Geneza socjologii.

Na temat początków socjologii istnieje znaczna rozbieżność zdań. Jedni uważają, że jej genezę należy łączyć z twórczością Tomasza Hobbesa, inni że z teorią Jana Jakuba Rousseau, a jeszcze inni że z dorobkiem Augusta Comte`a. naukową fazę w ewolucji socjologii poprzedzał długi okres rozwoju myśli społecznej.

Myślą społeczną - nazywamy refleksje ludzką o społeczeństwie, która nie spełnia wymogów naukowego poznania. Składają się na nią mądrości ludowe i poglądy mędrców.

Pojawienie się socjologii nie spowodowało zahamowania czy unicestwienia myśli społecznej. Istnieje ona nadal i rozwija się.

Socjologia,

Nauka o społeczeństwie i procesach, które w nim zachodzą. Zajmuje sie badaniem stosunków społecznych, okresla prawidłowości powstawania i przekształcania Sie różnych form zycia zbiorowego, analizuje zjawiska i procesy zachodzace w tych zbiorowosciach. Jako samodzielna dyscyplina naukowa pojawila sie w 2. pol. XIX w. Termin socjologia wprowadzil francuski filozof A. Comte - w znaczeniu ogólnej nauki o strukturze spoleczenstwa, prawach jego rozwoju i metodach badania.

Przedmiot, zakres i zadania socjologii byly róznie rozumiane i okreslane w poszczególnych okresach, co mialo wplyw na pojawienie sie rozmaitych kierunków i teorii. Do bardziej znanych naleza: teoria strukturalno-funkcjonalna, teoria konfliktu, teoria ekologiczna, teoria dzialania spolecznego, teoria systemów

We wspólczesnej socjologii przewaza tendencja do ujmowania jej jako nauki empirycznej o strukturze i funkcjonowaniu róznych zbiorowosci, co spowodowalo szybki rozwój badan specjalistycznych i wyodrebnienie szeregu szczególowych dyscyplin socjologicznych, m.in. socjologia: pracy przemyslu, miasta, wsi, opinii publicznej, wychowania rodziny, wojska, sportu, medycyny, religii.

SOCJOLOGIA - nauka o zbiorowosciach ludzkich, której przedmiotem badania sa:

zjawiska i procesy tworzenia sie róznych form zycia zbiorowego ludzi; struktury tych zbiorowosci; zjawiska i procesy, zachodzace w tych zbiorowosciach, wynikajace ze wzajemnego oddzialywania ludzi na siebie; sily skupiajace i sily rozbijajace te zbiorowosci; zmiany i przeksztalcenia zachodzace w tych zbiorowosciach

SOCJOLOGIA OGÓLNA tworzy teorie obejmujące zespoly zjawisk (ich ogól), wystepujace w spoleczenstwach (calych), które sluza wyjasnieniu zjawisk i procesów podstawowych (waznych dla wszystkich dziedzin zycia spolecznego); jej zadaniem jest równiez ustalanie pojec.

Glówne teorie socjologii ogólnej:

teoria struktur spolecznych (teoria spoleczenstwa) - uogólnia wyniki badan nad typami i formami zbiorowego zycia ludzi ->statyka spoleczna

teoria zmian - uogólnia wyniki badan nad zjawiskami i procesami zachodzacymi w grupach i zbiorowosciach ->dynamika spoleczna

SOCJOLOGIA SZCZEGÓLOWA zajmuje sie systematycznym opisem poszczególnych dziedzin i wyjasnianiem zachodzacych w nich zjawisk.

Kazda socjologia szczególowa ma wielorakie powiazania z socjologia ogólna. Pierwsza z nich korzysta z inspiracji i zalozen teoretyczno-metodologicznych drugiej, a socjologia ogólna weryfikujac osiagniecia badawcze socjologii szczególowej wyprowadza uogólnienia wzbogacajace ogólna teorie socjologiczna.

Miedzy socjologia ogólna i szczególowa istnieja sprzezenia zwrotne i komplementarne powiazania.

Działy socjologii.

Teoria struktur społecznych oraz teoria zmian stanowią główne działy socjologii ogólnej tj. tej socjologii, która traktuje o społeczeństwie jako całości. Socjologia ogólna bazuje na rezultatach badań socjologii szczegółowych. W miarę rozwoju socjologii zwiększa się liczba jej specjalizacji nazwanych socjologiami szczegółowymi. Można je pogrupować w trzy główne typy badające:

- różnego typu instytucje społeczne,

- pewne procesy społeczne: np. socjologia przestępczości, alkoholizmu, wpływu masowych środków komunikacji na życie społeczne, powstawanie różnych systemów politycznych itp.,

- pewne typy zbiorowości, np. socjologia małych grup, klas i warstw społecznych, miasta, wsi itp.

Socjologie szczegółowe pozostają w ścisłym związku z socjologią ogólną. Dostarczają jej danych empirycznych dotyczących poszczególnych' fragmentów rzeczywistości społecznej, otrzymując w zamian ogólne ramy teoretyczne i wskazania z zakresu ogólnej metodologii.

Funkcje socjologii.

Socjologia pełni trzy główne funkcje: poznawczą, organizacyjno - techniczną i ideologiczną.

Funkcja poznawcza.

Sprowadza się do przekazywania rzetelnej wiedzy o strukturze i rozwoju społeczeństwa jako całości, a także poszczególnych jego elementów. Ma ona zasięg ogólnospołeczny. Każdy bowiem człowiek bez względu na swój klasowy rodowód, wykonywany zawód, bądź zajmowane stanowisko może znaleźć odpowiedź na wiele pytań dotyczących społeczeństwa jako całości czy tez jego elementów.

Funkcja organizatorsko - techniczna.

Polega na dostarczaniu informacji o sposobach skutecznego kierowania zespołami ludzkimi, o likwidacji negatywnych i wywołaniu pozytywnych zachowań zbiorowości.

Funkcja ideologiczna.

Wyraża się w powiązaniu socjologii z ideologią. Do ideologicznego uwikłania socjologii dochodzi w drodze:

- określonego interpretowania problemów znaczących politycznie,

- dostarczania danych, które mogą być wykorzystywane jako uzasadnienie w walce o określone cele społeczne,

- stosowania określonej selekcji i doboru treści poznawczych.

Metody badań socjologicznych.

Metoda badań jest to sposób postępowania w procesie poznawania rzeczywistości . Metoda określa i wskazuje:

- zakres badanego wycinka rzeczywistości. tj. czy chcemy poznać np. poglądy co do najwłaściwszej liczebności dzieci w rodzinie ogółu Polaków. czy tylko osób zdolnych do prokreacji. czy też tylko tych młodych ludzi. którzy mieszkają w danym małym miasteczku;

- typ materiałów dowodowych. tj. czy mają to być np. odpowiedzi badanych na pytania ankiety. czy informacje zawarte w sprawozdaniu z obserwacji, czy też pamiętniki. wypowiedzi konkursowe;

- sposób analizy zebranych materiałów tj. czy ma to być np. analiza ilościowa czy też ma to być analiza jakościowa.

Dobierając metodę. która okazałaby się najwłaściwsza do zbadania danego fragmentu rzeczywistości Społecznej należy brać pod uwagę następujące względy:

- charakter tegoż fragmentu rzeczywistości. tj. czy są to zjawiska obiektywne, czy subiektywnie;

- zakres badanej rzeczywistości. tj. czy badamy załogę tylko jednej fabryki. czy ogół klasy robotniczej w skali kraju;

- rodzaj analizy. jaką chcemy przeprowadzić. tj. czy wyłącznie analizę i1ościową czy jakościową. czy też zamierzamy przeprowadzić jedną i drugą.

Znane są następujące metody badań: terenowa. reprezentacyjna, eksperymentalna, badania na materiałach historycznych, inne.

Metodę badań terenowych - stosujemy wtedy gdy chcemy poznać fakty czy

zjawiska zachodzące w zbiorowości znajdującej się na ściśle określonym terenie (np. w określonej wsi. miasteczku, czy też w jakimś konkretnym zakładzie pracy). Metoda terenowa w większej mierze niż inne pozwala poznać:

- funkcjonowanie i rolę danej instytucji (np. związku zawodowego, organizacji politycznej),

- stosunki społeczne zachodzące w danego typu zbiorowości społecznej,

- przebieg pewnych procesów społecznych,

- kształtowanie się postaw i opinii w badanym środowisku.

Jednakie. aby móc zdobyć prawdziwą wiedzę, badacz w swoim postępowaniu musi sprostać następującym wymaganiom:

- powinien zadbać o to, aby jego zainstalowanie się w danym środowisku zostało przez to środowisko zaakceptowane. a przynajmniej. by nie wzbudzało niechęci. podejrzeń;

- zdobywać informacje od os6b należących do różnych kręgów społecznych; nie poprzestawać na informatorach tylko jednego spośród nich;

- nie pomijać osób dobrze znających swoje środowisko. a także osób cieszących się dużym poważaniem.

Metoda reprezentacyjna - jak sugeruje to jej nazwa - pozwala zdobyć wiedzę o dużej zbiorowości społecznej na podstawie zbadania jedynie niewielkiej jej części, będącej reprezentacją tejże dużej zbiorowości. Stąd sprawą bardzo ważną i trudną zarazem jest właściwy dobór reprezentacji. Wielkość próby w stosunku do całej zbiorowości

może być różna. Zależy to od:

- stopnia Jednorodności badanej zbiorowości (im bardziej jednorodna pod

względem istotnych cech. tym próba może być mniejsza);

- liczby kategorii statystycznych, na jakie ma być podzielona próba reprezentacyjna (im więcej kategorii, tym większa musi być próba).

W doborze próby można posłużyć się jedną spośród następujących, najczęściej stosowanych technik:

- wybór losowy z listy, polegający na wybieraniu w regularnych odstępach nazwisk z wykazu populacji generalnej, ułożonego alfabetycznie;

- wybór proporcjonalny, polegający na doborze według cech uznanych przez badacza za bardzo ważne z punktu widzenia podjętego problemu. Zakłada się, że proporcje liczb u osób o określonych cechach muszą być takie same zarówno w populacji próbnej jak i generalnej;

- wybór terytorialny, polegający na doborze według miejsca zamieszkania.

