O integracji gospodarczej możemy mówić od drugiej połowy XX wieku. Stanowi ona produkt rozwijającego kapitalizmu. W najbliższych co najmniej stu latach będzie podstawowym czynnikiem rozwiązywania problemów gospodarczych, i nie tylko, regionów przede wszystkim wysoko rozwiniętych.
Międzynarodowa integracja gospodarcza jest to proces scalania gospodarek narodowych w wyniku, którego powstają nowe organizmy gospodarcze o odmiennych właściwościach. Współczesna integracja gospodarcza jest procesem obiektywnym. Lecz aby integracja mogła istnieć obecnie ważne są wymagania współczesnego rozwoju gospodarczego ogólnie. A są to: wielka skala produkcji, szybki postęp techniczny, rozwój specjalizacji i kooperacji (produkcja i badania naukowe), i szerokie rynki zbytu aby zapewnić go wielkiej skali produkcji.
Bez integracji nie możliwy byłby postęp tak szybki i w tak wielu dziedzinach jak obecnie. Integracja powoduje wzrost efektywności gospodarowania co prowadzi do wzrostu dochodu narodowego a to daje możliwości unowocześniania gospodarki. Integracja daje możliwość krajom, koncentracji nakładów w dziedzinach najbardziej efektywnych oraz daje dostęp do zewnętrznych zasobów produkcyjnych takich jak surowce, których inny kraj nie posiada, czy dostęp do wiedzy czy nowych technologii. Te współdziałania umożliwiają likwidację barier narodowych wzrostu gospodarczego.
W procesie integracji gospodarczej dwu lub więcej państw ważne są czynniki mające pozytywny wpływ na ich integrację. Jest to na pewno ich jednolity ustrój i zbieżność celów polityki zagranicznej. Porozumienie nigdy nie jest idealne i kompromisy są zawsze konieczne ale ważny jest brak różnic tak istotnych, że mogłyby tę integrację uniemożliwić. Integracja działa tez pozytywnie na tempo wzrostu dochodu narodowego, a to dzieje się na skutek rozwoju handlu. W znacznym stopniu poprawia się także efektywność gospodarowania w państwach zintegrowanych a to za sprawą wdrożenia nowych technologii.
W gospodarce rynkowej rozpatrywane są dwa modele integracji: model integracji międzynarodowej i model integracji ponadnarodowej. Model integracji międzynarodowej (integracja nie regulowana lub liberalna) zakłada, iż wszystkie decyzje powinny być podejmowane przez przedsiębiorstwa w krajach członkowskich, przy czym ośrodki integracyjne i państwa członkowskie odgrywają zdecydowanie małą rolę. Państwo jest tu stróżem porządku w skali poszczególnych krajów, a ośrodki integracyjne są stróżem w skali integracyjnej. Funkcjonuje tu wolny rynek i wolny handel, gdzie podstawowymi podmiotami są konsumenci i producenci oraz gra rynkowa. Państwo nie podejmuje tu żadnych regulacji. Jest to model czysto teoretyczny, niemający odpowiedników w praktyce, celem ugrupowań jest dążenie do niego.
Drugim modelem jest model integracji ponadnarodowej, gdzie ośrodek narodowy i ponadnarodowe mają wpływ na procesy integracyjne. Mogą działać tu takimi narzędziami jak cła, subwencje, ograniczeniami para i pozataryfowymi, stopami procentowymi itp. Jest to interwencjonizm państwowy. Tego typu model stosowany jest w polityce Unii Europejskiej.
