OBYWATEL KANE

OBYWATEL KANE:

Reżyseria: Orson Welles
Scenariusz: Herman J. Mankiewicz, Orson Welles
Zdjęcia: Gregg Toland
Muzyka: Bernard Herrmann
Scenografia: Van Nest Polglase
Kostiumy: Edward Stevenson
Montaż: Robert Wise
Producent wykonawczy: Orson Welles
Produkcja: USA,RKO
Rok produkcji: 1942
Obsada: Orson Welles(Kane), Joseph Cotton(Jedediah Leland), Dorothy Comingore(Susan
Alexander Kane), Agnes Moorehead(Mary Kane), William Alland(Jerry Thompson), Ray
Collins(Szef James), George Coulauris(Nauczyciel), Erskine Sanford(Herbert Carter), Everett
Sloane(Pan Bernstein), Paul Stewart(Raymond, Lokaj Kane'a), Ruth Warrick(Emily Monroe
Norton Kane)

●

Magnat prasowy Charles Foster Kane (Orson Welles) umiera w swoim zamku
Xanadu. Pewien reporter podejmuje próbę zrekonstruowania tego typowo
amerykańskiego życiorysu i przeprowadza w związku z tym mnóstwo wywiadów.
Struktura fabularna filmu przypomina puzzle. Z całej masy pojedynczych scen,
retrospekcji i sekwencji stylizowanych na dokument wyłania się niezmiernie
skomplikowany obraz osobowości, ujawniający brak skrupułów w robieniu kariery,
ale również wielkie osamotnienie Kane’a.

●

Obywatel Kane" rozpoczyna się sceną samotnej śmierci starca (w tym momencie nie
wiemy jeszcze kim jest), który wypowiada swoje ostatnie słowo: "Rosebud -
Różyczka" i upuszcza na podłogę szklaną kulę - przycisk do papieru. Ta scena mimo,
że w filmie pokazana tylko raz, będzie nam towarzyszyła do samego końca właśnie z
powodu tych ostatnich, wypowiedzianych przez mężczyznę słów. W następnym
ujęciu zaskoczenie - widzimy kronikę filmową, z której dowiadujemy się kim był
starzec, a był nie byle kim, potentatem prasowym, który na stałe zapisał się w historii
Ameryki, to Charles Foster Kane (w tej roli doskonały Orson Welles). Kronika
filmowa w skrócie przedstawia nam historię tego nieprzeciętnego człowieka od jego
narodzin aż do śmierci. Orson Welles zastosował tu zabieg stylistyczny, który w tym
czasie był czymś zupełnie nieznanym - w pierwszych minutach filmu pokazał
zakończenie i skróconą opowieść o życiu głównego bohatera. Zakłócił tym samym
liniowość narracji, co w owych czasach było rzeczą niespotykaną. U widza może to
powodować bowiem wrażenie, że nie zostało nic więcej do opowiedzenia. Nic
bardziej mylnego - Welles daje widzowi do zrozumienia, że to nie biografia bohatera
jest tym co warte zainteresowania, ale przyczyny, które doprowadziły do takiego a nie
innego finału. Wraz z końcem kroniki widz zostaje przeniesiony na salę projekcyjną,
między redaktorów - autorów właśnie obejrzanego materiału. Szef zespołu - reżyser

nie jest jednak zadowolony z osiągniętego wyniku, domaga się od swoich
podwładnych czegoś szczególnego - wyjaśnienia znaczenia ostatniego
wypowiedzianego przed śmiercią Kane'a słowa - "Różyczka" W tym celu wysyła
dziennikarza, którego zadaniem jest dowiedzieć się na ten temat jak najwięcej. Ma to
osiągnąć rozmawiając z osobami, które były najbliżej Charlesa Fostera Kane'a. W tym
właśnie miejscu zaczyna się właściwa "akcja" filmu.

