*HISTORIA FILOZOFII NOWOŻYTNEJ I WSPÓŁCZESNEJ*

Historia nowożytna przeszła przez okresy:

a)okres odrodzenia, obejmujący wieki: XV i XVI, a stanowiący dla filozofii czas przejściowy i przygotowawczy. Kierunki filozoficzne odrodzenia:

1.)humanizm

2.)neoplatonizm

3.)arystotelizm

4.)sceptycyzm

5.)arystoteizm chrześcijański

b)okres systemów nowożytnych, obejmujący w przybliżeniu XVII w.

c)okres oświecenia i krytyki w XVIII w.

d)ponowny okres systemów w pierwszej poł. XIX wieku. Potem od połowy XIX w. (od 1830r.) nastąpił okres najnowszej filozofii, nacechowany znów dążeniami krytycznymi.

PETRARKA żył w XIV w. zmarł w 1374r. Poszukiwanie prawdy związał z 3 nazwiskami: Cyceron, św. Augustyn, Wergiliusz.

Cyceron-orator, stylista, skarbnica wiedzy o starożytności.

Św. Augustyn-mistrz dialogu wewnętrznego, dialogu człowieka ze sobą, Bogiem, ludźmi.

Wergiliusz-natchniony poeta.

Zdaniem Petrarki należy poznać samego siebie, aby nawiązać kontakt z bogiem i innymi ludźmi. Jest to cel istnienia. Należy cały wysiłek poznawczy skierować na wartości moralne. Filozofia oparta na filozofii starożytnej. Człowiek musi poznać siebie, potem Boga, cel ostateczny to odnalezienie siebie wobec innych ludzi.

Najsłynniejszy humanista ERAZM Z ROTERDAMU (zm.1536r.). twórczość jego przypada na pierwszą połowę XVI w. Urodził się w XVw. Krytykował scholastykę. Głosił IRENIZM-była to główna idea odrodzenia, (irene - pokój) czyli pokój jako naczelna nadrzędna wartość. Przetłumaczył Pismo Święte na Grekę, pisał listy greką, chciał by łacina i greka były językami żywymi. Uważał, że trzeba uniezależnić się od cierpienia. Wyznawał KWIETYZM- niema idei dla której można się dać zabić.

MARSYLIO FICINO zmarł w 1499r. wyznaczył sobie 3 cele. Po pierwsze przełożyć na język łaciński teksty Platona i neoplatoników. Po drugie, w oparciu o te źródła wypracować wspólny system neoplatoński. Chciał zharmonizować system neoplatoński z religią chrześcijańską. Człowiek pełni rolę węzła wszechświata; pośrednik między światem materialnym a duchowym. Cel - wznoszenie się od świata materialnego do Boga. Rzeczywistość pochodzi od Boga. Człowiek potrafi wielość rzeczy sprowadzić do jedności, poprzez poznanie. Wszystko pochodzi od Boga i poprzez człowieka wszystko powraca do jedności, poprzez poznanie prawdy, dobra i piękna. To jest rola człowieka we wszechświecie. Człowiek realizuje własne człowieczeństwo w sferze poznawczej, wznosi się od rzeczy materialnych do prawdy, dobra i piękna.

Drugi przedstawiciel to GIOWANNI PICODELLA MIRANDOLA. Zajmował się filozofią, trwonił fortunę rodzinną na rękopisy. Napisał „Mowę o godności człowieka”. Chciał zwołać międzynarodowy zjazd uczonych różnych kierunków filozoficznych i różnych religii. Przygotował na ten zjazd 900 tez. Chciał, aby ustalili wspólne poglądy filozoficzne. Przygotował na ten zjazd mowę i jego najsłynniejsze dzieło. Jednym tematem była była godność człowieka, drugi to zgodność to zgodność poglądów filozoficznych i teologicznych. Wyodrębnił to co wspólne. To była podstawa pojednania ludzi. Godność człowieka wg Pico - wszystkie istoty poza człowiekiem posiadają sobie właściwą naturę. Człowiek niema takiej stałej natury, poprzez swoje działanie może stać się człowiekiem doskonałym. Godność człowieka to to, że nie jesteśmy z góry zdeterminowani by być takimi lub takimi; lecz sami się kształtujemy.

MIKOŁAJ KREBS Z KUZY (1400-1464) kardynał, napisał „o oświeconej niewiedzy”-„de docta ignorantia” Głosił że:

- przyroda to rozwinięcie Boga, apofatyzm- zasadnicza nierozpoznawalność Boga, nie znaczy to, że w jednym akcie intelektu, indywidualnej wizji nie można poznać Boga. Akt intelektu wykracza poza rozumowanie.

- docta ignorantia- czyli, że najlepiej poznajemy Boga przez symbole matematyczne, przez nie docieramy do natury, mogą być punktem wyjścia. Nie można wyrazić tego kim jest Bóg przez słowa.

- Bóg jest zbieżnością przeciwieństw, jest tym co największe (maximum) i najmniejsze (minimum), skupia w sobie wszystkie extrema- jest doskonałą równością. Z Boga się wszystko wywodzi i w Bogu musi się wszystko zawierać- zespalają się w nim przeciwieństwa. Bóg jest ostateczną miarą, bo w rzeczywistości przez Niego stworzonej nie ma dwu identycznych rzeczy.

-poznanie jest ograniczone, a czynną rolę ma w nim umysł człowieka, człowiek poznaje by zapanować nad rzeczywistością.

--------GIORDANO BRUNO (1518-1600) dominikanin, panpsychista(panpsychizm- wszystko co istnieje posiada duszę). Został spalony na stosie, był krytykowany przez Kościół za to, że uważał, że nie ma centrum wszechświata-koncepcja nieskończonej wielości światów. Świat nieskończony nie może być ujęty w zwykłe pojęcia ludzkie. Wobec nieskończoności niknie różnica między tym, co większe i mniejsze, można w każdym miejscu widzieć środek świata, a ściślej środka świata nie ma nigdzie. Jedność świata wg niego oznaczała to , że świat jednorodny. Materia jest tylko jednego rodzaju. Wszechświat jest jeden ale składa się z mnogości samoistnych jednostek -MONAD, każde ma charakter niepowtarzalny i jest obrazem i częścią jedynego świata a zarazem każda jest inna. Monady mają charakter duchowy.

Wszechświat jest ożywiony, wszystko jest obdarzone życiem, wszystko co żywe jest wolne, więc i w przyrodzie panuje wolność. Świat jest harmonijny bo jest doskonały, a jest doskonały bo jest obrazem Boga.

Uderzał w pojęcie hierarchii, na którym opierał się spokój wewnętrzny człowieka, co uderzało w Kościół, bo człowiek bez hierarchii żyć nie może.

LEONARDO DA VINCI (1452-1529)

Był filozofem przyrody, miał naukowe do niej podejście. Do filozofii zaś podchodził w sposób empiryczny, miał do niej trzeźwe podejście naukowe. Wydedukował, że istnieje obieg krwi, co zostało później potwierdzone. Był w opozycji do Giordano Bruno.