Integracja międzynarodowa przebiega według następujących etapów. Najprostszym ugrupowaniem tego typu jest strefa wolnego handlu polegająca na zniesieniu ceł i ograniczeń ilościowych Przykładem takiej organizacji może być EFTA (Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu) CEFTA czy NAFTA (członkowie: USA, Kanada, Meksyk).Kolejną formą integracji jest unia celna gdzie kraje ze strefy wolnego handlu wprowadzają cła dla krajów trzecich z poza unii. Sprzyja ona rozwojowi handlu wewnątrz unii i ograniczeniu handlu z krajami trzecimi. Przykładem tej formy integracji jest np. Pakt Andyjski obejmujący Boliwię, Kolumbię, Ekwador, Peru i Wenezuelę. Wyższą formą integracji od unii celnej jest wspólny rynek, który oznacza nie tylko zniesienie ceł i nakładanie ich poza unią, ale też musi istnieć swoboda przepływu kapitału i siły roboczej. Unia walutowa obejmuje poza unią walutowa i wspólnym rynkiem koordynacje polityki walutowej tj. ograniczenie wahań kursów, tworzenie wspólnych rezerw handlowych czy wprowadzenie jednolitej waluty. Unia ekonomiczna posuwa się o krok dalej dodając koordynacje poszczególnych dziedzin z zakresu polityki ekonomicznej, warto jednak dodać, że nie jest ona nigdy pełna. Unia polityczna prócz wymienionych wyżej dodaje koordynację polityki zagranicznej i wewnętrznej, co jest bardzo trudne i stanowi ukoronowanie dążeń integracyjnych.
Próby integracji międzynarodowej to nie odkrycie XX wieku, po II Wojnie Światowej rola międzynarodowych organizacji gospodarczych wyraźnie wzrosła. Pełnią one funkcje regulacyjne w ramach gospodarki światowej, ustalają pewne wzorce, zalecenia, normy postępowania. Do najważniejszych finansowe organizacji międzynarodowych należą: Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. W ramach ugrupowań gospodarczych w 1949 roku podjęto próbę integracyjną w gospodarce centralnie planowanej i powołano do życia Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. W jej skład weszły kraje Europy Środkowej i Wschodniej. Organizacja ta nie była zbyt udaną, jej członkowie skupiali się bardziej na swoich korzyściach i zyskach niż na współpracy, nie podejmowali kroków w kierunku rozwoju tej integracji. Nie ograniczano rodzajów produkcji, w imporcie widziano tylko te towary, których nie można było produkować u siebie.
Ośrodek międzynarodowy był całkowicie pozbawiony prawa decyzji, wydawano tu jedynie zalecenia. Nie było tu rynku międzynarodowego z przedsiębiorcami, a powiązania były budowane tylko na szczeblu administracyjnym, w ogóle nie działały tu mechanizmy ekonomiczne. W ramach tego ugrupowania utrzymywały się tendencje do izolowania się od współpracy gospodarczej w ogóle. Zostało one formalnie rozwiązane w 1990 roku.
Zupełnie inaczej wygląda przebieg integracji w krajach rozwijających się. Te kraje szukają w integracji sposobu na poprawę swojej często złej sytuacji gospodarczej. Chcąc poprawić swoje uprzemysłowienie poszukują nowych rynków zbytu, współpracy, która umożliwi im przy nikłych nakładach finansowych i surowcowych być konkurencyjnymi na rynku globalnym. Współpraca ta nie rozwija się jednak dynamicznie gdyż napotyka zbyt wiele przeszkód takich jak brak infrastruktury, odpowiednich struktur gospodarczych, stabilności politycznej czy zbyt duże zróżnicowanie poziomu krajów łączących się. W wielu przypadkach współpraca pozostaje jedynie w formie formalnej.
W krajach rozwiniętych i wysokorozwiniętych integracja przebiega odmiennie niż w krajach niskorozwiniętych. Najpełniej ukształtowanym typem integracji jest Unia Europejska. Proces integracji rozpoczął się od utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali w 1952roku. W 1958r. powołano Europejską Wspólnotę Gospodarczą EWG. Krajami założycielskimi były Francja, Włochy, RFN, Belgia, Holandia, Luksemburg. W 1973 wspólnota powiększyła się o 3 kraje Wielką Brytanię, Danię i Irlandię. W 1981 przystąpiła do niej Grecja, a w 1987 została przyjęta Hiszpania i Portugalia. Po zmianach zakresu swej działalności i przyjęciu nowych członków od 1 listopada 1993r. (Traktat w Maastvich) organizacja przyjęła nową nazwę - Unia Europejska. Od 1995r. nowymi członkami UE zostały państwa takie jak: Finlandia, Szwecja i Austria. Natomiast 1 maja br. do UE przyjęta została m.in. Polska, jak również: Czechy, Węgry, Słowacja, Estonia, Cypr, Litwa, Łotwa, Słowacja i Malta. Kraje stowarzyszone uzyskuję m.in. zwolnienie z cła na określone towary eksportowe na rynku UE, otrzymują pomoc na realizację różnych projektów gospodarczych.
