Schemat udzielania pierwszej pomocy.
- czynności doraźne
- wezwanie pomocy
- pierwsza pomoc
- transport
- fachowa pomoc doraźna.
Amputacja Amputacja, czyli oddzielenie od ciała innych jego części np nos, ręka, noga najczęściej jest wynikiem przygniecenia przez ciężki przedmiot lub zadziałania ostrego przedmiotu na dystalne części ciała najczęściej w wyniku wypadku.
Objawy:
Do najczęstszych objawów amputacji należy:
• przerwanie ciągłości tkanki skórnej, mięśniowi, kostnej aż do całkowitego oddzielenie
• krwawienie z uszkodzonych naczyń
• nagle występujący silny ból
• objawy wstrząsu: tachykardia, bladość, czasem odwodnienie, niepokój
• utrata przytomności
Rozpoznanie:
• wywiad od bezpośrednich świadków zdarzenia
• charakterystyczne objawy
Postępowanie:
• jeśli przygnieciona kończyna nie daje się szybko uwolnić należy uzupełnić amputację urazową lub doraźne oddzielić (tylko w przypadku najwyższego zagrożenia życia rannego)
• w razie niepełnego oddzielenia należy bezwzględnie zachować wszystkie istniejące połączenia tkankowe (także wąskie i niepozornie wyglądające pasma mogące zawierać naczynia i nerwy!)
• uwolnienie kończyny należy przeprowadzić ostrożnie natychmiast zakładając sterylny opatrunek na otwarte rany w razie krwawienia tętniczego założyć opatrunek uciskowy na ranę (zamiast opaski uciskowej)
• zranioną kończynę należy unieruchomić przez odpowiednie ułożenie lub założenie szyny
• padać leki przeciwbólowych
• amputowaną część zawinąć bez uprzedniego oczyszczania w suchą, w miarę możliwości sterylną tkaninę i włożyć do czystego worka plastikowego, który z kolei należy umieścić w worku wypełnionym kostkami lodu i wodą, co zapobiega bezpośredniemu kontaktowi amputowanego fragmentu z wodą lub lodem
• w każdym przypadku należy przewieźć poszkodowanego razem z amputowanym fragmentem (także zobowiązanie prawne) no ostry dyżur chirurgiczny,
Chorego należy jak najszybciej zawieźć na ostry dyżur chirurgiczny.,
Atak serca - zawał
Zatrzymanie akcji serca powoduje obumieranie komórek mózgowych już po 3-5 minutach. Stąd reanimację trzeba podjąć niezwłocznie.
Zawałem mięśnia sercowego jest martwica pewnego obszaru mięśnia sercowego na wskutek niedotlenienia, które może być spowodowane zamknięciem światła naczynia wieńcowego na wskutek miażdżycy lub zakrzepicy.
Objawy zawału:
- Uporczywy, długotrwały ból gniotący, promieniujący często od serca,
- Utrata przytomności,
- Zatrzymanie oddechu,
- Słabe, płytkie tętno lub brak tętna nad tętnicami szyjnymi.
Czynności ratujące:
- jak najszybciej powiadomić służby ratownicze (w pierwszej kolejności),
- ułożenie poszkodowanego w pozycji siedzącej na podłodze (aby maksymalnie ograniczyć ruchy), poszkodowany może sam przyjąć najdogodniejszą dla siebie pozycję,
- rozluźnić ubranie:
- u mężczyzn: krawat, koszulę, pasek u spodni,
- u kobiet: jak można biustonosz, bluzkę,
- jeżeli pomieszczenie zamknięte - otworzyć okna,
- wspieraj psychiczne poszkodowanego.
W przypadku zatrzymania akcji serca przystępuj do reanimacji (patrz: Reanimacja krążeniowo-oddechowa.
Bezdech
Objawy:
- utrata przytomności;
- wargi i łożyska paznokci, a potem twarz, nabierają koloru sinego;
- brak szmerów oddechowych;
- brak oddechowych ruchów klatki piersiowej
Zalecane metody kontroli:
- jedną rękę przyłożyć na boku klatki piersiowej nad dolnymi żebrami, drugą natomiast na nadbrzusze, przy poprawnym oddechu wyraźnie da się wyczuć unoszenie i zapadanie klatki piersiowej oraz powłok brzusznych;
- pochylić się na osobą nieprzytomną tak, aby na swoim policzku wyczuć strumień powietrza z ust, jednocześnie obserwować ruchy klatki piersiowej, a ręką przyłożoną do ciała starać się wyczuć unoszenie i opadanie klatki piersiowej (metoda: wzrok, dotyk, czucie).
Pierwsza pomoc:
- ułożyć wstępnie poszkodowanego w pozycji horyzontalnej;
- poluźnić uciskające części odzieży;
- odciągnąć głowę ku tyłowi
- ręką przytrzymać żuchwę w taki sposób, aby usta poszkodowanego były zamknięte;
- wykonać dwa, szybko, jedno po drugim następujące wdmuchnięcia powietrza metodą usta-nos (metoda preferowana), z umiarkowanym natężeniem do płuc ratowanego i równocześnie obserwować skutki zabiegu (unoszenie i opadanie klatki piersiowej, jeżeli brak postępów, należy kontynuować zabiegi z określoną częstotliwością;
- w przypadku uczucia silnego oporu przy wdmuchiwaniu powietrza, należy podejrzewać niedrożność dróg oddechowych i należy zastosować metodę usta-usta;
- odchylić silnie głowę, jedną rękę oprzeć na czole poszkodowanego, kciuk i palec wskazujący szczelnie zaciskają nos, drugą ręką trzymać żuchwę i lekko rozchylić usta ratowanego i wykonać wdmuchnięcia;
- częstotliwość wdmuchiwania powinna wynosić 14-16 razy na minutę;
- małym dzieciom i niemowlętom wdmuchiwać powietrze równocześnie przez nos i usta ze zmniejszoną siłą i objętością, ale za to z częstotliwością 25-35 razy na minutę;
- zabieg stosować do skutku, równocześnie wezwać fachową pomoc medyczną;
- po przywróceniu oddechu należy poszkodowanego ułożyć w pozycji leżącej bocznej-ustalonej;
- w czasie zabiegu, często sprawdzać tętno poszkodowanego, w przypadku jego braku, natychmiast przystąpić do reanimacji krążeniowo-oddechowej.