●

Obywatel Kane to seria retrospekcji, z których każda jest wynikiem spotkania
dziennikarza z inną osobą z otoczenia Kane'a: zarządcą "Inquierer'a" Bernsteinem,
jego przyjacielem Lelandem, żoną Susan Alexander i kamerdynerem (wyjątkiem jest
tu Thatcher - prawny opiekun Kane'a, spotkanie z którym zostało zastąpione
odczytaniem zapisków w jego dzienniku). Co ciekawe, mimo, że dziennikarz wydaje
się osobą ważną dla fabuły, Welles nigdy nie pokazuje jego twarzy (podobnie jak
twarzy reżysera / redaktora, który mu zadanie zlecił), znamy jedynie jego nazwisko
(Thompson) i słyszymy głos. Reżyser wydaje się mówić, że w tej opowieści to nie na
nich powinna się skupiać uwaga widza. Z opowiadania każdej z osób wyłania się
trochę inny portret głównego bohatera, wzbogacony o nowe szczegóły, uzupełniający
jego wizerunek. Kane'a poznajemy w 1871 roku jako kilkuletniego chłopca.
Dowiadujemy się, że w wyniku zapisu w testamencie jednego z klientów motelu
prowadzonego przez matkę, chłopiec dziedziczy kopalnię złota w Colorado i cały
majątek, jednakże pod warunkiem, że zostanie oddany pod opiekę i wychowanie
przedstawiciela banku zarządzającego zapisanym majątkiem. Twórca wyraźnie
sugeruje, że matka zgadza się na oddanie dziecka aby zminimalizować jego kontakt z
ojcem. Jest to scena niezwykle ważna dla konstrukcji filmu, scena, która ostatecznie
stanie się kluczem do wyjaśnienia zagadki Charles'a Fostera Kane'a. Welles snuje
opowieść o kolejach życia potentata prasowego, właściciela kilkudziesięciu tytułów
gazet, stacji radiowych, drukarni i transatlantyków. Poznajemy jego pierwszą i
najważniejszą gazetę "Inquirer", otoczenie, aspiracje, przyjaciela, kolejne żony, krótką
polityczną karierę, aż wreszcie historię jego symbolicznego upadku. Film stopniowo
wprowadza nas w opowieść o wielkim człowieku, prowadząc nas od jego dzieciństwa
poprzez młodość, wiek dojrzały do późnej starości, wreszcie śmierci. Wraz z
zaznajamianiem się z opowieścią i osobowością Kane'a, zaczynamy rozumieć co nim
kieruje, jasne stają się przesłanki jego działania. Wyłania się z tego obraz prawdziwie
zaskakujący - obraz człowieka, idealisty, który nie wytrzymał próby jaką postawiło
przed nim życie, stał się zgorzkniały i... samotny (ostatecznym dowodem jego
osamotnienia jest niedostępne zamczysko Xanadu, w którym zamieszkał). Jest w
filmie scena, w której Kane wraz ze swoim przyjacielem Lelandem i pracownikami
redakcji pracują nad zawartością pierwszej strony dziennika "Inquirer", którego Kane
jest właścicielem i redaktorem naczelnym w jednej osobie. Kane umieszcza na
tytułowej stronie Deklarację Zasad - zbiór reguł, które mają stać się podstawą
funkcjonowania gazety. To symbol - deklaracja wierności zasadom. Po latach Leland
odsyła Deklarację Kane'owi, a ten drze ją na strzępy ostatecznie zrywając z ideałami
młodości. Wtedy wiemy już, że Charles Foster Kane przegrał swoją życiową batalię.
Orson Welles jednak nie poprzestaje na opowiedzeniu historii ale wskazuje również
przyczynę upadku. Kane nie potrafi kochać, krzywdzony przez ojca, w wieku kilku lat
pozbawiony matczynego ciepła, wychowany przez bank nie potrafi kochać. W obrazie
uporczywie przewija się motyw niezaspokojonego uczucia, bohater pozbawiony jej w
dzieciństwie próbuje odnaleźć jej substytut u swojej żony, próbuje ją kupić u swoich
wyborców. Jednocześnie jest jednak zbyt zachłanny, a co więcej, nie potrafi jej
wykrzesać z samego siebie. Z tego samego powodu niszczy swoją (jedyną) przyjaźń z
Lelandem, by w końcu zostać samemu i samotnie umrzeć. Różyczka. Czym jest?

Reżyser w jednym z ostatnich ujęć filmu pokazuje dziecięce saneczki palone w piecu
przez robotników porządkujących posiadłość Kane'a po jego śmierci. W zbliżeniu
widzimy rysunek i podpis - Różyczka. Saneczki to kolejny symbol - utraconego
dzieciństwa, tęsknoty za domowym ciepłem, miłością matki; a może po prostu ...
tęsknoty za normalnością

●

Reporter, pełniący rolę narratora, ukazywany bywa niemal wyłącznie z tyłu, obiektyw
śledzi wszystkich zza jego pleców. Ta technika, zwana „subiektywną kamerą” bierze
swój początek właśnie z Obywatela Kane’a.

