POEZJA TADEUSZA PEIPERA

Peiper Tadeusz Główny teoretyk i animator tzw. Awangardy Krakowskiej, wpływał na ruch awangardowy również w in. ośrodkach kraju. Po wybuchu wojny 1939 znalazł się we Lwowie, 1940 aresztowany przez władze radzieckie, po zwolnieniu przebywał w Kujbyszewie i Moskwie. Był członkiem Związku Patriotów Polskich i współpracownikiem Nowych Widnokręgów. Do kraju wrócił 1944. Zbiór szkiców, recenzji i artykułów teoretycznych opublikował w Tędy (1930).

Reprezentował cywilizacyjny optymizm, wierząc w sukces nauki, wiedzy i techniki. Interesował się żywo filmem. W szkicu Nowe usta (1925) propagował nowe formy poetyckie: "pseudonimowanie", które oznacza wyrażanie uczuć nie bezpośrednio, lecz za pomocą "ekwiwalentów" posługujących się peryfrazą, a także "układ rozkwitania".

Jako poeta opublikował zbiory awangardowych wierszy: A (1924), Żywe linie (1924), Raz (1929), skonfiskowany przez cenzurę poemat nawiązujący do tzw. sprawy brzeskiej (uwięzienie znanych polityków bez wyroków sądowych) pt. Na przykład (1931). Wybór poezji Poematy (1935).

W koncepcji jego indywidualna ekspresja miała być zastąpiona konstruktywistycznym rzemiosłem literackim. Język literacki przeciwstawiony został językowi prozy, cechować go miały silna metaforyczność, eliptyczność i wykorzystanie wieloznaczności słowa. Odbiór poezji był możliwy jednocześnie na poziomie emocjonalnym i intelektualnym, poprzez rozszyfrowanie peryfrastycznych metafor oraz kontemplację ekonomii i precyzji użycia słów, a także przemyślanej, za każdym razem oryginalnej kompozycji utworu.

Początkowa jego twórczość ilustrowała te założenia, później wyszła poza nie, ku formom dłuższym, opisowym, wzbogaconym elementami retorycznymi.

POEZJA JULIANA PRZYBOSIA

Wybitny poeta awangardy krakowskiej, tworzył jeszcze długo po wojnie. Oprócz awangardowej przynależności - jest indywidualną osobowością poezji polskiej.

Głosił postulat rzemieślniczej pracy nad językiem poetyckim, hasło: precz z wata słów. Widział istotę poezji w sile metafory. Początkowo fascynował go program 3M (miasto, masa, maszyna), ruch, elektryczność, geometria, potem zaczął wracać do tematów tradycyjnych (uczucia, pejzaże, sztuka), ale ujmował je na swój sposób. Jego pomysłem jest „układ rozkwitania” - czyli rozwijanie „zalążka” utworu, jakim jest wyjściowy wers.

Cechy poezji Przybosia:

-metafora i skrót (zobrazować sytuację przez maksymalne zagęszczenie przenośni);

-kondensacja znaczeń (jeden wyraz może budzić kilka potrzebnych skojarzeń);

-elipsa (opuszczenie ogniw w zdaniu, tak, ze zrozumiałe jest dopiero w kontekście);

-dynamizacja (poezja nie kopiuje natury, lecz wprawia w ruch i formuje ją na nowo).

-3M (miasto, masa, maszyna)

Tomy:

*”Śruby” 1925

*”Oburącz” 1926

*”Sponad” 1930

*W głąb las” 1932

*”Równanie serca” 1938

Debiutował w 1917 sonetem WSCHÓD SŁOŃCA ogłoszonym anonimowo w tajnym uczniowskim pisemku "Zaranie".

Pierwsze dwa tomy wierszy Przybosia, ŚRUBY i OBURĄCZ, wyrażały programową pochwałę nowoczesności, wezwanie do zbiorowego wysiłku, przedstawiały bohaterów nowej cywilizacji. Własną rolę w wysiłku zbiorowości określał poeta jako aktywnego robotnika, który pracuje nad słowem. Z nowoczesnej techniki pragnął wywieść nową poetykę, opierając ją na zasadach ekonomii i funkcjonalizmu, z czym łączyło się odejście od tradycyjnego metrum, wzmożona eliptyczność i metaforyczność oraz obecność charakterystycznych motywów wyobraźni poetyckiej: koła, prądu, rozruchu.