Urazy jamy brzusznej.
Objawy:
- silny ból w połączeniu z twardymi nie dającymi się ucisnąć powłokami: pod prawym (wątroba), lewym (śledziona) łukiem żebrowym lub brzucha (żołądek, jelita);
- nudności, wymioty najczęściej o wyglądzie fusowatym;
- szybko pogłębiający się wstrząs;
- ciała obce w powłoce ciała, przerwana powłoka ciała, widoczne narządy wewnętrzne.
Pierwsza pomoc:
- ułożyć poszkodowanego w pozycji półsiedzącej z podciągniętymi lekko kolanami, pod kolana podłożyć mały plecak lub zwinięty koc, kurtkę, itp.;
- w przypadku rany wzdłużnej jamy brzusznej nie podciągać kolan do góry!
- na jamę brzuszną nałożyć zimny kompres;
- nie podawać płynów i pokarmów;
- zakazać palenia tytoniu;
- w przypadku otwarcia jamy: założyć luźny, jałowy opatrunek, "wypływających" wnętrzności nie wtłaczać!
- wkoło luźno obandażować;
- jak najszybciej zapewnić poszkodowanemu fachową pomoc medyczną.
Urazy Klatki Piersiowej.
Objawy:
- drażniący kaszel;
- odksztuszanie pieniącej się, jasno-czerwonej krwi;
- duszność, bólowe ograniczenie wdechu i wydechu;
- powietrze przy każdym wdechu z gwiżdżącym szmerem dostaje się do otwartej klatki piersiowej;
- siniaki na skórze w okolicy płuc;
- z rany klatki piersiowej wydobywa się spienione powietrze.
Pierwsza pomoc:
- ułożyć poszkodowanego w pozycji półsiedzącej, z możliwością podparcia rąk;
- na klatkę piersiową nałożyć zimny kompres;
- w przypadku otwarcia klatki: założyć jałowy opatrunek, wokół obandażować;
- nie stosować dawniej zalecanego opatrunku uszczelniającego!
- jak najszybciej zapewnić poszkodowanemu fachową pomoc medyczną.
Krwawienie z przewodu pokarmowego Krwawienie z przewodu pokarmowego może pochodzić z każdego jego odcinka począwszy od jamy ustnej do odbytu a przebiegać może jawnie lub w sposób utajony. Przyczyną większości krwawień z przewodu pokarmowego jest choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, ostre nadżerkowe zapalenie ściany żołądka i żylaki przełyku. Pojawienie się krwi w stolcu wskazuje na krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego i jest najczęściej spowodowane chorobami zapalnymi jelit, hemoroidami, nowotworami.
Objawy
Do najczęstszych objawów związanych z krwawieniem z przewodu pokarmowego należą:
• fusowate wymioty (treść przypominająca fusy od kawy) w przypadku krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego, którego nasilenie zmniejszyła się
• krwawe wymioty występują w przypadku aktualnie trwającego krwawienia
• smoliste stolce w przypadku krwawienia z górnej odcinka przewodu pokarmowego, z jelit i prawej części okrężnicy
• smugi krwi w stolcu najczęściej spowodowane guzkami hemoroidami oraz chorobami nowotworowymi
• przyspieszenie tętna (tachykardia), spadek ciśnienia tętniczego krwi
• nudności, obfite poty, bladość, uczucie pragnienia, osłabienie, niepokój, ból brzucha
• zaburzenia świadomości
• przewlekłe, utajone krwawienie może przebiegać pod postacią niedokrwistości
Rozpoznanie
• wywiad: istniejąca wcześniej choroba wrzodowa lub wątroby, rozpoznane żylaki przełyku, przebyte leczenie obliteracyjne, przyjmowane leki np. przeciwreumatyczne, kortykosteroidy, przeciwkrzepliwe, nadużywanie alkoholu
• charakterystyczne objawy
Postępowanie
W przypadku krwawych wymiotów, wymiotów fusowatych, czy innych objawów nasilonego krwawienia chorego należy jak najszybciej zawieźć na ostry dyżur chirurgiczny.
Odmrożenie.
Objawy:
Stadium wstępne:
-bladość z tendencją do cofania się.
Odmrożenie I-stopnia:
- zaczerwieniona i obrzęknięta skóra;
- silny ból.
Odmrożenie II-stopnia:
- tworzenie się pęcherzy na sino-przekrwionej skórze;
- silny ból.
Odmrożenie III-stopnia:
- brak uczucia bólu;
- niebiesko-czarna skóra;
- zamieranie tkanki.
Pierwsza pomoc:
- ogrzewać odmrożone części ciała własnym ciepłem (pacha, pachwina, brzuch, pierś);
- jeżeli nie wystąpiło równocześnie wychłodzenie należy prowadzić czynną gimnastykę ruchową;
- nie nacierać śniegiem!
- stosować ostrożny masaż za pomocą wełnianego materiału, ale tylko w przypadku wstępnego stadium odmrożenia;
- podawać ciepłe, słodzone napoje;
- nie podawać alkoholu i leków rozszerzających naczynia krwionośne!
- dodatkowo okryć,
- w przypadku wystąpienia pęcherzy lub martwicy tkanki, założyć suchy, luźny opatrunek jałowy, a samemu poszkodowanemu jak najszybciej zapewnić fachową pomoc medyczną;
- nie dopuszczać do odtajania odmrożonych części ciała i ich ponownego zamrożenia, gdyż powoduje to szkody nieodwracalne!