MICHAEL DE MONTAIGNE(1533-1592)

Przedstawiciel sceptycyzmu(należy unikać ogólnych teorii, urósł na podłożu życia, z przekonania, że szkoda tracić czas na teoretyczne rozważania i słuszniej jest się od nich powstrzymać. Mówił, że ludzie mają wspólną naturę ale nie sposób jej opisać. Sceptycyzm miał służyć pogodnemu życiu, był sposobem jego ułatwienia i uprzyjemnienia.

Przyjemność jest dobrem, przykrość jest złem. Życia nauczy nas przyroda, uczy ona nas też umiaru. Człowiek jest częścią przyrody. Było to sprzeczne z Pismem Świętym. Krytykował współczesna mu cywilizacje. Człowiek to nędzna zagubiona we wszechświecie istota, ale nie jesteśmy bez wyjścia, powinniśmy to przyjąć z pogodą ducha i dążyć do poznania prawdy.

3 ZASADY: tolerancji, konserwatyzmu, kwietyzmu.

FRANCISZEK SALEZY(1567-1622)

Naczelna idea-nie odrywać religii od życia. Pobożność powinna być dostosowana do siły, praw i obowiązków każdego człowieka. Mówił o świętości w codzienności. Każdy człowiek ma szansę na świętość. Przemiana dokonuje się w człowieku.

FRANCISZEK BACON(561-1626) BRYTYJSKI EMPIRYZM

Opracował indukcyjną metodę poznania. Punktem wyjścia jest doświadczenie. Twórca metody empiryzmu i nowej klasyfikacji nauk, której podstawa była inna, czyli: główne funkcje duszy; 1.rozum-związany z filozofią, filozofia poznania najbardziej ogólna. 2.pamięć-związana z historią- opis jednostkowych faktów, historia naturalna i społeczna. 3.wyobraźnia- związana z poezją. Prawdy wiary dotyczą objawienia. Filozofia przyrody dzieli się na filozofię o charakterze spekulatywnym i operatywnym. Teoria 4 złudzeń umysłu: 1.idda tribus (złudzenia plemienne)-wynikające z ludzkiej natury, są wspólne całemu plemieniu ludzkiemu. Podlegają im rozum i zmysły. 2.idda specu (złudzenia jaskini)-wynikają z indywidualnych warunków wychowania jednostki. 3.idda fort (złudz. rynkowe)-mowa wielokrotnie wprowadza w błąd poprzez pojęcia nie mające znaczenia np. szczęście. 4.idda theatri (złudz. teatru)-tradycja filozoficzna to teatr, nie warto się nimi przejmować bo ograniczają pole widzenia np. arystotelizm. Teoria indukcji: uważał, że dobra metoda unieszkodliwi niedoskonałość umysłu; eksperyment wynagrodzi braki zmysłów, a indukcja - braki rozumu.

GALILEUSZ(1564-1642)

Uprawiał nauki ścisłe. Uważał, że rozumowanie naukowe ma przebiegać w łączności z doświadczeniem. Wiedza matematyczna- są dwa składniki zjawisk, które dają się mierzyć i przeto stanowią podstawę badań ścisłych: kształt i ruch. Występował przeciwko filozofii arystotelejskiej, sympatyzował z Platonem ponieważ uważał matematyczneczynniki wiedzy za istotne- nagromadzenie wielu eksperymentów nie czyni jeszcze nauki, dopiero systematyzowanie eksperymentu, doświadczenia to czyni. Przedmiot przyrodoznawstwa musi być taki by go można zważyć i zmierzyć. Na wynikach tej analizy można tworzyć syntezy i to dopiero jest nauka.

KARTEZJUSZ(1596-1650)

Twierdził, że trzeba krytycznie przemyśleć podstawy nauk, zbadać jakimi metodami posługiwała się dotychczasowa nauka. Był sceptykiem z założenia- sceptycyzm metodyczny(dla sceptyków starożytnych wątpliwość była czymś naturalnym). Wątpliwość służy temu by znaleźć coś niepowątpiewalnego, oczywistego dla umysłu, jasnego i wyraźnego - cechy artezyjskie. Sąd naukowy musi spełniać 2 kryteria: musi być jasny i wyraźny. Wg Kartezjusza należy radykalnie zerwać z przeszłością, tradycją filozoficzną. Każdy otrzymał światło naturalne, przyrodzone, naturalną zdolność myślenia. Etapy rozprawy o metodzie:- krytyka poznania zmysłowego; - odrzucił matematykę (geometria jest niepewna ) jako kryterium poznania; - zostaje wątpienie jako przejaw myślenia. „wiem, bo doświadczam wątpienia”. Wątpienie jest przejawem myślenia, świadomość siebie jako istoty myślącej; jestem przez doświadczenie swojego wątpienia, stąd kartezjańskie COGITO ERGO SUM. Kartezjusz mawiał jestem myślącą substancją, niczego poza tym o sobie nie wiem, jestem podmiotem myślenia. Każdy konkret który możemy wyodrębnić z tła jest substancją. Człowiek jest przede wszystkim duszą, jeśli straci wszystko poza nią, nic nie straci. Ciało człowieka jest zupełnie inną substancją (niższą). Stąd Dualizm Kartezjański- przepaść pomiędzy tym co materialne a tym co duchowe. Dusza to organizacja cielesności poprzez którą organizm żyje, istnieje. Ciało to psująca się materia.

Przeświadczenie O Jedności Metody Naukowej, o tym że cała nauka może oprzeć się na jednej metodzie. Źródłowa metoda poznania: 1-intuicja intelektualna- intuicja istnienia świadomego ja. 2-ustalenie kryterium prawdy, jasności, wyrazistości badania idei tkwiących w umyśle.

Bóg jest dobry, nie jest złośliwym geniuszem jak twierdzili racjonaliści, jeżeli nic nie przeszkadza myśleniu to obraz świata jest pewny, umysł nie popełni błędu. Doznania to reakcja człowieka na coś co przychodzi z zewnątrz, na co można się znieczulić.

Sensem metafizyki jest etyka. Etyka ma służyć ostatecznie wychowaniu przyszłych pokoleń.

TOMASZ HOBBES (1588-1679)

Jest łącznikiem między odrodzeniem a oświeceniem. Był naturalistą-każdy człowiek jako fragment natury to egoista, bo dąży do zapewnienia sobie wszystkiego co może w sposób naturalny. Każdy dla każdego jest naturalnym wrogiem(homo homini lapus). Jego trzy częściowe dzieło: o ciele, o człowieku, o państwie zwane jako LEWIATAN- z filoz. społ. czyli materia , forma i władza państwa świeckiego i kościelnego tzn. bestia wielogłowa. Uważał że państwo powstało na zasadzie umowy społecznej, bo ludzie zrzekli się swoich pragnień-w części-na rzecz władcy, by zapewnić sobie bezpieczeństwo. Władza zwierzchnia musi być skuteczna, suwerenna musi wzbudzać strach. Filozofia: naturalna-dotyczy ciał wytworzonych przez naturę; społeczna-przedmiotem jest państwo: etyka- uczy o ludzkiej naturze, polityka-uczy o obowiązkach. Hobbes lekceważył eksperyment. Określał to, co jest niesprawiedliwe, jako nie zgodne z prawem. Prawo należy rozumieć jako nakaz tego, kto posiada siłę, dzięki czemu może te prawa realizować, wszystko inne nie jest prawem. Prawo LEX-zatwierdzona ustawa ma siłę zobowiązującą, ktoś musi też mieć siłę by wyegzekwować te prawa. Nakazy zakorzenione są w woli posiadającego władzę. Był zwolennikiem mechanicznego determinizmu, który idzie w parze z materializmem. Prawa natury dla Hobbesa to warunki pokoju społecznego: w stanie wojny nie obowiązuje moralność, ograniczamy potrzeby by móc bezpiecznie żyć; to wypływa z naturalnego egoizmu.

