla uczniów. Ich los nie jest obojętny takiemu nauczycielowi. Taki typ zostaje wciągany w problemy wychowanków i często zaciera się granica między pracą a wypoczynkiem, życiem zawodowym a prywatnym. Taki nauczyciel zyskuje uznanie i szacunek wśród uczniów.