- nie zanurzać odmrożonej części ciała bezpośrednio w gorącej wodzie!
Oparzenie.
Objawy:
Oparzenie termiczne I-stopnia:
- zaczerwienienie skóry, pieczenie.
Oparzenie termiczne II-stopnia:
- zaczerwienienie skóry, pieczenie;
- tworzenie się pęcherzy z płynem tkankowym.
Oparzenia termiczne III-stopnia:
- objawy oparzeń stopnia I i II;
- miejscowa martwica tkanek (śnieżnobiały lub brunatno-czarny kolor skóry);
- zwęglenie.
Oparzenie chemiczne:
- zaczerwienienie skóry, pieczenie;
- strupy, obrzęk miejsca oparzonego.
Pierwsza pomoc:
- w razie palenia się ubrania, zdusić płomień na poszkodowanym, np. za pomocą koca wełnianego (nie stosować materiałów syntetycznych), przeturlać po podłożu lub polać wodą - używając gaśnicy nie należy kierować strumienia na twarz poszkodowanego, gdyż może dość do uszkodzenia oczu i błon śluzowych;
- z oparzonych palców i nadgarstków zdjąć obrączki, pierścionki, bransolety i zegarki;
- nie odrywać ubrania przylepionego do oparzonych tkanek!
- miejsca oparzenia intensywnie płukać pod zimną bieżącą wodą (co najmniej przez 15-20 minut) nawet 2 godziny po oparzeniu (I i II stopień);
- założyć jałowy opatrunek lub specjalny opatrunek oparzeniowy, pęcherzy nie przebijać! (II stopień);
- założyć jałowy opatrunek lub specjalny opatrunek oparzeniowy, jak najszybciej zapewnić poszkodowanemu fachową pomoc medyczną;
- oparzenia twarzy pozostawić bez opatrunku;
- w przypadku oparzeń twarzy, szyi, krocza, stóp, okrężnych oparzeń kończyn, jak najszybciej zapewnić poszkodowanemu fachową pomoc medyczną;
- w przypadku oparzeń elektrycznych w pierwszej kolejności odłączyć poszkodowanego od źródła prądu: wyłączyć prąd, przerwać obwód lub odsunąć osobę od źródła za pomocą materiału izolującego (deska, kij od miotły, gumowe rękawice), następnie opatrzyć oparzenia, podać środki nasercowe, jak najszybciej zapewnić poszkodowanemu fachową pomoc medyczną;
- w przypadku oparzeń chemicznych, jak najszybciej skórę lub oczy należy intensywnie płukać najlepiej pod bieżącą wodą, pamiętając, żeby woda spływała najkrótszą drogą i nie kontaktowała się ze zdrową skórą, w przypadku braku wody, chemikalia należy zetrzeć opatrunkami, przy czym każdy z nich może być użyty tylko raz, jak najszybciej zapewnić poszkodowanemu fachową pomoc medyczną.
Porażenie cieplne.
Objawy:
- Początkowo zaczerwienienie skóry, a potem bladość;
- Obfite poty;
- Mdłości, mroczki przed oczyma; stan osłabienia fizycznego;
- Złe samopoczucie;
- Słabe tętno, dreszcze.
Pierwsza pomoc:
- Ułożyć w cieniu, w pozycji leżącej bocznej-ustalonej lub horyzontalnej;
- Przykryć poszkodowanego w przypadku wystąpienia drżenia ciała;
- Zalecić wypoczynek fizyczny;
- Podawać płyny, wodę z dodatkiem soli (jedna łyżeczka soli na litr wody).
Porażenie słoneczne.
Objawy:
Zaburzenie świadomości;
Zarumieniona, gorąca skóra twarzy będąca w kontraście z zimną i bladą skórą na ciele;
Niepokój, utrata orientacji;
Sztywność karku i mdłości.
Pierwsza pomoc:
Przytomnego poszkodowanego ułożyć w cieniu w pozycji półsiedzącej;
Stosować mokre, zimne kompresy na głowę - często je zmieniać.
Krwawienie z przewodu pokarmowego Krwawienie z przewodu pokarmowego może pochodzić z każdego jego odcinka począwszy od jamy ustnej do odbytu a przebiegać może jawnie lub w sposób utajony. Przyczyną większości krwawień z przewodu pokarmowego jest choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, ostre nadżerkowe zapalenie ściany żołądka i żylaki przełyku. Pojawienie się krwi w stolcu wskazuje na krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego i jest najczęściej spowodowane chorobami zapalnymi jelit, hemoroidami, nowotworami.
Objawy:
Do najczęstszych objawów związanych z krwawieniem z przewodu pokarmowego należą:
• fusowate wymioty (treść przypominająca fusy od kawy) w przypadku krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego, którego nasilenie zmniejszyła się
• krwawe wymioty występują w przypadku aktualnie trwającego krwawienia
• smoliste stolce w przypadku krwawienia z górnej odcinka przewodu pokarmowego, z jelit i prawej części okrężnicy
• smugi krwi w stolcu najczęściej spowodowane guzkami hemoroidami oraz chorobami nowotworowymi
• przyspieszenie tętna (tachykardia), spadek ciśnienia tętniczego krwi, nudności, obfite poty, bladość, uczucie pragnienia, osłabienie, niepokój, ból brzucha
• zaburzenia świadomości
• przewlekłe, utajone krwawienie może przebiegać pod postacią niedokrwistości
Rozpoznanie
• wywiad: istniejąca wcześniej choroba wrzodowa lub wątroby, rozpoznane żylaki przełyku, przebyte leczenie obliteracyjne, przyjmowane leki np. przeciwreumatyczne, kortykosteroidy, przeciwkrzepliwe, nadużywanie alkoholu
• charakterystyczne objawy
Postępowanie:
W przypadku krwawych wymiotów, wymiotów fusowatych, czy innych objawów nasilonego krwawienia chorego należy jak najszybciej zawieźć na ostry dyżur chirurgiczny.
