OBYWATEL KANE
OBYWATEL KANE:
Reżyseria: Orson Welles
Scenariusz: Herman J. Mankiewicz, Orson Welles
Zdjęcia: Gregg Toland
Muzyka: Bernard Herrmann
Scenografia: Van Nest Polglase
Kostiumy: Edward Stevenson
Montaż: Robert Wise
Producent wykonawczy: Orson Welles
Produkcja: USA,RKO
Rok produkcji: 1942
Obsada: Orson Welles(Kane), Joseph Cotton(Jedediah Leland), Dorothy Comingore(Susan Alexander Kane), Agnes Moorehead(Mary Kane), William Alland(Jerry Thompson), Ray Collins(Szef James), George Coulauris(Nauczyciel), Erskine Sanford(Herbert Carter), Everett Sloane(Pan Bernstein), Paul Stewart(Raymond, Lokaj Kane'a), Ruth Warrick(Emily Monroe Norton Kane)
Magnat prasowy Charles Foster Kane (Orson Welles) umiera w swoim zamku Xanadu. Pewien reporter podejmuje próbę zrekonstruowania tego typowo amerykańskiego życiorysu i przeprowadza w związku z tym mnóstwo wywiadów. Struktura fabularna filmu przypomina puzzle. Z całej masy pojedynczych scen, retrospekcji i sekwencji stylizowanych na dokument wyłania się niezmiernie skomplikowany obraz osobowości, ujawniający brak skrupułów w robieniu kariery, ale również wielkie osamotnienie Kane'a.
Obywatel Kane" rozpoczyna się sceną samotnej śmierci starca (w tym momencie nie wiemy jeszcze kim jest), który wypowiada swoje ostatnie słowo: "Rosebud - Różyczka" i upuszcza na podłogę szklaną kulę - przycisk do papieru. Ta scena mimo, że w filmie pokazana tylko raz, będzie nam towarzyszyła do samego końca właśnie z powodu tych ostatnich, wypowiedzianych przez mężczyznę słów. W następnym ujęciu zaskoczenie - widzimy kronikę filmową, z której dowiadujemy się kim był starzec, a był nie byle kim, potentatem prasowym, który na stałe zapisał się w historii Ameryki, to Charles Foster Kane (w tej roli doskonały Orson Welles). Kronika filmowa w skrócie przedstawia nam historię tego nieprzeciętnego człowieka od jego narodzin aż do śmierci. Orson Welles zastosował tu zabieg stylistyczny, który w tym czasie był czymś zupełnie nieznanym - w pierwszych minutach filmu pokazał zakończenie i skróconą opowieść o życiu głównego bohatera. Zakłócił tym samym liniowość narracji, co w owych czasach było rzeczą niespotykaną. U widza może to powodować bowiem wrażenie, że nie zostało nic więcej do opowiedzenia. Nic bardziej mylnego - Welles daje widzowi do zrozumienia, że to nie biografia bohatera jest tym co warte zainteresowania, ale przyczyny, które doprowadziły do takiego a nie innego finału. Wraz z końcem kroniki widz zostaje przeniesiony na salę projekcyjną, między redaktorów - autorów właśnie obejrzanego materiału. Szef zespołu - reżyser nie jest jednak zadowolony z osiągniętego wyniku, domaga się od swoich podwładnych czegoś szczególnego - wyjaśnienia znaczenia ostatniego wypowiedzianego przed śmiercią Kane'a słowa - "Różyczka" W tym celu wysyła dziennikarza, którego zadaniem jest dowiedzieć się na ten temat jak najwięcej. Ma to osiągnąć rozmawiając z osobami, które były najbliżej Charlesa Fostera Kane'a. W tym właśnie miejscu zaczyna się właściwa "akcja" filmu.
