Michał Buzun

Streszczenie książki pt. Aleksander Wielki

Książka pt. Aleksander Wielki Petera Greena opowiada historię człowieka, który wszedł do naszej historii jako jeden z największych wodzów wszechczasów.

Macedonia założona przez Perdikkasa I (ok. 700 p.n.e.) była początkowo państwem słabym. Dopiero pod rządami Archelaosa I (413-399 p.n.e.) uzyskała większe znaczenie. Państwo to posiadało ustrój monarchiczny co odróżniało je od reszty państewek greckich, jednak nie była to jedyna różnica. Macedonia była położona na północy płw. Bałkańskiego, przez co była uważana za państwo barbarzyńskie, poza tym język macedoński był znacznie prymitywniejszy od greckiego, a obyczaje i kultura Macedończyków pozostawiały wiele do życzenia. Osobą która próbowała to zmienić był Filip II Macedoński. W młodości przebywał w Tebach, gdzie uczył się sztuki wojennej. Po powrocie do kraju zreformował armię wprowadzając nową formację falangę macedońską. Żołnierze falangi macedońskiej w przeciwieństwie do hoplitów greckich walczyli w zwartym szyku posługując się długą na 5,5-6,5m włócznią sarissą. Głębokość szyku wynosiła najczęściej 16 szeregów. Szczególną rolę w armii macedońskiej odgrywała kawaleria zaniedbywana w innych państwach. Znaczne powiększenie jej liczby nastąpiło po podboju Tracji przez Filipa. Jazdę tą zwano hetajrami co znaczy po grecku towarzysze, rekrutowała się ona z arystokracji, stanowiła gwardię przyboczną króla i to on stawał w boju najczęściej na jej czele. Atakowała w szyku trójkątnym, przełamując linie przeciwnika, główne jej uzbrojenie stanowiła długa na 3m włócznia xyston. Filip doprowadził też do rozwoju miast co korzystnie wpłynęło na gospodarkę państwa. Przeniósł stolicę państwa z Ajgaj do Pelli, w której zamierzał stworzyć największy ośrodek kultury ówczesnego świata.

Aleksander najstarszy męski potomek Filipa urodził się w 356 r. p.n.e. jego matką była księżniczka epirocka Olimpias, po której odziedziczył charakter. W wieku 13 lat Aleksander został uczniem Arystotelesa, który wykształcił go na światłego człowieka i wpoił w nim miłość do Hellady. W tajniki polityki wprowadził Aleksandra jego ojciec najwybitniejszy polityk swoich czasów. Filip dążył do utworzenia związku państw greckich skierowanego przeciw Persji. Jednak nie udało mu się tego dokonać na skutek opozycji ateńskiej, której przewodził Demostenes autor słynnych mów oczerniających Filipa Filipik. W 338 r. p.n.e. Filip pokonał pod Cheroneją sprzymierzone armie Aten i Teb. Podczas bitwy odznaczył się Aleksander, który stojąc na czele jazdy pokonał święty oddział tebański, ratując tym sposobem szyk falangi przed rozerwaniem. Bitwa ta miała przełomowe znaczenie, ponieważ po niej Grecy stracili wolność, której już nigdy nie odzyskali. W 337 r. p.n.e. utworzono Związek Koryncki, któremu przewodniczył Filip, do związku należały wszystkie państwa greckie oprócz Sparty, która za brak pomocy sprzymierzonym podczas bitwy pod Cheroneją zachowała jeszcze niepodległość. Poślubienie przez Filipa Kleopatry oraz intrygi dworskie doprowadziły do konfliktu Filipa z Aleksandrem. Pewnego razu na uczcie Filip będąc pod wpływem alkoholu mało co nie zabił swojego syna. To spowodowało, że Aleksander wraz z matką udał się do Epiru. Filip jednak zauważył swój błąd i szybko pogodził się z synem. Filip został zamordowany w 336 r. p.n.e. podczas uroczystości mających zaliczyć go w poczet bogów. Zabójcą był Pauzaniasz, a motywem zbrodni były prawdopodobnie jego osobiste urazy do króla, niewykluczone jednak, że nakłonić go do tego czynu mogła Olimpias upokorzona przez Filipa. Po śmierci ojca Aleksander wsparty przez czołowych wodzów armii bez kłopotów przejmuje władzę w kraju.

