lit przelomu 56 Marek Hlasko


TŁO SPOŁECZNO-POLITYZNE

Grudzień 1948 Kongres Zjednoczeniowy PPR i PPS Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, zakończenie procesu budowy w Polsce demokracji ludowej, socjalizmu. Założenia ideowe oparte na wzorcu Związku Radzieckiego, na Kongresie określano zasady działania demokracji ludowej, plany gospodarki narodowej, ale i określano rolę i zasady literatury polskiej i jej miejsca w nowym ustroju

Styczeń 1949, Szczecin, Zjazd Związku Zawodowego Literatów Polskich, ogłoszono REALIZM SOCJALISTYCZNY METODĄ TWÓRCZĄ obowiązującą w lit i sztuce.

ZAŁOŻENIA REALIZMU SOCJALISTYCZNEGO:

rozwój literatury realizmu socjalistycznego w Polsce to lata 1949-55

założenia te prowadziły do SCHEMATYZMU a to z kolei powodowało, że proza okresu 1949-55 miały pewne specyficzne cechy:

1953- śmierć Stalina i ODWILŻ (termin od tytułu powieści Ilji Erenburga)

1955 - narastanie głosów krytycznych wobec restrykcyjnej polityki kulturalnej pastwa i dominacji jednego kierunku - realizmu socjalistycznego - pojawiają się na łamach polskich pism nowe utwory o odmiennych założeniach artystycznych i krytyce ustroju: opowiadani Hłaski, wiersze Bursy, Poemat dla dorosłych - Ważyka, Złoty lis Andrzejewskigo, „Prapremiera pięciu poetów” w „Życiu Literackim”, czyli wiersze Białoszewskiego, Czycza, Harasymowicza, Drozdowskiego, Herberta

1956 - rok przełomy, XX Zjazd partii KPZR, Nikita Chruszczow referat,

- w Polsce - wypadki czerwcowe (Poznań?)

ŚWIAT

Wystąpienia młodego pokolenia na Zachodzie

Kerouac, W drodze 1957, D. Salinger Buszujący w zbożu 1951

Jim Szczęściarz Kingsley Amis1954, Miłość i gniew - John Osborn 1956, Z soboty na niedzielę 1958 i Samotność długodystansowca 1959 Alan Sillitoe

EUROPA

Rozważania nad indywidualnym istnieniem człowieka, jego miejscem w świecie, podkreślenie suwerenności wyborów jednostki pozbawionej nadziei na ingerencje i opiekę Boga, akcentowanie poczucia samotności, zagrożenia, zagubienia w świecie, absurdalności istnienia, lęku. Zdolność człowieka do buntu wobec rzeczywistości oraz podjęcia walki o ocalenie godności i sens własnego życia.

W Polsce uznany za „filozofię rozpaczy”, sprzeczną z optymizmem marksizmu-leninizmu i odrzucony radykalnie

Echa wydarzeń światowych docierały do Polski z trudem (żelazna kurtyna), ale polska „rewolucja” 56 przebiegała pod podobnymi hasłami i podobnej atmosferze pokolenia lat 50-tych, choć w zupełnie innych warunkach społeczno-politycznych.


MAREK HŁASKO 1934 - 1969

Data urodzenia: 14.01.1934, Warszawa (tu przebywał do 1944)

Po klęsce powstania wyjechał wraz z matka z Warszawy i przebywał w Częstochowie, Bytomiu, Białymstoku,

Od 1946 we Wrocławiu, szkoła podstawowa i Liceum Administracyjno-Handlowe

1949-50 - wyjazd do Warszawy do Państwowego Liceum Techniczno-Teatralnego

1950 - praca w Stoczni Rzecznej we Wrocławiu, kurs samochodowy i praca w Centrali Rybnej a później w Państwowej Centrali Drzewnej PAGED.

1951 - powrót z matką i ojczymem do Warszawy, praca w: Zjednoczeniu Budownictwa Miejskiego, Zarządzie Gospodarki i Eksploatacji Sprzętu i Transportu „Metrobudowa” (kierowca), Przedsiębiorstwie Transportowych MHD ta fizyczna praca znalazła odzwierciedlenie w twórczości; był także korespondentem robotniczym dla „Trybuny Ludu”

1952 - pierwsze teksy literackie, I wersja Sonaty Marymonckiej (książkowe wydanie w 1982r.), Baza Sokołowska `53

1953 - odchodzi z MHD i otrzymuje od ZLP kilkumiesięczne stypendium twórcze, wyjazd do Wrocławia

1954 - Baza... ukazuje się w odcinkach w „Sztandarze Młodych”

1955 - właściwy debiut Hłaski, opowiadanie Robotnicy wygrywa konkurs literacki na V Światowym Festiwalu Młodzieży i Studentów; na łamach kilku czasopism ukazują się opowiadania, które rok później składają się na debiutancki tom

Pierwszy krok w chmurach (maj 1956)

Wielka popularność opowiadań, wznawiane w 1957 i 58r. Nagroda Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek.

