"Wesele" Stanisława Wyspiańskiego jako typowy dla epoki Młodej Polski utwór
Wyspiański tworzył "Wesele" od listopada 1900 roku do marca kolejnego roku. Podstawą i punktem wyjścia dla koncepcji utworu było rzeczywiste wesele, w którym artysta uczestniczył. Miało ono miejsce 20 listopada 1900 roku we wsi Bronowice, leżącej wówczas nieopodal Krakowa. Miejscem spotkania był dom Włodzimierza Tetmajera, znanego młodopolskiego artysty malarza. Świętowano zaś związek małżeński krakowskiego poety Lucjana Rydla i chłopki - Jadwigi Mikołajczykówny. Przybyli tam wszyscy wybitni przedstawiciele krakowskiego środowiska artystyczno - intelektualnego.
Modernizm w sztuce to także szczególny dla teatru okres. Pojawiają się reformatorzy tej instytucji. W naszym kraju był nim właśnie Wyspiański, który postulował stworzenie „teatru ogromnego”, rozumianego jako potężnego zjawiska, oszałamiającego wszystkie zmysły, bo wykorzystującego syntezę sztuk, ale także kompilację tematyczną, nieograniczoną ani historią, ani fałszywą moralnością, ani wygodą. Jego teatr miał poruszać kwestie społeczne, gospodarcze i politycznej. Sam wyraził to słowami:
"Teatr mój widzę ogromny,
wielkie, powietrzne przestrzenie,
ludzie je pełnią i cienie,
ja jestem grze ich świadomy."
Stanisław Wyspiański dużą wagę przywiązywał do przeżycia teatralnego, które pojmował w sensie zbliżonym do antycznego „katharsis”. Miało charakter mistyczny, modlitewny. Wyspiański odwoływał się do romantyków i ich odwagi łamania tradycyjnych norm i konwencji w dramacie. Chciał widzieć sztukę dramatyczną autonomiczna, wielką i docenianą. W „Weselu” obserwujemy synkretyzm rodzajowy - współistnieją tutaj obok siebie elementy symbolizmu, ekspresjonizmu i impresjonizmu. Wpływa to na oryginalność i bogactwo utworu. Autor w fenomenalny sposób skomponował utwór, czyniąc go z jednej strony ciekawą, atrakcyjną prezentacją współczesnej mu obyczajowości, a z drugiej niezwykle istotnym, surowym i krytycznym sądem postawy rodaków. Przedstawia więc po pierwsze Polskę z zewnątrz - rozumianą jako tradycję, ale także tę obecną w przestrzeni mentalnej, duchowej, którą wyznacza stan świadomości jej obywateli. Utwór, jak typowe dzieło symboliczne, można więc czytać na dwóch poziomach: dosłownym i tym głębszym; aczkolwiek zamysł autora sprawia, że zatrzymanie na dosłownym rozumieniu byłoby niepełnym odczytaniem koncepcji dzieła.
Wyspiański poprzez zastosowanie trzech jedności nawiązuje do tradycji teatru starożytnego. Wszystkie zdarzenia odbywają się w domu Gospodarza lub okolicy, czas wyznacza trwanie przyjęcia weselnego, a akcja jest jednowątkowa, choć prowadzona w dwóch przestrzeniach: realnej i fantastycznej.
Utwór ten jest także dowodem na powrót w czasie Młodej Polski zainteresowania osiągnięciami romantyzmu. Sprawy narodowe wracają na plan główny, a obudzenie patriotyzmu poprzez krytykę postawy społeczeństwa jest celem autora. Treści narodowe utworu obracają się wokół tematu walki narodowowyzwoleńczej. Wyspiański prognozuje zachowanie społeczeństwa w obliczu szansy na podstawie ich obecnego zaangażowania w sprawy ojczyzny i pokazuje, że nie ma ludzi dojrzałych do odpowiedzialnego działania. Społeczeństwo jest podzielone, różnice stanów i sposobu myślenia, a także utrwalonych przez lata wzajemnych lęków i niechęci są silniejsze i bardziej żywe, niż poczucie solidarności narodowej. Dramatopisarz pokazuje, że przedstawiciele dwóch stanów, których ojcowie przez lata byli wrogami, potrafią razem, co najwyżej dobrze się bawić, przy czym i tak się nie znają i nie rozumieją, co pokazane jest w nieraz bardzo zabawnych scenach konfrontacji przedstawicieli ludu i inteligencji. Wiele sobie wzajemnie zarzucają, ale w chwili próby zarówno jedni, jak i drudzy zawodzą.
