TADEUSZ PEIPER (pseudonim Marian Bielski)
Urodził się w Krakowie 3 maja 1891 roku w Podgórzu (prawobrzeżna dzielnica Krakowa)
Syn Marka Peipera, adwokata, asesora Rady Miejskiej, później wiceburmistrza w Podgórzu i Marii Elżbiety z domu Eisen
Miał trójkę rodzeństwa: brata Zygmunta (syna matki z pierwszego małżeństwa) i Wiktora oraz siostrę Marię Ludwikę Wandę [Tadeusz był 3 w kolejności]
Dom prowadzony na wysokiej stopie <lokaj w białych rękawiczkach>
W domu panuje atmosfera polska- Peiper urodzony w setną rocznicę konstytucji, stąd kościuszkowskie imię Tadeusz
Pozycja i dobrobyt kończą się wraz ze śmiercią ojca w 1903 roku, jednak matka daje sobie doskonale radę i dochodzi nawet do pewnego majątku
Do szkoły chodził pisarz w Podgórzu, od szóstej klasy był uczniem gimnazjum im. Sobieskiego w Krakowie, uważanego za jedno z najlepszych w Galicji (został przeniesiony z ocenami celującymi)
Studiował niesystematycznie: po maturze z wynikiem „chlubnym” zapisał się na wydział filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego, następnie pod naciskiem rodziny w 1911 roku na prawo, w końcu został studentem Uniwersytetu Berlińskiego, nie dbał jednak o egzaminy
I wojnę światową „wita” w Paryżu jako słuchacz wykładów Bergsona
Oczytanie w różnorodnych lekturach stało się solidną podstawą wykształcenia Peipera
Po wybuchu wojny został internowany jako obywatel austriacki, osadzony w obozie w Bordeaux, po czym uzyskuje zezwolenie na wyjazd do Hiszpanii
Od 1915 roku mieszkał w Madrycie, gdzie zetknął się m.in. z utylitaryzmem, kierunkiem awangardowym, nawiązującym do tendencji europejskich, głównie kubizmu
W Hiszpanii zaczął ogłaszać swoje artykuły, pierwszy ogłoszony w 1918 roku- pisał o polskich aktualiach politycznych, a także o polskich pisarzach
Przy współudziale Carlosa Pereyry przełożył na hiszpański francuską adaptację „Chłopów” Reymonta
Do Polski wrócił dopiero w 1921 roku
W drodze powrotnej na dworcu w Wiedniu skradziono mu walizkę, zawierającą wszystkie jego rękopisy, które już nigdy nie zostały odzyskane
Po powrocie związał się z przedstawicielami nowych prądów, ze środowiskiem krakowskich formistów i futurystów
W piśmie „Nowa Sztuka” zamieścił artykuł o nowej poezji hiszpańskiej, z własnymi przekładami
W roku 1922 zaczął wydawać „Zwrotnicę” z własnych środków, później składki współpracowników; obok Peipera zaznacza się obecność innych twórców związanych z formizmem i futuryzmem: Leon Chwistek, Tytus Czyżewski, Bruno Jasieński, Andrzej Zamoyski, Stanisław Młodożeniec, Anatol Stern, Aleksander Wat, a drugiej serii Julian Przyboś, Jan Brzękowski, Jalu Kurek
W ostatnim numerze serii dokonano bilansu futuryzmu jako zjawiska zamkniętego
„Zwrotnica”( 1922-1923; 1926-1927) to pismo, w którym różne dziedziny sztuki współistnieją i wzajemnie się przenikają
Po wybuch w II wojnie światowej w 1939 roku ucieka z Krakowa (ze względu na pochodzenie: pochodził z rodziny żydowskiej, ale przeszedł wcześnie na katolicyzm)
W styczniu 1940 roku zostaje aresztowany (wraz z Władysławem Broniewskim i Aleksandrem Watem), wywieziony potem do ZSRR, został zwolniony z więzienia po układzie Sikorski-Majski
Przeżycia wojenne naznaczyły go bardzo głęboko- z sowieckich więzień wyszedł jako człowiek, który czuje się tymczasowo zwolniony, ale pod stałym nadzorem, dręczyła go nieufność i podejrzliwość, stąd obawy, fobie i widzenie siebie jako przedmiotu zorganizowanych prześladowań
W 1944 roku wrócił do kraju i ostatecznie osiadł w Warszawie
Był coraz bardziej osamotniony, nie chciał utrzymywać bliższych stosunków nawet ze swoją rodziną; w latach 60. XX wieku fascynował jako „samotnik z Mokotowa”
Zmarł 9 listopada 1969 roku na zapalenie płuc
Główne założenia:
Peiper postulował obronę składni, co broni przed chaosem,. Nie są ważne pojedyncze pojęcia, dopiero ich połączenie odkrywa nam sens. Dopiero zdanie jest w stanie przekazać emocje
Sztuka to dla Peipera porządkowanie, jest przeciwstawiona naturze pełnej chaosu. Pojawia się potrzeba ładu. Peiper wierzy w ewolucjonizm, jako skutek świadomej działalności.
„Układ rozkwitania”- polega on na zastosowaniu w wierszu elementu, który następnie ulega rozbudowaniu poprzez dodawanie określeń precyzujących i wzbogacających, czyli rozkwita, nabierając nowych znaczeń.
Kulturę pojmuje jako stałe oddalenie się od natury; postęp ludzkości dokonuje się jako suma zwycięstw nad naturą
Stworzył teorię „ widzeń urywanych”- chodzi o to, ze przy tworzeniu i odbiorze poezji pojawia się obraz, który nie jest uzupełniany, a zastępowany kolejnym.
Przedstawia miasto jako środowisko życia człowieka
Uwznioślenie. Jest to nowy środek w poezji Peipera. Polega na dodaniu pewnych elementów biblijnych, ma to wszystko na celu pokazanie jakiegoś nadrzędnego porządku moralnego
Twórczość: Poetycki dorobek „A” i „Żywe linie” z 1924 roku, „Raz” z 1929 i „Na przykład” z 1931
Tomik "A” to utwory powstałe w latach 1914-1923-wiersze programowe, podmiot liryczny przybiera rolę przywódcy i mentora; „Żywe linie” to wiersze pisane w lipcu i sierpniu 1924- głównie to utwory opisowe, niektóre realizują koncepcję układu rozkwitania
Kronikę urzeczenia nowoczesnością Tadeusz Peiper pozostawił w swoich teoretycznych pracach. Najważniejsze z nich to: "Nowe usta. Odczyt o poezji" (1925) oraz zbiór "Tędy" (1930).
Powieść „Ma lat 22”- oparta na motywach autobiograficznych
Powieść „Krzysztof Kolumb odkrywca” (1949)
Szósta! Szósta! Utwór teatralny w 2 częściach, Kraków 1925.
Skoro go nie ma. Utwór teatralny w 3 aktach, Warszawa 1933.
T. Peiper
2