Rana.
Pierwsza pomoc:
- o ile to możliwe, ratujący powinien stosować przy kontakcie z krwią poszkodowanego rękawiczek jednorazowych, w celu nie tylko zapewnienia jałowości rany, ale także aby chronić siebie, przed zarażeniem HIV, WZW typu B i C, itp.;
- rany nie dotykać (wyjątek: krwotok zagrażający życiu);
- jeżeli rana jest mała i powierzchowna, i nie będzie opatrywana przez lekarza, ranę przemyć (odkazić) 3% roztworem wody utlenionej;
- nie stosować żadnych maści, ani spirytusu!
- tkwiące w ranie obce ciała pozostawić!
- na ranę nałożyć jałowy opatrunek, przymocować za pomocą bandaża;
- rany pochodzące od otarcia (np. butami) przebić jednorazową igłą strzykawkową, delikatnie wycisnąć płyn, nałożyć jałowy opatrunek, jeżeli pęcherz jest mały, należy się spodziewać, że sam przez noc wyschnie, wtedy nie przebijać i zastosować zasypkę;
- w przypadku rany kąsanej, nie tamować krwi, ranę przemywać szczególnie długo wodą z mydłem, dostarczyć poszkodowanego do placówki służby zdrowia w celu podania szczepionki przeciw wściekliźnie;
- jeżeli rany są rozległe i głębokie jak najszybciej zapewnić poszkodowanemu fachową pomoc medyczną.
Stłuczenie.
Objawy:
- bolesny obrzęk uszkodzonej okolicy ciała;
- sinienie miejsca urazu.
Pierwsza pomoc:
- tymczasowo unieruchomić kończynę;
- okładać stłuczone miejsce zimnymi kompresami;
- w przypadku wystąpienia opuchlizny, stosować specjalne maści;
- przy bardziej rozległych stłuczeniach wskazana jest konsultacja z lekarzem.
Udar Cieplny.
Rzadko spotykany stan chorobowy charakteryzujący się nagłą utratą przytomności z wysoką gorączką 41-43°C oraz utratą potliwości. Główną przyczyną jest zbyt intensywne działanie promieni słonecznych na organizm ludzki. Szybciej dochodzi do udaru cieplnego u osób w podeszłym wieku, zmęczonych, wyczerpanych, nadużywających alkoholu i ogólnie słabych.
W wyniku wysokiej temperatury dochodzi do zaburzenia funkcji ośrodka termoregulacyjnego znajdującego się w rdzeniu przedłużonym (część mózgowia) którego funcja polega na regulacji temperatury w organizmie.
Objawy:
Przed wystąpieniem zasadniczych objawów występują objawy poprzedzające w postaci:
• bólu i zawrotów głowy
• nudności, wymiotów
• zaburzeń wzroku
• drgawek
• zaczerwieniona, gorąca, sucha skóra
• obniżonego ciśnienia krwi
• tachykardia 160-180/min
Po tych objawach dochodzi do nagłej utraty przytomności z wysoką temperaturą.
Rozpoznanie
• wywiad zebrany od osoby u której doszło do udaru lub od świadków
• typowe objawy kliniczne
Postępowanie
Jeżeli podejrzewany u osoby udar cieplny powinniśmy:
• przenieść chorego do pomieszczenia o temperaturze około 17°C
• zdjąć ubranie i okładać ciało workami z zimną wodą lub lodem jednocześnie mierząc co 10min temperaturę i nie dopuścieć do jej spadku poniżej 38,3°C co może spowodować przejście reakcji w hipotermie
• masować kończyny dolne w celu podtrzymania krążenia
• unikać leków uspakajających, morfiny ponieważ mogą utrudniać powrót funkcji ośrodka termoregulacyjnego.
Uraz czaszkowo - mózgowy
Do urazów głowy dochodzi w wyniku bezpośredniego uszkodzenia mózgu odłamkami kostnymi czaszki oraz w wyniku gwałtownie działających sił przyspieszenia bądź opóźnienia, które uszkadzają tkankę nerwową zarówno w miejscu zadziałania urazu jak i po stronie przeciwnej tzw. zjawisko contresoup. Są one najczęściej wynikiem wypadków komunikacyjnych, rzadziej z ranami postrzałowymi czy innymi przyczynami. Następstwem urazów oprócz uszkodzenia tkanki nerwowej, uszkodzenia naczyń krwionośnych i opon mózgowo rdzeniowych. Dochodzi do przerwania połączeń miedzy neuronami, w wyniku krwawienia rozwija się niedokrwienie, powstają krwiaki i obrzęk mózgu czego następstwem mogą być ogniskowe, ubytkowe objawy neurologiczne.
Objawy:
Niewiele urazów mózgowo-czaszkowych dotyczy tylko głowy. W większości przypadku należy zwrócić uwagę na inne części ciała (klatka piersiowa, jama brzuszna, kończyny górne i dolne). Do najczęstszych objawów związanych z uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego należą:
zaburzenia świadomości różnego stopnia aż do utraty przytomności i śpiączki
zmiana reakcji źrenic na światło, ich szerokości oraz symetryczności
ruchy samoistne zwłaszcza z objawami asymetrii (niedowład połowiczy, prężenia)
zaburzenia czynności funkcji życiowych:
- oddechu- przyspieszenie oddechu, zwolnienie oddychania, oddech przerywany, periodyczny
- krążenia- zwolnienie częstości pracy serca, przyspieszenie częstości pracy serca, wzrost/spadek ciśnienia tętniczego krwi
W przypadku otwartych urazów czaszkowo - mózgowych wypływ tkanki mózgowej z rany głowy, nosa, przewodu słuchowego lub ust, wypływ płynu mózgowo-rdzeniowego z nosa lub przewodu słuchowego, krwawienie z nosa, ust, przewodu słuchowego
Rozpoznanie:
wywiad
charakterystyczne objawy
Postępowanie
Na miejscu wypadku należy przede wszystkim:
zabezpieczyć drożność dróg oddechowych
ułożyć ratowanego w pozycji leżącej z uniesionym tułowiem o 15-30°
zatamować krwawienie, opatrzyć rany
unieruchomić szyjny odcinek kręgosłupa, unikać skrajnych ruchów i ułożeń głowy (zgięcie, rozciąganie, szarpnięcie)
przy zakładaniu opatrunku w otwartych urazach czaszkowo-mózgowych unikać ucisku na mózg
Chorego należy jak najszybciej zawieźć na ostry dyżur chirurgiczny.
