ARCHITEKTURA GOTYCKA W ANGLII

Pierwszy kraj, który przejął z Francji architekturę gotycką. Wpłynęły na to historyczne powiązania polityczno-dynastyczne. Ich zacieśnienie osiągnęło apogeum w poł. XII w., kiedy to w rękach królów angielskich było więcej ziemi na kontynencie niż w posiadaniu francuskiego króla.

W poruszaniu się wśród zabytków tego okresu pomoże nam klasyfikacja THOMASA RICKMANA z 1817 roku, która do dziś nie straciła na swojej aktualności:

EARLY ENGLISH:

• Położenie: częściej na obrzeżach, poza gęstą zabudową i rozległym terenem wokół

• Wieloboczne wolnostojące kapitularze (I - ok. 1110 w Worcester) i krużganki

• Nadmierne wydłużenie budowli (kat. w Canterbury = 158 m; katedra św. Pawła w Lon­dynie = 179 m)

• Przysadzistość (umiarkowane wysokości, ok. 25 m)

• Przewaga kątów prostych (prostokątne zakończenia chóru i ambitu: wersja Salisbury: płd. i zach. lub prostokątną ścianą: płn. i wsch. - obejście prowadziło do kaplicy wschodniej tylnego chóru - retrochoir p.w. św. Trójcy lub NMP - szczególnie rozpo­wszechnionego na wyspach, tzw. Lady Chapel, w której codziennie odprawiana była uroczysta msza maryjna); chóry wieloboczne z wieńcem kaplic występują rzadko

• Kaplica Mariacka za prezbiterium - mała niska kaplica

• Podwójne (wschodni mniejszy), rozłożyste transepty, dzielą budowlę niemal w poło­wie długości (wzór Cluny III) → tam znajdowała się przegroda rozdzielająca te dwie części: na część dla duchowieństwa (między dwoma transeptami były stalle dla kleru; za wsch. tran­septem - prezbiterium z gł. ołtarzem)

• Prezbiterium wydzielone przez lektorium i boczne przegrody chórowe

• Skrzyżowanie akcentuje kwadratowa wieża o normandzkiej tradycji

• Fasady parawanowe, z przewagą bezwieżowych; znajdujące się tam wieże rzadko są integralną częścią fasady (Lincoln), powierzchnia pokryta dywanowo rzędem ślepych arkadek z dekoracją rzeźbiarską (Wells, Salisbury); pośrodku grupa trzech otworów okiennych, później pojedyncze, dużych rozmiarów okno; portale zachodnie małe, ponieważ gł. wejście znajdowało się po stronie północnej, poprzedzone zwykle kruchtę

• Brak systemu łuków przyporowych eksponowanych na zewnątrz, np. w Salisbury dobu­dowane w okresie późniejszym - tu system ukryty pod dachami naw bocznych, tradycja anglonormandzka

• Gruby mur normandzki - zachowany do końca gotyku; to umożliwiło budowę skle­pień bez systemu oporowego lub z nisko położonymi łukami ukrytymi pod dachami naw bocznych

• Wnętrza trzykondygnacyjne, bazylikowe: arkady międzynawowe, empory (częściej niż triforia) oraz okna z galerią podokienną

• Zamiłowanie do dekoracyjności: fasady zachodnie i wnętrze

• Kontrasty materiałów budowlanych: ciemny, błyszczący marmur z PURBECK

• Duża pomysłowość w kształtowaniu filarów, traktowane jako samodzielne elementy

• Służki filarów nie łączą się z żebrami sklepienia, ale od drugiej kondygnacji i konsoli z główką (tzw. head-stop) - otaczają luźno filar (od 4 do 20 służek) i nie przekraczają pierwszej kondygnacji

• Brak wspólnego strukturalnego systemu

• Bogato profilowane arkady (efekt grubości murów, którym w ten sposób odejmo­wano masywności)

• Eksperymenty z dekoracyjnymi sklepieniami z żebrem przewodnim (→ grzbietowym) oraz dodatko­wymi tiercerons, przecięcia akcentują rozety (I sklepienie gwiaździste w Lincoln, szalone sklepienie chóru św. Hugona, tzw. „crazy vaults” i w nawie gł. z wprowadzeniem żeber typu tiercerons)

• Sklepienia pozorne (np. York - nawa gł.)