Poza UE istnieje bardzo wiele organizacji międzynarodowych, które współpracują ze sobą, są to m. in.:
ONZ - Organizacja Narodów Zjednoczonych. Jest to najbardziej powszechna i uniwersalna międzynarodowa organizacja, powstała po II wojnie światowej 24 X 1945, w dniu wejścia w życie Karty Narodów Zjednoczonych będącej statutem tej organizacji, którą podpisano 26 VI 1945r. w San Francisco przez 50 państw. Jest drugą po Lidze Narodów powszechną organizacją międzynarodową. Stanowi ona płaszczyznę spotkań państw o różnych ustrojach politycznych i różnym stopniu rozwoju gospodarczego. Polska wstąpiła 16.X.1945r. Należą do niej prawie wszystkie kraje świata - 185 na 195, główna siedziba znajduje się w Nowym Yorku (siedziba europejska - Genewa, Wiedeń). Członkiem może zostać każdy kraj „miłujący pokój” wcześniej zatwierdzone przez stałych członków (Chiny, Francja, Rosja, USA, Wielka Brytania).
IMF - Międzynarodowy Fundusz Walutowy to międzynarodowa organizacja finansowa, o której powołaniu postanowiono jednocześnie z powołaniem Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju w lipcu 1944 na konferencji Narodów Zjednoczonych w Bretton Woods. Siedziba mieści się w Waszyngtonie, ma 178 członków. Celem jest stabilizacja finansowa państw członkowskich oraz pomoc dla krajów członkowskich celem wyrównania bilansu płatniczego.
IBRD - Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju. Umożliwia zaciągniecie pożyczek, udziela gwarancji na pożyczki zagraniczne, ukierunkowuje pożyczki na ściśle określony cel, np. w 1998r Polska uzyskała pomoc dla rolnictwa przeznaczoną na tworzenie nowych miejsc pracy i rozwój infrastruktury, siedziba w Waszyngtonie, 178 członków.
OPEC - Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową. Powstała w 1960r. i skupia kraje o dużym wydobyciu i eksporcie ropy naftowej (Algieria, Arabia Saudyjska, Indonezja, Irak, Iran, Katar, Kuwejt, Libia, Nigeria, Wenezuela, Zjednoczone Emiraty Arabskie). Organizacja, aby utrzymać wysokie ceny ustala limity wydobycia ropy naftowej dla poszczególnych krajów i kontroluje wielkość jej podaży na światowym rynku.
NAFTA - Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu. Założona w 1994r. przez Stany Zjednoczone, Kanadę i Meksyk. W porozumieniu zakłada się w ciągu 15 lat stopniowe znoszenie ceł miedzy krajami członkowskimi. Przewiduje się również rozszerzenie tego ugrupowania na inne kraje Ameryki łacińskiej.
EFTA - Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, założone w 1960r. Do końca 1972r. członkami stowarzyszenia byli: Austria, Dania, Islandia, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania. Kraje te ograniczyły cła, ale nie były zainteresowane pogłębianiem integracji, ponieważ stopniowo przystępowały do EWG. Obecnie EFTA skupia kraje, których społeczeństwa sprzeciwiają się przystąpieniu do UE - Szwajcarię, Norwegię, Lichtenstein i Islandię. EFTA ściśle współpracuje z UE. Wymiana handlowa Polski w ramach EFTA dotyczy towarów przemysłowych - Szwajcaria, Finlandia, Norwegia, Lichtenstein, Austria i Szwecja.
