Geografia jako nauka:

• Początek - II w.p.n.e

• Twórca: Eratostenes

• Geo - ziemia, grapho - opis

• Dowody Arystotelesa na kulistość: obserwacja widnokręgu, obserwacja statku na horyzoncie, obserwacja zaćmienia księżyca

Rola środowiska przyrodniczego w rozwoju cywilizacyjnym.

Środowisko przyrodnicze - zespół warunków i zjawisk uzależnionych na danym obszarze (ukształtowanie, gleby, klimat)

Środowisko geograficzne - zespół warunków środowiska przyrodniczego oraz efekty działalności cywilizacyjnej człowieka.

Kierunki metodologiczne określające współzależność człowieka i przyrody:

1. Determinizm - twórcą jest Monteskiusz, przyroda determinuje rozwój cywilizacyjny człowieka. Głównym determinantem jest klimat.

2. Nihilizm - twórca jest Nietsche, zanegował wpływ warunków środowiskowych na rozwój cywilizacyjny człowieka.

3. Posybilizm - zakładał współistnienie człowieka i przyrody.

• Posybilizm aktywny - twórczą siłą jest człowiek, który potrafi wykorzystywać zasoby ludzkiej dla swojej potrzeby. Teoria ekonomii wprowadza terminy dóbr wolnych - ziemia rolna, woda, powietrze. Nie mają wartości, ich cena może być brana pod uwagę w cenie finalnej.

4. Ekorozwój - rozwój zrównoważony, mówi o integralności i równorzędności trzech celów:

• cel przyrodniczy

• cel środowiskowy

• cel ekonomiczny

Elementy geografii politycznej

Państwo:

• terytorium

• ludność

• suwerenna władza

Kryteria podziału państw:

• wielkość terytorialna

• demografia

• polityka / ekonomia

Kraje rozwijające się:

• krótka średnia długość życia - młodość demograficzna

• niski poziom wykształcenia

• drenaż mózgu - pozyskiwanie najzdolniejszych przez inne kraje

• płaszczyzna ekonomiczna

- wysokie zadłużenie

- zasoby siły roboczej

Konwencja waszyngtońska 1949 w sprawie Antarktydy:

• obszar może być wykorzystany jedynie w celach naukowych, nigdy w militarnych

• ochrona fauny i flory

• zakaz eksploatacji zasobów Antarktydy

Konwencja praw morza - ustala zakres działalności, 1981 wprowadza 2 strefy:

• pas wód terytorialnych - 12 mil morskich od linii wybrzeża, jest integralną częścią państwa, naruszenie traktowane jest jak naruszenie granic. W tym pasie kraje mają wyłączność żeglugi (z wyjątkiem cieśnin, które zostały zobowiązane do swobody żeglugi) i eksploatacji surowców.

• Strefa suwerenności ekonomicznej - ustalona w odległości 200 mil morskich. Suwerenność zakresie eksploatacji zasobów morza umożliwia jednak swobodę żeglugi.

3 wyjątki:

• podział morza północnego

• możliwość rozszerzenia suwerenności ekonomicznej (obszar szelfu)

• potraktowanie Odry jako rzeki granicznej

Konwencja praw morza powołuje władzę głębokiego morza:

• wyznaczanie szlaków żeglugi

• dzierżawa obszaru na połowiska

• ustalanie ilości połowów

• pobieranie opłat eksploatacyjnych i za połowy

Rozmieszczenie ludności.

3 strefy osadnicze:

• ekumena - obszar zamieszkały i zagospodarowany przez człowieka.

• subekumena - obszary słabo zaludnione lub niezamieszkały, ale wykorzystane ekonomicznie, np. pastwiska, pół pustynie, sezonowe eksploatacje surowców mineralnych, obszary objęte marikulturą, miejscowości turystyczne.

Marikultura - pozyskiwanie glonów do celów konsumpcyjnych bądź farmaceutycznych; gospodarka morska, miejsca wiertnicze.

• anekumena - to obszary niezamieszkałe, np. obszary wysokogórskie, obszary skażone, zdeformowane, zanieczyszczone.

