Prawda i fikcja w średniowiecznej historio- i hagiografii
HAGIOGRAFIA
Prawda |
Fikcja |
- oddawanie rzeczywistego światopoglądu ludzi tamtej epoki (teocentryzm, rola duchowieństwa, życie doczesne jest ważne o tyle, o ile może zapewnić nam szczęście w życiu wiecznym - święty w średniowieczu był ideałem życia i wzorem do naśladowania) - obecność wątków biograficznych, postacie świętych, o których opowiadają autorzy utworów hagiograficznych, to osoby prawdziwe |
- utwory hagiograficzne w większości przypadków oparte były na tych samych schematach kompozycyjnych (trójdzielność legendy hagiograficznej - prolog, opowieść o życiu świętego, translacja i cuda wokół relikwii), w związku z tym tematyka i problematyka były powtarzalne, utwory te cechuje duże podobieństwo; porównanie hagiografii pokazuje, że pisarze tworzyli wg ogólnego wzorca - często czerpali z innych tekstów na zasadzie prawdopodobieństwa - literackość utworów hagiograficznych, objawiająca się w postaci obecności fikcji literackiej - autorzy często „naginali” obraz świętego, by uzyskać postawione sobie cele, a więc nawrócenie wiernych na drogę kościoła; objawiała się ona także w pomijaniu „niewygodnych” wątków, obecnych w życiorysach świętych |
+ dodatkowe informacje, o które można być zapytanym losując zestaw z tym zagadnieniem:
Dwa podstawowe typy świętości to męczennik za wiarę i święty wyznawca
Kult świętych był dwudzielny: oficjalny czyli uznany przez Kościół oraz lokalny - Kościół ich nie uznawał, ale ludzie się do nich modlili
Znaczenie świętych w życiu ludzi średniowiecza:
- pośrednictwo
- patroni, obrońcy
- wzór do naśladowania
- korzyści materialne, związane z kultem relikwii
4. Hagiografia, to nie jest nazwa gatunku tylko pewnego typu piśmiennictwa (gatunki hagiograficzne: żywot i legenda hagiograficzna różnica: legenda była przeznaczona do wykorzystania w codziennym życiu kościelnym, była bardziej przydatna w procesach kultu świętego, jest to wersja skrócona żywotu)
5. Topos „puer senex” - chłopiec-starzec, zewnętrznie dziecko, ale wewnętrznie dorosły i dojrzały człowiek
WAŻNE!
Najważniejsze utwory hagiograficzne:
- Anonim - „Żywot świętego Wojciecha”
- Wincenty z Kielczy - „Żywot świętego Stanisława”
- twórczość Brunona z Kwerfurtu (m.in. „Żywot św. Wojciecha”, „Żywot pięciu braci Polaków”)
HISTORIOGRAFIA
Prawda |
Fikcja |
- relacjonowanie autentycznych wydarzeń z życia państwa - sytuacji politycznej, gospodarczej, ekonomicznej i społecznej |
- kronikarze byli często osobami „na usługach” danego władcy, w związku z czym przedstawiane przez nich wydarzenia były koloryzowane, część „niewygodnych” faktów była zatajana - pisano tylko o tym, co dla władcy było korzystne i co mogło mu przynieść wdzięczność i uznanie ze strony poddanych - teksty cechowała panegiryczność - osobę władcy świadomie wywyższano, przedstawiano z jak najlepszej strony (świadome zastosowanie tzw. dźwigni panegirycznej - wyolbrzymianie pozytywnych cech władcy); panegiryczność kształtowana jest także przez opis niezwykłych umiejętności, które władca nabywa już od najmłodszych lat życia (są to ofc umiejętności związane z prowadzeniem wojen, z szermierką itp.) - wybiórcze traktowanie faktów historycznych |
Zarys problematyki dwóch najważniejszych kronik polskich:
„Kronika polska” autorstwa Galla Anonima (władca: BOLESŁAW KRZYWOUSTY)
- spisana po łacinie
- powstawała w latach 1112-1116 (opisuje dzieje Piastów)
- podział na trzy księgi: I - od początków państwa do narodzin Bolesława Krzywoustego, II - młodość księcia do roku 1108, III - lata panowania Krzywoustego do roku 1114
- obecność rymów, elementów fikcyjnych (listy, mowy, pieśni)
- charakter moralistyczny
- autentyczność zdarzeń w niej opisywanych jest podważana
- napisana była z chęci zarobku lub w ramach podziękowania Krzywoustemu za przyjęcie go na dwór
„Kornika Polski” autorstwa Wincentego Kadłubka (władca: KAZIMIERZ II SPRAWIEDLIWY)
- napisana na polecenie Kazimierza II Sprawiedliwego, opisuje dzieje Polski od czasów pradawnych po rok 1202
- napisana po łacinie
- w celu osiągnięcia efektów estetycznych lub moralnych autor swobodnie przeinacza fakty
- wydana po łacinie w roku 1612, polski przekład pochodzi z roku 1862
- podział na cztery księgi: I - czasy pradawne, postanie państwa, II - okres od założenia państwa po konflikt Bolesława Krzywoustego ze Zbigniewem, III - losy kraju podczas rozbicia dzielnicowego, IV - wstąpienie na tron Mieszka III Starego do roku 1202
- dialogowość trzech pierwszych ksiąg
Początki polskiego dziejopisarstwa:
„Kronika polska” Gall Anonim (XII w.)
„Kronika Polski” Wincenty Kadłubek (XII/XIII w.)
„Kronika” Dzierzwa/Mierzwa (XII w.)
„Kronika wielkopolska” (XIII/XIV w.)
„Kronika” Janek z Czarnkowa (XIV w.)
„Historia Polski” Jan Długosz (XV w.)
Idea naprawy Rzeczpospolitej w XVI wieku