NATO - Pakt Północnoatlantycki. W marcu 1999 Polska stała się pełnoprawnym członkiem Paktu Północno - Atlantyckiego. Jest to sojusz wojskowy 19 państw stworzony w 1949r. - Belgia, Czechy, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Islandia, Luksemburg, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, Stany Zjednoczone, Turcja, Wielka Brytania, Węgry, Włochy. Integracja z NATO daje gwarancje bezpieczeństwa naszych granic. Celem jest wzmacnianie potencjału militarnego państw członkowskich.
Istnienie i współdziałanie ze sobą organizacji międzynarodowych prowadzi do coraz to większego udziału globalizacji. Jest to pojęcie trudne do zdefiniowania. Globalizacją można nazwać proces ujednolicenia kulturalnego i gospodarczego poszczególnych państw świata, następujący w wyniku rozwoju techniki. Dzięki temu procesowi wzrasta siła międzynarodowych korporacji, ale też powoduje to narzucenie tych samych produktów, stylu konsumpcji czy spędzania wolnego czasu.
Za początki globalizacji powszechnie przyjmuje się lata dziewięćdziesiąte XIX wieku. Związane było to z faktem, iż podczas intensywnego rozwoju kapitalizmu, kapitał nie natrafiał na spore ograniczenia. Ludzie mogli wtedy inwestować praktycznie na całym świecie, co wykorzystywali chcąc osiągnąć najwyższy poziom produkcji, przy minimalnych kosztach. Pionierami globalizacji są takie firmy jak: Ford, Singer, Gilette. Pierwsza faza globalizacji wynikała z potrzeby wzrostu korzyści skali w związku z zaistniałym w ówczesnym czasie postępem technologicznym. W owych czasach kwitł także handel międzynarodowy, który odgrywał coraz ważniejszą rolę w ekonomii światowej. Postępujące procesy globalizacji zostały jednak zahamowane konsekwencjami „wielkiego kryzysu” z lat trzydziestych XX wieku. Państwa chcąc przeciwdziałać społecznym skutkom kryzysu zaczęły ingerować w gospodarkę. Również duże straty, które przyniosła II wojna światowa skłoniła rządy do ingerencji w gospodarkę i jej sterowania, czyli etatyzmu. Państwa znacjonalizowały część przedsiębiorstw, np. banki, kopalnie, koleje i same zaczęły prowadzić politykę gospodarczą na większą skalę. Poważnymi barierami w rozwoju globalizacji była rosnąca liczba karteli oraz innych tego typu porozumień, które uniemożliwiały ekspansję geograficzną wielu firm. Gospodarka rozwijała się w sposób poprawny zarówno w Europie, jak i w Stanach Zjednoczonych. Jednak niezdrowe podstawy tego rozwoju unaocznił kryzys naftowy w latach siedemdziesiątych. Wtedy też z powodów politycznych szejkowie arabscy podnieśli kilkakrotnie ceny ropy co spowodowało olbrzymie perturbacje gospodarcze w świecie zachodnim. Po zakończeniu II wojny światowej pojawiły się korzystne warunki dla rozwoju globalizacji, a zaliczyć do nich można:
dynamiczne powstawanie nowych technologii,
spadek kosztów transportu (statki kontenerowe, efektywne samoloty),
łatwiejszy przepływ informacji i komunikacja w skali międzynarodowej,
stopniowe ujednolicenie wymogów i potrzeb nabywców,
powstawanie ugrupowań gospodarczych,
liberalizacja gospodarek wielu krajów.