Uraz kręgosłupa Obrażenia kręgosłupa mogą być następstwem bezpośredniego lub pośredniego działania siły zewnętrznej. Najczęstszą przyczyną obrażeń są urazy komunikacyjne oraz skoki "na główkę" do wody oraz upadki z wysokości. Wiele obrażeń następuje wskutek pośredniego działania siły (zgniecenie, zgięcie lub nadmierne zgięcie, rzadziej wyprost lub nadmierny przeprost) często towarzyszą im obrażenia rdzenia kręgowego. Następstwem uszkodzenia rdzenia kręgowego jest zaburzenie jego czynności od kilkudniowej dysfunkcji do śmierci.
Objawy:
Niewiele urazów kręgosłupa jest ograniczonych tylko do tej części ciała. W większości przypadku należy zwrócić uwagę na inne obszary ciała (głowa, jama brzuszna, kończyny górne i dolne, klatka piersiowa). Do najczęstrzych objawów związanych z uszkodzeniem kręgosłupa należy:
• widoczne na zewnątrz obrażenia kręgów
• opasujący ból lub przymusowe ułożenie (w razie uszkodzenia kręgosłupa szyjnego)
• krwiaki, otarcia, ślady stłuczenia na ciele głównie w miejscu działania siły
• ból uciskowy wyrostków kolczystych oraz zmiana odstępu między wyrostkami kolczystymi, uskoki i garby
• niedowłady: niedowład poprzeczny, wszystkich kończyn
• zaburzenia czucia
• zaburzenia świadomości
• czasem niewydolność oddechowa (wypadnięcie funkcji mięśni międzyżebrowych i/lub przepony zależna od wysokości uszkodzenia rdzenia kręgowego)
• zaburzenia termoregulacji i zaburzenia czynności pęcherza moczowego oraz jelita grubego
Rozpoznanie:
• wywiad (przebieg wypadku)
• objawy kliniczne
• diagnostyka uszkodzeń na podstawie oceny ruchomości kończyn dolnych, przepony, kończyn górnych i palców, mięśni międzyżebrowych, granic zaburzeń czucia itp.
Postępowanie:
Z ofiarą wypadku podejrzaną o uraz kręgosłupa w celu ochrony rdzenia kręgowego należy postępować z wielką ostrożnością aby nie spowodować dalszego uszkodzenia rdzenia. Na miejscu wypadku należy przede wszystkim:
• zabezpieczenie funkcji życiowych (oddychanie, krążenie)
• unieruchomienie kręgosłupa szyjnego za pomocą dostępnych środków
• ochronić chorego przed wyziębieniem
• unikanie jakiegokolwiek czynnego lub biernego ruchu chorego przy umieszczaniu go w materacu próżniowym
• w razie przemieszczenia kręgów, zwłaszcza z uskokiem lub w odcinku szyjnym kręgosłupa, nie podejmować prób repozycji na miejscu wypadku
• przewozić poszkodowanego bez wstrząsów przy całkowitym unieruchomieniu, ewentualnie dodatkowo unieruchomić szyjny odcinek kręgosłupa
• przewieźć do szpitala chirurgicznego lub neurochirurgicznego pod opieką lekarza.
Przy przenoszeniu lub wydobywaniu poszkodowanego np. z samochodu należy należy roić to bardzo ostrożnie, najlepiej na twardej, płaskiej desce lub drzwiach bez nadmiernych nacisków
tak, aby nie dopuścić do uszkodzenia rdzenia kręgowego.
Chorego należy jak najszybciej zawieźć na ostry dyżur chirurgiczny
Zatrzymanie krążenia.
Objawy:
Utrata przytomności; brak oddechu; wargi i łożyska paznokci, a potem twarz, nabierają koloru sinego; rozszerzone, sztywne źrenice niereagujące na zmiany intensywności światła. brak tętna, pomiaru dokonywać trzema palcami na tętnicy szyjnej na wysokości jabłka Adama lub tętnicy ramiennej u niemowląt;
Pierwsza pomoc:
- natychmiast wezwać fachową pomoc medyczną;
- oczyścić drogi oddechowe i utrzymać ich drożność;
- ułożyć poszkodowanego w pozycji horyzontalnej na twardym podłożu!
Poniższych zabiegów nie wolno przerwać aż do momentu przybycia fachowej pomocy medycznej!
Reanimację niezależnie od liczby ratujących przeprowadzać w następujący sposób (w przypadku jednego ratującego, musi on wykonywać czynności obu ratowników według poniższego schematu):
- wykonać dwa wdmuchnięcia powietrza (pierwszy ratownik);
- wykonać piętnaście ucisków mostka (drugi ratownik)
- wykonać dwa wdmuchnięcia powietrza, równocześnie obserwując uniesienie się i opadnięcie klatki piersiowej (pierwszy ratownik);
- wykonać piętnaście ucisków mostka (drugi ratownik);
- wykonać dwa wdmuchnięcia powietrza (pierwszy ratownik);
- dalsze postępowanie w tym samym, naprzemiennym rytmie;
- kontrolować tętno i reakcję źrenic co 1 minutę.
