Zbiorowości i grupy społeczne.
Zbiór społeczny to ogół ludzi posiadający jakąś cechę wyróżnioną przez obserwatora zewnętrznego, bez względu na to czy ludzie ci uświadamiają sobie posiadanie tej cechy. Są to zbiory wyróżnione na podstawie cech obserwowalnych i wyraźnie stwierdzanych. Można tworzyć zbiory na podstawie różnych kategorii:
Kategoria zawodowa
Kategoria wieku
Kategoria płci
Kategoria wykształcenia
Zbiorowość- to dowolne skupienie ludzi w którym wytworzyła się i utrzymuje pewna więź społeczna.
Najmniej liczną zbiorowością, to para lub dwójka. Wieź istniejąca miedzy para lub dwójka pozostaje na gruncie styczności osobistych lub rzeczowych. Jest to prawie zawsze więź o silnym zabarwieniu emocjonalnym, chociaż może być sformalizowana i mieć za sobą sankcje formalne szerszych zbiorowości, jak np. więź między małżonkami, między przełożonymi a jego bezpośrednim współpracownikiem.
Pary i dwójki można podzielić na kilka typów:
pary połączone więzią stosunków seksualnych
pary połączone więzią pokrewieństwa
pary połączone stosunkiem pomocy
pary połączone stosunkiem wychowawczym
pary lub dwójki przyjaciół
pary połączone stosunkiem zwierzchnictwa,
pary połączone zależnościami przelotnymi-turysta i przewodnik
Wśród wielu form zbiorowości wyróżnia się grupy społeczne- jest to pewna ilość (najmniej 3), powiązanych systemem uregulowanym przez instytucje, posiadających pewne wspólne wartości i oddzielnych od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności.
Grupy tworzone są przez członków, którzy chociaż częściowo muszą zinternalizować wartości grupy, muszą zidentyfikować się z jej zbiorowymi dążeniami, uznawać jej cele za własne. Dokonuje się to poprzez podejmowanie i wykonywanie określonej roli społecznej w grupie. Poprzez członkostwo w grupach realizuje się przynależność człowieka do społeczeństwa globalnego.
Każda grupa stawia swoim członkom wymagania i wymaga przystosowania się do jej wartości, uznania wzorów, wykonania funkcji poprzez które grupa trwa i rozwija się. A więc grupa określa:
wzór fizyczny członka,
wzór moralny-czyli zespół cech moralnych, jakie członek powinien przejawiać w swoim postępowaniu,
funkcje członka czyli zakres czynności wykonywanych dla utrzymania ciągłości życia i grupy i dla jej rozwoju.
Następnym elementem składowym grupy są jej ośrodki skupienia, czyli materialne podstawy istnienia grupy, takie jak terytorium, lokal, a także wartości, symbole i idee identyfikujące grupę. Kolejnym elementem są jej zadania, które definiuje się jako ustalone i świadomie zdefiniowane stany rzeczy i zjawiska, które grupa jako całość chce osiągnąć lub wywołać. Zadania są zawsze ustalone intencjonalnie, określone statutem lub inną formą porozumienia między członkami i zaakceptowane przez nich. Realizacja zadania grupy nadaje członkom poczucie sensu i istnienia grupy, poczucie zadowolenia z przyczyniania się do ważnego dzieła.
Realizacja zadań grupy wywołuje zjawisko nazwane wolą zbiorową grupy. Wola zbiorowa grupy jest po prostu sumą czy syntezą dążeń członków do realizowania zdania zbiorowego. Wola zbiorowa prowadzi do powstawania solidarności grupy. Jest to zjawisko pochodne do świadomości „my” i polega na poczuciu wspólności.
Solidarność członków jest warunkiem i czynnikiem siły grupy a przede wszystkim jej zdolności przeciwstawiania się zagrożeniu zewnętrznemu.
Elementy składowe:
członkowie, ich cechy, zasady określające ich identyczność grupy i ciągłość jej trwania,
zadania grupy i funkcje jej członków, środki służące realizacji zadań grupy i mechanizmy psychospołeczne wytwarzane do realizacji.
spójność wewnętrzna grupy
środki i instytucje regulujące styczność, wzajemne oddziaływanie i stosunki z członkami innych grup
elementy materialne, symbole i wartości stanowiące materialną podstawę trwania integracji grupy.