Na procesy globalizacyjne, niewątpliwy wpływ miały i mają organizacje międzynarodowe, takie, o których już wcześniej wspomniałam:
Bank Światowy , którego celem jest udzielanie pomocy w odbudowie i rozwoju krajów członkowskich. Szczególne znaczenie dla Banku ma popieranie długookresowego wzrostu gospodarczego, m. in. poprzez udzielanie długookresowych pożyczek o niskim oprocentowaniu. Finansowane są głównie projekty mające charakter inwestycyjny, a głównym warunkiem udzielania kredytu jest zobowiązanie się podmiotu do współfinansowania projektu, np. 50% Bank Światowy, 50% państwo. Bank Światowy przyczynił się do zacierania różnic w poziomie rozwoju poszczególnych państw oraz do mobilizowania kapitału krajowego do uczestniczenia w działaniach inwestycyjnych.
Międzynarodowy Fundusz Walutowy, utworzony w 1944r. ma za zadanie koordynowanie polityki finansowej państw członkowskich. Fundusz pełni również rolę ośrodka konsultacyjnego i informacyjnego m. in. w zakresie międzynarodowych stosunków walutowych. MFW finansuje swoją działalność z wpłat państw członkowskich, gdzie beneficjentami pomocy są kraje biedniejsze lub znajdujące się w kłopotach gospodarczych.
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) - założona w 1960r. w Paryżu, jej celem jest promowanie trwałego wzrostu gospodarczego, a także likwidacja barier protekcyjnych w handlu. OECD koordynuje także politykę handlową i gospodarczą wobec państw nie należących do tej organizacji. Jest ona uważana za klub bogatych, do którego należą najzamożniejsze państwa świata (ok. 30), w tym również Polska od 1996r.
Powyższe organizacje, jak również Światowa Organizacja Handlu, poprzez którą likwidowane są cła i utrwalane ułatwienia w handlu, przyczyniają się do powstawania procesów globalizacyjnych. Instytucje te koordynując politykę ekonomiczną w skali całego globu, przekraczają granice narodowe dla dobra ogólnoświatowego rozwoju.
. Z globalizacją wiąże się również wolność przemieszczania się kapitału. Inwestor z Ameryki może swobodnie rozpocząć działalność w Europie lub w Azji, tak samo może postąpić inwestor z innych części świata. Zainwestuje on tam gdzie znajdzie najkorzystniejsze warunki dla siebie np. niskie podatki, wykwalifikowaną siłę roboczą. Jego inwestycja nie przyniesie tylko jemu korzyści, lecz da pracę miejscowym pracownikom i przyniesie nowoczesne technologie, co podniesie poziom cywilizacyjny państwa gdzie dokonano inwestycji. Oczywiście przeciwnicy globalizacji powiedzą, że niszczy on narodowe przedsiębiorstwa. Czy jednak rzeczywiście większa konkurencja przynosi straty? Wiadomo przecież, że jej brak powoduje pojawienie się na rynku towarów drogich i o niskiej jakości, a w warunkach konkurencji krajowe firmy po pewnym czasie nauczą się innowacyjności i zaczną skutecznie konkurować z inwestorem mającym początkowo przewagę technologiczną i organizacyjną.
Wiele osób twierdzi, iż kluczem do sukcesu jest liberalna gospodarka. Ma to swoje uzasadnienie, gdyż, wolność przemieszczania się kapitału to podstawa ekonomii globalnej, jednak wcześniej ten kapitał musiał zostać wytworzony.
Zapoczątkowane procesy prywatyzacji przedsiębiorstw z wielu gałęzi gospodarki skłoniły inwestorów do zakupów na obcych rynkach. Szczególnie dobrze się temu przysłużyły prywatyzacje spółek telekomunikacyjnych. Transport lotniczy i telekomunikacji spowodował, że świat stał się mniejszy, każde miejsce na globie stało się osiągalne. Rozwój technologii informacyjnych w skali globalnej doprowadza do pojawienia się przedsiębiorstw wirtualnych.
Są one wytworem nasilonej konkurencji ze strony szybkich i bardzo elastycznych przedsiębiorstw, które nie bazują na produkcji opartej na ekonomii skali, lecz na ciągłym poszukiwaniu okazji rynkowych. Jednocześnie nasilił się proces globalnej konkurencji, która minimalizuje role gospodarki narodowo - państwowej.