Tomy SPONAD i W GŁĄB LAS zapoczątkowały jego dojrzałą twórczość. Nastąpił w niej zwrot od cywilizacji wielkomiejskiej ku przyrodzie, krajobrazowi i erotyce. Podmiot zaczął przeciwstawiać swą wolę twórczą otaczającemu światu, czemu służyła tzw. figura kreacyjna, ukazująca przedmioty jak gdyby tworzone dzięki wysiłkowi podmiotu w procesie wizualnej percepcji. Dynamizm zewnętrzny przekształcił się w dynamizm wewnętrzny, powtarzał się motyw koła widnokręgu, zwłaszcza jego rozruchu podejmowanego wysiłkiem człowieka, siłą słowa i pracą wyobraźni. Zasada funkcjonalizmu prowadziła do wykorzystania wieloznaczności wyrazów, język stawał się skondensowany i skompresowany w myśl maksymy "maksimum aluzji wyobrażeniowych w minimum słów".

W zbiorze RÓWNANIE SERCA dołączyły się problemy społeczne: solidarność ze światem walczących, poczucie odmienności własnego losu i przekonanie o nieuchronnej zagładzie istniejącego porządku. W tym samym tomie zawarł poeta cykl wierszy związanych z Paryżem, wśród których było jedno z najbardziej znanych arcydzieł Przybosia, genialny przykład zamiany architektury na poezję - wiersz NOTRE-DAME.

W tomikach z lat trzydziestych ukształtował się ostatecznie styl poetycki Przybosia oparty na elipsie i metaforze, najczęściej niewyobrażalnej. Charakterystyczną właściwością tego stylu stała się też tzw. figura eksplozywna, ukazująca tkwiącą potencjalnie w przedmiotach i zjawiskach energię. Jego pozycję utrwaliły zbiory PÓKI MY ŻYJEMY i MIEJSCE NA ZIEMI będące manifestacją wewnętrznej niezależności człowieka i artysty wobec kataklizmu wojny.

W latach powojennych nastąpiło częściowe przejście do nowej poetyki, wyrażające się w dążeniu do większej komunikatywności, w zmianie postawy podmiotu z buntowniczej na akceptującą i pouczającą, a także w nawrocie do tematyki pracy. W późnej twórczości objętej zbiorami (od tomu NARZĘDZIE ZE ŚWIATŁA) ważny stał się temat własnej tożsamości i odrębności, rozwijany na tle wspomnień z dzieciństwa i w aktualnych polemikach wierszem, powtarzały się motywy lotu, światła, koła oraz kontynuacje stałych cykli lirycznych (motywy wiosny i paryskiej katedry Notre-Dame).

W okresie międzywojennym formułował hasła funkcjonalizmu, rozwijał kategorie obrazu i wizji. Po wojnie zajął się głównie uzasadnieniem nowatorstwa w sztuce, próbując jednocześnie reinterpretować pewne wątki tradycji kulturowej, zwłaszcza romantycznej (zbiór CZYTAJĄC MICKIEWICZA). Interesował się folklorem (opracował antologię polskiej pieśni ludowej JABŁONECZKA 1953).

Poezja Przybosia jest intelektualna, ponieważ autor uświadamia sobie rolę poety, negując jednocześnie udział niekontrolowanego uczucia w tworzeniu wiersza. Jest także retoryczna poprzez ciągłe podkreślanie znaczenia słowa i zdaniu poetyckiego. Konstruktywizm poezji Przybosia polega na dążeniu do tworzenia konstrukcji obrazowych, uwarunkowanych wolą poety, stwarzaniu świata doskonalszego niż prawdziwy. O Przybosiu mówi się też jako o poecie, którego cechuje łatwość obserwacji, aktywna postawa podmiotu lirycznego. Poeta podejmuje z odbiorcą dialog, angażuje go do wysiłku interpretacyjnego, przedstawia nowe widzenie świata, zbudowanego z "wielości znaczeń" zgodnie z zasadą "maksimum aluzji wyobrażeniowych" i "minimum słów". Kreacjonizm poezji Przybosia wypływa z przekonania, że poeta stwarza na nowo świat w materiale językowym.

---