Elementy te powodują ze grupa jest systemem czyli układem zamkniętym, wydzielonym z całości rzeczywistości społecznej, oddzielonym wyraźnie od innych zbiorowości a równocześnie włączonym w te całość funkcjonalnie.
Rodzaje grup:
grupy małe i duże
pierwotne i wtórne- w grupach pierwotnych występują więzi oparte na stycznościach i podstawach emocjonalnych we wtórnych wynikają ze styczności interesownych i rzeczowych
grupy formalne i nieformalne
Kręgi społeczne-czyli zespoły osób spotykających się stale i utrzymujące stale styczności osobiste. Krąg wywiera mniejszy wpływ na postępowanie członków niż grupa, gdyż nie posiada rozbudowanego systemu sformalizowanej kontroli, a także brak jest stałych stosunków obowiązków. W kręgu istnieje pewna solidarność i wzajemna odpowiedzialność członków za siebie, pewien kres kontroli nieformalnej. Krąg łatwo przekształca się w grupę. Zasadnicza funkcja kręgów polega na wymianie poglądów, wymianie komentarzy, argumentów.
Wyróżnia się trzy rodzaje kręgów:
stycznościowe- spotykamy się regularnie w autobusie, systematyczne spotykanie prowadzi do wymiany poglądów, przekazywania informacji, komentarzy i opinii. Służą do powstawania siatki wzajemnych oddziaływań, a nieraz do trwalszych stosunków. Krąg ten nie ma sformalizowanej organizacji.
koleżeńskie- powstają w miejscu pracy, szkole w innych grupach, społeczności lokalne- wzajemne oddziaływanie jest częstsze. Spotykają się dla wspólnego spotkania a nie okazyjnie. Więź jest bardziej zwarta, krąg sprawuje pewien zakres kontroli nad postępowaniem członków, (koleżeństwo, traktowane jako układ obowiązków i powinności).Przynależność do kręgu jest sprawą nieformalnej akceptacji, podobnie jak opuszczenie kręgu.
przyjacielskie- skupiające parę przyjaciół na zasadzie że przyjaciele moich przyjaciół są także moimi przyjaciółmi. Miedzy parami zachodzą trwałe stosunki społeczne, jednak krąg nie posiada trwalej więzi opartej na instytucjach, nie wyrażanej zasadzie odrębności, wynikającej z wyraźnie określonych zadań czy celów.
Innym typem zbiorowości jest społeczność- zbiorowości terytorialna w ramach której członkowie mogą zaspakajać swoje podstawowe potrzeby i w skutek tego zbiorowość tego typu mogą być względnie samowystarczalne a czasem nawet względnie odizolowane, np. wieś czy podmiejska dzielnica- mające własne szkoły, instytucje, mieszkańców itp.
Wytwarzają poczucie wspólności, podstawowych wartości, poczucie związane z terytorium w stosunku do innych zbiorowości terytorialnych.
Powstaje w nich więź sąsiedzka wytworzona przez bliskość zamieszkania, podobieństwo codziennych spraw życiowych, stałe czynności osobiste, podobny styl życia itp.
Następnym typem zbiorowości są, naród, plemię, ród- mogą być grupami ścisłymi mogą stanowić zbiorowość swoistą.
Osobną grupą jest rodzina, która jest jedyną grupą społeczną rozrastającą się do wewnątrz i dostarczająca członków wszystkim innym zbiorowością.
Wyróżnia się także zbiorowości oparte na podobieństwie zachowań: zbiegowisko, publiczność, tłum.
Pacjenci jako grupa społeczna.
Pacjenci szpitala przebywają w nim jakiś czas, stosunki ich łączące mają więc charakter względnie trwały. Wiadomo, też kto jest pacjentem szpitala, ludzie mają świadomość, że tworzą pewną całość, różniąca się od tych, którzy pozostają poza szpitalem. Mają również poczucie, że są kimś innym, odrębnym od personelu.
Wzór fizyczny pacjenta- pacjent nosi kapcie, piżamę, szlafrok, Bardziej lub mniej sprawny, jego stan wymaga leżenia w łóżku, a jego pobyt w szpitalu wiąże się z badaniami.
Wzór moralny pacjenta- powinien być bierny, podporządkowany, nie podważać działań podejmowanych dla jego zdrowia itp. Może być kapryśny, niecierpliwy, nie powinien negować obowiązków szpitalu.