FRANCISZEK SUAREZ(1548-1617)

Zajmował się filozofią prawa. Prawo boskie i ludzkie, opracował podstawy prawa międzynarodowego. Prawo naturalne wzięło się od stoików, natura ma charakter rozumny, te prawa naturalne są czymś oczywistym dla człowieka, są wpisane w ludzką naturę. Napisał „o prawach”- Bóg jako dawca praw. Bóg jest ostatecznym celem człowieka. Jako cel prowadzi do niego droga przez czyn wolny i moralny (praworządny).

Prawo jest pewna normą i miarą, nakłania do działania. Prawo niesprawiedliwe-to takie, którego można w sposób legalny nie przestrzegać. Prawo sprawiedliwe-jest: 1.ustanowione dla wspólnego dobra; 2.ustanowione dla poddanych prawodawcy; 3.nie powinno rozkładać ciężarów w sposób niesprawiedliwy. Prawo podmiotowe -ius- władza moralna przysługująca każdemu człowiekowi, który posiada pewną własność.

Prawo przedmiotowe -lex.

Podstawą prawa narodów jest jedność rodzaju ludzkiego. Prawo ludzkie obejmuje konkretne ustawy.

GRZEGORZ Z SANOKA(1403-1477)

Popularyzator humanizmu. Uważał, że nauka powinna być prosta i jasna gdyż prawda taka jest. Nawoływał do uczenia nauk szczegółowych ponieważ są pożyteczne dla społeczeństwa.

PIOTR GASSENDI(1592-1655)

Atomy są stworzone i wprowadzone w ruch przez Boga. Dualistyczna koncepcja duszy i ciała. Dusza to przede wszystkim świadomość, jest niematerialnym duchem. Dusza jest nieśmiertelna. Zwierzęta nie posiadają duszy, są tylko mechanizmami. Usiłował odnowić filozofię za pomocą atomizmu epikurejskiego, odrzucał odwieczność atomów.

SEBASTIAN PETRYCY Z PILZNA(1554-1627)

Pisał komentarze do pism Arystotelesa z zakresu etyki, polityki, ekonomiki lecz nie metafizyki. Podkreślał znaczenie indukcji i doświadczenia. Pożądanym ustrojem wg niego miała być demokracja.

BŁAŻEJ BLAIZE PASCAL(1623-1662)

Napisał „myśli o religii”, „prowincjałki”, listy. Wiedza czysto teoretyczna jest próżnością i szaleństwem. Za wiedzę uważał znajomość faktów. Znamy fakty ale ich nie rozumiemy. Stwierdził nieudolność rozumu dlatego uważał, że niema nic tak zgodnego z rozumem jak wyparcie się z rozumu. Rozwiązanie wątpliwości zapewni człowiekowi serce a nie rozum. Wg Pascala serce to rodzaj bezpośredniej intuicji w pojmowaniu prawdy, instynkt intelektualny, miejsce w którym człowiek może odpowiedzieć na pytania pozazmysłowe, ponadnaturalne. Człowiek jest kruchą czcią we wszechświecie, bardzo niewiele trzeba by go zniszczyć. Jednak dzięki świadomości człowiek jest tym kto przewyższa wszechświat. Zakład Pascala: „ogłupi cię wiara ale cóż masz do stracenia”. Stawiając na istnienie Boga ryzykujemy niewiele bo tylko w jedno doczesne życie, jeśli zaś okaże się iż mamy rację to zyskamy wieczne życie i szczęście. Świadomość i materia to dobra, przedmioty wyboru. Przyjął po Kartezjuszu podział na ciało i duszę. Stworzył hierarchię dóbr: Bóg-dusza-materia. Między nimi jest przepaść ONTYCZNA. Druga przepaść ontyczna (dualizm Kartezjusza) występują między duszą a materią. 3 poziomy dóbr czyli 3 poziomy wyboru. Wyst. nieskończona przewaga duszy nad materia. Miłość to sposób bycia Boga. ETYKA SŁUŻBY Bożej: 1-te osoby które Boga szukają, 2-te osoby które Boga znalazły. W człowieku spotykają się 3 poziomy: miłość, dusza materia.

NIKOLAS MALEBRANCHE(1638-1715)

Okazjonalizm-przy okazji zmian w ciele Bóg oddziaływuje na duszę-i odwrotnie-stąd okazjonalizm. Dwie substancje nie działają na siebie i działać nie mogą, nie potrzebują bo Bóg to za nie czyni. Nie ma między rzeczami związków przyczynowych, tylko Bóg jest przyczyną bo tylko on może działać. To co wydaje nam się oddziaływaniem pomiędzy ciałem i duszą to złudzenie zmysłowe. Poznanie Boga jest wynikiem działania Boga który jest Pierwszą Przyczyną. Niema przyczyn wtórnych. Przedmiotem poznania są wzory-idee. Wszystko pochodzi od Boga i do Niego zmierza.

Infinityzm- tylko dzięki pojęciu jakie mamy o nieskończoności możemy wszystko poznać. Świat możemy pojmować jako ograniczenie nieskończoności. Jasno poznajemy ciała a nie duszę i Boga. Był empirykiem-widzenie musi się opierać na doświadczeniu; a nie empirystą-doświadczenie nie jest wystarczające, do poznania potrzebna jest myśl.

ISAAK NEWTON(1642-1727)

Był twórcą fizyki w sensie nowożytnym. Był pierwszym który zrealizował program Galileusza. Koncepcja jako opisu. Przedmiotem są zjawiska, celem jest szukanie stałych związków jako prawd. Przyroda jest wyłącznie mechanizmem, ten mechanizm jest doskonały. Nic samo z siebie nie zmierza w określonym celu. Przyroda jest wytworem istoty myślącej, doskonałej, czyli Bóg jest doskonały.

BARUCH SPINOZA(1632-1677)

Panteizm- Bóg i przyroda to jedno i to samo. „Bóg czyli natura”- DEUS SIVE NATURA. Substancja to coś co do trwania i istnienia nie potrzebuje niczego poza sobą samą. Jest tylko 1 substancja o jakiej mówi Kartezjusz- Bóg czyli natura i choć posiada ona nieskończenie wiele atrybutów my znamy tylko 2: rozciągłość i świadomość.

Natura naturata- natura podlegająca działaniu. W natura naturata panuje pełny determinizm, jednostka jest zlepkiem funkcji psychicznych, nie ma duszy ludzkiej pojmowanej substancjalnie. Istnieją zjawiska psychiczne, które podlegają pewnym prawom psychologicznym. Na poziomie natura naturata może zajść doskonalenie. Natura naturans- przyroda działająca.

