Nauki Okrętownictwa nautologia - badanie zakresu żeglugi, edukacji, badania w i na lądzie; nautyka - odnosi się tylko do zakresu żeglarstwa, żeglugi. korab - dłubanka; czółno - łódź wykonana z jednego pnia drzewa; wypalona lub wydłubana, płaskodenna, poruszana wiosłami lub drągiem.dłubanka - pierwsze obok umiaków pojazdy umożliwiające pływanie po powierzchni wody. Były to niewielkie łodzie zrobione z wyżłobionych pni drzew. Prawdopodobnie zostały one wynalezione w ósmym tysiącleciu przed naszą erą, ale niektóre plemiona zamieszkujące lasy tropikalne (np. dorzecze Amazonki) do dziś ich używają.okręt - zwykle uzbrojona jednostka pływająca w służbie państwa, tj. jego sił zbrojnych - marynarki wojennej pod banderą wojenną, przeznaczona do wykonywania zadań bojowych. Także duży statek.tratwa - jakakolwiek płaska konstrukcja służąca podróżowaniu na wodzie. Najczęściej wyglądajakprosta łódź pozbawiona kadłuba. porowiec - łódź o poszyciu z kory; skórowiec - łódź ze skóry;
statekkażde urządzenie transportowe, które jest zdolne do pokonywania przestrzeni w sposób dla niego charakterystyczny, ale inny niż w oparciu o stały ląd. W szczególności może pływać podpowierzchnią wody, na jej powierzchni, unosić się w atmosferze lub w przestrzeni kosmicznej. Może mieć własny napęd i urządzenia sterujące, lub być uzależniony od innej jednostki.
łódź - najstarszy środek transportu
pentekontera - starogrecki statek wiosłowo-żaglowy,odmiana monoremy. Długość jego wynosiła zazwyczaj 20-30 m, szerokość 2-4 m, zanurzenie ok. 1m. Kadłub statku wykonywano zwykle z drewna sosnowego, na które w celu uszczelnienia naciągano skórę. Łódź wyposażona była w maszt i prostokątny żagiel rejowy, które podczas ataku składano dla poprawy manewrowania. Dziób statku zaopatrzony był w embolos - drewniany taran, czasem okuty grotem z brązu, umieszczony na linii wodnej oraz proembolos - umieszczony powyżej drugi, mniejszy taran pomocniczy. Okręt zabierał do 80 żołnierzy, z których 50 stanowiło trzon załogi i zajmowało pojedynczo miejsca przy wiosłach. Stanowisko dowódcy znajdowało się na rufie.
Triera - trójrzędowiec, starogrecka galera z trzema rzędami wioseł, początkowo wiosłowa, a następnie żaglowo-wiosłowa. Przez Rzymian i także obecnie przez część historyków zwana triremą. Przyjmuje się, że triery zaczęły powstawać w połowie VII wiek p.n.e. Triery mogły mieć 38-41 m długości i 3-5 m szerokości, zanurzenie do1.9m, wyporność 70-90 ton, prędkość: do 9 węzłów pracą wioślarzy ; 12 węzłów z pomocą także żagli ; 6 węzłów - prędkość podróżna, z podziałem załogi na dwie wachty. Dziób chroniony był przez ciężki, zazwyczaj okuty brązem taran, stanowiący główną broń triery. Jej załogę tworzyło 170 wioślarzy, 13 marynarzy, sternik, dowódca (zwany trierarchą) i czterech jego pomocników oraz muzyk, który grając na flecie nadawał rytm wioślarzom.Galera - okręt o napędzie wiosłowym, często wspomaganym przez żagle. Używany był przede wszystkim na Morzu Śródziemnym od czasów starożytnych aż do XIX wieku. Do wiosłowania często wykorzystywano niewolników, jeńców lub skazańców, zwanych galernikami. Były to statki o napędzie wiosłowym i jako pierwsze zostały wykorzystane w armiach właśnie Wenecji, Genui i Amfli. Były niezwykle