Tadeusz Peiper doc


Teoria poezji Tadeusza Peipera

System estetyczny:

Kultura - rezultat celowej działalności człowieka, przeciwstawia się chaosowi natury, wnosi porządek; w ujęciu synchronicznym opozycje: cywilizacja techniczna a stan naturalny, miasto a wieś, inteligencja a lud, życie świadome człowieka a podświadomość.

Oparcie na XIX-wiecznym ewolucjonizmie (wiara w ciągły postęp) i na przeciwstawieniu ewolucji, jako rezultatu świadomej działalności - i rewolucji; modelowa wizja współczesnego społeczeństwa: 3 składniki - MIASTO, MASA, MASZYNA. Zauważa: uzależnienie się od siebie jednostek, bezpośrednie relacje zastąpione pośrednimi, wzrost demokratyzacji społeczeństw, zwiększenie szybkości we wszystkich dziedzinach życia; związki między sztuką a życiem społecznym objaśnione 1) genetycznie: zakorzenienie w pozytywistycznym myśleniu o sztuce jako wytworze warunków społecznych, nowość - stało się to programem.2) funkcjonalnie: nie tylko opisywać sztukę, wiara w społeczną doniosłość, przekształcająca moc sztuki.

Formy literackie są społecznie uwarunkowane, nowa rzeczywistość powołuje do życia nowe właściwości sztuki; kultura - porządkowanie a sztuka ma stać się intelektualna, zorganizowana, potępienie - spontanicznej, żywiołowej i niekontrolowanej. Antyrealizm - rozwój poezji polega na tym , że słowny ekwiwalent oddala się od imienia rzeczy. Przedmiot ataku - tworzenie romantyczne i modernizm (utożsamiany przez Peipera z impresjonizmem) - nadrzędność f. ekspresywnej prowadziła do naruszenia językowo-artystycznej autonomii dzieła.

Główne cechy: „najściślejsza zależność funkcjonalna - organiczność, całościowa jedność i wzajemne uzależnienie od siebie odległych składników; „inwazja czynnika ekonomicznego” - eliminacja, tego co zbędne, większa szybkość komunikowania się ze światem i ludźmi. Właściwości nowej sztuki powinny być analogiczne do cech nowej rzeczywistości.

Teoria poezji:

wnioski negatywne Peipera: nie naśladuje muzyki poprzez pogoń za dźwięcznością, nie naśladuje malarstwa poprzez opis.

Wnioski pozytywne: zasady konstrukcyjne literatury mają mieć językowy charakter. Obrona składni - obrona konstrukcji przed chaosem, wyrazem pragnienia, aby dzieło stanowiło akt porządkowania świata. „poezja jest to pisanie pięknych zdań” - piękne zdanie to piękny związek pojęć, piękne wiązanie widzeń, którym w świecie realnym nic nie odpowiada.

„proza nazywa, poezja pseudonimuje. Poezja podnosi rzeczywistość w odrębny świat zdania, stwarzając słowne ekwiwalenty rzeczy”: pseudonim - grupa wyrazów zastępująca właściwą nazwę przedmiotu, wielowyrazowy synonim. Ekwiwalent - napięcie między nazwą, a tym, co ją zastępuję, uwidoczniony jest emocjonalny stosunek autora do przedmiotu. „poezja stwarza ekwiwalenty uczuć”.

Postulat budowy - pragnienie przekształcenia rzeczywistości poprzez sztukę, z aktywną koncepcją osobowości i roli pisarza w procesie twórczym. „wola twórcza” - miejsce bierności, miejsce niekontrolowanego przekazywania przeżyć.

Postulat konstrukcji - rezygnacja z jedności tematyczno-zdarzeniowej; zmiana pojęcia tematu. Zdania związane nie spójnością tematu, ale spójnością rezultatu uczuciowego. Pojęciu konstrukcji po stronie pisarza odpowiadało pojęcie rekonstrukcji po stronie odbiorcy. Postulaty czysto formalne:

Poeta:

Charakterystyka dorobku:

Pierwszy okres twórczości:

do słuchacza, pragnie wciągnąć go do współdziałania; rola przywódcy-organizatora; wiersz-odezwa(1 os. l. mn.); motyw rusztowania - program budowy nowej ojczyzny, budowa, cegły przeciwstawione krwi, czołgom, nożowi (Powojenne wezwanie). Zawartość programowa wierszy - tendencje Polski do odbudowy gospodarki kraju. Z górnego Śląska - hymn o wydobyciu węgla (napisany w kilka m-cy po przyłączeniu Górnego Śląska do Polski), podjęcie problemu polskiej gospodarki. inne wiersze - charakter obrazków miejskich: człowiek nie przyswajający ale tworzący, bohater pozytywny, związany z konkretnym programem działania (Rano).

