Macedonia, Aleksander Wielki i hellenizm

Spokrewnieni z Grekami Macedończycy, mieszkali na terenach położonych na północ od masywu Olimpu. Ich państwo, powstałe w 1. połowie VII w. p.n.e., było monarchią, a królów wybierało wojsko spośród przedstawicieli panującej dynastii. Po dłuższym okresie zależności od Persji (VI-V w.) Macedonia usamodzielniła się, ale większe znaczenie w świecie greckim zaczęła odgrywać dopiero w połowie

IV w. p.n.e., za panowania Filipa II (359-336). Zreorganizował on i wyszkolił liczną armię, która stała się filarem sukcesów macedońskich.

Grecja w tym czasie była rozbita politycznie i wyniszczona gospodarczo wieloletnimi wojnami, poleis wstrząsały konflikty społeczne. Bliska geograficznie silna Macedonia budziła wśród Hellenów wielkie nadzieje, ale i obawy. Głównym przeciwnikiem rosnących wpływów macedońskich okazały się Ateny, które wspólnie z Tebami wystąpiły przeciw Filipowi. Ich wojska zostały jednak pokonane w bitwie pod Cheroneją (338), a Macedonia została uznana przez wszystkie niemal poleis za hegemona. Panaceum na wszystkie problemy Grecy widzieli wówczas we wspólnej wyprawie przeciw Persji. Ten sam cel przyświecał królowi Macedonii, któremu ostatecznie powierzono przygotowanie i poprowadzenie wyprawy.

W realizacji planów Filipowi przeszkodziła śmierć. Ostatecznie na czele 35-tysięcznej armii macedońsko-greckiej do Azji wkroczył wiosną 334 p.n.e. syn Filipa, dwudziestoletni Aleksander III Wielki (336-323). W krótkim czasie zdobył miasta fenickie, opanował bez walki Egipt i pokonał państwo perskie (334-331). Następnie opanował Iran i Indie po Indus (329-327). Zmarł w czasie przygotowań do podboju Arabii.

Aleksander okazał się genialnym taktykiem i strategiem, świetnym administratorem i politykiem 
. Rozmiary podbojów uniemożliwiały administrowanie nimi wyłącznie przy pomocy Greków i Macedończyków, starał się więc tworzyć monarchię uniwersalną, w której udział w sprawowaniu władzy mieliby również Persowie, a obyczaje dworu łączyłyby tradycję perską ze zwyczajami greckimi.

Po śmierci Aleksandra Wielkiego imperium podzielili między siebie najwybitniejsi jego dowódcy (diadochowie). Trwałe okazały się trzy wielkie monarchie, których władcy wywodzili się od wodzów: Egipt Ptolemeuszów, Syria Seleukidów i Macedonia Antygonidów, oraz kilka mniejszych państw, takich jak Pergamon, Kapadocja, Bitynia, Pont, Galacja, Baktria czy Armenia 
.

Czas trwania monarchii hellenistycznych (do upadku ostatniej, Egiptu, w 30 p.n.e.) — nazywamy epoką hellenizmu. W okresie tym gwałtownie rozwinął się gospodarczo Bliski Wschód, dzięki wielkim możliwościom pozostawiając w tyle ubogą w ludzi, surowce i pieniądze Grecję. Szlaki międzynarodowego handlu zaczęły omijać Helladę. Nastąpiła także zmiana centrów kultury. Na czołowe miejsce, zajmowane dotąd przez Ateny, wysunęła się egipska Aleksandria. Wspaniała biblioteka i muzeum tworzyły tu korzystne warunki do pracy uczonych (m.in. geograf Eratostenes i twórca geometrii Euklides), poetów, artystów. Tu, w kolonii żydowskiej, powstała Septuaginta (przekład Starego Testamentu na język grecki). Innymi ważnymi ośrodkami nauki hellenistycznej były Antiochia w Syrii, Pergamon i Rodos.

Cywilizacja hellenistyczna nie została zniszczona przez podbój rzymski. Gdy w końcu IV w. n.e. cesarstwo rzymskie podzieliło się na wsch. i zach., w Bizancjum ponownie zatriumfowała kultura grecka.

---