smukłe, ponieważ ich stosunek szerokości do długości wynosił 1:6, na koniec nawet 1:9 co przy napędzie wiosłowym pozwalało uzyskać całkiem spore prędkości. Początkowo galery posiadały dwa, trzy, cztery i więcej rzędów wioseł, ale już od XIV w. drugi rząd zanika. Dodatkową nowością staje się stosowanie apostis, czyli podłużnej belki na której oparte były wiosła, zamiast, jak wcześniej, otworów wiosłowych. Na jedną burtę przypada 20-26 wioseł. Przy dalszej ewolucji, wiosło zaczyna ważyć 250 kg i w takiej konfiguracji obsługuje je ok. 5-8 galerników. W XIII w. pojawia się nadbudówka rufowa, a w XV w. ster zawiasowy. Zmiany następowały również w ożaglowaniu. Choć galery posiadały wiosła, jako napęd dodatkowy stosowały żagle łacińskie. Początkowo był to jeden żagiel, od XV w. dwa. Reje żagli były niesłychanie długie, jednak mimo to, ożaglowanie takie nie nadawało się do napędzania tak dużych jednostek, dodatkowo było refowane przed bitwą i galera zdana była na łaskę wioślarzy. Główną bronią galer był taran (potem również tarany boczne), którego zastosowaniem było oczywiście taranowanie jednostki przeciwnej, lub złamanie jej wioseł. Dodatkowo posiadały mostek abordażowy.
NEF - typ statku towarowego, stosowany w XII-XIII wieku w Europie Zachodniej, chociaż pierwsze nefy pojawiać zaczęły się już w drugiej połowie XI wieku. Nef posiadał ciężki kadłub opodniesionym dziobie i rufie, z poszyciem na zakładkę, z wysoko sterczącymi zakończeniami dziobnicy i tylnicy. Miał jeden maszt zdużym żaglem rejowym, a ster wiosłowy umieszczony był po prawej burcie. Początkowo podczas wypraw wojennych ustawiano na dziobie i na rufie (a czasem na maszcie) zbudowane na słupkach kasztele z blankami do ochrony łuczników. Z czasem zaczęły się one pojawiać tam na stałe. Nefy używano we flotach francuskiej, angielskiej i hiszpańskiej. Nef posiadał konstrukcję wzorowaną na knarach lub na statku normandzkim. Był jednak większy niż knara, a stosunek jego długości do szerokości wynosił 3:1.Koga, kogga - duży żaglowiec handlowy, dostosowywany do celów wojennych, dominujący na akwenach Morza Bałtyckiego i Północnego w wiekach XII-XV, spotykany do początku XVI wieku. Koga stanowiła w tym czasie podstawowy typ statku Hanzy. Okręt o kadłubie płaskodennym, pękatym (stosunek długości do szerokości 3:1), balastowy, mało zwrotny, poszycie zakładkowe, 1 maszt, ożaglowanie rejowe, najczęściej jeden duży, prostokątny żagiel. Początkowo pierwsze kogi miały na prawej burcie wiosło sterowe, ale szybko zastąpił je ster zawiasowy na długiej tylnicy i wysokiejrufie,poruszany rumplem. Cechą wyróżniającą sylwetkę kogi były wysokie kasztele z blankami, znajdujące się na dziobie i rufie. Tam też noszone było uzbrojenie żaglowca. Pod kasztelami znajdowały się pomieszczenia mieszkalne załogi i kupców, reszta jednostki była pokryta pokładem. Duży centralny maszt znajdował się na środku jednostki. Drugą cechą charakterystyczną był fakt, że dziobnica i tylnica kogi miały kształt równej belki, wychodzącej ukośnie ze stępki.
Parametry techniczne dużej kogi:
- długość 30 m
- zanurzenie 3 m
- wyporność 1000 t
- ładowność 300 t
Koga wywodziła się z nefu, a przekształciła się z czasem w nieco większy i zwrotniejszy od niej holk.