Pochód robotniczy - użycie formy „liryki roli”, stylizacja religijno- biblijna, tonacja patetyczna. Nad idącymi narrator pragnie rozwiesić „modlitewnik ze zwierciadeł” - odbity w zwierciadle, sam dla siebie byłby tłum drzewem wiadomości dobrego i złego, posiadłby świadomość swojego losu.

Chorał robotników - wypowiedz bezpośredni, 1 os. l. p.

Oba wiersze niejasne i trudne do przełożenia na język dyskursywny.

Odezwa - wezwanie do budowy domu - utwór ogólnikowy i enigmatyczny.

Zwycięzca - rozterka wewnętrzna.

Oba wiersze z tomiku Żywe linie.

Erotyka - kobieta - miejsce podrzędne, przeszkoda w realizacji celów przez mężczyznę; akt płciowy - upadek mężczyzny, poddanie się ciału, zdrada powołania; najgorsza stabilizacja życiowa, małżeństwo (Ja, ty). Erotyczna fascynacja wyobraźni dokonuję się pomimo sprzeciwu podmiotu, fascynacja wyłącznie zmysłowa (Zaproszenie, Dzieło wina). Wiersze nie będące erotykami - tematyka zmysłowej strony świata: zabiegi animizacyjna i personifikacyjne (Football).

Wątek autotematyczny - działalność twórcza jest wzorem aktywności zmierzającej do przekształcenia świata (Wróżba, Książka); Wróżba - gwałtowny, profetyczny ton przypomina przepowiednie ze Starego Testamentu: potępieni zostaną ci, którzy stali się wyznawcami „cudzych” bogów - tu: skazani czciciele fałszywych bogów poezji i ich proroków; dosadny język - charakter przepowiedni.

Poezja miasta:

Warstwa tematyczna utworów - związek z życiem miasta, sposób jego przedstawienia. Miasto to nie tylko nowy temat; naturalne środowisko życia ludzi; brak kategorii wyboru. Poezja młodopolska - miasto zdemonizowane, jako nowoczesny moloch, przestrzeń nieograniczona.

Nowa generacja poetycka - Tuwim, Wierzyński: miejsce akcji lirycznej - ulica; bohater indywidualistyczny, czuje za siebie.

Peiper - poeta miasta, z wyobraźnią przez nie ukształtowaną. Obraz przyrody tworzony z elem. zaczerpniętych z miejskiego życia. (Wyjazd niedzielny)

Postawa druga - urzeczenie światem:

Football - przykład fascynacji rzeczywistością; porządek nadaje mu „opozycja nazwy przedmiotu i całej serii jego peryfrastycznych przezwań”; wielopoziomowość: oś to porównanie piłki do ptaka, wyliczenie warunków, które miałby spełniać ptak, aby aby porównanie stało się uzasadnione. Rozwiązanie zagadki- słowo piłka- pojawia się na końcu wiersza. dopiero teraz możemy odczytać na nowo wiersz, dokonać ponownej interpretacji. Wg Sławińskiego „ wiązania niby-fabularne” spełniają funkcję ramy kompozycyjnej.

Fabularność jest cechą nie tylko kompozycyjną- ma uzasadnienie zewnętrzne w świecie przedmiotów - opowieść o locie kopniętej piłki, uwydatniająca powtarzalność, możliwość podjęcia działania na nowo. Od poziomu zdarzeń przechodzi się na poziom ogólnych prawidłowości.

Poezja wiedziana”:

Krytyka - np. Przyboś: oschłość, niewyobrażalność. Poezja Peipera - skrótowy przekaz jakiejś informacji, która dała by się sformułować inaczej, językiem zwykłej wypowiedzi. Właściwy sens można odszyfrować gdy wyrazy ujmiemy w znaczeniu symbolicznym desygnatów. Słowo uwalnia się od obrazu, przyjmuje stałe znaczenie, jest znakiem określonych wartości emocjonalno-pojęciowych.

Szczególna rola składni w obu przypadkach: metaforyczne elem. umieszczane na szkielecie składniowym, który nadaje spójność formalną.

Drugi okres twórczości. - „Raz” i „ Na przykład”:

Kwiat ulicy i Chwila ze złota - przykłady na zbieżność z późniejszą poezją; jedna właściwość - zastosowanie układu rozkwitania; Chwila ze złota - szczególne szczęśliwe wcielenie idei: układ rozkwitania prowadzi do parokrotnego przedstawiania tych samych węzłowych elem. sytuacji przy pomocy coraz to nowych zespołów słownych; skrótowość pociąga za sobą eliptyczność, a to osłabia więź tekstu z przedmiotowym i sytuacyjnym uzasadnieniem.