Bóg jest świadomością ogólnokosmiczną. Bóg objawia się poprzez świat, działa poprzez prawa przyrody. Umysł prowadzi nas do wniosków niepowtarzalnych. PARARELIZM PSYCHOFIZYCZNY- porządek ciała i duszy są paralelne, są przejawem tej samej substancji, ani dusza nie może oddziaływać na ciało, ani ciało na duszę, pozostają ze sobą w zgodzie. Idea jako pomysł jest wewnątrz naszego umysłu. Człowiek jest traktowany jako część przyrody. Wolność jest fikcją, postulat tolerancji ludzkich uczuć. Wolnym jest ten, który działa zgodnie ze swoją naturą = rozumem. Najważniejszym dobrem jest poznanie.

WICHELM LEIBNIZ(1646-1716)

Jego filozofia to monadologia czyli nauka o monadach, samodzielnych jednostkach.

Pluralizm-wyraża się w istnieniu nieskończonej ilości substancji niematerialnych, pozostającym w pewnym porządku do siebie. Prawo ciągłości- lex continua -„Nie ma gwałtownych różnic między substancjami, nie ma zjawisk skrajnie różnych. W przyrodzie nie ma skoków, są tylko przejścia. Zjawiska stanowią szeregi ciągłe. Fałsz to najmniejsza prawda, nieświadomość to najniższy stan świadomości. Wszędzie we wszechświecie panuje ciągłość, każde zjawisko jest przejściem między innymi zjawiskami”. Pluralizm należy do bytu, wyraża byt. Koncepcja świata jest koncepcją dynamiczną. Ciała nie są monadami, są zjawiskami ale dobrze ugruntowanymi. Sposobem przedstawiania monady jest cielesność. Cielesność ma się tak do substancji niematerialnych, jak odbicie ciała w lustrze. Każda substancja ma możliwość postrzegania, ale każda z innej perspektywy, treść postrzegania jest wrodzona. Monady są tak postrzegane jakby na siebie oddziaływały, ale tego oddziaływania nie ma. Monady tworzą hierarchię i harmonię. Harmonia została ustanowiona przez Boga. Każda monada to jedność i nie dotyczy jej czas i przestrzeń, relacje między monadami są logiczne, są wolne.

Zło fizyczne to cierpienie. Zło moralne to grzech. Wolność może być przyczyną grzechu, grzech jest przejawem wolności.

Zasada racji dostatecznej- każda prawda dotycząca faktu domaga się uzasadnienia w jakiejś ogólniejszej teorii, wytłumaczenie faktu jest celem uzasadnienia.

Zasada sprzeczności, zas. tożsamości- każda rzecz fizykalna jest zespołem monad, jedna z monad jest duszą, tylko dusza nie ulega śmierci.

JOHN LOCKE(1632-1704)

Empiryzm polega na przeświadczeniu, że wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia. Nie ma innego źródła poznania poza doświadczeniem. Poznanie błędne i prawdziwe mają swoje źródła w doświadczeniu. Umysł ludzki jest po urodzeniu „tabula rasa” -czystą kartą, którą wypełnia się poprzez doświadczenie. Locke uważał, że nie ma idei wiedzy wrodzonej, był przeciwnikiem natywizmu, krytykował monarchię absolutystyczną.

Był ojcem klasycznego empiryzmu brytyjskiego. Wiedza zyskała charakter podmiotowy, podmiot zwraca się ku badaniu samego siebie. Filozofia podmiotu-badane są idee, idea to coś co znajduje się wewnątrz ludzkiego umysłu. Podmiot pełen jest idei, czyli myśli. Locke skierował filozofie na tory psychologii, jedno źródło to zmysły, drugie-introspekcja. Nie był sensualistą tzn. nie opierał doświadczeń na tym co dostarczyły nam zmysły. Podział idei: idee pierwotne i wtórne lub proste i złożone. Umysł tworzy idee relacji, tym co znajduje się w ludzkim umyśle są idee. W doświadczeniu poznajemy idee proste, umysł tworzy idee złożone.

Głównym tematem jego filozofii miało być badanie ludzkiego poznania. Umysł ludzki może poznać samego siebie. Refleksja była rodzajem zmysłu wewnętrznego, była utożsamiana z czymś spontanicznym.

Drugi nurt filozofii miał sprawić, aby filozofia była nauką ścisłą, inny aby była związana z literaturą piękną. Jeżeli coś znajduje się w umyśle ma pewne założenia w doświadczeniu.

Etyka Lockea- wola to suma wszelkich zachcianek. Locke uważał, że człowiek jest z natury egoistą, oświecony egoizm skłania człowieka ku altruizmowi. Społeczność jest to coś co sprzyja jednostce. Locke był twórcą liberalizmu.

Dał impuls do powstania psychologii asocjacyjnej- podstawą badania zjawisk psychicznych maiły być prawa rządzone naturą, przyrody.

GEORGE BERKLEY (1685-1753)

Pojęcie materii, substratu nie jest oparte na doświadczeniach, idee są to tylko wrażenia, nie możemy więc mówić o rzeczywistości zew. Umysł ludzki jest pełen wrażeń. Być tzn. być poznawanym, postrzeganym. Jesteśmy świadkiem własnych wrażeń. Świat zew. istnieje ponieważ jest poznawany. Napisał nową teorię widzenia. Wg niego istnieje Pan Bóg najwyższy, aniołowie i ludzie. Pan Bóg to najwyższa substancja duchowa.

HUME DAVID(1711-1776)

Wiedza są to tylko hipotezy. Doświadczenia sprowadza się tylko do hipotez. Empiria jest źródłem do tworzenia hipotez. Twierdził, że nie ma ani substancji materialnej, ani duchowej. Mówił, że o pewnych wrażeniach pamiętamy, mówił o przeświadczeniu (jedne wrażenia docierają do nas mocniej inne słabiej). myślenie to rodzaj instynktu. Jesteśmy podobnie ukształtowani biologicznie. Przyroda ma nas uczyć mądrości. Napisał traktat „o naturze ludzkiej”. Był przeciwny objawieniu, kojarzenie uważał za odpowiednik grawitacji Newtona. Tym co nas kształtuje są wrażenia, doświadczenia jednoczące. Mówi o ważności wrażeń.

Krytykował zasadę przyczynowości.

OŚWIECENIE FRANCUSKIE w XVIII

Czas kiedy ukazała się encyklopedia nauk. Miało charakter ateistyczny, było wymierzone przeciwko chrześcijaństwu. Jeśli chodzi o objawienie, przedstawiciele byli deistami. Uznawano rozum- władzą wszechmocną i niezawodną. Miał to być program nowoczesny. Bardzo rozwinęła się fizyka oparta na empirii. Rzetelna wiedza musiał opierać się na doświadczeniu.