1957 - miesięczne stypendium Ministerstwa Kultury i Sztuki

1958 - wyjazd do Paryża, kontakty z „Kulturą”, gdzie mówił o sytuacji w Polsce, wydał „Cmentarze” i „Następnego do raju”, to zamknęło mi droge powrotu do kraju

EMIGRACJA

1959-61 - pobyt w Izraelu, pisze felietony, pracuje fizycznie, twórczość literacka

1961-66 - podruże po Europie,

1963 - ukazują się „opowiadania izraelskie” pt. „W dzień śmierci jego”

1964 - ukazują się dwie opowieści izraelskie: „Wszyscy byli odwróceni” i „Brudne czyny”

1965- ukazuje się kolejna opowieść izraelska - „Drugie zabicie psa”, fragmenty „Pięknych dwudziestoletnich”

1966 - kolejny tom opowiadań izraelskich: „Nawrócony w Jaffie. Opowiem wam o Esther” oraz książkowa wersja „Pięknych dwudziestoletnich” - rodzaj autobiografii, spowiedzi autora

1966-69 pobyt w USA, próbuje siły w Hollywood, kurs pilotażu w szkole lotnictwa w Santa Monica

1968 - ost. wydrukowane za życia dzieło Hłaski, powieść „Sowa, córka piekarza”

1969 - podróż do Izraela, 28 maja pojechał na krótką wizytę do Niemiec Zach. gdzie umarł w niewyjaśnionych okolicznościach.

1975 - sprowadzenie prochów pisarza, pochowany na Powązkach, napis na grobie: „Żył krótko. A wszyscy było odwróceni”.

1983 - ukazuje się amerykańska powieść, nad którą Hłasko pracował aż do śmierci „Palcie ryż każdego dnia”


TWÓRCZOŚĆ

Jan BłońskiHłasko jako współautor mitologii pokolenia październikowego przełomu:

zasadniczy kształt już w Pierwszym kroku... a potem w „mikropowieściach” ( Ósmy dzień tygodnia, Cmentarze, Następny do raju). A następcy Hłaski - Monika Kotowska, Magda Leja, Eugeniusz Katc, Aleksander Minkowski, nieco ją zmodyfikowali

KONSTRUKCJA BOHATERÓW HŁASKOWSKICH:

  1. inni ludzie;

  2. obiektywna rzeczywistość Polski Ludowej (połowy lat 50-tych), w tym świecie nie jest możliwa ani wiara, ani nadzieja, ani miłość, młodość, wrażliwość i niewinność czynią człowieka bardziej bezbronnym wobec brutalnego świata, poszukiwania wartości są bezskuteczne, a rozczarowania i życiowe klęski nie rodzą zrozumienia, współczucia i chęci pomocy, lecz cynizm, okrucieństwo i egoizm. Zło rodzi zło. Każdy sam musi z tym sobie radzić. Różne antidota: wódka, bezpieczny dystans wobec stosunków międzyludzkich człowiek jako zagrożenie świadome lub nieświadome, dlatego lepiej zniszczyć w sobie dobre emocje zanim staną się przyczyną goryczy i zawodu (gest autodestrukcji), w obliczu nieuchronnej katastrofy bohaterowie sami przywołują klęskę, ale na własnych warunkach, co ocala ich godność