Metodę reprezentacyjną stosuje się wtedy, gdy chce się uzyskać dane dotyczące wielkich i przestrzennie rozproszonych zbiorowości. Pozwala ona uzyskać informacje o:

- cechach społeczno-demograficznych badanej zbiorowości (np. płci, wieku. wykształceniu,. zawodzie itp.),

- cechach warunków położenia społecznego (np.' wysokości osiąganych dochodów, wyposażeniu mieszkania, rodzaju i rozmiarach korzystania ze świadczeń społecznych),

- postępowaniu w danej sferze życia (np. o sposobie spędzania czasu wolnego).

Podstawową techniką zbierania danych, stosowaną w badaniach reprezentacyjnych, jest wywiad kwestionariuszowy. Technika ta wymaga zatrudnienia w roli ankieterów pewnej liczby osób, co wiąże się z kolei z określonym zasobem środków finansowych, potrzebnych do realizacji tego typu badań. Dane gromadzone metodą reprezentacyjną nadają się do opracowania ilościowego, w którym można się posługiwać r6żnego typu sposobami analizy statystycznej, cieszącej się dużą popularnością wśród wielu socjologów.

Metodę eksperymentalną - stosuje się w badaniach nastawionych głównie na wykrycie zależności pomiędzy dwoma zjawiskami. Eksperyment pozwala w sposób Pewniejszy niż inne metody rozstrzygnąć, czy dane zjawisko (A) wpływa, oddziałuje na zaistnienie bądź przebieg innego zjawiska (B). W tym celu badacz musi dobrać możliwie najbardziej do siebie podobne pod wieloma względami grupy, tj. grupę eksperymentalną i kontrolno. Eksperyment polega na wprowadzeniu w życiu grupy eksperymentalnej w zakresie danego zjawiska (tj. A) i obserwowaniu, czy pod wpływem tej manipulacji zaistniały jakieś różnice w zjawisku B (w porównaniu z przebiegiem tegoż zjawiska w grupie kontrolnej). Jednakże możliwości osiągnięcia - takiego celu w odniesieniu do zjawisk społecznych są o wiele mniejsze niż w odniesieniu do zjawisk przyrodniczych .Badania na materiałach historycznych stosuje się w procesie poznawania zjawisk społecznych, które miały miejsce w przeszłości. Postępowanie socjologa posługującego się tą metodą jest, podobne do postępowania historyka. Materiały i źródła wykorzystywane w dociekaniach nad minionymi zjawiskami społecznymi można podzielić na pierwotne i wtórne. Materiałami pierwotnymi nazywamy materiały pochodzące od bezpośrednich świadków. Będą to np. świadectwa urodzenia, zgonu. ukończenia danego typu szkoły, akta notarialne, sądowe, protokoły. odezwy. zarządzenia itp., materiałami wtórnymi zaś opracowania bazujące na materiałach pierwotnych.

Ankieta

Jest ona swoistą postacią kwestionariusza. będącego narzędziem pomocniczym. używanym w prowadzeniu wywiadu. Od kwestionariusza różni się głównie tym, że musi być tak przygotowana. aby badany (respondent) był w stanie wypełnić ją samodzielnie, .tj. bez pomocy prowadzącego wywiad (ankietera). Zatem, na początku ankiety powinna być informacja o tym, kto i w jakim celu prowadzi badania. w jaki sposób należy wypełniać ankietę, kiedy, gdzie i jak ją zwrócić. Ankieta jest anonimowa, tj. że respondent nie musi podawać swego nazwiska. Dodaje się przy tej sposobności. te uzyskane informacje zostaną wykorzystane wyłącznie w celach naukowych. Do najważniejszych wskazań można zaliczyć następujące:

- umieszczać pytania dotyczące tylko niezbędnych informacji

- pytania formułować w sposób zrozumiały dla osób nawet o niskim poziomie wykształcenia

- nie używać słów mogących wywołać niepożądaną reakcję u respondentów o określonym światopoglądzie

- unikać pytań drażliwych, wywołujących u respondentów zakłopotanie, obawę

- formułować pytania tak, aby nie sugerowały respondentowi określonej odpowiedzi.

- właściwie dobierać formę pytania do jego treści.

Pytania ze względu na ich formę dzielimy na:

- Zamknięte, gdy podaje się kompletną ilość możliwych odpowiedzi, a badany ma wybrać tylko jedną spośród nich ;

- półotwarte, gdy podana kafeteria (tj. zaproponowane odpowiedzi) nie jest wyczerpująca i na końcu zawiera "inne", umożliwia to respondentowi dopisanie odpowiedzi odmiennej od zaproponowanych;

- otwarte, gdy w ogóle nie umieszcza się kafeterii i respondenci muszą sami sformułować swoją odpowiedź.

Pytania zamknięte stasuje się wtedy, gdy badacz bez trudu może przewidzieć wszystkie możliwe odpowiedzi. półotwarte. gdy potrafi przewidzieć pewną ich ilość, ale sądzi, iż są możliwe też inne. otwarte zaś. gdy badaczowi trudno jest osądzić, jakie padną odpowiedzi.

Dane zebrane za pomocą ankiety (bądź kwestionariusza) mogą posłużyć za podstawę do sformułowania ogólnych wniosków pod warunki,. że dane te są pewne i ważne. Ankieta jest użyteczną techniką w badaniu zbiorowości dużych i przestrzennie rozrzuconych. Dostarcza danych umożliwiających ich opracowanie statystyczne. Jednakże nie pozwala poznać bardziej złożonych zjawisk społecznych (np. mechanizmów funkcjonowania określonych instytucji).

Wywiad.

Jest to rozmowa ankietera (zadającego pytania) z respondentem (odpowiadającym) na określony temat, w celu zdobycia informacji interesujących badacza.

Wywiad ma bardzo szerokie zastosowanie w prowadzeniu badań różnymi metodami. Podobnie jak ankieta pozwala poznać zbiorowości duże i przestrzennie rozproszone, ale w odróżnieniu od niej umożliwia uzyskanie wiedzy pogłębionej.

Wyróżniamy wywiad skategoryzowany (gdy rozmowę prowadzi się według kwestionariusza) i nieskatergoryzowany (prowadzony według luźnych dyspozycji). Materiały z wywiadów skategoryzowanych Są łatwiejsze do opracowania statystycznego. Z wywiadów nieskategoryzowanych otrzymujemy natomiast materiał bardziej pogłębiony merytorycznie, jako że prowadzący rozmowę, nie będąc skrępowany ścisłą listą pytań, może ją, skoncentrować na kwestii chętnie podjętej przez respondenta i sprzyjającej wytworzeniu atmosfery ułatwiającej zwierzanie się.

Niezależnie Od podziału, można wyróżnić wywiad jawny i ukryty. Z wywiadem jawnym mamy do czynienia wtedy, gdy respondent wie, iż ankieter chce wydobyć od niego określone informacje. Z wywiadem ukrytym zaś, gdy respondent nie zdaje sobie z tego sprawy. Sadzi się, że wywiady ukryte pozwalają zebrać wypowiedzi szczersze. Wywiad można podzielić ponadto na indywidualny, gdy rozmowę prowadzi się z jedną osobę oraz zbiorowy, gdy prowadzi się go z kilkoma osobami. Wywiad zbiorowy bardziej niż indywidualny, pobudza rozmówców do spontanicznych wypowiedzi, a także sprzyja wzajemnemu kontrolowaniu się i korygowaniu podawanych przez współrozmówców informacji. Wywiad, niezależnie od rodzaju. może dostarczyć bardziej lub mniej wartościowych informacji, w zależności od tego, czy i w jakim stopniu udało się uniknąć błędów w przeprowadzeniu rozmowy. Mogą to być błędy: sytuacyjne, socjologiczne i psychologiczne.Do błędów sytuacyjnych zaliczamy niewłaściwy wybór miejsca bądź sytuacji.

Przez błędy socjologiczne rozumie się: niekorzystny wpływ ankietera.

Mianem błędów psychologicznych określa się, ogólnie rzecz biorąc, pewnego rodzaju zakłócenia w kontakcie psychicznym respondenta z ankieterem.

Obserwacja

Obserwacją nazywamy gromadzenie danych poprzez celowe postrzeganie interesującej badacza rzeczywistości. Polega ona na zamierzonym przyglądaniu się naturalnym zachowaniom ludzkim. a następnie formułowaniu sądów spostrzeżeniowych. Owe sądy mają stanowić podstawę do uzyskania odpowiedzi na pytania stawiane przez badacza. Metodologia nauki wyszczególnia różne rodzaje obserwacji. Wyróżniamy obserwację kontrolowaną i niekontrolowaną.

Obserwacją kontrolowaną - nazywamy postrzeganie według określonych dyspozycji, czyli listy bardzo szczegółowych pytań, przypominającej pewnego rodzaju kwestionariusz służący do prowadzenia wywiadu skategoryzowanego. Rezultaty tego rodzaju obserwacji dają się opracowywać statystycznie

Obserwacją niekontrolowaną określa się postrzeganie jedynie według luźnych dyspozycji, ogólnie sformułowanych problemów. Wyniki takiego sposobu gromadzenia informacji mają charakter życiowy i w zasadzenie nie nadają się do opracowania statystycznego.

Oprócz wspomnianego tu podziału, dość powszechnie wyróżnia się także obserwację zewnętrzną i uczestniczącą.

Obserwacją zewnętrzną - nazywa się postrzeganie badanej rzeczywistości (zbiorowości) przez osobę pozostającą względem niej na zewnątrz. Obserwator nie jest jej członkiem, nie uczestniczy w jej działaniu. Obserwowani wiedzą że są obiektem zainteresowania badacza.

W obserwacji uczestniczącej - badacz wchodzi do badanej zbiorowości na zasadzie jej członka (np. jest zatrudniony w charakterze pracownika danego zakładu pracy). Zbiorowość w tym przypadku nie wie o tym, te jest celowo postrzegana. Przeprowadzenie obserwacji uczestniczącej jest trudniejsze, gdyż wymaga umiejętności odgrywania przez obserwatora swojej utajnionej roli. Jednakże ten rodzaj postrzegania stwarza lepsze możliwości poznania zachowań autentycznych, nie modyfikowanych pod wpływem obecności kogoś obcego.

Obserwacja, bez względu na jej rodzaj, w porównaniu z innymi technikami stwarza badaczowi duże szanse "spojrzenia" w głąb stosunków międzyludzkich, trudnych do uchwycenia za pomocą technik opartych na wzajemnym komunikowaniu się (np. ankiety, wywiadu), najczęściej stosowanych w badaniach masowych.