Obywatel Kane to seria retrospekcji, z których każda jest wynikiem spotkania dziennikarza z inną osobą z otoczenia Kane'a: zarządcą "Inquierer'a" Bernsteinem, jego przyjacielem Lelandem, żoną Susan Alexander i kamerdynerem (wyjątkiem jest tu Thatcher - prawny opiekun Kane'a, spotkanie z którym zostało zastąpione odczytaniem zapisków w jego dzienniku). Co ciekawe, mimo, że dziennikarz wydaje się osobą ważną dla fabuły, Welles nigdy nie pokazuje jego twarzy (podobnie jak twarzy reżysera / redaktora, który mu zadanie zlecił), znamy jedynie jego nazwisko (Thompson) i słyszymy głos. Reżyser wydaje się mówić, że w tej opowieści to nie na nich powinna się skupiać uwaga widza. Z opowiadania każdej z osób wyłania się trochę inny portret głównego bohatera, wzbogacony o nowe szczegóły, uzupełniający jego wizerunek. Kane'a poznajemy w 1871 roku jako kilkuletniego chłopca. Dowiadujemy się, że w wyniku zapisu w testamencie jednego z klientów motelu prowadzonego przez matkę, chłopiec dziedziczy kopalnię złota w Colorado i cały majątek, jednakże pod warunkiem, że zostanie oddany pod opiekę i wychowanie przedstawiciela banku zarządzającego zapisanym majątkiem. Twórca wyraźnie sugeruje, że matka zgadza się na oddanie dziecka aby zminimalizować jego kontakt z ojcem. Jest to scena niezwykle ważna dla konstrukcji filmu, scena, która ostatecznie stanie się kluczem do wyjaśnienia zagadki Charles'a Fostera Kane'a. Welles snuje opowieść o kolejach życia potentata prasowego, właściciela kilkudziesięciu tytułów gazet, stacji radiowych, drukarni i transatlantyków. Poznajemy jego pierwszą i najważniejszą gazetę "Inquirer", otoczenie, aspiracje, przyjaciela, kolejne żony, krótką polityczną karierę, aż wreszcie historię jego symbolicznego upadku. Film stopniowo wprowadza nas w opowieść o wielkim człowieku, prowadząc nas od jego dzieciństwa poprzez młodość, wiek dojrzały do późnej starości, wreszcie śmierci. Wraz z zaznajamianiem się z opowieścią i osobowością Kane'a, zaczynamy rozumieć co nim kieruje, jasne stają się przesłanki jego działania. Wyłania się z tego obraz prawdziwie zaskakujący - obraz człowieka, idealisty, który nie wytrzymał próby jaką postawiło przed nim życie, stał się zgorzkniały i... samotny (ostatecznym dowodem jego osamotnienia jest niedostępne zamczysko Xanadu, w którym zamieszkał). Jest w filmie scena, w której Kane wraz ze swoim przyjacielem Lelandem i pracownikami redakcji pracują nad zawartością pierwszej strony dziennika "Inquirer", którego Kane jest właścicielem i redaktorem naczelnym w jednej osobie. Kane umieszcza na tytułowej stronie Deklarację Zasad - zbiór reguł, które mają stać się podstawą funkcjonowania gazety. To symbol - deklaracja wierności zasadom. Po latach Leland odsyła Deklarację Kane'owi, a ten drze ją na strzępy ostatecznie zrywając z ideałami młodości. Wtedy wiemy już, że Charles Foster Kane przegrał swoją życiową batalię. Orson Welles jednak nie poprzestaje na opowiedzeniu historii ale wskazuje również przyczynę upadku. Kane nie potrafi kochać, krzywdzony przez ojca, w wieku kilku lat pozbawiony matczynego ciepła, wychowany przez bank nie potrafi kochać. W obrazie uporczywie przewija się motyw niezaspokojonego uczucia, bohater pozbawiony jej w dzieciństwie próbuje odnaleźć jej substytut u swojej żony, próbuje ją kupić u swoich wyborców. Jednocześnie jest jednak zbyt zachłanny, a co więcej, nie potrafi jej wykrzesać z samego siebie. Z tego samego powodu niszczy swoją (jedyną) przyjaźń z Lelandem, by w końcu zostać samemu i samotnie umrzeć. Różyczka. Czym jest? Reżyser w jednym z ostatnich ujęć filmu pokazuje dziecięce saneczki palone w piecu przez robotników porządkujących posiadłość Kane'a po jego śmierci. W zbliżeniu widzimy rysunek i podpis - Różyczka. Saneczki to kolejny symbol - utraconego dzieciństwa, tęsknoty za domowym ciepłem, miłością matki; a może po prostu ... tęsknoty za normalnością
Reporter, pełniący rolę narratora, ukazywany bywa niemal wyłącznie z tyłu, obiektyw śledzi wszystkich zza jego pleców. Ta technika, zwana „subiektywną kamerą” bierze swój początek właśnie z Obywatela Kane'a.