"[...]panowie
duża by już mogli mieć,
ino oni nie chcom chcieć" - powie Czepiec.
A poeta wyzna:
"tak by się nam serce śmiało
do ogromnych wielkich rzeczy
a tu pospolitość skrzeczy."
O tym, jaką chcą panowie widzieć wieś Dziennikarz powie:
"Niech na całym świecie wojna
byle polska wieś zaciszna
byle polska wieś spokojna"
Panowie - zachłyśnięci urokiem wsi, prostotą i naturalnością chłopów, bratający się z nimi, ale tylko pozornie, jak wskazuje sama nazwa ludomania, co zbliża zachowania inteligencji do mody, chwilowego kaprysu. Chłopi - egoistyczni, zajęci tylko swoimi sprawami i własnym dobrem, ograniczający naród do siebie. Takie portrety społeczeństwa przedstawia autor „Wesela”.
Jak romantycy wprowadza dramatopisarz na scenę wydarzeń zjawy - osoby nierealne, które są upostaciowaniem pragnień, marzeń, ale i leków i kompleksów bohaterów rzeczywistych, ich wewnętrznych rozterek. Wyspiański każe im więc zmierzyć się z tym, co tkwi w ich wnętrzu, stanąć twarzą w twarz z tym, przed czym uciekają. Są one pełnoprawnymi Osobami Dramatu, bardzo istotnymi dla jego rozwoju. Widzimy tu ślady dramatu szekspirowskiego. Symboliczna nastrojowość sztuk Maurycego Maeterlincka przywołana zostaje przez stworzenie aury tajemniczości, zagrożenia, oczekiwania. A romantyczne upodobanie do wątków fantastycznych, baśniowych, legendarnych i mitycznych pozwala nazwać utwór neoromantycznym. Zresztą samo odkrycie rozterek duchowych bohaterów zbliża ich do postaci znanych z dramatów romantycznych.
Symboliczne znaczenie ma każdy gość, przybywający na wesele z zaświatów. A zatem: Stańczyk to mądrość przewidywania, troska o losy ojczyzny, pewność hierarchii wartości, stająca w opozycji o chwiejności Dziennikarza. Waleczność, szlachetność, odwaga moralna, konkretny czyn to wszystko przywołuje osoba Rycerza, zawstydzając Poetę jego niemocą, marazmem, uleganiem i usprawiedliwianiem się dekadenckimi nastrojami. Hetman Branicki - zdrajca nie pozwala Panu Młodemu, zagłuszyć poczucia, że przez ślub zdradził swoich szlacheckich przodków. Upiór, utwierdza Dziada w przekonaniu, że różnica między klasami należy do naturalnego porządku świata i historii. Wernyhora jest znakiem nadziei na odzyskanie niepodległości, na zjednoczenie we wspólnej skutecznej walce całego społeczeństwa.
W utworze wykorzystane zostały także symboliczne rekwizyty: czapka, ozdobiona pawimi piórami, symbolizuje próżność, poczucie własności; złoty róg to znak polskości, która może zjednoczyć wszystkich; podkowa - czyli chciwość, ale i zmarnowane, przez akt schowania do skrzyni szczęście, które już się nie powtórzy. Wreszcie Chochoł - krzew róży, owinięty na zimową porę słomą w celach ochronnych. Przybywa na imprezę weselną jako dziwadło, uosabiające poetyckość, baśniowość, usypiające naród, jego żywotność ma więc działanie złowrogie, narkotyczne, choć w pewnym sensie kojące. Ale jest on bytem nietrwałym, przemijającym razem z zimą może być więc zapowiedzią odrodzenia. Oniryczny Chocholi pląs to obraz Polski, stojącej w miejscu i społeczeństwa, któremu brakuje chęci i siły, aby odłączyć się od tego pełnego marazmu korowodu.