WIĘŹ SPOŁECZNA

Podstawowym elementem ludzkiego istnienia jest działanie. Wszystko co robimy, czynimy jest skierowane bądź na nas samych bądź na innych ludzi. Ukierunkowanie naszych czynów na inne osoby jest podstawą do powstawania społecznej interakcji. Stanowi ona proces, poprzez który dana jednostka działa na inną osobę (osoby), ewentualnie odpowiada na przedsięwzięcia innej osoby (osób). Osobliwością interakcji ludzkich. w odróżnieniu od zwierzęcych jest to, że dokonują się one z udziałem świadomości. Różne też będą zachowania tych ludzi. Przyczyną zróżnicowania społecznych interakcji jest także subiektywne odczytanie znaczenia zachowania drugiego człowieka. Inaczej np. reagujemy na tak samo. obiektywnie rzecz biorąc wyglądający uśmiech osoby którą lubimy, uważamy za bliską a inaczej osoby definiowanej przez nas jako naszego wroga. Interakcje społeczne są podstawowym elementem współtworzącym więź społeczną, która to. najog61niej mówiąc. wyznacza wszelkie formy życia społecznego.

Istota więzi społecznej i jej elementy składowe

Więzią społeczną nazywamy ...zorganizowany system stosunków, instytucji i ośrodków kontroli społecznej, skupiający jednostki podgrupy i inne elementy składowe w funkcjonalną całość zdolną do utrzymywania się i rozwoju.

Interpretując tę definicję trzeba zaznaczyć. że więź społeczna jest pewnego rodzaju spoiwem łączącym jednostki w określoną całość. Używając pojęcia "więź społeczna" nie przesądzamy ani o trwałości. ani o sile owego spoiwa. Więź ta bowiem. może przybierać różne formy, charakteryzujące się swoistą dla siebie trwałością i siłą złączenia części w całość. Owa siła (intensywność) i trwałość zależy od ilości i jakości komponentów składających się na dany rodzaj więzi. Jeżeli występuje tylko jeden komponent i w dodatku jeszcze słaby, to dana więź nie jest w stanie spoić części ani silnie ani trwale. Gdy zaś ma miejsce wiele różnorodnych komponentów to pod wpływem takiej więzi nawet wielki liczebnie zestaw elementów łączy się silnie i trwale. Komponentami więzi społecznej są: styczność przestrzenna, Łączność psychiczna, styczność społeczna, wzajemne oddziaływanie, stosunki społeczne, zależności społeczne.

Stycznością przestrzenną - nazywamy bezpośrednie lub pośrednie zetknięcie się osób w określonej przestrzeni i czasie, w wyniku którego uświadomiły one sobie istnienie drugiej istoty i posiadane przez nią cechy. Do pojawienia się bezpośredniej styczności przestrzennej nie wystarcza przebywanie w tym samym miejscu i czasie. Musi zaistnieć to, co potocznie nazywa się "Odwzajemnionym zauważanie, się" i zapamiętaniem jakichś cech drugiej osoby. W aspekcie rozumienia styczności przestrzennej można powiedzieć, że jedna osoba ma większe szanse na bycie zauważoną przez innych, druga zaś mniejsze, zatem jedna ma większe możliwości w zakresie pojawienia się styczności przestrzennej, a druga mniejsze. Aby doszło do tego typu styczności, trzeba nie tylko zainteresować się kimś znajdującym się w tej samej przestrzeni i tym samym czasie, ale też wywołać u niego wzajemne zaciekawienie. Cechą wspólną obu typów styczności jest wzajemne zauważanie się, dostrzeżenie siebie jako potencjalnych kandydatów (czy kandydata) do dalszych kontaktów. Styczność przestrzeni stanowi warunek konieczny. lecz nie wystarczający do pojawienia się dalszych komponentów więzi społecznej.

Łączność psychiczna - to obustronne zainteresowanie się osób swoimi cechami, zapoczątkowane w momencie styczności przestrzennej .Aby do tak rozumianej łączności doszło, każde stron musi dostrzec w drugiej takie cechy, które umożliwiają zaspokojenie jakichś jej potrzeb. Ponadto pomiędzy stronami musi dojść do porozumienia, polegającego na zdaniu sobie sprawy z przyczyn zainteresowania. zaakceptowaniu ich i wyrażeniu zgody na bycie obiektem zainteresowania. Rezultatem łączności psychicznej jest zajęcie określonej postawy wobec partnera.

Stycznością społeczną - nazywamy... pewien układ, w którym zaangażowane są przynajmniej dwie osoby, jakaś wartość, kt6ra staje się podstawą styczności, jakieś wzajemne oddziaływanie dotyczące tej wartości. Wyjaśniając wątki myślowe tworzące to określenie, trzeba zaznaczyć, że wzajemne oddziaływanie stron dochodzi do skutku z powodu wymiany wartości ,tj. tego, co cenimy; co chcielibyśmy posiąść. W literaturze przedmiotu zwykło się wyróżniać kilka typ6w styczności. W zależności od .częstotliwości i czasu utrzymywania się wyodrębnia się styczności trwałe (istniejące- przez dłuższy czas i częściej się pojawiające) i przelotne (sporadycznie -dochodzące do skutku). Ze względu na rodzaj wartości, stanowiącej ich podstawę, wyodrębnia się styczności rzeczowe (gdy wartością są rzeczy) i osobowe (gdy wartością są osoby). Z uwagi na rodzaj potrzeby inspirującej daną styczność rozr6Lnia się styczności publiczne (gdy zrodzone są z potrzeb szerszej zbiorowości) i prywatne (gdy ich źródłem są potrzeby jednostek). Wreszcie dla pełnego obrazu należy wskazać na styczności bezpośrednie (gdy mają miejsce spotkania twarzą w twarz) bądź pośrednie, dokonujące się za pośrednictwem jakichś ośrodków wzajemnego komunikowania się. Styczność społeczna jest podstawą do pojawienia się wzajemnego oddziaływania stron ze sobą kontaktujących się.

Wzajemnym Oddziaływaniem - określa się systematyczne, trwałe wykonywanie działań skierowanych na wywołanie odpowiedniej reakcji ze strony partnera, który z kolei swoim zachowaniem wywołuje reakcję działającego. Akcja jednej z nich powoduje reakcję u drugiej, która to reakcja jest jednocześnie odwzajemnioną akcją. Za przykład takiego oddziaływania może posłużyć kłótnia, dyskusja, proces sądowy czy też wymiana komplementów, prezentów, miłych gestów itp. Wzajemne oddziaływanie jest szczególnie postacią działania społecznego.

Działaniem społecznym - nazwiemy intencjonalne, sensowne zespoły czynności, podjęte dla osiągnięcia określonego celu przy użyciu skutecznych - w przekonaniu działającego - środków. W działaniu społecznym, a także we wzajemnym oddziaływaniu, można wyróżnić następujące elementy strukturalne: podmiot (tj. osobę bądź zbiorowość działającą), przedmiot (tj. osobę bądź zbiorowość, na którą działanie jest skierowane), środki działania, metody działania, będące określonym sposobem stosowania środków i rezultat działania. Najważniejszymi elementami są środki i metody. Od właściwego bowiem ich doboru należy stopień realizacji wytkniętego celu.

Stosunek społeczny - należy rozumieć w tym ujęciu system unormowanych wzajemnych oddziaływań między dwoma partnerami na gruncie określonej platfarmy.

Wyróżnia się zazwyczaj dwa typy stosunków społecznych, tj. powstających na gruncie zależności obiektywnej i subiektywnej. Stosunki pierwszego typu wynikają z układów niezależnych od stron. Stosunki zaś drugiego typu, jak implikuje to sama ich nazwa, opierają

się na układach zależnych.

Zależnością społeczną - nazywamy taki układ między stronami w którym strona B musi podporządkować się stronie A, gdyż A dysponuje wartościami ważnymi dla B. Zachodzi tu sytuacja analogiczna jak w przypadku zależności niepracującego młodego człowieka od rodziców, czy też zależności słabo przygotowanego do egzaminu studenta od jego egzaminatora.

KLASYFIKACJA WIEZI SPOLECZNYCH:
1. w ujeciu genetycznym ( okreslenie podstaw, na których sie opiera)
a) wiez naturalna , dana czlowiekowi, przez spoleczne warunki urodzenia
b) wiez stanowiona, wynikajaca bezposrednio lub posrednio ze stanowienia spolecznego. Wystepuje w tych zbiorowosciach ludzkich, w których istnieja podzialy spoleczne, narzucone sila lub prawem, lub lacznie sila i prawem. Zanika lub slabnie gdy przestaja istniec warunki i sytuacje w jakich sie wytworzyla ( np. stan rycerski). Dzisiaj wiez ta wystepuje rzadko.
c) wiez zrzeszeniowa, (wspólczesna) powstajaca w wyniku dobrowolnego zrzeszania sie ludzi np. partie
2. w zaleznosci od sposobu, w jakich wiez przejawia sie w danej zbiorowosci:
a) wiez malej grupy aktualizuje sie w bezposrednich kontaktach miedzy jej czlonkami i w stosunkach spolecznych opartych na nich
b) wiez wystepujaca miedzy czlonkami wielkich zbiorowosci, jak naród czy panstwo, oparta o tradycje, wspólnote dziejów, wspólnote jezyka, obyczajów czy kultury, czy wspólna organizacje terytorialno-polityczna.
c) Wiez sredniego zasiegu, wystepujaca w spolecznosciach lokalnych i mniejszych spolecznosciach terytorialnych, czy tez róznego typu organizacjach i zrzeszeniach

Siły formujące i podtrzymujące więź społeczną

Dokonując pewnych uproszczeń powiedzieć można, iż do sił tych zalicza się: Instytucje społeczne, kontrolę społeczną i organizację społeczną.

Instytucją społeczną - nazywamy zespół urządzeń, w którym wybrani członkowie grup otrzymują uprawnienia do wykonywania czynności, określonych publicznie i impersonalnie, dla zaspokojenia istniejących potrzeb jednostkowych i zbiorowych i dla regulowania zachowań innych członków grupy.

Rozwijając nieco to określenie zwróćmy uwagę na podstawowe elementy składowe stanowiące o istnieniu i funkcjonowaniu każdej instytucji, są to:

- urządzenia. tj. takie środki materialne, które umożliwiają wykonywanie czynności specyficznych dla danej instytucji.