Technika zewnętrznego masażu serca:
- masaż serca może być zastosowany jedynie w przypadku bezspornych oznak ustania krążenia!
- stawy łokciowe ratującego wyprostowane, kąt pomiędzy osią ramion ratującego i klatka piersiową poszkodowanego musi wynosić 90 stopni;
- dłonie ułożone jedna na drugiej na miejscu ucisku, tj. na dolnej (trzeciej) części mostka (u dorosłego: miejsce odległe o trzy złożone razem palce od dolnego końca mostka);
- u niemowląt miejsce ucisku znajduje się około 1cm poniżej poziomu linii łączącej brodawki sutkowe, a masażu serca należy dokonać za pomocą dwóch palców;
- u dzieci do 8 roku życia miejscem ucisku jest dolna połowa mostka, a masażu serca należy dokonać nasadą jednej ręki;
- wykonać krótkie, silne, rytmiczne ruchy uciskowe w kierunku pionowym pochodzące od przeniesienia ciężaru ciała ratującego, a nie od pracy mięśni ramion;
- częstotliwość ucisków: 100 razy na minutę;
- masaż serca u dzieci prowadzić tylko jedną ręką ze zmniejszoną siłą, z częstotliwością 100-120 razy na minutę;
- uchylenie mostka przy ucisku u dorosłego człowieka powinno wynosić 3,5-4,5 centymetra.
Uszkodzenie naczyń krwionośnych Rany kłute i cięte oraz otwarte złamania i amputacje urazowe mogą prowadzić do uszkodzenia naczyń tętniczych i żylnych objawiających się krwawieniem. Często uszkodzeniom naczyń towarzyszy uszkodzenie nerwów objawiających się zarówno zaburzeniami czuciowymi jak i ruchowymi (osłabienie mięśni, porażenie kończyn).
Objawy:
Do najczęstrzych objawów uszkodzenia naczyń krwionośnych należy:
• krwawienie zewnętrzne
• szybko narastający krwiak (krwawienie wewnętrzne)
• obwodowe niedokrwienie, brak tętna, ochłodzenie kończyny
• stan wstrząsu nie dający się wyjąśnić inną przyczyną
Rozpoznanie:
• widoczne krwawienie zewnętrzne oraz naczynie z wypływającą krwią
• brak tętna na obwodzie
• zwiększenie obwodu kończyny
Postępowanie:
Z ofiarą wypadku podejrzaną o uszkodzenie naczyń krwionośnych należy postępować z wielką ostrożnością, aby nie spowodować dalszego uszkodzenia rdzenia. Na miejscu wypadku należy przede wszystkim:
• naczynie ucisnąć prowizorycznie do czasu założenia opatrunku uciskowego
• wysoko unieść zranioną kończynę i założyć opatrunek uciskowy
• przewozić w pozycji leżącej z wysoko uniesioną kończyną do najbliższego szpitala chirurgicznego
Chorego należy jak najszybciej zawieźć na ostry dyżur chirurgiczny.
Utonięcie
Przy ratowaniu z wody może nastąpić niebezpieczna sytuacja, gdy tonący kurczowo zaciska ręce na ciele ratownika i wciąga siebie i jego w toń.
Utonięcie następuje w wyniku uduszenia z powodu zalania dróg oddechowych wodą. Przyczyną może być: nieumiejętność pływania, skrajne wyczerpanie, nagłe omdlenie, atak serca, napad padaczkowy czy nagłe zanurzenie się w zimnej wodzie.
Poszczególne fazy tonięcia:
- wstrzymanie oddechu - trwa tak długo, aż zgromadzony dwutlenek węgla stanie sie przyczyną pobudzenia środka oddechowego i wznowi oddychanie,
- wznowienie oddechu - broniąc się przed przedostaniem się wody do płuc tonący zaczyna ją połykać,
- połykanie wody - trwa tak długo, aż żoładek wypełni się wodą i dojdzie do wymiotów,
- przedostawanie się wody do płuc - niedotlenienie organizmu powoduje utratę świadomości, zwiotczenie mięśni i w końcu zalewanie wodą płuc.
Tonięcie w wodzie słodkiej
ze wzgledu na hipoosmotyczność wody słodkiej (mniejsze stężenie jonów niż we krwi) przenika ona do krwi w całości. Stąd brak jej w płucach tonącego w wodzie słodkiej.
Tonięcie w wodzie słonej
woda słona jest hiperosmotyczna (większe stężenie jonów niż we krwi) i powoduje napływ wody z krwi co jest przyczyną obrzęku płuc. W efekcie w płucach znajduje się pienista ciecz, którą można usunąć tylko za pomocą ssaka.
Czynności ratujące:
- stabilizacja kręgosłupa, najlepiej odcinka szyjnego i piersiowego, gdyż często zdarzają się wypadki w wyniku skoku do płytkiej wody,
- sprawdzamy przytomność u tonącego,
- sprawdzamy podstawowe czynności życiowe (reakcję, tętno, oddech),
- w przypadku braku oddechu rozpoczynamy sztuczne oddychanie (nie odginamy głowy do tyłu, tylko żuchwę), a przy braku tętna - masaż serca (nie na miękkim podłożu).
W jamie ustnej mogą znajdować się woda, zanieczyszczenie, wymiociny, które utrudniają udrożnienie dróg oddechowych.
Podczas wykonywania wdechów kontrolnych, jak i przy sztucznego oddychania powinno się stosować rękoczyn Sellicka. Podczas topienia się woda znajdująca się w ustach (dostaje się podczas prób złapania oddechu) jest połykana i magazynowana w żołądku, stąd u topielców zawsze występuje rozdęcie brzucha (żołądka). W przypadku wykonania wentylacji bez zabezpieczenia wejścia do żołądka (przełyku), poprzez rękoczyn Sellicka, dochodzi do wyrównania ciśnień i wylania się wody wraz z zawartością żołądka na zewnątrz.