5 Centra:

• Centrum Azji wschodniej: Chiny, Japonia, Korea (1,5 mld)

• Centrum Azji południowej: Bangladesz, Pakistan, Sri Lanka (1,5mld)

• Centrum Europy: Europa zachodnia (Anglia, Beneluks, Niemcy)

• Centrum Wybrzeża Wschodniego USA i Południowo-wschodnia Kanada

• Centrum: rejon zatoki Gwinejskiej: Nigeria, Ghana, Kamerun, Kongo, Gwinea, Wybrzeże Kości Słoniowej

Do największej koncentracji ludności należą tzw. Państwa - miasta:

Monako, Singapur, Bangladesz, Korea, Japonia, Watykan, kraje Beneluksu

Bardzo małe zaludnienie (poniżej 10 osob/km2): Islandia, Norwegia, Mongolia, Arabia Saudyjska, Nepal, Butan, Wietnam, Laos, Kambodża, Surinam, Australia z Oceanią, Guiana, Botswana i Nami, Republika środkowoafrykańska.

Polska => 125 osób / km2

Urbanizacja - to proces przestrzenny, czyli rozwijanie się struktur miejskich, jest to proces demograficzny, ekonomiczny związany w strukturze gospodarki oraz jest to aspekt kulturowy polegający na rozpowszechnieniu stylu życia miejskiego.

4 fazy urbanizacji:

• właściwa - związana jest z napływem ludności ze wsi do miast.

• suburbanizacja - zachodzi w obszarze miasta i w samym mieście, trwa tu nadal napływ ludności ze wsi do miast, ale z centrum na peryferia przeprowadzają się miastowicze.

• dezurbanicaja - odpływ ludności wiejskiej do strefy podmiejskiej z uwarunkowaniem czasu objazdu.

• reurbanizacja - ponowne zasiedlanie centr miast.

Czynniki urbanizacji:

• procesy historyczne

• administracyjne

• migracyjne

• proces naturalny

Kryteria, które odróżniają miasto od wsi:

• administracyjne

• gęstość zaludnienia

• struktury zawodowe ludności

Funkcje miast:

• stołeczne (stolica)

• administracyjne

• przemysłowa

• kulturowa

• naukowa

• turystyczna

• religijna

• handlowa

• komunikacyjna

Typy miast:

1. Aglomeracja monocentryczna - wokół dużego miasta (rdzenia) rozwijają się małe miasteczka, np. Moskwa, Londyn, Paryż.

2. Aglomeracja policentryczna - zespół miast samodzielnych powstałych ze względu na tą samą funkcję samotwórczą oraz powiązanych wspólną siecią komunikacyjna, np. Trójmiasto.

3. Megalopolis - zespół aglomeracji łączących się ze sobą również o charakterze aglomeracji policentrycznej, dwa miasta muszą mieć co najmniej 5mln ludności, np. Bostońska, San-San, Chicator, Tokio - Yokohama, Osaka - Kobe - Kioto.

Struktury ludności

demograficzne:

• rasowa

• etniczna

• narodowościowa

• wyznaniowa

• językowa

ekonomiczne (wpływ: rozwój gospodarczo - ekonomiczny)

• wiek

• płeć

• zatrudnienie

do rasy zaliczamy:

• karnacja

• wzrost

• budowa szkieletu

• kształt czaszki i nosa

• oprawa oczu

• kolor oczu

• cechy krwi

Podział na rasy:

• Europoidalna (biała)- ludność pochodzenia europejskiego, Azja, Hindusi, Arabowie

• Mongoloidalna (żółta)- ludność Azji śr-sch. i płd-wsch., Indianie, Eskimosi

• Negroidalna- ludność Afryki, Australia i oceania, Ameryka płd.

Typy mieszańców rasowych:

• Mulaci - europoidalna + negroidalna

• Metysi - europoidalna + mongoloidalna

• Zambosi - mongoloidalna + negroidalna

Ameryka Łacińska jest kolebką mieszańców rasowych - ponad 80%

Struktura etniczna - to wspólnota kulturowa (obrzędy, religia), językowa, silne poczucie przynależności, np.:

- Kurdowie

- Romowie

- Tybetańczycy

- Baskowie

Struktura narodowościowa - przynależność historyczna, wspólnota terytorialna, wspólnota kulturowa, wspólnota ekonomiczna, wspólnota językowa nie jest konieczna, gdyż są państwa wielojęzykowe.