- uprawnienia i określone formy czynności. które wyznaczają sposób postępowania osób zatrudnionych w danej instytucji.

- osoby, które realizuj, cele danej instytucji w sposób określony impersonalnie.

Ale o każdej z instytucji można zasadnie powiedzieć, że: a) zaspokaja określoną potrzebę społeczną, b) stoi na straży jakiejś wartości, c) kieruje się określonymi zasadami postępowania, d) wyznacza określone role społeczne, e) zespala swoiste zbiorowości społeczne.

Głównymi i zarazem tradycyjnymi instytucjami są: instytucja rodziny, instytucje edukacyjne, instytucje religijne, instytucje naukowe.

Formy komunikowania się.

Jak już wskazywaliśmy, formowanie się któregokolwiek spośród elementów więzi społecznej jest ściśle związane ze wzajemnym komunikowaniem poszczególnych jednostek. Istnieją różne formy komunikowania się. Można je podzielić na dwie kategorie: werbalną i niewerbalną .

Forma werbalna - polegająca na komunikowaniu się za pomocą słów, a mówiąc precyzyjnie - języka, jest najstarszą formą przekazywania myśli, uczuć itp.

Mianem form niewerbalnych komunikowania się określamy tzw. język ciała i manipulowanie bliskością przestrzeni dzielącej jednostki.

"Język ciała", to umowne określenie wszystkich tych form komunikowania się, które osiągamy dzięki ruchowi poszczeg6lnych części ciała (np. twarzy, głowy, ramion, rąk, n6g). Najwięcej informacji możemy przekazać za pomocą twarzy i rąk. Twarz ludzka jest zdolna odtworzyć około 250 tysięcy różnych ekspresji, wyrażeń.

Grupa społeczna jako szczególny rodzaj zbiorowości

Grupą nazywamy" . .. pewną ilość osób (co najmniej trzy) powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających pewne wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości pewną zasadą odrębności.

W rozumieniu i interpretacji powyższego określenia należy zwrócić uwagę na to, iż dopiero zbiorowość trzyosobowa może być nazywana grupą. Chodzi bowiem o to aby mogły pojawić się nie tylko zależności pomiędzy parami osób, ale też zależności pomiędzy jednostką a tzw. większością. Członkowie grupy akceptują niektóre wspólne wartości, czyli to, co wszyscy cenią (np. idee, hasła, przedmioty itp.). Uznawanie tych samych wartości stanowi 'podstawę do ukształtowania się poczucia wspólnoty, wyrażającego Się w formie określenia "my"

Rolę tę mogą spełniać symbole, miejsca skupienia, sposób zachowania się w określonych sytuacjach, strój. zasady postępowania, język, religia, określone miejsce zamieszkania itp.

Mówiąc o poczuciu przynależności mamy na myśli subiektywne przeświadczenie jednostki o tym, że jest członkiem danej grupy, identyfikowanie się, utożsamianie z nią. Jest to tzw. przynależność subiektywna, duchowa. Nie wolno jej mylić z przynależnością obiektywną (realną). Jednostka przynależy do danej grupy. spełnia wyznaczone jej role, podporządkowuje się obowiązującym regułom, ale nie ma wewnętrznego poczucia identyfikacji z daną zbiorowością. Każdy dorosły (i normalny) człowiek jest jednocześnie członkiem wielu różnych grup (rodziny, grupy towarzyskiej, zawodowej, religijnej, politycznej, etnicznej itd.). Łatwo dostrzec, że jest on też w stanie pogodzić (bardziej lub mniej zadowalająco) ową wielość przynależności. Jednakże są i takie grupy, które zagarniają w jakimś okresie życia człowieka prawie całą je-. go osobowość (np. niektóre zakony, związki o charakterze religijnym, specjalne służby militarne itd.). Z reguły pozostawanie członkiem jakiejś grupy łączy się z podporządkowaniem jej niektórych tylko predyspozycji i mocy jednostki. Na ogół jest tak, że człowiek stara się należeć tylko do takich grup, które nie żądają od niego predyspozycji nawzajem wykluczających się i których wymogom jest w stanie sprostać, zarówno pod względem czasowym, jak i posiadanych możliwości psychofizycznych. Realne członkostwo w jakiejś grupie (np. organizacji ,młodzieżowej, klubu sportowego) łączy się z koniecznością:

- zaangażowania na rzecz tejże zbiorowości określonych swych predyspozycji, zdolności, sił;

- zaakceptowania (przynajmniej w sferze zachowania widocznego na zewnątrz) postulowanego modelu członka tejże zbiorowości;

- spełniania (przynajmniej w elementarnym zakresie) czynności nałożonych przez tę zbiorowość.

Nie potrzeba zbyt wnikliwej obserwacji, by stwierdzić, it poszczególne grupy różnią się między sobą pod względem stopnia otwartości, tj. możliwości stania się ich członkiem. Tak więc wyróżniamy grupy:

- ekskluzywne, które, stawiają ostre i zarazem trudne do spełnienia kryteria przyjęcia do swych szeregów (np. ludzi bogatych białej rasy w kraju o dominującej przewadze czarnoskórych);

- ograniczone, o mniejszych wymaganiach i łatwiejszych do spełnienia (np. organizacje polityczne);

- inkluzywne, w zasadzie nie stawiające żadnych warunków, otwarte prawie dla wszystkich (np. stowarzyszenie hodowców kanarków, towarzystwo przyjaciół dzieci).

Grupy, niezależnie od ich rodzaju, dysponują określonymi środkami skupienia. Mianem tym obejmujemy wszystko to, co ułatwia utrzymanie spójności grupy.

Rolę ośrodka skupienia pełnią:

- miejsca stałych :spotkań (np. dom dla członków rodziny, ,kościół dla wyznawców tej samej religii itp.);

- przedmioty i symbole, które identyfikują grupę (np. znaczki, sztandary, pieczęcie, strój itp.);

- przywódcy w postaci konkretnych osób bądź ciała kolegialnego (np. zarządu, sekretariatu).

Każda grupa podejmuje określone cele i zadania, czyli ustalone i świadomie określone stany rzeczy bądź zjawisk, które chce urzeczywistnić. Z tego też punktu widzenia koniecznością staje się podział ról, jak też ustalenie form kontroli ich realizacji oraz sposobu rozliczania z osiągniętych rezultatów. W każdej grupie - jak już wspominano - występuje podział ról, polegający na określeniu, jakie prawa i obowiązki przysługuję poszczeg6lnym osobom tworzącym daną zbiorowość.

Przywódcą - nazywamy każdego, kto w stopniu znacznie większym niż pozostali członkowie grupy wpływa na decyzje podejmowane przez grupę.

Źródłem przywództwa może być pełnienie funkcji instytucjonalnie Określającej możliwości podejmowania decyzji, wydawania rozkazów, bądź posiadanie takich cech osobowości, które skłaniają podwładnych do respektowania woli przyw6dcy (np. najczęstszy inicjator zabaw w grupie r6wnieśniczej). W pierwszym przypadku mamy do czynienia z przywództwem formalnym, w drugim - z naturalnym. W grupach o więzi instytucjonalnej, a przy tym niezbyt dużych, może wystąpić zjawisko tzw. dwuwładzy, tj'. funkcjonowania przywódcy formalnego, sprawującego władzę zagwarantowaną mu instytucjonalnie, i przywódcy naturalnego, wywierającego wpływ na wolę innych dzięki sile swoich argument6w bądź wysoko cenionym cechom osobowości. Najkorzystniejszym układem jest taka sytuacja, w kt6rej przywódcą formalnym zostaje mianowana taka osoba, która funkcjonuje jako przyw6dca naturalny. Przywództwo, niezależnie od jego źródeł, może być realizowane w różnym stylu. Tradycyjnie wyróżniamy następujące style:

- autokratyczny, polegający na narzucaniu swojej woli podwładnym poprzez wydawanie rozkazów,

- demokratyczny - charakteryzujący się organizowaniem działania danej zbiorowości z uwzględnieniem jej woli, życzeń wyrażonych w toku dyskusji, wzajemnego komunikowania się.

- styl tzw. wolnej ręki ("laissez - fair"), polegający na unikaniu interwencji, pozwalaniu na robienie tego, co kto chce.

Rodzaje grup społecznych

Istnieje wiele sposobów klasyfikowania grup. W naszych rozważaniach ograniczymy się tylko do trzech spośród nich, tj. do wyróżnienia ze względu na liczebność osób tworzących daną grupę, oraz kolejności, w jakiej konkretna osoba grupy.

Biorąc pod uwagę i liczebność osób przywykło się dzielić grupy na małe i duże.

Grupami małymi - nazywamy zbiorowości nie przekraczające kilkunastu osób. Niektórzy teoretycy twierdzą, że tak można nazwać grupy obejmujące, nie więcej niż siedem osób.

Grupami dużymi - nazywa się zazwyczaj takie, które obejmują na tyle dużą liczbę osób, że uniemożliwia im to zawieranie bliższych znajomości osobistych każdego z każdym.

Rodzaj dominującej w niej więzi.

Na tej podstawie wyróżniamy grupy o więzi osobistej (inaczej nieformalnej) i bezosobowej (formalnej).

Grupy o więzi osobistej - odznaczają się dominowaniem styczności motywowanych zainteresowaniem innymi ludźmi ze względu na cechy ich osobowości.

Grupy o więzi bezosobowej - charakteryzują się dominacją więzi formalnej, usankcjonowanej określonymi formalnymi ustaleniami (np. statutem, kodeksem, regulaminem itp.). Występuje w nich także sformalizowany system kontroli i form rozliczeń.

Grupy o więzi bezosobowej formują się pod wpływem świadomej działalności osób (bądź zbiorowości) zainteresowanych ich powstaniem, są nastawione na realizację bardziej lub mniej jednoznacznie sprecyzowanych zadań i celów. Zaspokajają też głównie potrzeby jakiejś całości społecznej, a nie konkretnych jednostek (inaczej mówiąc, mają na względzie np. ogół mieszkańców danego miasta, a nie jakiegoś konkretnego obywatela). Ich członkiem staje się człowiek w okresie dorosłości (niekiedy w okresie dojrzewania). Kolejność, w jakiej konkretna osoba staje się członkiem danej grupy.

W oparciu o ten wyróżnik dzielimy grupy na: pierwotne i wtórne.