FRANCISZEK WALTER(1694-1778)

Spopularyzował filozofię i idee Locka na kontynencie. Nie był zwolennikiem demokracji i rewolucji. Większość ludzi uważał za motłoch. Ideałem epoki nie była wiedza ścisła, lecz dostępna. Filozofowie byli publicystami, pisali piękne literackie utwory. Paryż był ośrodkiem myśli filozoficznej. Wzorem, ideałem nauki była biologia i medycyna. Powstała idea, aby stworzyć naukową teorię gospodarki i teorie polityków. Wiek XVIII nazwany był wiekiem ekonomistów. Analiza przeważała nad syntezą, głoszono minimalizm, empiryzm przeważał nad aprioryzmem. W tym wieku uważano, że nie sam rozum ale i empiria leży u podłoża wszelkich działań. W XVIII wieku tworzy się koncepcja że człowiek jest opisywany jako ktoś kto opiera się na uczuciach, emocjach, namiętnościach. Coraz mniejszą role przypisywano rozumowi, a bardzo wielką rolę wychowaniu. Występuje wiara w postęp. Rozum był kryterium poznania. Jako przeciwieństwo rozumu uważano objawienie, tradycję kościoła, którą uważano za zabobon. Często krytykowano absolutyzm, równocześnie krytykowano kościół.

MONTESKIUSZ(1689-1795)

Napisał „ o duchu praw”. Uważał, że wolność polityczna jest to to czemu ma służyć państwo. Władza ma być podzielona na wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą. Metody emancypowane; indukcyjna i empiryczna. Działał jako filozof historii. Mówił, że prawa stanowione powinny być dostosowane do empirycznych warunków. Podzielił rządy na 3 idealne typy: republikańskie: demokracja lub arystokracja; zasada: cnota polityczna obywateli, monarchiczne(zas,: honor) i despotyczne(zas.: strach, lęk) gdzie natura rządu jest to co go stworzyło. Uważał, że najlepszą zasadą jest wolność, krytykował despotyzm, popierał ustrój liberalny(taki panował w Anglii). Opierał swoje rozważania na empirii.

CONDILLAC(1715-1780)

Sensualizm- całość wiedzy źródłowo pochodzi od zmysłów, wrażeń zew. Napisał „traktat o wrażeniach”, „logika”. Szukał jednego prawa, które byłoby teorią dla wszelkich zjawisk psychologicznych. Początkiem i źródłem wszelkich wrażeń psychologicznych są wrażenia. Wystarczy tylko jeden jedyny zmysł. Uwaga i pamięć wiążą się z wrażeniami. Proces myślenia powstaje przez konfrontację jednych wrażeń z innymi. Wiedza pochodzi jedynie od wrażeń. Składniki wrażenia: przedstawienie i uczucia.

Największym zbiorem znaków jest algebra. Znaki to zarówno same wyrazy, jak i pojęcia. Condillac nie był idealistą, uważał, że nauka nie jest jedynym źródłem poznania. Drugim źródłem jest wiara, dzięki niej poznajemy Boga. Szkoła ideologów- uważali, że przedstawienia mają naturę fizjologiczną, człowiek ma jedynie potrzeby fizjologiczne. Nie był materialistą tylko sensualistą.

HELVETIUS(1715-1781)

Napisał „o umyśle”. Każdy kocha samego siebie, dąży do przyjemności, przyjemność to główny mechanizm egoistycznych działań. Nie istnieją rzeczy, których nie można osiągnąć przez wychowanie. Anglia i atmosfera wolności jest dla niego źródłem inspiracji. Człowiek dobry to ten, który wykonuje rzeczy korzystne dla ogółu, zgodnie z dobrem powszechnym. Jest to system utylitarny, użyteczny. Ustalenie związku między moim egoizmem a dobrem powszechnym. Reforma wychowania to zarazem reforma ustroju państwa. Obalenie despotyzmu, występował przeciw objawieniu. Oddzielił metafizykę od etyki i teologii, jest to tendencja oświecenia.

DIDEROT DENIS(1713-1784)

Inicjator i wydawca wielkiej encyklopedii. Był naturalistą- jedyną rzeczywistością i największym dobrem jest przyroda. Nauka ma sens o ile bada przyrodę. Człowiek jest jej częścią i niczym więcej.sztuka ma sens o ile odtwarza przyrodę.

Dogmaty encyklopedystów:

1.nieomylność rozumu jako wiary poznania;

2.niezawodność doświadczeń;

3.przeświadczenie o stałym postępie ludzkości;

DE LA METTRIE

człowiek jest maszyną, sam siebie nazywał kartezjaninem. Dusza ludzka jest materialna. Dusza ludzka jest materialna, jest czynnym rodzajem materii. Człowiek i zwierzęta są maszynami. Mowa- io pewna przypadkowa własność. Najwyższym dobrem jest rozkosz(hedonizm).

ROUSSEAU(1712-1778)

Napisał „rozprawę o naukach i sztukach”. Uderzył w XVIII-wieczny dogmat postępu. Mówił, że postęp nauk i sztuk nie rozwija człowieka. Krytykował rozwój nauk i sztuk. Cywilizacja zepsuła człowieka, ponieważ człowiek jest dobry z natury. „rozprawa o pochodzeniu i nierówności między ludźmi”. Podstawą nierówności miał być rozwój cywilizacji. Wolność prywatna jest złem.

Jak powstało państwo?

Początek społeczności łączy się ze złem-człowiek zostaje wybity ze stanu naturalnej dobroci, czego konsekwencją jest rząd, policja, kodeksy.

Idea woli powszechnej:

Człowiek nieoświecony postrzega dobro powszechne jako coś niezgodne z nim samym. „wola najbardziej ogólna jest najbardziej powszechna”, a powszechna wola państwa -najbardziej sprawiedliwa. Celem edukacji jest zgodność woli jednostki z dobrem powszechnym.

REID THOMAS(1710-1796)

Filozofia zdrowego rozumu -„common sense”. Reid był sensualistą, uważał, że źródłem poznania są zmysły. Zdrowy rozsądek - naturalna skłonność do przeświadczenia o własnym wnętrzu, jest to tzw. Instynkt intelektualny. W każdym człowieku jest naturalna etyka -rozróżnianie co jest dobre a co złe. Umysł nie jest czystą kartą, na której pisze doświadczenie, ale zna pewne prawdy.

IDEALIZM NIEMIECKI

KANT IMMANUEL(1724-1804)

Idealizm transcendentalny- nie związany z tym co jest tu i teraz. Aby możliwa była relacja pomiędzy przedmiotem poznającym a poznaniem muszą być spełnione określone warunki.

Chciał w oparciu o swoją teorie poznania sprawić aby metafizyka była nauką.

„Krytyka czystego rozumu”- bada nasze możliwości poznawcze, co możemy poznać, poznanie teoretyczne.

”Krytyka praktycznego rozumu”- rozum w funkcji kierowania praktyką, życiem związanym z moralnością, etyką, poucza co jest dobre a co złe.

„Krytyka władzy sądzenia”- zagadnienia związane z estetyką(poznanie zmysłowe).

Krytycyzm kantowski- minimalizm filozoficzny, metafizyka ma być tak ugruntowana jak nauki przyrodnicze.

Wszystko co nauka wyraża, wyrażone jest w sądach; wyróżniamy:

1.sądy nauki ze względu na pochodzenie:

-aposteriori- tworzone na podstawie doświadczenia

-apriori- niezależne od doświadczenia.