O przywiązaniu Wyspiańskiego do romantycznej tradycji świadczą także aluzje i cytaty do konkretnych autorów i dzieł tamtej epoki. Na przykład spotkanie Marysi i Widma to nawiązanie do ballady "Romantyczność" Adama Mickiewicza, a wprowadzanie zjaw do przestrzeni rzeczywistej kojarzy się nam z "Dziadami".
Dużą rolę w utworze odgrywa kontrast charakterystyczny dla dzieł ekspresjonistycznych. Ważne jest także stawianie konkretnego, pojedynczego człowieka w obliczu wielkich przemian i ważnych momentów dziejowych, zmuszanie go do przyjęcia jakiejś postawy. „Wesele” realizuje założenia nie tylko Wyspiańskiego i jego „teatru ogromnego”, ale uwzględnia także postulaty innych zaangażowanych w życie i kształt teatru ludzi epoki. Wspomnijmy Edwarda Craiga i jego rozumienie reżysera jako konstruktora, organizatora widowiska teatralnego, Gerharta Hauptmanna i postulat łączenia realnego i nierealnego w sztuce. A zatem synteza sztuk, łączenie zjawisk rzeczywistych i nadprzyrodzonych, dynamizm, wielka rola muzyki, scenografii, oświetlenia, ruchu scenicznego, kostiumów - to efekt przemian teatru europejskiego na przełomie wieków.
Plastyczność "Wesela" podkreślają odwołania do malarstwa historycznego Jana Matejki - przywołuje się dzieła takie, jak "Wernyhora", „Racławice", "Stańczyk w czasie balu". Podkreśla się często niezwykłą muzyczność utworu - towarzyszy mu cały czas weselna muzyka, która wprowadza swoisty rytm. W dziele Wyspiańskiego obok słowa poetyckiego istotny jest także tekst poboczny. Właśnie didaskalia uwidaczniają wpływ impresjonizmu - jego rozumienia roli koloru, światła i dźwięku na dramat.
"Noc listopadowa; w chacie, w świetlicy. Izba wybielona siwo, prawie błękitna, jednym szarawym tonem półbłękitu obejmująca i sprzęty, i ludzi, którzy się przez nią przesuną. Przez drzwi otwarte z boku, ku sieni, słychać huczne weselisko, buczące basy, piskanie skrzypiec, niesforny klarnet, hukania chłopów i bab (...). Na drugiej bocznej ścianie izby: okienko przysłonione białą muślinową firaneczką; nad oknem wieniec dożynkowy z kłosów; - za oknem ciemno, mrok ..." - przeczytamy wskazówki dramatopisarza, których sama lektura już wprowadza w nastrój utworu.
Zaobserwować możemy ślady psychizacji krajobrazu, kiedy Poeta mówi o oddziaływaniu przyrody na stan jego duszy:
"[...]ja wolę gaik spokojny,
sad cichy, woniami upojny[...]".
Akt I utrzymany w konwencji realistycznej to kolejny typowy element dramatu młodopolskiego. Rzeczywiste rodowody rozmówców spotykających się w izbie przytanecznej, aby odpocząć, ich rozmowy na aktualne tematy są tego dowodem. Utwór jest więc także zwierciadłem epoki - jej wartości i ideałów. Na przykład zachowanie Pana Młodego to odbicie chłopomanii, a w wypowiedziach Poety słychać światopogląd charakterystyczny dla dekadentów.
Realizm widoczny jest także w dbałości Wyspiańskiego o indywidualizację języka, którym posługują się bohaterowie w swoich wypowiedziach. Reprezentanci chłopstwa i inteligencji mówią, więc językiem charakterystycznym dla swojej warstwy społecznej.
W wypowiedziach chłopów słychać gwarę. Na przykład Jasiek mówi:
"Kajsi mi się zbyła copka"
Inteligenci posługują się językiem literackim, często uzupełnianym poetyckimi sformułowaniami.
Sumując stwierdzić należy, że dramat pod tytułem „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego jest typowym młodopolskim utworem, nawiązującym mocno do tradycji romantycznych.
Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.