NIE WOLNO!!!
- usuwać wody z płuc,
- ze względu na możliwość wystąpienia hipotermii (obniżenie temperatury ciała), mimo wrażenia wystąpienia objawów śmierci, nie odstępować od ratowania poszkodowanego,
- przy udrażnianiu dróg oddechowych lub próbach usuwania wody z płuc:
- odginać głowę poszkodowanego na bok,
- uciskać na żołądek, powodując przelanie się jego zawartości do płuc.
Utrata Przytomności.
Objawy:
- brak kontaktu słownego i wzrokowego z poszkodowanym;
- poszkodowany nie reaguje na bodźce mechaniczne, np. na szczypanie skóry;
- mięśnie są zazwyczaj niesłychanie wiotkie.
Pierwsza pomoc:
- nieprzytomny oddycha: ułożyć go w pozycji leżącej bocznej-ustalonej;
- nieprzytomny nie oddycha: oczyścić jamę ustną i gardło z ciał obcych (cukierek, proteza), śniegu, wymiocin palcami owiniętymi chusteczką lub w jednorazowej rękawiczce, następnie głowę odchylić do tyłu;
- zaniechać odchylania głowy w przypadku podejrzenia urazu kręgosłupa szyjnego;
- nieprzytomny zaczął oddychać: ułożyć go w pozycji leżącej bocznej-ustalonej;
- nieprzytomny nie oddycha: sprawdzić tętno;
- tętno wyczuwalne, brak oddechu: postępować jak przy BEZDECHU;
- tętno nie wyczuwalne: postępować jak przy USTANIU KRĄŻENIA KRWI;
- jak najszybciej zapewnić poszkodowanemu fachową pomoc medyczną.
Wstrząs.
Jest to dysproporcja pomiędzy zapotrzebowaniem a zaopatrywaniem w tlen poszczególnych narządów na skutek ostrej niewydolności krążenia.
Rodzaje wstrząsów:
- hipobolemiczny,
Jest spowodowany zmniejszeniem objętości krwi krążącej. Przyczyną są: krwotoki wewnętrzne, utrata osocza, odwodnienie organizmu.
- kardiogenny,
Zmniejszenie wydolności pracy serca. Przyczynami są: zawał serca, zator tętnicy.
- przywspółczulno - naczyniowy.
Nagłe powiększenie się pojemności łożyska naczyniowego przy niezmienionej prawidłowości krwi krążącej. Przyczyny: strach i przerażenie, bardzo silny ból, gwałtowne zadziałanie niskiej lub wysokiej temperatury.
Przyczyny:
- wewnętrzny lub zewnętrzny krwotok;
- bóle;
- obciążenia psychiczne spowodowane nieszczęśliwym wypadkiem;
- wstrząśnienia spowodowane transportem;
- utrata płynów ustrojowych spowodowana rozległymi oparzeniami;
- odwodnienie w wyniku intensywnych wymiotów lub biegunki;
- wychłodzenie;
- uczulenia;
- zmniejszona wydolność serca;
- uczucie strachu.
Objawy:
- blada, zimno-wilgotna skóra, zapadnięta twarz, ciemne kręgi pod oczami, sino-szare, zmieniające się na bladoszare zabarwienie warg i łożysk paznokci;
- słabe, ledwie wyczuwalne, przyspieszone tętno, wzrastające znacznie ponad 100/minutę, spadek ciśnienia krwi;
- płytki, przyspieszony oddech, później utrudniony, dławiący, duszność;
- niekiedy mdłości, wymioty, zawroty głowy, pragnienie, ziewanie;
- nadmierne pobudzenie psychoruchowe, ożywienie, niepokój, lęk, później oszołomienie, zobojętnienie, w końcu brak przytomności.
Pierwsza pomoc:
- zatrzymać krwawienie;
- ułożyć poszkodowanego w pozycji horyzontalnej z lekko podniesionymi (około 30-40 cm), wyprostowanymi nogami;
- opanować ból, usunąć jego przyczyny, unieruchomić;
- podać odpowiednie leki;
- zabezpieczyć poszkodowanego przed utratą ciepła, okryć folią NRC, kocem, śpiworem, itp., nie nakrywać twarzy, nie stosować silnego ogrzewania;
- dodawać otuchy;
- orzeźwiać słodzoną herbatą lub kawą, powoli małymi łyczkami, ale tylko przy zachowanej przytomności i nie przy podejrzeniu krwotoku wewnętrznego; nie podawać
Wstrząs mózgu.
Objawy:
- nagła, chwilowa utrata przytomności;
- zwiotczenie mięśni;
- bóle głowy, zawroty, mdłości, wymioty, mroczki przed oczyma;
- nieświadome oddawanie moczu i kału;
- po dłuższym czasie mogą wystąpić zaburzenia wzroku i słuchu.
Pierwsza pomoc:
- jak najszybciej zapewnić poszkodowanemu fachową pomoc medyczną.
Wyczerpanie.
Objawy:
- trudne do przezwyciężenia zmęczenie;
- przyspieszony oddech, kołatanie serca, spadek ciśnienia krwi;
- utrudnione, niepewne, nieskoordynowane ruchy;
- apatia, bezkrytyczność;
- senność, utrata przytomności.
Pierwsza pomoc:
- zalecić natychmiastowy, całkowity wypoczynek;
- podawać słodkie napoje, czekoladę;
- przerwać wyprawę;
- wyczerpanego okryć przed zimnem, wiatrem, deszczem;
- w przypadku głębokiego wyczerpania, poszkodowanego dostarczyć do najbliższego miejsca noclegowego.
Zatrucie chemiczne.
Objawy:
- piekący ból w jamie ustnej, gardzieli, przełyku;
- oparzenia okolic ust i błony śluzowej;
- ślinotok;
- drgawki, tętno słabe i przyspieszone, mdłości;
- szczękościsk;
- kaszel;
- bóle głowy, zawroty.
