78: UKŁAD PODWZGÓRZE-PRZYSADKA-NADNERCZA W REAKCJI

STRESOWEJ.

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA:

PODWZGÓRZE-to część podkorowa mózgowia zaliczana do

międzymózgowia,która nadzoruje reakcje bezwiedne organizmu.Podwzgórze

składa się z ciał sutkowych, guza popielatego i lejka przysadki mózgowej.

Podwzgórze związane jest strukturalnie i czynnościowo z przysadką mózgową.

Podwzgorze i przysadka mózgowa połączone sa ze sobą naczyniowym układem wrotnym.

W podwzgórzu zachodzi neurosekrecja, czyli wydzielanie związków chemicznych przez komórki nerwowe podwzgórza. Podwzgórze zawiera neurony, które potrafią wykrywać hormony we krwi

i szacować ich stężenie.

Neurotransmitery podwgórza:

Noradrenalina, dopamina, serotonina, acetylocholina, glutaminian, GABA.

Neuropeptydy podwzgórza:

Wazopresyna, oksytocyna, kortykoliberyna, tyreoliberyna, neuropeptyd Y, leptyna.

Hormony podwzgórza biorące udział w regulacji wydzielania przedniego płata przysadki:

Kortykoliberyna (hormon pobudzający wydzielanie kortykotropiny), tyreoliberyna (pobudza wydzielanie tyreotropiny), gonadoliberyna (uwalnia hormony gonadotropowe), somatoliberyna (uwalnia hormon wzrostu), prolaktoliberyna (hormon uwalnijący prolaktynę).

Podwzgórze działa na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Polega to na tym, że podwzgórze sprawdza poziom danego hormonu w krwi. Jeśli danego hormonu w krwi jest dużo, to podwzgórze przestaje wydzielać do przysadki swoje hormony pobudzające wydzielanie wspominanego wcześniej hormonu przysadkowego. Tym samym przysadka nie wydziela już hormonu, którego w krwi było dużo i jego poziom maleje. Jeśli z kolei jest za mało jakiegoś hormonu w krwi, to podwzgórze uwalnia do przysadki swoje hormony nadrzędne, pobudzające przysadkę do uwalniania hormonów, których jest za mało w organizmie.

PRZYSADKA MÓZGOWA-znajduje się w zagłębieniu kości klinowej zwanym

siodełkiem tureckim.W przysadce wyróżnia się część gruczołową i nerwową.

Część gruczołowa połączona jeste z podwzgórzem.Niedoczynność przysadki

powoduje karłowatość i upośledzenie rozwoju biologicznego. Nadczynność

natomiast objawia się gigantyzmem i przedwczesną dojrzałością płciową.

Hormony części gruczołowej przysadki:

-hormon wzrostu (GH) (odpowiedzialny za rozrost organizmu, transport

aminokwasów i syntezę białek, wzrost poziomu glukozy we krwi, rozkład tłuszczów zapasowych oraz zatrzymanie jonów wapniowych i fosforanowych potrzebnych do rozrostu kości;

-prolaktynę (PRL) - u kobiet zapoczątkowuje i podtrzymuje wydzielanie mleka (laktacja), a u kobiet karmiących hamuje wydzielanie estrogenu blokując menstruację i owulację;

-hormon adrenokortykotropowy (ACTH) wzmaga wydzielanie hormonów przez korę nadnerczy;

-hormon tyreotropowy (TSH);

-hormon folikulotropowy (FSH) - u kobiet pobudza wzrost i dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego oraz wydzielanie estrogenu, u mężczyzn pobudza spermatogenezę;

-hormon luteinizujący (LH) - u kobiet podtrzymuje jajeczkowanie i produkcję progesteronu, a u mężczyzn pobudza produkcję testosteronu;

-endorfiny (PEA).

Część nerwowa przysadki magazynuje:

Wazopresynę, oksytocynę.

NADNERCZA-to parzysty narząd położony między nerkami lub nad nimi.

U ssaków składa się z dwóch części: rdzenia i kory.

Hormony rdzenia nadnerczy:

Wytwarza trzy aminy katecholowe: dopaminę, noradrenalinę i adrenalinę.

Hormony kory nadnerczej:

-glikokortykoidy (wpływają na przemianę białek, tłuszczów i węglowodanów,

najważniejszym glikokortykoidem jest kortyzol.)

- mineralokortykoidy (biorą udział w przemianie składników mineralnych i

wodnych, najsilniejsze działanie wykazuje aldosteron)

-kortkoidy androgenne i estrogenne

Stres -jest zaburzeniem homeostazy spowodowanym czynnikiem fizycznym lub psychologicznym. Czynnikami powodującymi stres mogą być czynniki umysłowe, fizjologiczne, anatomiczne lub fizyczne.