PRZESTRZEŃ

Osadzenie akcji i przeżyć bohaterów w rzeczywistości społeczno-politycznej pierwszej powojennej dekady, nagromadzenie faktów z życia codziennego, miejsc, ulic. Ale o zabarwieniu mrocznym, pesymistycznym, ciemnym. Nieco później sam autor nazwał tę technikę „prawdziwym zmyśleniem” - konstruowaniem z odpowiednio skomponowanych elementów rzeczywistości, przy użyciu symboli oraz sytuacji umownych, pewnego modelu świata, który - pozostając czystą kreacją artystyczną - swoje prawdopodobieństwo opiera na zgodności z odczuciami, przekonaniami i wewnętrzna prawdę wspólnymi autorowi i czytelnikom. Krytycy i czytelnicy przyznawali opowiadaniom Hłaski walor autentyczności z dwóch powodów odnajdywali w utworach szczegóły i realia codziennej egzystencji zwykłych ludzi, lekceważonych przez socrealistyczną literaturę; dostrzegali szczerość i spontaniczność pisarskich sądów o świecie

„Pierwszy krok w chmurach” polemika z socrealizmem

Wszystkie z wyjątkiem Bazy Sokołowskiej (w dużej mierze autobiograficzny utwór) opowiadania są polemiką z zasadami socrealizmu.

JĘZYK;

stylizacja biblijna (paralelizmy składniowe, sentencjonalność, litanijno-moditewny język) - Najświętsze słowa..., Dwaj mężczyźni na drodze, Żołnierz,

cytaty z konkretnych utworów literackich: w Pętli dialog Kuby z kolegą zawiera fragment wiersza Bełzy, „Kto ty jesteś? Polak mały”; wyznanie dziennikarza z Kancika: „w dupie mam małe miasteczka” cytat z Bursy Sobota.

wpływy Amerykanów

W opowiadaniach Hłaski przemieszanie języka potocznego z literackimi stylizacjami, gwary środowiskowej z aforyzmami, cytatów z Biblii z cytatami z Casablanki, publicystycznych sloganów z przekleństwami, wyrazów nieprzyzwoitych z wyrazami sakralnymi.

Często język bohaterów wydaje się sztuczny, niezgodny z życiowa prawdą, choć po 1956 roku wydawał się autentyczny.

RECEPCJA WCZESNYCH OPOWIADAŃ

W 1956 i 57r. Zaczęły ukazywać się nowe opowiadania:

Amor nie przyszedł dziś wieczorem, Głód, Zbieg, Wilk, Namiętności, Planktony doktora X,

Pogłębiał się pesymizm, mroczna tonacja, coraz więcej niechętnych temu pisarstwu publikacji, zarzucano Hłasce jednostronność, czarnowidztwo, cynizm, powtarzanie tych samych motywów, bohaterów, sztucznych chwytów.

Niechęć krytyków spotęgowana w listopadzie 1957r. Opublikowaniem w „Twórczości” Ósmego dnia tygodnia, a potem ekranizacja powieści, (ale film nie wszedł do kina po interwencji Gomułki, zgorszonego „nieobyczajnością” niektórych scen)

Początek 1957r. Katowicka „Panorama” rozpoczęła kolejny druk mikropowieści Głupcy wierzą w poranek, której wydanie książkowe pod zmienionym tytułem Następny do raju, zostało skonfiskowane. W listopadzie w „Kulisach” opublikowano fragment Cmentarzy.

W tych trzech mikropowieściach ulegają wyostrzeniu wszystkie cechy prozy pierwszego zbioru opowiadań. Jednak o nieuchronnej katastrofie życiowej bohaterów w coraz większym stopniu decyduję mechanizmy życia zbiorowego z ustrojem politycznym Polski Ludowej

Ósmy dzień tygodnia

Opowiadanie, rozwija historię dwojga młodych bohaterów z opowiadania pt. "Pierwszy krok w chmurach”.

Odebrane jako manifest goryczy i zawodu młodego pokolenia , dotkliwie odczuwającego swoją bezdomność w kraju, w którym „można być tylko pijakiem albo bohaterem. Normalni ludzie nie maja tu nic do roboty”.

Następny do raju

W gruncie rzeczy II wersja Bazy Sokołowskiej (nazwanej przez autora w zakończeniu mikropowieści „hańbą życia”). Zmiana kształtu opowiadania, odwrócenie konstrukcji o 180 stopni, niezmienny tylko zawód bohaterów - kierowcy- i ich miłość do samochodów.

Praca=słaboopłacalna, niebezpieczna harówka, zmusza do nielegalnych manipulacji (sprzedaż drzewa „na boku”), zabija wszelkie głębsze uczucia,

Miejsce pracy - niedostępne dla normalnego człowieka lasy, oddalone od jakiejkolwiek osady kilka kilometrów, baza staje się miejscem ucieczki życiowych rozbitków,

Bohaterowie - renegaci, ukrywający się w lesie przed mroczną przeszłością, starsi „bracia” bohaterów z Bazy... , bogatsi o negatywne uczucia, mają zminimalizowane pragnienia (jedynym marzeniem Orsaczka jest własna taksówka), chcą „Wytargować” od losu tylko podstawowe rzeczy- powrót do normalnego życia i domu (Wanda).