• Kapitele pączkowe lub talerzowe

• Wysokie lancetowate okna bez maswerku (największe „Five sisters” - płn. ramię transeptu kat. w York, 1230-1250)

• Wygięte gzymsy nad arkadami, portalami, itp.

• Dekoracja w przeciwieństwie do Francji, przeniesiona do wnętrza

Większość budowli sakralnych w Anglii nie powstała za jednym zamachem, wg jednego projektu. Zgodnie z anglonormandzkim zwyczajem, by raczej dołączać nowe części niż burzyć starą, szacowną budowlę.

CHARAKTERYSTYKA STYLU

• Dekorowanie wszelkich możliwych powierzchni będących do dyspozycji architekta:

• Maswerk - okienny i ślepy

• Ścisłe powiązanie architektury i rzeźby - duże zróżnicowanie form (każda budowla posiada indywidualny wyraz)

• Dekoracyjne sklepienia (rozwijanie dokonań katedry w Lincoln) i łuki

Geneza stylu promienistego katedry westminsterskiej - maswerk geome­tryczny.

Płynne formy pełne dynamiki. Nowe kształty łuków: w ośli grzbiet i stępkowe; maswerk falisty i sieciowy (z przecinają­cego się laskowania, np. kap. Mariacka w Wells, 1323-1326). Zachodnie okno w York - z 1339 r. z rybim pęcherzem, rozwija się jak liście na gałęzi, a pośrodku powstaje wielki zarys serca.

• Pojawiają się szerokie i wysokie okna (pierwsze tego typu w chórze tylnym, tzw. Angel Choir w Lincoln, 1256-1280)

• Kolumny z żabkami, głowice bogato zdobione (miejscowa flora)

• Zróżnicowanie filarów międzynawowych

• Różnorodne maswerki w oknach (np. Exeter)

• Sklepienia: z zwiększoną liczbą żeber typu tiercerons (Exeter, ok. 1310) lub krótkimi żebrami typu lirne (np. Brystol, 1298-1332) - zacieranie granic przęseł

• Odbieranie elementom konstrukcyjnym ich podstawowej funkcji na rzecz dekoracyjności (nożycowe skrzyżowanie kat. w Wells, 1338)

• Dekoracja architektoniczno-rzeźbiarska cokołów ścian: różnorodność łuków (np. Kaplica Mariacka w Ely, kapitularz w Southwell)

PERPENDICULAR STYLE (1330-1550)

• Reakcja na nadmiar

• Zachodnia Anglia

• Powrót do form racjonalnych i uproszczonych

• Podstawowym elementem, od którego wzięła się nazwa, jest siatka pionowych (← pozy­cja dominująca, wyrazistsze i mocniej wysunięte) i poziomych laskowań, uzupeł­nionych niewielkimi panelami ma­swerkowymi - przypominającymi plaster miodu, która wypełnia otwory okienne, po­krywa ściany wewnątrz i na zewnątrz budowli (← przede wszystkim wieże) oraz wy­sklepki sklepień

• Wieże dodatkowo otrzymują sterczyny i mniejsze 8-boczne wieżyczki zwieńczone kre­nelażem

• Podstawowym łukiem jest łuk Tudorów (← najwcześniej pojawił się na ścianie prze­grody chórowej katedry w Exeter w latach 1329-1342, arch. Thomas z Witney)

• Sklepienia: gęsto żebrowe (prezbiterium w Gloucester), wachlarzowe - najstarsze krużganki w Gloucester, 1360-1370 (← stalaktytowe, kap. Mariacka/ Henryka VII)

• Zdaniem badaczy, żaden z krajów nie stworzył formy tak własnej i osobliwej. W okre­sie gotyku ograniczał się wyłącznie do obszaru wyspy

• Przyczyny popularności stylu:

• Mogła mieć wpływ epidemia dżumy w latach 1348-1349. Ci co przeżyli odwró­cili się od przesadnego luksusu

• Spadła liczba kamieniarzy - potrzebna była lepsza organizacja pracy

dr Marta Wiraszka

[Rok]

dr Marta Wiraszka

gotyk

---