Holk (lub hulk) to rodzaj dużego średniowiecznego żaglowca północnoeuropejskiego z ok. XIV - XVII w. Używany był do celów handlowych na Morzu Północnym i Bałtyku, początkowo obok mniejszej kogi, z której się wywodził. Początkowo jednomasztowy, następnie dwu- i trójmasztowy. Posiadał przedni i tylny kasztel (tylny w formie długiej nadbudówki), poszycie klepkowe łączone na zakładkę i ster zawiasowy. Trójmasztowe holki zwykle posiadały dwa masztyz ożaglowaniem rejowym ostatni maszt z ożaglowaniem łacińskim. Ze względu na fakt, że handel bałtycki zdominowany był w owym czasie przez miasta hanzeatyckie, w których posługiwano się głównie dialektami dolnoniemieckimi. Żaglowiec ten najczęściej znany był w Polsce pod jego dolnoniemiecką nazwą - hulk
Karaka (lub Karraka) — typ trzymasztowego, rzadziej czteromasztowego statku żaglowego, rozwiniętywkrajach śródziemnomorskich w XVwieku.MiałaZaokrągloną rufę z wysoką nadbudówką (kasztelem) oraz drugą niższą nadbudówkę na dziobie.Na maszcie pierwszym i drugim (fokmaszcie i grotmaszcie) karaki nosiły ozaglowanie rejowe a na ostatnim bezanmaszcie - ożeglowanie łacińskie. Na dziobie umieszczony był bukszpryt.
Galeas - okręt wiosłowo-żaglowy. Wyporność 500 łasztów, długość do 80 metrów, a szerokość do 16 metrów. Obok wioseł napęd okrętu stanowiło ożaglowanie trójkątne rozmieszczone na trzech masztach. Artyleria tych wielkich okrętów porównywalna była niekiedy z liniowcami - dochodziła do 60 dział. Ciężkie działa (30-40) umieszczano na nadbudówkach rufowej i dziobowej. Na śródokręciu ustawiano jedynie lekkie działa - stąd galeasy nie prowadziły głównego ognia burtami, jak np. fregaty czy liniowce.
Szkuta (także krypa) - beznapędowy statek (dawniej żaglowy), płaskodenny, pozbawiony pokrycia w postaci pokładu. Szkuta jest przeznaczona przede wszystkim do transportu śródlądowego ładunków masowych (jednorazowo ładuje się na jej pokład do 100 ton, np. zboża). Powszechnie używana do transportu na żeglownej części Wisły. Miała konstrukcję złożoną z wręg dębowych i sosnowych i dębowego lub sosnowego poszycia burt. Dziób statku posiadał zakrzywioną do góry sztabę. Pośrodku umocowany był maszt. Na rufie znajdowała się budka szyperska. Szkutę obsługiwało 16-20 flisaków, po dwóch przy każdym wiośle.Galeota - mały okręt żaglowo-wiosłowy używany od końca XVI wieku do końca XVIII wieku. Galeota była małym, szybkim okrętem typu galery, właściwie półgalerą, gdyż posiadała 16-23 wioseł (po 2-3 ludzi na wiosło), ale w odróżnieniu od typowych galer mających ożaglowanie łacińskie, na 1-2 masztach miała ożaglowanie rejowe. Jak każdy okręt wiosłowo-żaglowy używana była na morzach śródlądowych - czyli na M. Śródziemnym i na Bałtyku
Drakkar - wiosłowo-żaglowy okręt Wikingów. Używany do wypraw zbójeckich. Największy z langskipów miał 45m długości i 34 pary wioseł. Mogły jednak istnieć większe. Zazwyczaj jednak do drakkarów zaliczano jednostki o liczbie wioseł wynoszącej co najmniej 60. Drakkary były pełnomorskimi jednostkami, zdolnymi do żeglugi oceanicznej jak rzecznej. Wyposażone były w jeden duży (ponad 230 m2) rejowy żagiel. Drakkary, jako jednostki duże, a więc drogie, zazwyczaj były własnością wodzów i pełniły funkcje okrętów reprezentacyjnych oraz flagowych w normańskich flotach. Cechą charakterystyczną drakkarów były rzeźby przedstawiające głowy smoków (stąd nazwa klasy tych jednostek) mocowane do dziobnicy podczas wyprawy - najprawdopodobniej w celu odstraszenia bóstw opiekujących się napadanymi miastami. Galeon - żaglowy okręt wojenny lub statek handlowy, cechujący się wysoką, zwężającą się ku górze nadbudówką rufową oraz galionem - figurą na dziobie okrętu, z regułyuzasadniającą jego nazwę. Galeony powstały w drodze ewolucji karak, zmierzającej do poprawienia ich własności żeglugowych przez nadanie smuklejszych kształtów, bazując na doświadczeniach z budowy mniejszych karawel. Galeony przeznaczone były przede wszystkim do żeglugi oceanicznej, budowano jednak też mniejsze jednostki. Wczesne jednostki mogły pełnić funkcje zarówno handlowe, jak i - po uzbrojeniu - wojenne. Galeony były jednostkami 3-masztowymi, rzadko 4-masztowymi z żaglami rejowymi na pierwszych dwóch masztach oraz nad i pod bukszprytem, oraz żaglami łacińskimi na jednym - dwu ostatnich. Uzbrojone były w od kilkunastu do ponad setki dział różnych wagomiarów i kalibrów, najczęściej niewielkich.