Rola pacjenta- ma on pewne prawa które są gwarantowane ustawowo, a władze szpitala maja obowiązek podania je do wiadomości. Prawa pacjenta są wywieszone na oddziałach. Jego status wyznaczony jest jego stanem zdrowia. Przywódcami grupy są pacjenci dłużej leżący w szpitalu. Wartościami grupy pacjentów są przede wszystkim zdrowie i związane z nim wspieranie się wzajemne. Skład grupy jest płynny dlatego trudno jest wyodrębnić stała strukturę.
Rodzina jako przedmiot badań socjologii.
Rodzina- grupa złożona z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim. Są to dwa podstawowe stosunki decydujące o powstaniu i istnieniu rodziny: małżeństwo i pokrewieństwo. Pokrewieństwo może być rzeczywiste (miedzy rodzicami a dziećmi)lub zastępcze. Pokrewieństwo zachodzi w linii wstępnej: rodzice, dziadkowie, pradziadkowie oraz linii zastępnej: rodzice, dzieci, wnuki. Jest to pokrewieństwo w linii prostej. Linia boczna to pozostali krewni.
Mała rodzina- to jedno gospodarstwo obejmujące dwa pokolenia.
Wielka rodzina- to trzy i więcej rodzin połączonych pokrewieństwami, czasem także kilka rodzin w linii bocznej.
Rodzina określana jest przez socjologów jako grupa pierwotna ze względu na charakter więzi społecznych łączących jej członków- bezpośrednie, częste, bliskie i intymne. O rodzinie mówi się również jako o grupie społecznej, grono najbliższych osób skupione jest przy wspólnym ognisku domowym, aktami wzajemnej pomocy i opieki. Oparte na wierze w prawdziwa lub domniemaną łączność biologiczną, tradycje rodziną i społeczną.
Rodzina traktowana jest też jako instytucja społeczna. Sens rodziny jako instytucji sprowadza się przede wszystkim do pełnienia przez nią niezbędnych obowiązków społecznych.
Struktura rodziny jest traktowana jako sieć związków emocjonalnych, jako sieć komunikacji, jako organizacja funkcjonalnych ról. Podział obowiązków i ról w rodzinie: obowiązki żony, męża, dzieci.
Do struktury rodziny zalicza się:
formy instytucjonalne tworzące małżeństwo i rządzące nim,
wzory regulujące współżycie wewnątrz rodziny oraz wyznaczające hierarchie władzy i autorytetu,
układ wzajemnie powiązanych ról oraz charakter stosunków zachodzących miedzy rodzicami i dziećmi,
struktury dziedziczenia majątku, władzy czy nazwiska,
fazy życia małżeńskiego.
Funkcje rodziny oznacza wyspecjalizowany oraz permanentne działania i współdziałania członków rodziny, wynikają z bardziej lub mniej uświadomionych sobie przez nich zadań podejmowanych w ramach wyznaczonych obowiązków, norm i wzorów prowadzących do określonych efektów, głównych lub pobocznych.
Materialno- ekonomiczna funkcja
Wiąże się z zaspakajaniem potrzeb rodziny. Np. zarabianie pieniędzy na podstawowe potrzeby.
Opiekuńczo- zabezpieczająca funkcja
Dotyczy materialnego i fizycznego zabezpieczenia członków rodziny- opieka nad małymi dziećmi, osobami starszymi, chorymi, wyżywienie, odzież, odpowiednie warunki mieszkaniowe. Należy ona do podstawowych funkcji rodziny i ulega daleko idącym zmianom w zależności od płci dziecka, fazy życia rodziny, jej struktur oraz potrzeb fizycznych i psychicznych członków rodziny.
Prokreacyjna funkcja
Zaspakaja rodzicielskie i emocjonalne potrzeby współmałżonków, jak i reprodukcyjne potrzeby społeczeństwa. Ma ona wymiar indywidualny i społeczny. Społeczny wymiar tej funkcji decyduje o wzroście lub spadku liczby ludności w danym społeczeństwie.
Seksualna funkcja
Społecznie akceptowana forma współżycia płciowego.
Legalizacyjno-kontrolna
To sankcjonowanie szeregów zachowań i działań, uznawanych za niewłaściwe poza rodziną, nadzorowanie zachowania członków w celu zapobiegania ewentualnym odstępstwom od norm i wzorów przyjętych w rodzinie za obowiązujące.