Można zatem powiedzieć, iż obecnie mamy do czynienia z przyspieszeniem liberalizacji gospodarki światowej, przejawiającej się stopniowym znoszeniem barier w przepływie kapitału, towarów i usług oraz siły roboczej. Zjawisko to dotyczy przede wszystkim wysoko rozwiniętej części świata, lecz pozostałe kraje, licząc na przyspieszenie tempa rozwoju, włączają się także w ten proces. Mimo, że jego tempo jest różne, postępująca liberalizacja gospodarki światowej prowadząca do jej globalizacji jest procesem nieodwracalnym. Jego istotą jest wykorzystanie praw rynku w zwiększaniu produktywności gospodarki światowej, a nie tylko wybranych regionów czy krajów. Zdaniem niektórych autorów przyczyn postępującej globalizacji szukać należy również w wyczerpaniu się możliwości zwiększania sprzedaży przez duże firmy w większości rozwiniętych krajów gospodarki rynkowej. Muszą one zatem poszukiwać możliwości rozwoju poza granicami rodzimych rynków.
Można przy tym wskazać wiele korzyści wynikających z faktu funkcjonowania przedsiębiorstwa poza rynkiem krajowym, a wśród nich m. in.:
nowe rynki, których istnienie jest pożądane ze względu na nasycenie krajowego rynku produktami danego przedsiębiorstwa,
wzrost sprzedaży, bezpośrednio związany z możliwością wykorzystania korzyści ekonomii skali,
zapobieganie wahaniom wielkości sprzedaży, przy np. sezonowości sprzedaży, może ona być w eliminowana przez zwiększenie poziomu sprzedaży poza rodzimym rynkiem zbytu,
dywersyfikacja ryzyka prowadzonej działalności, sprzedaż na wielu rynkach zapewni przedsiębiorstwu większą stabilizację, niż w sytuacji, w której jego pozycja uzależniona jest tylko i wyłącznie od jednego rynku,
rozszerzenie cyklu życia produktu, zyski ze sprzedaży danego produktu są najmniejsze w fazie jego wprowadzania na rynek i w fazie spadku. W przypadku rozszerzania cyklu życia produktu, co możliwe jest poprzez sprzedaż produktu poza granicami kraju macierzystego, uzyskać można zyskowność na znacznie wyższym poziomie,
Globalizacja niesie za sobą zarówno korzyści jak i problemy. Przeciwko niej odbywają się liczne protesty. Globalizacja oznacza upowszechnianie się pewnych procesów i zjawisk w skali światowej. W sferze rynkowej przejawia się ona w postaci określonego standardu, którego twórcami i nosicielami są firmy globalne, czyli takie, które dzięki prowadzeniu działalności w więcej niż tylko jednym kraju, w takich dziedzinach, jak badania i rozwój, produkcja, logistyka, marketing, osiąga korzyści finansowe w postaci zmniejszonych kosztów oraz polepsza swoją renomę, co nie jest możliwe do osiągnięcia przez biedniejszych konkurentów krajowych. Nie możemy również zapominać o kulturowych zmianach, które przyniosła globalizacja. Coraz częściej, wiele dziedzin takich jak muzyka, film, teatr, sztuka stają się do siebie podobne we wszystkich częściach świata. Poruszają one problemy całego świata i są dla coraz większej publiczności zrozumiałe, bez względu na początkowe różnice kulturowe. Również nasze życie staje się coraz bardziej zunifikowane. Żyjemy tak samo jak ludzie w Europie Zachodniej, Ameryce, Azji czy Australii. Mówi się że wiele rzeczy staje się coraz bardziej jednolitych. To prawda, ale wydaje się że nieuzasadnione są głosy, iż globalizacja niszczy kulturę. Po pewnym okresie przyjdzie czas na pokojowe podkreślanie swojej odrębności, a procesy globalizacyjne uczą nas otwartości i tolerancji.
3