Kronika dnia:

Kronika dnia - montaż dziennikarskich faktów i przemówienia „młodzieńca”, stanowiącego porte-parole autora. Składa się z 15 fragmentów: 2 pierwsze - wstęp; ostatni - zakończenie. 12 wycinków surowej rzeczywistości. W polskiej literaturze pierwsza próba tego rodzaju; koncepcja literatury faktu; w założeniu faktomontaż; materiału dostarczyły autentyczne notatki prasowe, Peiper czerpał z nich wydarzenia, dokonując skrótów, przekształceń i uzupełnień. Poemat bije na alarm - dotyczy warunków ekonomicznego bytowania mas pracujących .

Na przykład - sprawa brzeska; rozbudowanie fikcji; oś konstrukcji - postać Antoniego, młodego socjalisty; jego refleksje podaje monolog wewnętrzny, w części końcowej, nieuporządkowany, zmieszany z urywkami wrażeń, doznawanych podczes wędrówki ulicami miasta; pytania - o drogę, jaką trzeba wybrać w kraju zagrożonym rewolucją; często retoryczne; charakter ostrzeżenia.

Uwznioślenie:

Uwznioślenie idzie w parze z uproszczeniem; jest ono w nowym systemie poetyckim Peipera środkiem, dzięki któremu ujawnia się istnienie wyższego porządku moralnego; charakter absolutny i przeciwstawia się przypadkowości zdarzeń. (Na plaży)

T. Peiper: Pisma wybrane. Oprac. S. Jaworski. Ossolineum, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk 1979. BN I, 235.

T. Peiper:

Teoretyk awangardy:

T. Peiper: Poeci bez idei poetyckiej (tekst z J. Zacharska: Skamander. Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, br.)

T. Peiper: Myśli o poezji. WL, Kraków 1974.

MYŚLI O POEZJI

ZAPISKI O PRAWACH POEZJI:

WŚRÓD POETYCKICH MOŻLIWOŚCI:

Peiper Tadeusz Główny teoretyk i animator tzw. Awangardy Krakowskiej, wpływał na ruch awangardowy również w in. ośrodkach kraju. Po wybuchu wojny 1939 znalazł się we Lwowie, 1940 aresztowany przez władze radzieckie, po zwolnieniu przebywał w Kujbyszewie i Moskwie. Był członkiem Związku Patriotów Polskich i współpracownikiem Nowych Widnokręgów. Do kraju wrócił 1944. Zbiór szkiców, recenzji i artykułów teoretycznych opublikował w Tędy (1930).

Reprezentował cywilizacyjny optymizm, wierząc w sukces nauki, wiedzy i techniki. Interesował się żywo filmem. W szkicu Nowe usta (1925) propagował nowe formy poetyckie: "pseudonimowanie", które oznacza wyrażanie uczuć nie bezpośrednio, lecz za pomocą "ekwiwalentów" posługujących się peryfrazą, a także "układ rozkwitania".

Jako poeta opublikował zbiory awangardowych wierszy: A (1924), Żywe linie (1924), Raz (1929), skonfiskowany przez cenzurę poemat nawiązujący do tzw. sprawy brzeskiej (uwięzienie znanych polityków bez wyroków sądowych) pt. Na przykład (1931). Wybór poezji Poematy (1935).

W koncepcji jego indywidualna ekspresja miała być zastąpiona konstruktywistycznym rzemiosłem literackim. Język literacki przeciwstawiony został językowi prozy, cechować go miały silna metaforyczność, eliptyczność i wykorzystanie wieloznaczności słowa. Odbiór poezji był możliwy jednocześnie na poziomie emocjonalnym i intelektualnym, poprzez rozszyfrowanie peryfrastycznych metafor oraz kontemplację ekonomii i precyzji użycia słów, a także przemyślanej, za każdym razem oryginalnej kompozycji utworu.

Początkowa jego twórczość ilustrowała te założenia, później wyszła poza nie, ku formom dłuższym, opisowym, wzbogaconym elementami retorycznymi.

8



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
T.Peiper-Pisma wybrane, Tadeusz Peiper Pisma wybrane
13. TEORIA POEZJI TADEUSZA PEIPERA, 13. Teoria poezji Tadeusza Peipera, 17)POEZJA TADEUSZA PEIPERA
13. TEORIA POEZJI TADEUSZA PEIPERA, 13. POEZJA TADEUSZA PEIPERA
Tadeusz Peiper teoria poezji, metafora teraźniejszości, wiersze
Tadeusz Peiper Noga, Port
Tadeusz Peiper Metafora terazniejszosci
pan tadeusz,kordian doc
TADEUSZ PEIPER (referat)
Poezja Tadeusza Peipera i Juliana Przybosia
Tadeusz Peiper
Tadeusz Peiper Pisma wybrane(2)
Tadeusz Peiper Miasto, masa, maszyna
Tadeusz Peiper Metafora terazniejszosci
Tadeusz Peiper Pisma wybrane BN
Tadeusz Peiper

więcej podobnych podstron