Socjalizacyjna funkcja
To przygotowanie dziecka do samodzielnego pełnienia ról społecznych oraz interakcji osobowości małżonków. Atmosfera życia rodzinnego pomaga wzrastać w społeczeństwie. Dorosłym pomaga w procesie adaptacji do nowych ról małżeńskich, rodzicielskich i innych ról w rodzinie, dzieciom przekazuje zasady dobrego zachowania, zwyczaje, obyczaje, przygotowując do późniejszego życia, kształtuje hierarchii wartości moralnych i kulturowych.
Klasowa funkcja- stratyfikacyjna to nadawanie pozycji społecznej swoim członkom. Rodzina jest grupą która dziedziczy i przekazuje pewne wartości, a także sytuacje społeczną, związana z przynależnością do określonej klasy czy warstwy społecznej. Przynależność klasowa rodziców wyznacza w istotny sposób szanse i drogi życiowe ich potomstwa. Bez względu na system społeczno - polityczny.
Kulturalna funkcja
To zapoznawanie młodego pokolenia z dziejami kultury danego społeczeństwa oraz jej trwałymi pomnikami, wpojenie norm i skali wartości, przekazywanie dziedzictwa kulturowego. Dbałość o przeżycia estetyczne rodziny, nauczanie młodzieży z korzystania z treści kulturowych i omawianie ich w gronie rodziny.
Rekreacyjno- towarzyska funkcja
Dom rodzinny jako miejsce wypoczynku, dbałość o wszystkich członków o dobrą atmosferę w rodzinie i o nawiązywanie kontaktów towarzyskich przez osoby wchodzące w jej skład, w domu następuje rozładowanie napięć psychicznych powstałych w życiu pozarodzinnym, co ma istotne znaczenie dla utrzymania równowagi psychicznej człowieka. Spokój, wyłączność domu rodzinnego, spełniają w stosunku do jednostki istotną rolę, która socjologowie nazwali funkcja psychiczno- higieniczną.
Emocjonalno- ekspresyjna funkcja
Polega na zaspakajaniu najistotniejszych potrzeb emocjonalnych członków rodziny oraz do wyrażania własnej osobowości: rodzina zaspakaja potrzeby -bezpieczeństwa, afiliacji, akceptacji, miłości, samorealizacji, kontaktów interpersonalnych.
Fazy życia rodziny:
Odzwierciedlają stale procesy i zmiany jakie zachodzą w życiu rodziny i wynikają z kolejnych wydarzeń, składających się na indywidualna historie.
małżeństwo bez dzieci
rodzina wychowująca małe dzieci
rodzina z dzieckiem w wieku przedszkolnym
rodzina z dzieckiem w wieku szkolnym
rodzina z dzieckiem z dorastającym dzieckiem
rodzina z opuszczającym dom dzieckiem
stadium pustego gniazda
starzejący się rodzice aż do śmierci obojga.
Wpływ choroby na rodzinę.
Konsekwencją choroby któregoś z członków rodziny mogą być zaburzenia funkcji:
emocjonalnej- np. zaburzenia więzi między małżonkami,
opiekuńczej- związana ze wzrostem zapotrzebowania na opiekę,
prokreacyjnej i seksualnej- np. w przypadku porażeń czynnościowych,
zabezpieczenia materialnego,
rekreacyjno- towarzyskiej.
Patogenna rola rodziny.
śmierć współmałżonka/innego bliskiego członka rodziny
separacja małżeńska
zdrady małżeńskie
ważne zmiany w stanie zdrowia
przestępstwa/aresztowania/procesy sądowe/odbywanie kary więziennej
alkoholizm małżonka
zakończenie pracy zawodowej
gwałtowne zmiany w stosunkach pomiędzy małżonkami
opuszczenie domu przez dzieci,
ostre konflikty pomiędzy członkami rodziny
podjecie pracy zawodowej przez współmałżonka
macierzyństwo
Wśród chorób i dysfunkcji, z których etiologią wiążą się zwykle komponent rodzinny, wyróżnia się:
choroby somatyczne, psychosomatyczne, choroba wieńcowa i wrzodowa, zawał serca, cukrzyca
zaburzenia czynnościowe: wymioty, biegunka, nocne moczenie dzieci, jąkanie brak apetytu, nadciśnienie,
zaburzenia somatyczne: bóle głowy , lędźwiowe i mięśniowe,
w sferze zdrowia psychicznego: schizofrenia, nerwice w tym nerwice seksualne i homoseksualizm.