Knara - statek wikingów, który umożliwiał im podejmowanie wypraw handlowych i kolonizacyjnych. Na knarach i byrdingach, wiosła stosowane były głównie w porcie tak więc liczba wioślarzy była dość mała i nie przekraczała ośmiu.
Zakrzywioną dziobnicę i stewę rufową uzyskiwano z pojedynczych kawałków drewna i przymocowywano do obu końców kila.Następnie kadłub budowano z nachodzących na siebie pasków poszycia, które mocowano gwoździami do kilu, dziobnicy i stewy rufowej. Deski podkładu mocowano do poprzecznych rozpór, aby nadać konstrukcji elastyczność, a zamocowane poprzecznie listwy stanowiły wzmocnienie dla ławek. Dolny koniec masztu tkwił w obudowie i na poziomie pokładu przechodził przez kloc jarzmowy lub, na okrętach wytwarzanych później, przez specjalny krzyżak.Kliper- smukły, bardzo szybki żaglowiec z ożaglowaniem typu fregata, noszący na każdym z trzech lub czterech wysokich masztów nawet do siedmiu żagli rejowych oraz dodatkowe żagle boczne, tzw. lizle, rozpinane na przedłużających reje wytykach,nieLicząc sztaksli przednich i międzymasztowych. Nazwa pochodziOdAngielskiego clip ((colloq, speed):(US) duża szybkość). Klipry narodziły się na pocz. XIX w. w USA i są bezpośrednimi przodkami współczesnych wielkich żaglowców. Osiągały rekordowe prędkości - dochodzące do 21 węzłów. Miały bardzo smukłe i stosunkowo wąskie kadłuby i ostre, mocno wysunięteNaWysokości bukszprytu dzioby, przeciętnie ok. 1000 BRT pojemności, 50 m długości i 10 m szerokości. Były konstruowane specjalnie do jak najszybszego pokonywania tras. Pierwsze klipry były budowane z lekkich materiałów, a więc niezbyt wytrzymałe, za to podlegające olbrzymim naprężeniom mechanicznym z powodu swojej szybkości i do tego z powodu swojej smukłości mniej ładowne od innych żaglowców. Przeciętny okres eksploatacji tych jednostek z początku nie przekraczał nawet dziesięciu lat, a mimo to klipry zarabiały na siebie. Najbardziej sławne były brytyjskie "klipry herbaciane" z lat sześćdziesiątych o kształtach kadłubów zbliżonych niemalże do regatowych jachtów. Najbardziej znanym z nich jest Cutty Sark. Cechy Łodzi Skand: jednakowa rufa i dziób, stepka jako belka typu 'T',profil statku litera S, poszycie na zakładkę, złącza, przy krawędziach w konstrukcji drobne zdobiące rowki, usztywnienie poprzeczne, naped żaglowy, uszczelnienia skórami zwierzątCechy łodzi słowi: uszczelniano pasami mchu, zaokraglony przód i tył, stępka teowa, niska, poszycie na zakładkę, (Xw.) naped zeglowy, brak ozdób, podobne do skandyn,