●

W wielu scenach Welles posługuje się montażem wewnątrzkadrowym, wykorzystując
pełną przestrzeń, w której bohaterowie poruszają się jak na scenie teatralnej. Ta
szeroka perspektywa kontrastuje z licznymi ujęciami robionymi z żabiej perspektywy
(od dołu) oraz ze stosowanymi w filmie przesłonami.

●

Szybkie zmiany perspektywy oraz mnogość różnych typów oświetlenia doskonale
harmonizują z historią składaną niczym puzzle.

●

Obywatel Kane należy bezspornie do pierwszej dziesiątki najważniejszych dzieł w
historii sztuki filmowej.

●

Film jest debiutem 25-letniego Wellesa, który w momencie jego realizacji miał
co prawda na swoim koncie sukcesy sceniczne, radiowe, jednak nie miał żadnego
doświadczenia w dziedzinie kinematografii.

●

Bardzo ważną rolę (nie mniej ważną niż aktorzy) odgrywały dekoracje, scenografia.
Nie były to po prostu dekoracje, pełniły one funkcję dramaturgiczną, pomagały
określić wzlot i upadek bohatera

●

Welles wypracował własny obraz wizualnego rozwoju wydarzeń. Zrozumiał
instynktownie to, czego inni reżyserzy, bardziej od niego doświadczeni, nie potrafili
ani zrozumieć, ani tym bardziej zaakceptować, a mianowicie, że sceny i sekwencje
powinny następować po sobie w taki sposób, aby widz w ogóle nie zauważył techniki
ich łączenia i konstrukcji.

●

Mimo artystycznego sukcesu film poniósł finansową porażkę.

●

Tytułowy bohater filmu okazał się świadomą stylizacją, nawiązującą do życia magnata
prasowego Williama Randolpha Hearsta. Jego gazety nie zostawiły na filmie suchej
nitki.

●

Film został nagrodzony Oskarem za oryginalny scenariusz w 1941 r

Orson Welles:

●

1915- 1985

●

Amerykański aktor i reżyser filmowy i teatralny, jeden z najwybitniejszych twórców
filmowych w historii kina

●

Był postacią obdarzoną niezwykłym talentem i charyzmą.

●

W latach 1925-1926 uczył się w szkołach w Madison i Woodstock, gdzie Tood School
założył zespół teatralny, występując jako aktor i inscenizator.

●

W latach 1930-1932 studiował malarstwo i rysunek u Borisa Anisfielda, następnie w
Chicago Art Institute.

●

Podróżował po Europie (Francja, Anglia, Irlandia - tu, w Dublinie, w Gate Theater
zaczęła się jego aktorska kariera, którą kontynuował po powrocie do USA)

●

Trafił na Broadway

●

W 1937 roku wraz z J.Housemanem otworzył w Nowym Yorku słynny Mercury
Theatre. Pierwszym spektaklem był Szekspirowski "Juliusz Cezar", poprzedzający
serię znakomitych przedstawień, w których Welles grał również główne role.

●

Wraz z tym zespołem realizował od połowy 1938 cykl słuchowisk radiowych dla
CBS, adaptując znane utwory literackie, m.in. Wojnę światów H.G.Wellesa, która
wśród słuchaczy została odebrana jako rzeczywisty reportaż inwazji Marsjan na
Ziemię i wzbudziła panikę.

●

Zagrał 80 ról filmowych

●

Nieśmiertelność na kartach historii kina zyskał filmem Obywatel Kane (1941).

●

W 1943 roku Welles poślubił Ritę Hayworth, z którą w roku rozwodu nakręcił Damę z
Szanghaju.

●

Jesienią 1947 wyjechał do Europy, pracował we Włoszech i Anglii.

●

W ostatnich 20 latach życia był aktywny jedynie jako aktor, głownie w
charakterystycznych epizodach.

●

W 1970 został nagrodzony specjalnym Oscarem za całokształt twórczości

●

Filmografia:

●

1941 - Obywatel Kane

Oscar za scenariusz, nominacje do Oscara

(producent, aktor, reżyser)

●

1942 - Wspaniałość Ambersonów

nominacja do Oscara za produkcję

●

1946 – Intruz

●

1948 - Dama z Szanghaju

●

1948 - Makbet

●

1951 – Otello

●

1955 - Mr. Arkadin

●

1958 - Touch of Evil

●

1962 - Le process

●

1966 - Falstaff