UKŁAD PODWZGÓRZE-PRZYSADKA-NADNERCZA

Czynniki stresogenne aktywują oś podwzgórzowo- przysadkowo- nadnerczową. Jako pierwsze pobudzane jest podwzgórze, które produkuje hormon kortykoliberynę, który pobudza wydzielanie kortykotropiny (CRH) , która stymuluje przedni płat przysadki do wydzielania adrenokortykotropiny (ACTH). Podwzgórze aktywuje również autonomiczny układ nerwowy, przy czym pobudzenie układu współczulnego jest jednym z podstawowych mechanizmów przygotowania organizmu do podjęcia działania. ACTH produkowane przez przysadkę jest czynnikiem niezbędnym do pobudzenia nadnerczy, które zaczynają produkować zwiększone ilości kortyzolu należącego do grupy glikokortykosteroidów. Zwiększona produkcja glikokortykosteroidów w stanie stresu ma znaczenie adaptacyjne, ponieważ dostosowuje procesy przemiany materii do wymogów aktualnej sytuacji. Zmiany równowagi wewnątrzustrojowej polegają na szeroko pojętej mobilizacji zapasów energetycznych, na co składa się przede wszystkim stymulacja syntezy glukozy ze źródeł innych niż węglowodany, tj. z aminokwasów i lipidów. Zaburzenie homeostazy ustroju ma również odbicie w poziomie fizjologicznych wskaźników stresu.

Oś podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowa podlega ścisłej regulacji, również na drodze ujemnego sprzężenia zwrotnego. Nadprodukcja kortyzolu może hamować wydzielanie CRH i ACTH, co tym samym powoduje tłumienie reakcji stresowej.

Fizjologiczne następstwa stresu:

W sytuacji stresowej oprócz zwiększonej produkcji glikokortykosteroidów organizm uwalnia również ogromne ilości adrenaliny i noradrenaliny, które mają znaczący wpływ na układ krążenia. Powodują one wzrost aktywności sercowo-naczyniowej, który objawia się m.in.: podwyższeniem skurczowego ciśnienia krwi, wzrostem częstości skurczów serca, zwiększoną kurczliwością mięśnia sercowego oraz wzrostem pojemności minutowej serca. Zmiany aktywności dotyczą również układu oddechowego. Stres może powodować tu m.in. zwiększenie zużycia tlenu oraz objętości oddechowej.

Wraz z ustąpieniem działania stresora wskaźniki fizjologiczne zazwyczaj stopniowo wracają do poziomu wyjściowego. Jednak w niektórych przypadkach stres przybiera formę chroniczną (przewlekłą, powtarzającą się cyklicznie) , co może mieć groźne konsekwencje dla organizmu. W takiej sytuacji ciśnienie krwi może osiągać poziom na tyle wysoki, iż powoduje trwałe uszkodzenia naczyń krwionośnych. Co ciekawe stan podwyższonego ciśnienia krwi może nabierać charakteru chronicznego również wtórnie, na skutek odczulenia receptorów β-adrenergicznych, które tym samym przestają regulować poziom SBP (skurczowe ciśnienie krwi). Dodatkowo stres powoduje zwiększenie ilości lipidów we krwi oraz zmniejsza usuwanie lipoprotein, a podwyższony poziom kortyzolu hamuje aktywność układu odpornościowego. Wszystkie te czynniki mogą prowadzić do zwiększenia podatności organizmu na infekcje oraz do rozwoju miażdżycy naczyń krwionośnych, a w konsekwencji choroby wieńcowej i zawału serca.

Nadmiernej aktywacja osi podwzgórze-przysadka-nadnercza może być przyczyną depresji psychogennej. Za takim przekonaniem przemawia wiele spostrzeżeń: stwierdzana stosunkowo często hiperkortyzolemia, powiększenie nadnerczy, a także fakt, że leki przeciwdepresyjne normalizują zaburzenia osi w ciężkich depresjach. Pewne przesłanki mogą wskazywać, że depresja psychotyczna jest kliniczną manifestacją zaburzeń funkcjonowania osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej. Może to potwierdzać fakt, że u osób otrzymujących egzogenne glikokortykoidy rozwijają się podobne objawy, obejmujące obniżony nastrój, objawy psychotyczne, typowe zaburzenia snu oraz upośledzenie funkcji poznawczych. Według niektórych koncepcji nadmierne i długotrwałe uwalnianie hormonów steroidowych (np. w reakcji na stres) może powodować trwałe uszkodzenie komórek hipokampa, odpowiedzialnych za działanie mechanizmu zwrotnego kontrolującego funkcjonowanie osi podwzgórze-przysadka-nadnercza.

SPRZĘŻENIE ZWROTNE

UJEMNE (HAMOWANIE

PRODUKCJI CRH I ACTH PRZEZ NADMIAR KORTYZOLU)

---