Osobowość społeczna
Każdy człowiek ma swój własny sposób reagowania ruchowego i emocjonalnego, także określoną wyobraźnię i pamięć. Ma także właściwe sobie postawy, motywacje, dążenie i zainteresowania. Właściwy danemu człowiekowi sposób postrzegania samego siebie i tego, co go otacza, jego pragnienia, a także konflikty, jakie go dręczą, jego życie osobiste i wewnętrzne.
To zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie, a wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości ludzkich, w których jednostka została wychowani i w których uczestniczy, osobowość nie jest cecha gatunkową, lecz cechą kulturową, gdyż o tym jak impulsy biopsychiczne zostaną zorganizowane z zinternalizowanymi wartościami i normami społecznymi decyduje kultura grupy, w której jednostka się wychowała.
Osobowość jednostki stanowi kulturę trzech rodzaje czynników:
biogennych- wywodzą się z bioanatomicznych właściwości organizmów, są przekazywane genetycznie
psychogennych: inteligencja, pamięć, wyobraźnia, spostrzegawczość, temperament
socjogennych- pochodzą z wpływów społeczeństwa i kultury. Są nabywane w procesie socjalizacji, wychowania, w toku rozwoju jednostki jako członka różnych zbiorowości społecznych.
Elementy osobowości.
kulturowy ideał osobowości narzucany przez społeczeństwo w toku socjalizacji, a zwłaszcza w toku wychowania,
role społeczne pełnione w grupach społecznych, polegające na wykonywaniu pewnych układów czynności w sposób formalnie lub nieformalnie ustalony przez te grupy,
jaźń subiektywna, czyli wyobraźnie o własnej osobie wytworzone pod wpływem innych ludzi,
jaźń odzwierciedlona czyli zespół wyobrażeń o sobie na podstawie ocen otoczenia, co sobie sami wyobrażamy i co inni sądzą o nas.
Kulturowy ideał osobowości- jest to ideał osobowości służącej jako wzór do naśladowania, przekazywania młodzieży w szkołach i innych instytucjach wychowawczych, w rodzinie, grupie rówieśniczej ,zależy on od formacji społecznej, od klas społecznych i od rożnych środowisk. Jest to model według którego powinno się kształtować swoje zachowanie.
Role społeczne- rola wymaga nie tylko aby człowiek zajmujący dane stanowisko wykonywał pewne czynności, rola wymaga od niego aby był godny tego stanowiska. Z każda rola społeczna wiążą się określone prawa i obowiązki.
Jaźń subiektywna-jest zespołem urojeń fantazji, kompensujących niepowodzenia i upokorzenia w wykonywaniu różnych ról. Jaźń subiektywna wyznacza zachowania w tych sytuacjach, kiedy jednostka znajduje się w konflikcie kilku ról i staje wobec rozbieżnych wymagań dwóch lub więcej grup, do których należy.
Jaźń odzwierciedlona- jest elementem kontroli środowiska społecznego nad postępowaniem jednostki i wpływa na nasze postępowanie wobec innych osób, gdyż staramy się je dostosować do tego jak sobie wyobrażamy że dany osobnik nas ocenia. Jaźń odzwierciedlona nie pokrywa się z jaźnią subiektywną.
Osobowość nie jest cechą gatunkową, jest raczej uwewnętrznioną kulturą, która podporządkowała sobie elementy bio i psychogenne.
Wśród socjologicznych dezintegracji wymienia się:
rozbieżne role i rozbieżne systemy wartości-uczestnictwo w kilku grupach społecznych narzucających wartości,
uczestniczenie w życiu i wybieranie jako grupy odniesienie grupy zdezorganizowanej (gangi, grupy przestępcze), w których brak wyraźnie określonych kryteriów ocen, brak pozytywnego ideału, grupy znajdujące się w silnym antagonizmie z innymi grupami
rozbieżność miedzy elementami bio- i psychogennymi a wymaganiami roli społecznej, kiedy np. człowiek nieśmiały zostaje postawiony na stanowisku wymagającym dużej odpowiedzialności.
na tle zawodów, systematycznej negatywnej oceny, może się dokonać rozpad jaźni subiektywnej: człowiek zaczyna wątpić w swoja wartość.
Osobowość zintegrowana jest warunkiem „normalnego” udziału w życiu społecznym- zgodnego z przyjętymi normami i wzorami zachowań.
Typy osobowości.
Wg Hipokratesa
Wg Junga- typ introwertyka, ekstrawertyka
Wg Znanieckiego - typ człowieka dobrze wychowanego, człowieka pracy, człowieka zabawy, ludzie- zboczeńcy.