Pierwsza pomoc:
- nie prowokować wymiotów;
- podawać dużo płynów, najlepiej wodę z mlekiem lub białkiem;
- przy oparzeniach jamy ustnej płukać ją olejem jadalnym;
- jak najszybciej zapewnić poszkodowanemu fachową pomoc medyczną.
Zatrucie gazowe.
Objawy:
Zatrucie tlenkiem węgla:
- ból głowy, zawroty;
- szum w uszach, zaburzenia wzroku;
- odurzenie;
- utrata przytomności, zatrzymanie akcji oddechowej.
Zatrucie dwutlenkiem węgla:
- zawroty głowy, głęboki oddech;
- natychmiastowa utrata przytomności.
Zatrucie gazami żrącymi:
- kaszel, ból oczu, łzawienie;
- bóle głowy, lekka duszność.
Pierwsza pomoc:
- w przypadku niesienia pomocy, w żadnym wypadku nie wolno wchodzić do pomieszczenia samemu!
- w pomieszczeniu otworzyć drzwi i okna powodując przeciąg;
- nie używać ognia i nie uruchamiać przełączników światła elektrycznego (możliwość powstania iskry), co może spowodować wybuch gazu; - --------- zatrutego szybko wynieść na świeże powietrze;
- w przypadku zatrucia gazami żrącymi, poszkodowany powinien unikać wysiłku fizycznego, w przypadku podrażnienia spojówek stosować długotrwałe płukanie pod bieżącą wodą;
- jak najszybciej zapewnić poszkodowanemu fachową pomoc medyczną.
Zatrucie Pokarmowe.
Objawy:
Zatrucie środkami spożywczymi:
- występują najczęściej po 2-6 godzinach po spożyciu;
- osłabienie, ból głowy, biegunka, wymioty, bóle brzucha.
Zatrucie jadem kiełbasianym:
- objawy występują zwykle po 24 godzinach;
- zawroty głowy, zaburzenia akomodacji;
- zaburzenia wzroku i trudności w przełykaniu;
- bardzo silny ślinotok, czasami jednak suchość w ustach.
Zatrucie grzybami:
- zaczerwienienie twarzy;
- ślinotok;
- zamroczenie, odurzenie;
- gwałtowne wymioty, biegunka;
- silne bóle brzucha.
Zatrucie jadami roślinnymi:
- zaczerwieniona twarz;
- suchość w ustach;
- oszołomienie i niepokój;
- przyspieszone tętno, rozszerzone źrenice.
Pierwsza pomoc:
- jeżeli poszkodowany nie odczuwa potrzeby, nie prowokować wymiotów;
- w przypadku zatrucia jadem roślinnym, sprowokować wymioty o ile one same nie wystąpiły, podawać płyny w celu nie dopuszczenia do odwodnienia;
- w przypadku wystąpienia biegunki podać węgiel aktywowany;
- zastosować głodówkę, w ciągu 24 godzin nie podawać żadnych pokarmów, potem stopniowo wprowadzić: suchary, kleiki na wodzie, itd.;
- W przypadku ciężkich zatruć (jad kiełbasiany, grzyby, jad roślinny), jak najszybciej zapewnić poszkodowanemu fachową pomoc medyczną.
Zwichnięcie i skręcenie.
Objawy:
Skręcenie:
- staw jest obrzękły, bolesny;
- ograniczona ruchomość stawu, aż do jej całkowitego zniesienia.
Zwichnięcie:
- staw jest zniekształcony, bolesny, obrzękły;
- staw jest nieczynny, przy próbie zginania stawia sprężynujący opór.
Pierwsza pomoc:
- nie dopuszczalne jest poruszanie stawem i jego nastawianie!
- unieruchomić staw w pożądanym przez poszkodowanego ułożeniu, poprzez usztywnienie względem siebie sąsiednich kości (znajdujących się poniżej i powyżej uszkodzonego stawu);
- można podać środki przeciwbólowe;
- można stosować zimne kompresy na uszkodzony staw;
- zapewnić poszkodowanemu fachową pomoc medyczną.
Staw palca ręki:
- unieruchomić dany palec przez obandażowanie go (nie za mocno!) z sąsiednim palcem lub całą dłonią, maksymalnie ograniczyć ruchy palcami i nadgarstkiem;
- w przypadku uszkodzenie kilku stawów, dłoń wraz z przedramieniem umieścić na deszczułce lub kartonie, pod dłonią umieścić zwinięty bandaż (szer. 5cm), obandażować lekko całą dłoń, dodatkowo zastosować temblak.
Staw nadgarstkowy:
- dłoń wraz z przedramieniem umieścić na deszczułce lub kartonie;
- pod dłonią umieścić zwinięty bandaż (szer. 5cm);
- obandażować nie za mocno dłoń i kość przedramieniową.
Staw łokciowy i barkowy:
- o ile pozwala na to uszkodzenie stawu: dłoń z przedramieniem umieścić na deszczułce lub kartonie, zastosować temblak, a kość ramieniową unieruchomić przez obandażowanie jej wraz z klatką piersiową;
- w przypadku uszkodzenia stawu barkowego, przy unieruchomieniu ulgę może przynieść podłożenie pod pachę złożonego ręcznika, itp.
Staw biodrowy, kolanowy, skokowy:
- zalecić leżenie w pozycji horyzontalnej lub półsiedzącej;
- w przypadku uszkodzenia stawu skokowego: obuwia, którego cholewka sięga poza kostkę nie ściągać, a jedynie poluzować sznurowadła (zapięcia);
- ułożyć nogę w pozycji pożądanej, unieruchomić ją poprzez obłożenie np. plecakami, w wolnej przestrzeni między nogą a podłożem umieścić plecak, śpiwór.
3