2.ze względu na ich wewnętrzną strukturę:

-analityczne- wyjaśnienie pojęcia podmiotu -syntetyczne- wnoszą coś nowego do nauki.

Przedmiotem FILOZOFII jest poznanie rzeczy. Bez podmiotu (poznającego) nie ma przedmiotu poznania, bo ten pierwszy tworzy drugi najpierw na poziomie zmysłów, potem porządkuje wrażenia za pomocą umysłu.

Etyka- moralność ma jedynie sens gdy jest ufundowana na metafizyce. Z etyki wynika metafizyka.

Kantowski rygoryzm- tylko działania płynące z obowiązku są moralne, działania spontaniczne nie.

Imperatyw kategoryczny Kanta- postępuj wg zasady co do której, chciałbyś by była prawem powszechnym.

FICHTE JOHANN GOTLIEB(1762-1814)

Filozofia czynu. Każdy człowiek ma doświadczyć czynu, którego sam jest podmiotem. Wszystko zamyka się w swojej świadomości, a wypełnianie prawa skłania nas do wykraczania poza nią. Centrum filozofii to jaźń. Jaźń to podmiot działania etycznego. Wolność to pełna niezależność od rzeczy materialnych. Etyka jest pojmowana jako moralność(wypełnianie obowiązku). Jego system to idealizm. Dogmatyzm, wiąże się z materializmem, w dogmatyzmie nie ma etyki. Program państwa zamkniętego polegał na tym, że cała władza miała należeć do państwa zamkniętego w sensie gospodarczym. Ma ono kierować przemysłem i handlem, takie zamknięcie jest podstawą bezpieczeństwa i szczęścia państwa. Wg Fichtego przyroda była jedynie tłem dla działań etycznych.

-----SCHELLING(1775-1854)

Idealizm estetyczny. Przyroda to bezpośredni przejaw absolutu. Samoorganizujący się, teologiczny system, rozwija się od nieświadomości do pełni świadomości. Mówił, że należy odróżnić filozofię negatywną(czystą spekulację) od filozofii pozytywnej(jej przedmiotem miał być historia).sztuka to klucz do zrozumienia rzeczywistości. Przyroda jest wędrówką ducha. Duch to źródło życia, to co najistotniejsze w całym procesie życiowym. „Materia jest drzemiącym duchem”. Siły występujące w przyrodzie: -siła przyciągania; -życie i magnetyzm; -życie organiczne; -duch(poznanie, działanie, intuicja artystyczna).

HEGEL GEORGE(1770-1831)

Przeświadczenie, że to co rzeczywiste jest rozumne, a to co rozumne jest rzeczywiste. Rzeczywistość poznajemy przez pojęcia. Duch- to istota życia, twórcze życie, żywa jedność różnorodności. Religia- to zjednoczenie wielości i jedności.

Podjął próbę zbudowania nowej logiki, takiej która podążała by za celem życia. Przeciwieństwa są cechą ludzkich dziejów, wydarzenia występujące po sobie mają się do siebie tak jak teza i antyteza. Synteza była tezą dla następnego cyklu. Zmiany te mają charakter nieuchronnego postępu. Duch absolutny przejawia się w państwie, prawie, moralności. Celem rozumu jest osiągnięcie jednolitej syntezy. Jeżeli fakty przeczą teorii to teoria przeczy faktom. Myśl jest zawsze uogólnieniem, jest pierwsza. Fakty nie są racjonalne. Prawdziwe mogą być jedynie takie twierdzenia, które dotyczą całości bytu. Rzeczywistość jest pełna sprzeczności, jest zmienna i racjonalna. Byt stale ewoluuje w sposób konieczny, jest stale zmienny. Duch absolutny to synteza, sztuka, religia, filozofia. Przejawy ducha obiektywnego to państwo, prawo o moralność.

„Filozofia bytu”. Byt na początku to pojęcie(myśl), z niego wyewoluuje się przyroda, a następnie duch. Pojęcia -bada logika, przyrodę -filozofia przyrody, Ducha -fil Ducha.

„Fil. państwa”. Państwo jest wynikiem rozwoju czynników ideologicznych, społeczeństwo rozwija się dzięki czynnikom naturalnym. Tylko w państwie człowiek może rozwinąć swą moralność. Naród również ewoluuje. Określony naród przejmuje

przewodnictwo nad pozostałymi narodami.

„Fil. religii”. Religia posługuje się wyobrażeniami. Odróżnił trzy fazy rozwoju: 1.wschodnie -religie natury, 2. religia indywidualności duchowej, 3.absolutna religia prawdy, wolności i ducha.

SCHOPENHAUER(1788-1860)

Kontynuator postawy oświeconej. Forma umysłu to czas, przestrzeń i przyczynowość. Fizjologia była podstawą filozofii Schopenhauera. Umysł nie odzwierciedla rzeczywistości taka jaka jest. U podstaw rzeczy istnieje wola. Wola to rodzaj ciemnego instynktu. Metoda poznania to introspekcja -patrzenie do własnego wnętrza. Lekarstwem na cierpienie może być sztuka. Życie człowieka upływa na pogoni za złudnym szczęściem i ucieczką przed śmiercią. Towarzyszy temu ciągły lęk. Życie człowieka jest niespełnieniem i cierpieniem.

FILOZOFIA NARODOWA

WROŃSKI JÓZEF(1778-1853)

Twórca terminu „mesjanizm”. Krytykował i zwalczał mistycyzm. Staropolski mesjanizm -rola Polski jako państwa. Romantyczny -rola Polski jako narodu wybranego. Dogmat o nieśmiertelności duszy. Mesjanizm staje się spirytualizmem (wszelką wagę przywiązywano do rzeczy duchowych). Naród jako wspólnota, tylko w narodzie człowiek może wypełnić swoje powołanie. Cele: -pokazanie prawdy(cel teoretyczny), -zbawienie ludzkości(cel praktyczny). Pojęcie absolutu jako zasady -filozofia absolutu -była połączeniem fil. teoretycznej i praktycznej. W przyszłości miało dojść do takiego połączenia. Uważał, że tezy filozofii absolutu będą dowodzone ze ścisłością matematyczną. Mówił, że objawienie można wyjaśnić tak jak twierdzenia matematyczne. Uważał, że sam rozum ludzki wnikną, odkrył prawo stworzenia. Rozum ludzki jest stwórczy, kreatywny. Był negatywnie nastawiony do filozofii empirycznej. Przypisywał cechy rozumu ludzkiego Bogu. Elementy rzeczywistości to wiedza i byt. Dwie zasady: 1.absolut -pierwsza zasada filozof; 2.słowo - pierwsza zas. religi.

GOLUCHOWSKI JÓZEF(1797-1858)

Filozofia intuicji. Intuicja -to pewien rodzaj widzenia, do którego dochodzi się przez dowody. Najlepsze mysli to te opierające się na intuicji. Cel filozofii -wytworzyć wzniosłą intuicje świata, wszystko widzieć w Bogu, filozofia to wyszukiwanie boskości, ma swój kres w religii. Ma za zadanie uwrażliwienie na to co wieczne, ma charakter irracjonalny. Celem - jest rzucenie jest rzucenie mostu przez rzekę dzielącą wiarę i rozum.