W wielu scenach Welles posługuje się montażem wewnątrzkadrowym, wykorzystując pełną przestrzeń, w której bohaterowie poruszają się jak na scenie teatralnej. Ta szeroka perspektywa kontrastuje z licznymi ujęciami robionymi z żabiej perspektywy (od dołu) oraz ze stosowanymi w filmie przesłonami.
Szybkie zmiany perspektywy oraz mnogość różnych typów oświetlenia doskonale harmonizują z historią składaną niczym puzzle.
Obywatel Kane należy bezspornie do pierwszej dziesiątki najważniejszych dzieł w historii sztuki filmowej.
Film jest debiutem 25-letniego Wellesa, który w momencie jego realizacji miał co prawda na swoim koncie sukcesy sceniczne, radiowe, jednak nie miał żadnego doświadczenia w dziedzinie kinematografii.
Bardzo ważną rolę (nie mniej ważną niż aktorzy) odgrywały dekoracje, scenografia. Nie były to po prostu dekoracje, pełniły one funkcję dramaturgiczną, pomagały określić wzlot i upadek bohatera
Welles wypracował własny obraz wizualnego rozwoju wydarzeń. Zrozumiał instynktownie to, czego inni reżyserzy, bardziej od niego doświadczeni, nie potrafili ani zrozumieć, ani tym bardziej zaakceptować, a mianowicie, że sceny i sekwencje powinny następować po sobie w taki sposób, aby widz w ogóle nie zauważył techniki ich łączenia i konstrukcji.
Mimo artystycznego sukcesu film poniósł finansową porażkę.
Tytułowy bohater filmu okazał się świadomą stylizacją, nawiązującą do życia magnata prasowego Williama Randolpha Hearsta. Jego gazety nie zostawiły na filmie suchej nitki.
Film został nagrodzony Oskarem za oryginalny scenariusz w 1941 r
Orson Welles:
1915- 1985
Amerykański aktor i reżyser filmowy i teatralny, jeden z najwybitniejszych twórców filmowych w historii kina
Był postacią obdarzoną niezwykłym talentem i charyzmą.
W latach 1925-1926 uczył się w szkołach w Madison i Woodstock, gdzie Tood School założył zespół teatralny, występując jako aktor i inscenizator.
W latach 1930-1932 studiował malarstwo i rysunek u Borisa Anisfielda, następnie w Chicago Art Institute.
Podróżował po Europie (Francja, Anglia, Irlandia - tu, w Dublinie, w Gate Theater zaczęła się jego aktorska kariera, którą kontynuował po powrocie do USA)
Trafił na Broadway
W 1937 roku wraz z J.Housemanem otworzył w Nowym Yorku słynny Mercury Theatre. Pierwszym spektaklem był Szekspirowski "Juliusz Cezar", poprzedzający serię znakomitych przedstawień, w których Welles grał również główne role.
Wraz z tym zespołem realizował od połowy 1938 cykl słuchowisk radiowych dla CBS, adaptując znane utwory literackie, m.in. Wojnę światów H.G.Wellesa, która wśród słuchaczy została odebrana jako rzeczywisty reportaż inwazji Marsjan na Ziemię i wzbudziła panikę.
Zagrał 80 ról filmowych
Nieśmiertelność na kartach historii kina zyskał filmem Obywatel Kane (1941).
W 1943 roku Welles poślubił Ritę Hayworth, z którą w roku rozwodu nakręcił Damę z Szanghaju.
Jesienią 1947 wyjechał do Europy, pracował we Włoszech i Anglii.
W ostatnich 20 latach życia był aktywny jedynie jako aktor, głownie w charakterystycznych epizodach.
W 1970 został nagrodzony specjalnym Oscarem za całokształt twórczości
Filmografia:
1941 - Obywatel Kane→ Oscar za scenariusz, nominacje do Oscara (producent, aktor, reżyser)
1942 - Wspaniałość Ambersonów→nominacja do Oscara za produkcję
1946 - Intruz
1948 - Dama z Szanghaju
1948 - Makbet
1951 - Otello
1955 - Mr. Arkadin
1958 - Touch of Evil
1962 - Le process
1966 - Falstaff