Grupy pierwotne - to te, których członkami stajemy się w pierwszej kolejności (np. rodzina, grupa rówieśnicza, .sąsiedzka, koleżeńska), Wtórne - zaś, których współuczestnikami zostajemy w dalszych etapach życia

Niezależnie od przedstawionych powyżej podziałów grup na różne ich typy można mówić o tzw. grupach odniesienia.

Grupa odniesienia - jest to taki rodzaj grupy, do której ludzie ąiebie zaliczaj~, jeśli nawet aktualnie do niej nie należą. Inaczej mówiąc, do której aspirują, z którą się identyfikują. Oceniając swoje zachowania, wysokość zarobków, zakres wiedzy, i stan posiadania, grupą odniesienia jest zbiorowość do której nie należymy, a chcemy należeć, do którego chce się ona upodobnić.

Grupami nacisku (interesu) - nazywamy takie zbiorowości, które dążą do zagwarantowania interesów swoim członkom. Takimi interesami mogę być np.: utrzymanie dotychczasowych przywilejów, zdobycie dalszych uprawnień, polepszenie sytuacji materialnej, czy nawet uruchomienie w danej miejscowości szkoły, placówki zdrowia, komunikacji itp. Grupy nacisku powstaję w wyniku zdania sobie sprawy przez pewną liczbę osób, it mają one wspólny interes, który można osiągnąć tylko działając zbiorowo. Jeśli tym interesem,. jest zaspokojenie silnie odczuwanej potrzeby, to wtedy osoby nastawione na realizację tego celu są w stanie przezwyciężyć dotychczas dzielące je różnice zdań, żywione uprzedzenia, zdarzające się animozje i antagonizmy. Jednakże często po urzeczywistnieniu tego wspólnego celu. Grupa nacisku może ulec rozpadowi wraz z pojawieniem się dawniejszych układów pomiędzy poszczególnymi osobami. Bywa tak, te zażegnane na czas współpracy animozje nie powracają już nigdy, nawet po osiągnięciu celu.

RODZINA

Rodzina - jest grupą małą, pierwotną i c przewadze więzi osobistej.

Rodzinę, w odróżnieniu od nich, określamy mianem podstawowej grupy społecznej. Znaczy to tyle, że w zasadzie każdy człowiek jest jej członkiem, że spełnia ona takie funkcje, które decydują o istnieniu społeczeństwa i jest jedną z najstarszych oraz najpowszechniejszych form współżycia społecznego. Rodzina spełnia wiele funkcji, jakość realizacji których wywiera duży wpływ na przebieg pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły.

Istota i cechy rodziny

Rodziną - nazywamy społecznie aprobowany, trwały sposób 1rłspółżycia osobników połączonych więzami małżeństwa, pokrewieństwa bądź adopcji, na ogół zamieszkujących pod wspólnym dachem i współdziałających ze sobą w ramach społecznie akceptowanego podziału ról. Podstawą więzi spajającej jednostki w całość jest związek małżeństwa i pokrewieństwa (a niekiedy adopcji).

Połączenie osobników odmiennej płci w związek małżeński odbywa się zawsze w sposób szczególny, uznany w danej kulturze za stosowny dla tak ważnego momentu w życiu człowieka. W kulturze europejskiej (i nie tylko europejskiej) obowiązuje związek monogamiczny, tj. jednego mężczyzny z jedną kobietą. Naruszenie tej zasady, nazywane bigamią, jest uznawane za akt wejścia w kolizję z prawem i podlega karze.

Ponieważ każda kultura strzeże trwałości związku małżeństwa, to oprócz prawa posługuje się jeszcze moralnością i obyczajem, które wkraczają w sfery wymykające się spod kontroli ustawodawstwa. Są kultury, które oprócz małżeństw monogamicznych utrzymują, eksponują, przyzwalają na istnienie związków poligynicznych, tj. małżeństw jednego mężczyzny z więcej niż jedną kobietą w tym czasie. Małżeństwa poligyniczne w mowie potocznej określane bywają mianem haremów. Za ich antypodę uznać można małżeństwa poliandryczne, tj. związek jednej kobiety z kilkoma mężczyznami. Związki poligamiczne (tj. obejmujące zarówno poligyniczne, jak i poliandryczne) są dopuszczalne i występują w większej liczbie krajów świata nit związki monogamiczne. Z badań wynikało, źe spośród 238 społeczeństw analizowanych w 43 obowiązywała monogamia, w 4 poliandria, a w pozostałych poligynia. W niektórych społeczeństwach nie wystarczy wszakże mieć pieniądze na zapłacenie rodzicom za żonę. ale ponadto trzeba dysponować funduszem na zapewnienie jej i potomstwu godziwego utrzymania. Jak wiadomo monogamia jest obowiązującą formą związku w kulturach ukształtowanych pod wpływem religii chrześcijańskiej a z drugiej strony w krajach o najbardziej zaawansowanym postępie w rozwoju cywilizacji naukowo - technicznej. W niektórych krajach arabskich mężczyzna powinien ożenić się z córką swego stryja (oczywiście. jeśli ma on córkę w odpowiednim wieku) w przypadku, gdy dany mężczyzna nie chce się żenić, winien zapłacić stryjowi odszkodowanie. Z kolei w wielu krajach (w tym w Polsce) ożenek z osobą tak blisko spokrewnioną jest wręcz zakazany.

Są też takie kultury, w których wdowa musi wyjść za mąż za brata swego zmarłego męża, jeśli ten brat wyrazi chęć na takowy związek. W krajach zamieszkałych przez różne zbiorowości etniczne, rasowe czy wyznające odmienne religie żąda się często tzw. małżeństw endogamicznych, tj. takich, w których małżonkowie wywodzą się z tego samego typu zbiorowości (np. czarnoskóry mężczyzna powinien pojąć za żonę czarnoskórą kobietę).

Pokrewieństwo - jest to łączność wynikająca ze związku krwi.

Wyróżniamy tu więzy bliskie (tj. pomiędzy rodzicami a dziećmi, dziadkami a wnukami i rodzeństwem) oraz dalsze (np. pomiędzy potomstwem rodzeństwa, pomiędzy prawnukami a pradziadkami itp.). W niektórych kulturach bliskość pokrewieństwa liczy się nie tylko pokoleniami, które dzielą od wspólnego pnia, ale też zależnością od tego, czy biegnie ono po linii męskiej czy żeńskiej.Zazwyczaj uważano, że krewni w linii matki (tzw. po kądzieli), nawet jeśli są na tym samym szczeblu odległości od pnia, są dalszymi (krewnymi w mniejszym stopniu) niż krewni w linii ojca. Podobnie rzecz się miała w sferze prawa do spadku. W wielu krajach córkom przysługiwał znacznie mniejszy udział w spadku niż synom. Z reguły największymi uprawnieniami i obowiązkami był obarczany najstarszy syn. We wszystkich znanych typach społeczeństw obowiązuje zakaz utrzymywania stosunków seksualnych między osobami blisko spokrewnionymi. W kulturach zdominowanych przez wpływy chrześcijaństwa, judaizmu i islamu wymaga się głównie od kobiety, aby do związku małżeńskiego wstępowała jako dziewica. Dziecko nieślubne - dowód nieposzanowania tego nakazu - jest przyczyną okrycia się niesławą nie tylko przez jej matkę, ale i całą rodzinę .

Etapy w historycznym rozwoju rodziny

Zarówno struktura rodziny. podział ról. jak też jej funkcje. Zmieniały się na przestrzeni dziejów. W nader syntetycznym i skrótowym ujęciu da się wyróżnić trzy różne stanowiska w poglądach na te sprawy: ewolucjonistyczne. funkcjonalistyczne i konkretno-historyczne,

Ewolucjoniści głównie Karol Darwin i Herbert Spencer wychodzili z założenia, że rozwój rodziny podobnie jak rozwój wszystkich innych skupisk ludzkich. ma identyczny przebieg niezależnie od czasu i miejsca istnienia danego społeczeństwa. sądzili. że pierwotną formą małżeństwa była poligamia. Morgan twierdził. że najwcześniejszą postacią tycia rodzinnego była horda w której panował bezład w życiu intymnym. Z hordy powstała rodzina kazirodcza (tj. związek osób blisko ze sobą spokrewnionych). następnie rodzina punalna (tj. związek pewnej grupy mężczyzn z pewną grupą kobiet). dalej rodzina parzysta (tj. współżycie pary osób połączonych odwzajemnionym względem siebie upodobaniem, ale nie mieszkających pod wspólnym dachem). później rodzina poligyniczna (tj. wspólnota jednego mężczyzny z wieloma kobietami) i na końcu tego łańcucha ewolucyjnego miała znajdować się monogamia (tj. małżeństwo jednego mężczyzny z jedną kobietą).

Funkcjonaliści budowali swą teorię naukową w paradygmacie funkcjonalistycznym. Utrzymywali że rodzina powstała pod wpływem silnego zapotrzebowania człowieka na taką formę skupienia jednostek. która mogłaby spełniać funkcję zaspokajania najważniejszych potrzeb biologicznych (np. odżywianie. współżycie intymne). Krytykowali

ewolucjonistyczny pogląd na fazy w rozwoju rodziny. Twierdzili. że pierwotną formą małżeństwa była monogamia. Zarówno poligynia jak i poliandria - ich zdaniem - były jedyni~ rzadkimi przypadkami w późniejszej fazie rozwoju rodziny.

Ujęcie konkretno - historyczne rozwoju rodziny zapoczątkowane zostało m.in. przez Fryderyka Engelsa, a kontynuowane przez niektórych współczesnych marksistów. Myśl przewodnia tej orientacji sprowadza się do tezy: rozwój rodziny należy rozpatrywać w ścisłym związku ze sposobem produkcji środków do życia. Zmiany w sposobie zdobywania środków do życia, polegające na przejściu od korzystania z gotowych wytworów przyrody (zbieractwo. łowiectwo) do celowej działalności wytwórczej (uprawa roślin, hodowla zwierząt, wytwarzanie narzędzi pracy) spowodowały pojawienie się podziału pracy

między kobietami i mężczyznami, a także podział pomiędzy większymi zbiorowościami połączonymi więzami pokrewieństwa, zwanymi rodami. Wszystko to łącznie sprzyjało kształtowaniu się coraz silniejszych związków między konkretną kobietą a mężczyzną oraz między osobami spokrewnionymi. a więc kształtowaniu się rodziny monogamicznej.