KAROL LIBELT z Poznania (1807-1875)

Filozofia ma być związana z wyobraźnią. Nawiązywał do historiozofii heglowskiej. Ma powstać dobrowolna unia narodów na czele z Polską. Filozofia może i powinna być narodowa. Intuicja -bezpośrednie widzenie. Odrzucał samowładztwo rozumu.

BRONISŁAW TRENTOWSKI(1808-1869)

Filozofia uniwersalna -synteza tego, co realne i idealne. Jej zasady: podrzędna rola Religii wobec celów narodowych, powinna się do nich dopasować. Jako pierwszy ogłosił polski mesjanizm narodowy!!! Antropologia: -ciało; -dusza; -jaźń „pierwiastek boski”, kojarzy ciało i duszę.

Hr. CIESZKOWSKI AUGUST(1814-1894)

Uważał wolę za ważniejszą niż rozum. Był działaczem politycznym. Krytykował podział świata wg Hegla. Wyznaczył 3 epoki; 1.BOGA OJCA; 2. PRZYJŚCIE CHRYSTUSA; 3.DUCHA ŚWIĘTEGO. Realizowanie woli dobra stanowi syntezę dwóch poprzednich. Myśl ma się realizować w przemianach, myśl należy przełożyć na byt. Filozofia ma być programem realizowanym w przyszłości.

FILOZOFIA WSPÓŁCZESNA

3 etapy filozofii XIX wieku:

1) 1830-1860-bardzo bogaty, ale niezdecydowany,

2) 1860-1880-zdominowany przez pozytywistyczny scjentyzm,

3) 1880-1900-pojawienie się opozycji do pozytywizmu

POZYTYWIZM:

I - kantowski

II -epistemologiczny lub empirio-krytycyzm

III -neopozytywizm, pozytywizm logiczny

POZYTYWIZM I

AUGUST COMTE(1798-1857) -pozytywizm francuski

Pozytywny -dotyczący faktów. Pozytywizm jest filozofią, która powinna być ograniczona do syntezy nauk przyrodniczych. Uważał, że nauka podkopuje autorytet Kościoła. Człowieka trzeba badać naukowo tak jak każdą inną część przyrody. Był przeciwnikiem psychologii jako nauki, gdyż dotyka wnętrza człowieka, a to bardzo trudno zbadać. Wykład filozofii pozytywnej. Sensem nauki pozytywnej była reforma społeczna. Chciał nadać humanizmowi wymiar religijny. Stworzył własną historiozofię. Podzielił: 1. stadium teologiczne -obejmowało starożytność i średniowiecze. 2. stad. metafizyczne -od średniowiecza do rewolucji. 3. stad. pozytywne -dojrzały światopogląd, współczesność i jego mentalność naukowa. Wiedza pozytywna jest realna. Wzorem dla filozofii może być nauka przyrodnicza. Filozofia ma badać fakty, a unikać spekulacji. Ma badać to co rzeczywiste, to co jest dostępne umysłowi. Za rzeczywistość pozytywizm uważał to co jest dostępne zmysłom, przedmiotem badania są fakty rzeczywiste, fizyczne, czyli ciała. Klasyfikacja nauk przyrodniczych: matem, astronomia, fiz., chem, biol, socjologia. Comte był antyredukcjonistą -osiągnięcia każdej z nauk są absolutnie nieprzekładalne na inną naukę. Altruizm jest siłą, która scala społeczeństwo. Idealny ustrój społeczny to socjokracja -podzielona na 4 klasy; klasa I -finansjera -biznesmeni, kierują państwem, klasa II -naukowcy -mózg społeczeństwa, klasa III -kobiety -serce społeczeństwa, klasa IV -proletariat -rozpędowa, postępowa siła społeczna. Metafizyka jest bezprzedmiotowa, jest przekreślana przez pozytywizm. Logika też nie ma sensu wg Comta. Określał on pozytywizm jako zgodny ze zdrowym rozsądkiem.

MILL JOHN (1838-1873)

Pogląd to pozytywizm w czystej postaci. Polityka -obrońca, zwolennik liberalizmu, mówił o prawie głosu dla kobiet, o przeprowadzeniu w państwie reform. Stworzył teorię indukcyjną. Dwa spojrzenia na ewolucje: 1.Darwin -tłumaczenie zjawisk w naukach szczegółowych, czyli kolejne etapy wnoszą cos nowego. 2.H. Spencer -istnieje jedna i ta sama materia, która prez ewolucję układa się w różny sposób. Agnostycyzm -o Bogu nie mamy żadnego pojęcia, Absolut (to, co doskonałe) nie jest osobą, bo osobowość ogranicza. Bóg jest mocą. Ewolucja ma swój rytm: (3 etapy) -koncentracja, -różnicowanie, -determinacja.

MARX I ENGELS

Materializm dialektyczny -istnieje jedna rozwijająca się materia -przyroda.

POZYTYWIZM II

ERNEST MACH(1838-1916)

RICHARD AVENARIUS(1843-1896)

Pozytywizm ten zajmował się odpowiedzią na pytanie, dlaczego nauka ma badać tylko fakty. Opierał się na pojęciu czystego doświadczenia. Krytykował takie pojęcia jak: atom, przyczyna, jaźń, siły, władza psychiczna. Celem nauki jest opis faktów a nie ich wyjaśnianie. Myślenie jest operacją, celem myślenia jest przewidywanie nowych doświadczeń. Filozofia -to ujęcie świata wg zasady najmniejszego wysiłku.

POZYTYWIZM III -KOŁO WIEDEŃSKIE.

NEOPOZYTYWIZM

Przedstawiciele:

MORITZ SCHLICK(1882-1936), RUDOLF CARNAP(1891-1970), LUDWIG WITTGENSTEIN(1889-1951).

Pozytywizm ten wiąże się ze scjentyzmem( ogromnie optymistyczna wiedza ludzkiego rozumu). Kult nauk szczegółowych, metafizyka stanowiła uogólnienie, dopełnienie nauk szczegółowych. Naukowy pogląd na świat. Uważano, że pytania są pozorne, sens mają tylko te pytania,. Na które odpowiedzi uzyskamy po przeprowadzeniu eksperymentów. Zdania protokolarne -najprostrze. Nie można sprawdzić zdań metafizycznych. Fizykalizm Koła Wiedeńskiego -fizyka stała się wzorcem dla wszelkiego poznania. Matematyka była uważana za naukę aksjomatyczną. Carnap był zwolennikiem skrajnego fizykalizmu. Oprócz wiedzy realnej istnieje też wiedza formalna. Matematyka i logika. Nauka albo stwierdza fakty, albo tworzy tautologię -pisał Wittgenstein. Za prawdziwe uważane są te zdania które są zgodne. Zdaniem pozytywistów nie ma problemów nierozwiązywalnych. Sensowne są problemy związane z fizyką. Sądy estetyczne nie mają kryterium prawdy i fałszu. Wszystkie sądy etyczne to apele, wyzwania. Filozofia -nie szuka prawdy, ona analizuje, wyjaśnia prawdę, bada sens wyrażeń, a nie stopień ich prawdziwości.