Cmentarze (wyd. 1958r)

Utwór polityczny, zawiera wizję Polski okresu stalinizmu, odsłania mechanizmy totalitarnej władzy.

Bohater - Franciszek Kowalski polski Everyman, reprezentant Polaków, były partyzant pretendujący do roli komunisty. Przypadkowo aresztowany za pijackie ekscesy, po opuszczeniu aresztu próbuje oczyścić się z winy wobec partii, która stanowi dla niego najwyższą instancję moralną i autorytet. Rozpoczyna wędrówkę po polskich kręgach piekła, odrywa strach, zakłamanie i cynizm ludzi władzy., degradująca biedę rodaków i ich spustoszenie psychiczne.

Polska 1952 roku ukazana jako CMENTARZ - wartości, ideałów, nadziei.

Powieść o hipokryzji- przepaści między oficjalną ideologią i propagandą a prawdziwym życiem zwykłych obywateli.

Reakcje krytyki

Kolejne utwory Hłaski zaczęły wywoływać niechęć i zastrzeżenia krytyki. Oskarżono pisarza o wulgaryzm, przesadę i subiektywizm, a także monotematyzm.

Lata 1960-68 prasa milczy o twórczości Hłaski, czas kampanii przeciwko paryskiej „Kulturze”, dopiero w 1968 roku zaczęły pojawiać się uwagi o Hłasce, jako o pisarzu-rengacie

Lata 70-te zmiana stanowiska dotyczącego Hłaski szkic Michała Komara („Twórczość” nr 11`72r.)- próba syntetycznego ujęcia twórczości Hłaski; w 1976 wznowienie niektórych opowiadań Hłaski , ale do 1980 roku utwory Hłaski nie ukazują się w żadnym z niezależnych wydawnictw

Lata 80-te, coraz więcej tekstów dot. twórczośći M.H, obraz pisarza-buntownika

Emigracyjna twórczość Hłaski nie doczekała się gruntownego opracowania.


Opracowania:

Jan Błoński, Zmiana wart, Warszawa 1961

M. Głowiński, Rytuał i demagogia. Trzynaście szkiców o sztuce zdegradowanej, Warszawa 1992

J. Jarzębski, Hłasko - retoryka grzechu i nawrócenia, w: Powieść jako autokracja, Kraków 1984

J. Pyszny, Nie wszyscy byli odwróceni. Wizerunek M. Hłaski w prasie PRL, Wrocław 1992

B. Rudnicki, Marek Hłasko, Warszawa 1983

S. Stabro, W bursztynowej kuli (O twórczości i legendzie M. Hłaski) w: Kaskaderzy literatury, pod red. E. Kolbus, Łódź 1986

W. Tomasik, Słowo o socrealizmie: szkice, Bydgoszcz 1991

Polska powieść tendencyjna 1949-55. Problemy perswazji literackiej, Wrocław 1988

P. Wasilewski, Śladami M. Hłaski, Kraków 1994

W. Wielopolski, Młoda proza polska przełomu 1956, Wrocław 1987

Artykuły:

P. Bratkowski, O twórczości M. Hłaski, „Nowy Wyraz” 1978 nr5

P. Hostowiec (J. Stempowski), Drugi krok w chmurach M. Hłaski, „Kultura” 1958, nr 5, Paryż

J. Jarzębski, Recepcja M. Hłaski w krytyce literackiej i publicystycznej lat 1956-58, „Odra” 1980, nr 12



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Hłasko - Dwaj mężczyźni, UMCS Filologia polska, Marek Hłasko
Marek Hlasko Najswietsze slowa naszego zycia
24 marek hłasko opowiadania
Marek Hłasko notatka
Pierwszy krok w chmurach, Marek Hłasko uz
Marek Hłasko, Opowiadania
PIĘKNI DWUDZIESTOLETNI Marek Hłasko
Marek Hłasko Pamiętasz, Wanda
Marek Hłasko Ósmy dzień tygodnia
Marek Hłasko Pierwszy krok w chmurach
Marek Hlasko Krzyz
Marek Hłasko List

więcej podobnych podstron