Rodziny duże dominowały do końca ustroju feudalnego. W przedindustrialnej fazie rozwoju społeczeństwa odznaczały się one wysokim stopniem funkcjonalnością. Pojawienie się produkcji przemysłowej i łączącej się z tym miejskiej formy zamieszkania prowadziło do ograniczania liczebności rodziny, do przechodzenia od rodziny dużej do dwupokoleniowej. tj. złożonej z rodziców i dzieci.

Typy rodzin

Przyjmując za kryterium:

1 - liczebność członków małżeństwa, wyróżniamy rodziny: a) monogamiczne - związek jednego mężczyzny z jedną kobietą, b) poliandryczne - związek jednej kobiety z wieloma mężczyznami (inaczej wielomęstwo), c) poligyniczne związek jednego mężczyzny z wieloma kobietami (wielożeństwo);

2 - rodzaj zbiorowości, spośród której wybierany jest współmałżonek, wyodrębniamy rodziny: a) endogamiczne (inaczej ekskluzywne bądź elitarne) - współmałżonek dobierany jest z tego samego typu środowiska, wyróżnionego ze względu na cechę uważaną za ważną (np. przynależność do tej samej klasy społecznej, narodowości, wspólnoty religijnej itp.) i b) egzogamiczne inaczej inkluzywne bądź egalitarne) - nie stwarzające barier w zawieraniu związków małżeńskich z osobami spoza swojej grupy;

3 - osobę sprawującą władzę w rodzinie, dzielimy rodziny na: a) matriarchalne - zdominowane przez kobietę i b) patriarchalne - zdominowane przez mężczyznę;

4 - miejsce zamieszkania małżonków po zawarciu ślubu, wyróżniamy rodziny: a) matrylokalne - przebywające w domu rodziców tony, b) patrylokalne - rodziców męża, c) neolokalne - w innym domu niż zajmują rodzice współmałżonków.

5 - linię, po której dziedziczone jest nazwisko, majątek bądź przywileje, wyodrębniamy rodziny: a) patrylinearne - dziedziczące po ojcu i b) matrylinearne, - po matce;

6 - liczbę pokoleń i związaną z tym liczebność członków, mówimy o rodzinie: a) małej (inaczej nuklearnej), złożonej z małżonków i jednego bądź dwojga dzieci i b) dużej, obejmującej trzy pokolenia, a niekiedy poszerzonej o bliskich krewnych;

7 - miejsce zamieszkania, wyróżniamy rodziny: a) wielkomiejskie, b) mało

miasteczkowe i c) wiejskie;

8. - przynależność klasową głównego żywiciela, wyodrębniamy rodziny: a) robotnicze, b) chłopskie, c) inteligenckie, d) rzemieślnicze itp.

Prócz wyżej przedstawionych sposobów podziału rodziny, można dokonywać jeszcze wielu innych wyodrębnień (np. ze względu na wysokość osiąganych dochodów, wyznawaną religię, przynależność do określonej grupy etnicznej itp.).

Gdybyśmy chcieli scharakteryzować tzw. typową współczesną rodzinę polską, tj. zaszeregować ją do poszczególnych typów uprzednio wyróżnionych, to stwierdzilibyśmy, że jest ona monogamiczna, egzogamiczna. przeważnie neolokalna, patrylinearna , mała i raczej patriarchalna.

Fazy w kształtowaniu się i życiu rodziny.

Najczęściej wyróżnia się fazę narzeczeństwa, małżeństwa przed urodzeniem się pierwszego dziecka, wychowania dzieci i okres po usamodzielnieniu się dzieci.

Narzeczeństwo - jest pierwszym etapem w rozwoju rodziny, ale następującym po uprzednim, wstępnym wyborze kandydata na współmałżonka. Zainteresowanie się tą a nie inną osobą płci odmiennej uwarunkowane jest wieloma różnymi okolicznościami. Spośród najczęściej wchodzących w grę wymienić należy wyobrażenie o idealnym partnerze i sytuacje ułatwiające dostrzeżenie takowego jak też nawiązanie z nim kontaktów. Inną okolicznością określającą wybór tej a. nie innej osoby jest dążenie do stworzenia pary podobnej do swoich rodziców. Chłopak poszukuje dziewczyny zbliżonej do matki, a dziewczyna chłopaka przypominającego jej ojca. Zdarza się. że o wyborze przesądza zwykła kalkulacja. iż wejście w związek z daną osobą ułatwi realizację ważnych celów życiowych. Okres narzeczeństwa w niektórych kulturach łączy się z koniecznością do utrzymywania wielu zobowiązań podjętych w dniu tzw. zaręczyn. Zerwanie umowy zaręczynowej na ogół nastręcza różnorakich nieprzyjemności obu stronom, aczkolwiek innego rodzaju dla każdej z nich. Moment zakończenia narzeczeństwa aktem zawarcia związku małżeńskiego we wszystkich znanych kulturach był i jest uroczyście odnotowywany, aczkolwiek formy uhonorowania tej decyzji są bardzo różne.

Faza małżeństwa przed urodzeniem się pierwszego dziecka, odznacza się pogłębieniem wzajemnego poznania przez współmałżonków w nowej sytuacji życiowej. Sposób wywiązywania się z przyjętych ról jest odbierany przez drugą stronę jako sprawdzian wcześniejszych przewidywań. Gdy oczekiwaniom (jednej czy też obu stron) nie staje się zadość, ulega zakłóceniu proces wzajemnego przystosowania się i kształtowania duchowej wspólnoty.

Faza wychowania potomstwa jest z reguły najdłuższym i najważniejszym ze społecznego-punktu widzenia etapem w życiu rodziny. O jego doniosłości decyduje przede wszystkim proces wychowywania dzieci, będących, jak to często wzniośle mówimy, przyszłością narodu. Wraz z przyjściem na świat pierwszego dziecka pojawiają się nowe typy układów, tj. rodzice - dziecko, matka - dziecko, ojciec - dziecko, mąt - żona i dziecko, żona - mąż i dziecko. Gdy liczba potomstwa wzrasta, mnożą się nowe relacje (np. pomiędzy samymi dziećmi). Nowe obowiązki, jakie spadają głównie na kobietę, siłą rzeczy odbijają się na sposobie wypełniania przez nią dotychczasowych ról, tj. Żony, gospodyni, synowej, córki. Z reguły, zwłaszcza w początkowej fazie, opieka i troska o dziecko pochłania zbyt wiele czasu i energii, usuwając tym samym męża, a także własnych rodziców, rodzeństwo czy rodziców męża na plan dalszy.

Faza po usamodzielnieniu się dzieci, w przypadku, gdy jest ich więcej niż jedno, pojawia się stopniowo. Na ogół małżonkowie o licznym potomstwie łatwiej przeżywają przejście do niej niż rodzice jedynego dziecka. W tej fazie układy pomiędzy małżonkami pod wieloma względami przypominają okres przed przyjściem pierwszego potomka. Towarzyszy temu często uczucie pustki, przekonanie, iż nic się już nie znaczy. Rozluźnienie łączności z dziećmi na ogół dopełnia ów kielich goryczy. Następstwem tego stanu rzeczy bywają niekiedy wygórowane oczekiwania w stosunku do współmałżonka, który może przeżywać podobny stan apatii. Pomocne w przetrwaniu tego złożonego okresu w życiu małżonków często okazuje się włączenie w nurt tzw. pracy społecznej, przyjęcie pracy zleconej w zakładzie macierzystym, poszerzenie kontaktów towarzyskich, oddanie się hobby, na które dotychczas brakowało czasu.

Funkcje rodziny i przemiany w nich zachodzące.

Funkcja prokreacyjna - polega na wydawaniu potomstwa i roztaczaniu nad nim opieki umożliwiającej mu rozwój aż do czasu uzyskania samodzielności. Zakłada się przy tym, iż rodzina jest jedynym społecznie akceptowanym miejscem przychodzenia dzieci na świat. Tylko ta grupa rozrasta się od wewnątrz. Wszystkie inne liczebność swych członków powiększają poprzez przyjmowanie ich z zewnątrz. Biorąc pod uwagę prokreacyjną jej rolę można stwierdzić:

- wyraźne zmniejszanie się liczby dzieci, zarówno rodzących się, jak też pozostających przy życiu.

- w rodzinach wiejskich, rodzi się więcej dzieci, niż w rodzinach miejskich;

- zwiększa się liczba dzieci rodzonych i wychowywanych przez niezamężne kobiety;

- obserwuje się wzrost małżeństw bezdzietnych oraz takich, kt6re decydują się na adoptowanie cudzych dzieci.

Z funkcją prokreacyjną rodziny ściśle się wiąże jej rola regulacji intymnej sfery współżycia między małżonkami. W przeważającej liczbie kultur zaspokajanie tego rodzaju potrzeb poza małżeństwem jest dezaprobowane. Te formy świadomości społecznej opowiadają się nie tylko za prawem, ale i powinnością regulowania współżycia intymnego w ramach małżeństwa. Odmowa jednej ze stron zgody na współżycie w wielu kulturach jest wystarczającą okolicznością do unieważnienia związku.

Funkcja gospodarcza, inaczej nazywana materialno-ekonomiczną, sprowadza się do zapewnienia utrzymania wszystkim członkom rodziny, bez względu na ich udział w pomnażaniu środków na ten cel. Zapewnienie przysłowiowego "dachu nad głową", wyżywienia, ubrania chroniącego przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi itp. było wpisane do podstawowych obowiązków rodziny od zarania dziejów. Spośród zmian, jakie odnotowujemy w powyższej funkcji rodziny, na uwagę zasługują:

- postępujący proces wyręczania rodziny w niektórych powinnościach przez specjalnie powołane instytucje i zakłady pracy

- wzrastające wymagania rodziny w zakresie standardu zaspokajania poszczególnych typów potrzeb materialnych. Współczesna rodzina ma wyższe wymagania, zarówno w dziedzinie warunków mieszkaniowych, jak też ilości i jakości pożywienia oraz walorów estetycznych ubrania;

- wzrastająca niezależność ekonomiczna osób w wieku poprodukcyjnym od głównego żywiciela rodziny. Emerytury, renty i inne formy świadczeń z racji wykonywanej niegdyś pracy zawodowej są udziałem coraz liczniejszych rzesz ludzi tzw. trzeciego wieku.