W Grecji po zmianie na tronie w Macedonii wybuchło powstanie. Pierwsze powstały Teby, przekonane przez Demostenesa, że Aleksander to jeszcze dziecko i nie zdoła umocnić się na tronie, dalej ruch rozszerzył się na Ateny i Spartę. Aleksander nie dał jednak przeciwnikom czasu na połączenie sił, zjawiając się niespodziewanie pod murami Teb, które doszczętnie zniszczył a ich ludność sprzedał w niewole. Postanowił on kontynuować politykę ojca, stając na czele Związku Korynckiego, oraz prowadząc dalsze przygotowania do wyprawy na Persję.

Aleksander wyruszając na podbój Azji podzielił armię, część wojsk pozostawił w kraju pod wodzą Antypatra by stały na straży niespokojnej Grecji, z resztą liczącą 30 tys. piechoty i 5 tys. jazdy przeprawił się w 334 r. p.n.e. przez Hellespont. Armię perską organizował utalentowany wódz grecki Memnon. Doradzał on zniszczenie Azji Przedniej i wycofanie się w głąb Persji w celu utrudnienia aprowizacji wojskom macedońskim i skupienia większych sił. Jednak ta taktyka nie spodobała się satrapom, którzy w 334 r. p.n.e. postanowili stawić Aleksandrowi opór nad rzeką Granik. O bitwie tej mamy najmniej źródeł, pewne jest jednak to, że miała najbardziej dramatyczny przebieg ze wszystkich bitew stoczonych przez Aleksandra w Persji. Przyczyną tego jest to, że w bitwie tej walczyło ok. 10 tys. najemników greckich pod wodzą Memnona, którzy byli zdyscyplinowani i wyszkoleni a siły perskie biorące udział w walce były mniej więcej takie same jak Aleksandra. Niedogodna była też pozycja do ataku falangi, ponieważ musiała ona sforsować nierówne koryto rzeki i uderzyć pod górę. Aleksander musiał jednak zaryzykować stoczenie bitwy, ponieważ zostało mu już tylko 70 talentów, co wystarczało na opłacenie żołdu armii tylko przez dwa tygodnie. Plutarch podaje, że Aleksander od razu po dojściu nad rzekę rozpoczął atak falangą, a gdy ta zaczęła się załamywać, przeprowadził desperackie uderzenie jazdą, która rozproszyła jazdę perską i uderzyła od tyłu na piechotę Memnona. Z tym poglądem nie zgadza się Peter Green, twierdzi on, że Aleksander nie mógłby zwyciężyć w ten sposób i podaje inny plan bitwy. Po dojściu nad rzekę Aleksander rozbił obóz i za namową Parmeniona zrezygnował z ataku bezpośrednio przez rzekę. Po zapadnięciu zmroku przeprawił się na drugi brzeg, gdzie następnego dnia na równinie odbyła się bitwa. Green podaje też, że jeśli bitwa ta odbyła się według opisu Plutarcha to została na pewno została przez Aleksandra przegrana. A następnie rozegrała się druga bitwa już na prawym brzegu, którą Aleksander wygrał. Po bitwie Aleksander zajął miasto Sardes i wyzwolił miasta greckie zajęte niegdyś przez Persów, opór stawiły jedynie Milet i Halikarnas bronione przez silne załogi perskie. Dalej ruszył na Frygię, w której stolicy mieście Gordion, przeciął mieczem słynny węzeł, według legendy ten kto go rozplącze stanie się panem Azji. Tymczasem Dariusz III sformował nową armię i postanowił zmierzyć się z Aleksandrem. Udało mu się zająć pozycję na tyłach wojsk Macedończyka pod miastem Issos, gdzie doszło w 333 r. p.n.e. do bitwy. W tym starciu siły perskie liczyły 80 tys. piechoty (w tym 10 tys. nieśmiertelnych)i 20 tys. jazdy i były znacznie większe niż wojska macedońskie liczące 26 tys. piechoty i 5 tys. jazdy. Bitwa zakończyła się kompletną porażką armii perskiej, dzięki śmiałemu atakowi Aleksandra na czele jazdy na pozycje Dariusza, który uciekł z pola walki. Po zwycięstwie Aleksander ruszył do Fenicji by pozbawić Dariusza baz morskich. Natrafił na silny opór mieszkańców Tyru położonego na wyspie oddalonej o 700m od brzegu. Tyryjczycy czuli się bardzo pewnie, uważali swoje miasto za nie do zdobycia, dlatego nie chcieli przyjąć żadnych warunków kapitulacji. Aleksander w celu zdobycia miasta zbudował molo oraz prowadził ostrzał miasta z machin oblężniczych, umieszczony na połączonych ze sobą statkach. Miasto padło po siedmiu miesiącach oblężenia, a żołnierze rozwścieczeni dużymi stratami i długością stawianego oporu dokonali mordu mieszkańców. Wkrótce po odrzuceniu propozycji Dariusza, który w zamian za pokój ofiarował wszystkie prowincje na zachód od Eufratu tj. Azję Mniejszą, Syrię, Fenicję, Egipt, Aleksander ruszył na Egipt. Po drodze opór spotkał jedynie w Palestyńskim mieście Gaza, po którego zdobyciu droga do Egipty była wolna. Tu powitano go z wdzięcznością i zadowoleniem jako wyzwoliciela spod jarzma perskiego. Zaliczony został w poczet Bogów jako syn Ammona. Nad deltą Nilu założył Aleksandrię przyszłą stolicę państwa Ptolomeuszów i główny ośrodek kultury hellenistycznej. W 331 r. p.n.e. Aleksander udał się do Babilonii, gdzie Dariusz zgromadził nowe siły. Do ostatniego starcia doszło w tymże roku pod Gaugamelą. Persowie tak jak w poprzedniej bitwie posiadali ogromną przewagę ok. 150 tys. piechoty i 35 tys. jazdy przeciw 40 tys. piechoty i 7 tys. jazdy Macedońskiej. W bitwie tej Persowie zastosowali rydwany i słonie bojowe ale to nie przyniosło im sukcesu, gdyż doskonale wyszkolone i zdyscyplinowane odziały falangi rozstąpiły się i przepuściły je w głąb swoich formacji gdzie zostały zniszczone. Wynik bitwy ustalił jednym uderzeniem jazdy Aleksander, atakując pozycję Dariusza, który tak jak pod Issos zbiegł z pola walki. Król Persji uszedł do Medii, gdzie został zamordowany przez satrapę Bessosa. Dalej Aleksander zajmował po kolei stolice satrapii: Babilon, Suzę, Persepolis, Ekbatanę wraz z ich ogromnymi skarbami. Śmierć Dariusza pozwoliła mu w 330 r. p.n.e. przyjąć tytuł króla Persji i traktować dalszy opór jako bunt. Ogromne problemy sprawił mu podbój Baktarii i Sogdiany walki w tych terenach zajęły trzy lata, tam też wykonał gest pojednania poślubiając księżniczkę Roksanę z Sogdiany. W 327 r. p.n.e. przeprawił się przez Indus i ruszył na podbój Indii. Odniósł co prawda w 326 r. p.n.e. zwycięstwo nad władcą Indii zach. Porosem ale nie podporządkował sobie dalszej części jego państwa, gdyż zmęczona armia odmówiła dalszego marszu na wschód. Podczas powrotu poniósł ogromne straty maszerując przez pustynne tereny Gedrozji. Aleksander na swoje wyprawy podążał nie tylko z żołnierzami ale też z rzeszą architektów, filozofów, historyków, zoologów, botaników geografów i wielu innych uczonych. To właśnie z ich dzieł przez wiele wieków czerpano informacje na temat Wschodu.