PRAGMATYTZM -amerykańska odmiana pozytywizmu, radykalny pozytywizm.

WILIAM JAMES(1842-1910)

Pragmatyzm odrzucał te elementy w pozytywizmie, które nie miały znaczenia praktycznego. James krytykował psych. asocjacjonistyczną jako nie dość doświadczalną. Mówił o strumieniu świadomości. Świadomość to jedność płynąca. Działanie, myślenie ma charakter pierwotny, uczucia pozostają wtórne.

JOHN DEWEY(1859-1952)

Szkoła czikagowska. Kryterium prawdy jest obiektywne. Metoda pragmatystyczna może prowadzić do wielu odkryć filozoficznych. Wiara jest pewnym hasłem życiowym, odgrywa ważną rolę w życiu. Żadnego czynu nie można dokonać bez wiary. Wiara łączy się zawsze z pewnym ryzykiem. Wiedza ma charakter utylitarny. Wg pragmatyzmu teorie stworzone przez człowieka są tylko instrumentami służącymi do działania.

James uprawiał teorię nieścisłości. Odrzucał kartezjańskie kryterium prawdy, był pod wpływem Bergsona.

FRANCISZEK BRENTANO

Realizm bezpośredni. Filozofia wchodzi na zupełnie inne tory, zwraca się „ku rzeczy”; zwalczał subiektywizm w filozofii, twierdził, że fil. mówi więcej o twórcy jej niż o samej filozofii. Napisał „Psychologia z empirycznego punktu widzenia” -badanie świadomości zwracając uwagę na akt psychiczny na to co dzieje się w trakcie kontaktu z przedmiotem. Filozofia może opierać się na introspekcji. Oddzielał treść (słyszany dźwięk) od samych aktów (słyszenie). Nauka rzetelna opiera się właśnie na aktach.

EDMUND HUSSERL -FENOMENOLOGIA

Fenomenologia -podstawowa nauka filozoficzna, bo każda z nauk zajmuje zjawiskami -fenomenami. Każdy z fenomenów badany jest wq kontekście. Jest nauką ścisłą.

Cała współczesna nauka opiera się na błędzie peticio principia. Dążył do stworzenia teorii poznania, która była by wolna od tego błędu. Przedmiotem każdego poznania jest fenomen -jako taki, aby go rzetelnie ująć, potrzebne są następujące warunki: 1.epoche -zasada równosilności sądów, ani na tak ani na nie, bo można znaleźć argumenty na (wszystko). 2.redukcja fenomenologiczna -świadome zabiegi poznawcze, oczyszczające fenomen z kontekstów, przeświadczeń, by dokonać rzetelnego opisu.

MAX SCHELER

Krytykował kantowski formalizm przez teorie materialnej krytyki wartości. Opracował system etyki materialnej: źródła wszelkiej wartości trzeba szukać w czynie, dobro tkwi w pewnych działaniach. Obowiązek i wartość wzajemnie się wykluczają. Aksjologia -nauka o wartościach. Etos -hierarchia etycznych wartości moralnych w życiu emocjonalnym. Emocjonalne poznanie wartości poprzedza rozumowe poznanie rzeczy. Wszelka nauka opiera się na doświadczeniu, a w naukach szczegółowych do wniosków dochodzimy przez indukcje.

HENRII BERGSON(1859-1941)

Filozofia życia. Napisał „ewolucja twórcza”, „czas a wolna wola”. Wystąpił przeciwko nauce i poznaniu potocznemu. Jego zdaniem intelekt występuje w dwóch postaciach; potocznej i naukowej, w obu służy celom praktycznym życia. Poznaje tylko to co jest dla życia i działania ważne. Intelekt ujmuje rzeczy, deformuje je w sześciu kierunkach: -unieruchamia to co zmienne i ruchome; -rozkłada rzeczy na części, by po poznaniu znowu je złożyć; -upraszcza rzeczy i ujednostajnia; -umysł ujmuje rzeczy ilościowo; -mechanizuje rzeczy-neguje wolność i twórczość; relatywizuje rzeczy. Zdaniem Bergsona intelekt nie jest zdolny do poznania rzeczywistości, bo jest sztywny, ma formy stałe, ma gotowe pojęcia i musi się w nich zmieścić. Naszą wiedzę możemy opierać na intuicji -zdaniem Bergsona. Intuicja to poznanie bezpośrednie, ujmujące najbardziej złożoną konkretną rzeczywistość. Dla Bergsona intuicja jest rodzajem instynktu. Istnieją 3 podstawowe tezy filozofii Bergsona: 1) poznanie intuicyjne jest różne od intelektualnego; 2) poz. intu. jest doskonalsze od intel.; 3) poz. intu. jest jednym prawdziwym poznaniem.

SPENCER

Ewolucjonizm -rozwój jest postępem -rzecz podlega przemianom stałym, stopniowym w jednym kierunku.

ODNOWIENIE SCHOLASTYKI

W przeciwieństwie do scholastyki, neoscholastyka wyznawała:

-cokolwiek istnieje jest samo przez się indywidualne i posiada tę indywidualność od początku;

-co nie istnieje aktualnie w ogóle nie istnieje;

-materia to byt aktualny;

-potęga tworzenia nie dzieli stwórcy i stworzenia, bo stwórca może jej stworzeniu udzielić;

-wola aby była naprawdę wolna nie może podążać za rozumem.

Neoscholastyka namawiała do kontaktu z naukami szczegółowymi i filozofią współczesną.

EGZYSTENCJONALIZM

Rozpowszechniony został przez Kierkegaarda, a w XX w. Heidegger i Sertre. Ich zdaniem przedmiotem filozofii jest egzystencja -byt ludzki, a bytu ludzkiego żadna esencja nie wyprzedza.

Właściwości ludzkiej egzystencji:

-jest bytem pierwotnym

-jest bytem mającym pewien stosunek do swego istnienia

-jest bytem dbającym o własny byt

-człowiek nie tylko istnieje w świecie ale go również poznaje.

Podstawą filozofii egzystencjalnej jest dwoistość bytu: byt ludzki(człowiek) i pozaludzki(inni ludzie i rzeczy). Istnienie ludzkie jest kruche, wypełnione nieustanną troską. Nastrój troski i trwogi przenika całą filozofię egzystencjalną. Człowiek lęka się śmierci, wie że jego istnienie nieustannie dąży ku śmierci, dlatego ucieka przed nią. Człowiek nie żyje sam, żyje wśród innych ludzi, dlatego jego egzystencja jest koegzystencją. Istnienie człowieka otoczone jest przez nicość. Powstało z nicości i w nicość się obróci. Człowiek jest pozbawiony sam siebie, nie znajduje ani Boga, ani ogólnych prawd i wartości. Człowiek nie ma również nic w sobie, żadnej idei, którą mógłby realizować. Jak mówią egzystencjaliści: „Człowiek jest skazany na to by był wolny”. Wolność jest tu uciążliwa i brzemienna w skutki. Egzystencjonalizm był filozofią pesymistyczną - człowiek był bez oparcia wśród nicośc

---