Funkcja wychowawcza sprowadza się głównie do przygotowania młodego pokolenia do udziału w tyciu społeczeństwa. Przysposobienie to polega na:

- nauczeniu dzieci umiejętności porozumiewania się w języku swych rodziców.

- przekazaniu najelementarniejszych umiejętności niezbędnych w codziennym życiu;

- kształtowaniu określonego systemu wartości;

- przekazywaniu Społecznie akceptowanych norm postępowania, sposobów, oceniania poszczególnych typów zachowań własnych i czynów innych ludzi;

- informowaniu o przeszłości swojej grupy etnicznej;

- uczeniu korzystania z osiągnięć kultury,

- formowaniu określonych przyzwyczajeń, nawyków itp.;

- wdrażaniu do codziennych obowiązków, wykonywanie których jest niezbędne w życiu,

- sprawowaniu kontroli nad zachowaniami głównie młodych członków rodziny.

Rozważając problem przemian w wychowawczej funkcji rodziny należałoby wskazać na:

- coraz wcześniejsze włączanie się do procesu wychowywania instytucji spoza rodziny (np. telewizji, radia, żłobków, przedszkoli, wydawnictw literatury dziecięcej, itp.);

- osłabianie wpływu starszego pokolenia na młodsze. Zmniejsza się zwłaszcza oddziaływanie dziadków na wnuki, m.in. z racji coraz częściej występującej rodziny dwupokoleniowej.

Funkcja emocjonalna rodziny zaspokaja potrzebę miłości między małżonkami oraz rodzicami i dziećmi. W tym aspekcie wychodzi chyba najpełniej naprzeciw potrzebie sympatii, życzliwości, poczucia bezpieczeństwa, zaufania, współczucia, opiekowania się potomstwem, bycia obiektem troski i czułości. Spośród zmian zachodzących w emocjonalnej funkcji rodziny wskazać trzeba na niedobory w dziedzinie zaspokajania wielu potrzeb emocjonalnych.

Funkcja klasowa sprowadza się do wstępnego przekazywania potomstwu i innym nie pracującym członkom rodziny określonej pozycji w strukturze klasowej i zawodowej danego społeczeństwa. Rodowód klasowy ułatwia bądź utrudnia życiowy start chociażby z tytułu określonych możliwości finansowych rodziców w zakresie pomocy w zdobyciu wykształcenia. mieszkania itp. Wstępne dziedziczenie pozycji społecznej, w zależności od ustroju społecznego. może okazać się bardziej lub mniej trwałe. Zastanawiając się nad kierunkiem przemian w klasowej funkcji rodziny, należy odnotować zjawisko zwiększania się szans jednostki na zmianę swojej przynależności klasowej, w zależności od jej cech osobowościowych. Predyspozycje intelektualne, zainteresowania intratną pracą zawodową. szczebel uzyskanego wykształcenia. a także wiele innych cech osobowości mogą ułatwić bądź utrudnić przejście do klasy innej niż ta, w której przyszło się na świat.

Czynniki sprzyjające integracji i sukcesowi rodziny.

Rolę integrującą spełniają zarówno siły wewnętrzne jak i zewnętrzne. Do tych pierwszych zalicza tradycyjnie:

- głębokie i odwzajemnione uczucie miłości pomiędzy małżonkami oraz związaną z tym wierność;

- ukształtowane u nich poczucie obowiązku i odpowiedzialności za los współpartnera i potomstwa;

- zgodność charakterów, systemu wartości życiowych. poglądów na sprawy związane z pomyślnością rodziny;

- silne pragnienie spełnienia marzeń, Obietnic itp., deklarowanych w okresie narzeczeństwa;

- przekonanie, iż pozostawanie w związku małżeńskim sprzyja urzeczywistnianiu aspiracji w sferach wykraczających poza ramy życia rodzinnego

-pragnienie spełnienia oczekiwań swoich rodziców i krewnych co do losów rodziny.

SPOŁECZEŃSTWO I PODSTAWY JEGO ROZWOJU

Istota społeczeństwa

Społeczeństwo jest to zbiorowość ludzka znajdująca się na ograniczonej przestrzeni. współdziałająca ze sobą tak. iż jest w stanie zapewnić swym członkom istnienie i rozwój. Zasadniczą cechą społeczeństwa jest samowystarczalność zdolność do istnienia i rozwoju we własnych ramach. Na życie społeczne składają się zarówno oddziaływania świadome. zamierzone jak i oddziaływania nieświadome, bez jakichkolwiek intencji a wynikające z samego faktu przebywania na wspólnej przestrzeni. Zbiorowości ludzkie tworzące społeczeństwa mogą się różnić między sobą pod względem liczebności. W historii ludzkości znane są społeczeństwa zaledwie kilkusetosobowe, a także liczące ponad miliard osób.

Struktura społeczeństwa

Społeczeństwo jest całością złożoną z poszczególnych elementów, inaczej mówiąc, ma swoją strukturę, budowę, anatomię. W początkowej fazie rozwoju tym elementem był. ród, dalej, poczynając od ustroju niewolniczego - klasa. Ród a później klasa społeczna. są elementami makrostruktury społecznej. Oprócz elementów makrostruktury występują również elementy mikrostruktury. Są to mniejsze całości (np. rodzina. grupa zawodowa. wyznaniowa. ,polityczna. towarzyska i inne). Rodzaj tych elementów oraz układ między nimi zależą od charakteru i układu między częściami składowymi makrostruktury. Inaczej mówiąc, makrostruktura społeczeństwa określa jego mikrostrukturę.

Podstawy rozwoju społecznego

U podstaw rozwoju społeczeństwa leżą trzy kompleksy warunków i sił, tj.warunki przyrodnicze, kulturowe i ekonomiczne.

Warunkami przyrodniczymi nazywamy właściwości biologiczne człowieka, zjawiska geograficzne i demograficzne. Pod pojęciem zaś właściwości biologicznych człowiewka, wywierających wpływ na życie społeczne zwykło się rozumieć:

- wyprostowaną postawę jako cechę anatomiczną, kt6ra pozwala człowiekowi lepiej ogarnąć wzrokiem otoczenie, uwalnia przednie kończyny nawet w czasie poruszania się i pozwala je lepiej wykorzystać do pracy niż mogą to uczynić czworonogi;

- chwytne ręce z ruchomymi palcami i przeciwstawnym kciukiem, pozwalające na wykonywanie skomplikowanych i delikatnych czynności;

- wzrok skierowany do przodu, a nie na boki, umożliwiający widzenie trójwymiarowe i lepsze organizowanie przestrzeni;

- wielki mózg i złażony system nerwowy, umożliwiający wysoki i rozwój życia psychicznego i rozw6j intelektu;

- złożony mechanizm głosowy, struktura krtani i warg pozwalająca na rozwój mowy, tj. na wydawanie zróżnicowanej ilości dźwięków;

- długa zależność dzieci od rodziców, a więc długi okres opieki dorosłych, wolne tempo wzrostu i dojrzewania biologicznego, a zatem długi okres uczenia się i socjalizacji;

- plastyczność wrodzonych popędów, potrzeb, brak stałych mechanizmów

instynktownych, takich jakie występują u innych gatunków.

- trwałość popędu seksualnego wpływająca na formy rodziny i na wiele innych zjawisk społecznych.

Do warunków geograficznych zaliczamy takie zjawiska, jak: ukształtowanie geograficzne, klimat, rodzaj roślinności, występujący tam świat zwierząt; rodzaj gleby, nawodnienie, rzeki, bogactwa mineralne. Warunki geograficzne z jednej strony zmuszają ludzi do pokonywania r6żnorodnych trudności (np. zabezpieczenia przed zimnem, wiatrem, powodziami itp.) z drugiej zaś dają podstawy do rozwiązywania tych trudności.

Zjawiskami demograficznymi nazywamy procesy zachodzące w masach jednostek ludzkich. Takie zjawiska, jak płodność, przyrost naturalny, wzrastająca gęstość zaludnienia, odsetek ludzi o określonym wieku w składzie ludności - wszystkie one wpływają na zjawiska i procesy ekonomiczne i społeczne, na produkcję, stopę życiową, na podaż siły roboczej i na strukturę zatrudnienia, powodują migrację. Jest rzeczą oczywistą, że społeczeństwa różnią się między sobą pod względem poszczeg6lnych tych zjawisk, co z kolei wpływa bardziej lub mniej korzystnie na ich rozwój.

Kultura jest to ogół wytworów działalności ludzkiej materialnych i niematerialnych, wartości i uznawanych sposob6w postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom. W tak zdefiniowanej kulturze można zatem wyróżnić następujące jej elementy: wytwory materialne (np. narzędzia pracy, domy), wartości, czyli to, co człowiek ceni, co chciałby osiągnąć, sposoby postępowania w ważnych sprawach i sytuacjach życiowych.

Wszystkie te elementy kul tury muszą być zobiektywizowane, tzn. utrwalone i udostępnione całej zbiorowości bądź jej części. uniezależnione od ich twórców oraz przekazywane z pokolenia na pokolenie. Kultura wpływa na rozwój społeczeństwa poprzez:

- socjalizację dzieci,

- tworzenie i ustanawianie systemu wartości

- proponowanie wzorów postępowania zmierzającego do realizacji przyjętych celów

- ustalanie modeli różnych instytucji. a także różnych przedmiotów

Kultura sprzyja więc zachowaniu ciągłości dążeń ludzkich oraz ciągłości pracy, mimo odchodzenia jednych i przychodzenia na świat innych osobników.

Warunki ekonomiczne są kompleksem zjawisk mających decydujący wpływ na rozwój społeczeństwa. Składają się na nie wszystkie te zjawiska, które wynikają z procesu produkcji dóbr materialnych. tj. z procesu celowej, zamierzonej działalności człowieka. w toku której przekształca on zastane zasoby przyrody w środki zaspokajające jego potrzeby. W obrębie procesu produkcji wyróżniamy:

- przedmiot pracy, - podmiot, - narzędzie pracy, - samą pracę.

Z problemem podstaw rozwoju społeczeństwa ściśle łączy się zagadnienie możliwości wpływania człowieka (społeczeństwa) na swój los. Na przestrzeni dziejów było ono różnie rozwiązywane.

Procesy społeczne

Są to względnie 'jednorodne serie zjawisk zachodzących w organizacji i strukturze grup.