Powróciwszy do Babilonu Aleksander zajął się organizacją państwa. Utrzymał podział państwa na satrapie, utworzył też wiele miast w których najczęściej osadzał weteranów. Włączył do obiegu ogromne ilości kruszców nagromadzonych przez królów perskich. Na dworze wprowadził ceremoniał perski co nie podobało się jego rodakom, którzy nie byli przyzwyczajeni do oddawania pokłonów i padania do stóp władcy. Na minus można zapisać Aleksandrowi to, że w pewnym momencie zaczął się uważać naprawdę za Boga i tracić kontakt z rzeczywistością. Doskonale jednak rozumiał to, że żeby zarządzać tak wielkim państwem musi zjednoczyć wszystkie znajdujące się pod swoim panowaniem ludy. Dlatego organizował na dużą skalę małżeństwa swoich rodaków z persjankami. Aleksander zaczął też dopuszczać Persów do najważniejszych urzędów oraz włączać do swojej armii jednostki perskie, które przyjmowały greckie sposoby wojowania. Tym sposobem rządzenia Aleksander zraził do siebie żołnierzy, którzy uważali Persów za naród podbity oraz własnych przyjaciół i dowódców, którzy liczyli na najwyższe urzędy i godności. Aleksander zmarł 10 czerwca 323 r. p.n.e. w Babilonie na skutek nieznanej choroby, najprawdopodobniej jednak został otruty. Na łożu śmierci, gdy któryś z dowódców zapytał komu przekazuje swoje imperium odpowiedział, że najsilniejszemu. Po jego śmierci rozgorzały zacięte walki o tron, w wyniku których wielkie imperium podzieliło się na kilka mniejszych państw.