Klasyfikacja procesów spolecznych:

procesy intrapersonalne - zachodzace w osobowosci czlowieka;

procesy interpersonalne:

miedzy dwiema jednostkami - powstawanie lub zanikanie róznego rodzaju stosunków; miedzy jednostka a grupa; miedzy grupami;

procesy modyfikujace organizacje i strukture grup.

Procesy społeczne są bardziej lub mniej długimi łańcuchami zjawisk jakby ułożonymi w pewien dający się wydzielić poznawczo (w myśli) ciąg. Tak rozumianym procesem społecznym będzie np. wychowanie. rozwój grupy, proces produkcji dóbr materialnych i inne. Wśród różnorodnych procesów społecznych można wyodrębnić takie, które:

- są rezultatem wzajemnych oddziaływań między ludźmi

- powodują zmianę miejsca jednostek i grup w przestrzeni bądź w strukturach społecznych, a są nazywane procesami ruchliwości

- prowadzą do zmiany organizacji zbiorowości społecznych;

- powstają wszędzie tam, gdzie jednostki lub grupy muszą przystosować

się do nowych warunków, układów, sytuacji.

Przystosowanie - jest kompleksem procesów, w wyniku których jednostka staje się zdolna Po uczestnictwa w życiu nowego dla niej środowiska.

W tym celu jednostka musi poznać nowe środowisko (bądź sytuację, układ) przeorientować psychologicznie. tzn. przyjąć duchowo. psychicznie występujący w tym środowisku sposób oceniania oraz nauczyć się nowych wzorów zachowania czy działania. W zależności od tego, w jakim stopniu danej jednostce udało się to wszystko uczynić, można mówić o wyższym' bądź niższym stopniu przystosowania. Niski stopień przystosowania do nowych warunków po pewnym czasie może doprowadzić do dezorganizacji osobowości, a w ślad za tym częstokroć do patologii.

Współpraca polega na skoordynowanym wykonywaniu zadań umożliwiających osiągnięcie wspólnego celu. Warunkiem współpracy jest więc to, aby działające strony dążyły do wspólnego celu, respektowały przyjęty podział zadań były przekonane. że będą miały z tego korzyść. Współpraca wymaga od obu stron pewnych ograniczeń wynikających z konieczności liczenia się z partnerem. Gdy jedna ze stron (niekiedy obydwie) jest przekonana, że osiągane korzyści nie równoważą ponoszonych wyrzeczeń. zwykle dochodzi do zerwania, zaniechania współpracy.

Współzawodnictwo ma miejsce wtedy. gdy dana jednostka lub grupa chce osiągnąć coś, co jest też przedmiotem dążeń innej jednostki bądź grupy a ów przedmiot pożądania jest tylko jeden (np. I nagroda. puchar itp.). Współzawodnictwo w niektórych dziedzinach (np. w handlu) może się łączyć ze zjawiskiem szkodzenia konkurentowi, a więc z konfliktem.

Do konfliktu dochodzi wtedy, gdy jedna ze stron stara się wyeliminować drugą. Jego źródłem może być odmienność celów lub dążenie do tego samego celu. którego realizacja wymaga posłużenia się tym samym środkiem występującym w ograniczonej ilości. Konflikt jest obecny we wszystkich zbiorowościach, w których występują rozbieżne dążenia, systemy wartości, sposoby działania itd. Szczególnymi postaciami konfliktu są walki, których istotą jest zmuszanie przeciwnika do kapitulacji oraz wojny - walki zbrojne o cele polityczne.

Dezorganizacja występuje wówczas, gdy zachowania odbiegające od normy zaczynają zagrażać procesowi życia zbiorowego. Uwidacznia się ona m.in. w niewykonywaniu zadań przez poszczególne instytucje i osoby, podważaniu dotychczas uznawanego systemu wartości. negowaniu istniejącego sposobu postępowania. Dezorganizacja społeczna jest zjawiskiem niebezpiecznym dla danego typu zbiorowości .Dezorganizacji społecznej towarzyszy nasilenie zjawisk patologii społecznej. takich jak: prostytucja. alkoholizm. narkomania, wzrost chorób psychicznych. przestępczość w różnych jej postaciach. Do dezorganizacji społecznej przyczyniać się mogą kataklizmy, wojny między państwami, wojny domowe, kryzysy polityczne, gwałtowne i daleko sięgające zmiany (w prawodawstwie) wzmożone przemieszczenia dużych mas ludzkich do nowego typu środowiska.

Globalizacja
Globalizacja stala sie jednym z najczesciej uzywanych slów do opisu naszej rzeczywistosci. Wedlug prof. Baumana globalizacja jest sytuacja, której jeszcze w historii nie bylo. Powiazania miedzyludzkie rozszerzyly sie do tego stopnia, ze dotycza calej kuli ziemskiej. Nasze zycie nie zalezy wylacznie od tego, co sami bedziemy z nim robic To, co dzieje sie na calym swiecie nas takze bezposrednio dotyczy. Pojecie globalizacji powoli traci wiec swa moc wyjasniania czegokolwiek. A jednak Zygmunt Bauman podejmuje próbe udowodnienia, ze globalizacja jest zjawiskiem szerszym niz sie wydaje. Jego ksiazka nie powtarza utartych formulek na temat „globalnej wioski” czy ogólnoswiatowej ekspansji hamburgerów. Próbuje raczej zauwazyc, jak „kurczacy sie czas i przestrzen” konstytuuje nasza kondycje. Globalizacja w tej analizie okazuje sie zjawiskiem, które bardziej dzieli niz jednoczy ludzkosc. Procesy globalizacji sa zródlem polaryzacji spolecznosci miedzynaro-dowej. Wytwarzana przez globalizacje linia podzialu rózni sie od tych, które jeszcze do niedawna wyznaczaly strukture rzeczywistosci miedzynarodowej. Jest to linia podzialu na coraz bardziej bogatych i coraz wiekszy odsetek coraz biedniejszych. Ta linia przebiega nie tylko pomiedzy krajami i regionami, ale takze wewnatrz spoleczenstw w poszczególnych krajach. Procesy globalizacji sa takze zródlem potrzeby po-szukiwan odniesien i struktur znajdujacych sie pomiedzy podmiotami klasy narodu, spoleczenstwa czy panstwa a tym, co globalne. To, co globalne jest zbyt abstrakcyjne, odlegle i obce, dlatego ludzkie spolecznosci potrzebuja oparcia w mniejszych, bardziej „swoich” ukladach odniesienia. Chodzi przede wszystkim o ugrupowania regionalne i subregionalne, w ra-mach których kraje czuja sie bardziej „u siebie”. Lokalne struktury tworzą sie zarówno wedlug kryteriów politycznych i ekonomicznych, jak i religijnych, kulturowych, cywilizacyjnych czy historycznych. W konfrontacji z obca i po-strzegana jako zagrozenie dla wlasnej tozsamosci wzrasta potrzeba i cena ta-kich struktur, które chronią tożsamość i różnorodność.

Globalizacja rozumiana jako centralizacja (czy koncentracja) wladzy miedzynarodowej moze nawet zmniejszac poziom demokracji czy demokratycznosci zycia miedzynarodowego. Zmniejsza sie mianowicie udzial wiekszosci panstw w decydowaniu o najwazniejszych kwestiach miedzynarodowych, takze o spra-wach majacych zywotne znaczenie dla tych panstw. Poglebianie sie niedemokratycznosci stosunków miedzynarodo-wych widoczne jest: w zwiekszaniu sie procentu ludnosci swiata zyjacej na poziomie absolut-nej nedzy (ludnosc wielu krajów swiata zyje „na garnuszku” bogatych panstw), uzalezniajacej ja od krajów wyzej rozwinietych, co nie pozwala rzadom krajów slabo rozwinietych na podmiotowy udzial w podejmowaniu waznych decyzji miedzynarodowych.
Niemozliwym byloby postrzeganie globalizacji w oderwaniu od kwestii spolecznych. Ne-gatywny wplyw tego procesu na sprawy spoleczne, w szczególnosci na poglebianie sie róznic pomiedzy biednymi a bogatymi, jest przyczyna licznych wystapien przeciwników globalizacji. Na róznych forach miedzynarodowych wielokrotnie podkreslano, iz nie nalezy postrzegac globalizacji tylko w kontekscie wolnego handlu, ale równiez dostrzegac spoleczne implikacje tego procesu. Zaczeto mówic o globalizacji „z ludzka twarza”. Globalizacja z ludzka twarza powinna sie charakteryzowac silnym kierowaniem na szczeblu globalnym, regionalnym, narodowym i lokalnym. Sprzyjaloby ono zachowaniu korzysci z globalizacji troszczac sie jednoczesnie o czlowieka i srodowisko na-turalnie.

Zjawiskiem, które spedza sen z powiek myslicieli, jest obecnie niesprawiedliwy podzial dóbr. Na poczatku XX wieku glówny podzial swiata dotyczyl niezaleznej (totalitarne rezimy) mniejszosci i zaleznej wiekszosci (demokracje). Po dekolonizacji i zakonczeniu zimnej wojny linia podzialu przebiega miedzy tymi, którzy zyja w dostatku, a tymi, którzy skazani sa na chroniczna biede. Globalizacja okazuje sie wielkim paradoksem gdyz przynosi korzysci nielicznym, a wyklucza lub marginalizuje dwie trzecie ludnosci swiata. Bogaci sa globalni, nedzarze lokalni. Pierwsi jednak nie istnieja bez drugich."
Na podstawie przeprowadzonej refleksji mozna stwierdzic, ze proces globalizacji moze miec i rzeczywiscie ma charakter ambiwalentny. Z jednej bowiem strony zalezy ona od rodzaju czy jakosci stosunków, jakie ustanawia, stosunki te zas moga swiadczyc o obojetnosci czy znieczuleniu. Moga tez rodzic i rodza niezadowolenie, protesty i agresje, wojne, wykluczenie (apartheid), w skrajnych zas przypadkach moga przybierac forme zbrodni ludobójstwa. Po drugiej zas stronie, wybitnie pozytywnej, sa stosunki solidarnosci, wspólpracy, uczestnictwa, wiezi itd., rozwoju na miare czlowieka trzeciego tysiaclecia. Która z tych tendencji w przyszlosci zwyciezy? Trzeba miec nadzieje, ze ta druga. Jest to bowiem, jak sie wydaje, jedyna droga do pokoju, a zarazem i do rozwoju, rozwoju ludzkiego i uczłowieczającego.

1

---