Struktura językowa - ciężko zbadać iloma językami posługuje się ludność na świecie.

2 kryteria podziału języków:

• genealogiczne - od genezy języka (chińsko-tybetańskie)

• indoeuropejskie - ten sam rdzeń językowy

-germański

-słowiański

-romański

Popularność języków:

• angielski

• hiszpański

• francuski

• arabski

Języki narodowe:

• chiński

• hindi

• polski

Języki sztuczne:

• esperanto

Języki wymarłe:

• łacina

• starogrecka

• starohinduski

Struktury wyznaniowe:

- chrzaścijańśka

• kościół katolicki

• kościół protestancki

• kościół prawosławny

- islam (muzułmanie, mahometanie)

• sunnici

• szyici

- buddyzm

- hinduizm

• braminizm (ascetyzm)

- konfucjanizm - nie ma boga i jest to tylko nurt wyznaniowy a nie religia - Chiny

- judaizm

- nurty animistyczne - czary, magia

- nurty laickie (bezwyznaniowe) - społeczeństwa europejskie, Holandia

Struktura wieku - zależy od przyrostu naturalnego

• wiek przedprodukcyjny - 0 - 19 lat

• wiek produkcyjny - 20-64

• wiek poprodukcyjny - > 65 lat

Kraje:

- młodości demograficznej >35% młodzież i dzieci

- dojrzałości demograficznej >25 %

- starości demograficznej ~ 10 % > 15%

Struktura płci:

Na strukturę płci ma wpływ:

• przyrost naturalny

• średnia długość życia

• wojny

• migracje

Wskaźnik maskulinizacji - ile kobiet przypada na 100 mężczyzn

Wskaźnik feminizacji - ilu mężczyzn przypada na 100 kobiet

Od 15 roku zaczyna nam się względna równowaga płci. Wcześniej na 100 kobiet przypadało 105 mężczyzn, od 40 roku życia zaczyna się nadwyżka kobiet w krajach wysoko rozwiniętych. W krajach rozwijających się równowaga występuje do 25 roku życia. Następnie występuje nadwyżka mężczyzn spowodowana śmiertelnością kobiet (ciężka praca, choroby).

Dolny Śląsk - 120M / 100K

Struktura zawodowa:

- czynna zawodowo

• pracująca

• pozostali czasowo na urlopie

• szukający pracy

- bierna zawodowo

Sektory gospodarki:

I - rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo

II - przemysł, budownictwo

III - usługi

Warunki rozwoju rolnictwa

Przyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa:

• klimat

• gleby

• ukształtowanie powierzchni

Przyrodnicze (antropogeniczne):

• poziom mechanizacji, chemizacji

• melioracja

• wielkość gospodarcza

• struktura własności

• poziom wykształcenia

• dotacje

Struktura użytkowania ziemi:

• użytki rolne - grunty rolne (pola, sady, ogrody)

• użytki ziemne (plantacje, pastwiska, łąki)

• lasy

• nieużytki naturalne - pustynie

Typy gospodarki rolnej:

• rolnictwo intensywne (duże nakłady finansowe) - wysoka gęstość zaludnienia, mała przestrzeń

• gospodarka ekstensywna (małe nakłady finansowe) - prowadzona w krajach, w których jest to uzasadnione ekonomicznie (USA, Kanada, Australia)

• rolnictwo zintegrowane - odchodzenie od specjalizacji, dążenie do samowystarczalności gospodarstwa.

Systematyka upraw:

• zboża

• rośliny bulwiaste

• rośliny przemysłowe - cukrodajne, włókniste, oleiste, kauczukodajne

• owoce

• pozostałe

Zboża - podstawowe (pszenica, ryż kukurydza, jęczmień), regionalne

Pszenica - uprawa wymagająca, światowe zbiory stanowią ok. 600 mln ton. Największym producentem są Chiny - rzeka Jangcy. Drugim liczącym się producentem są Indie a następnie Kazachstan i Turcja (AZJA). Statystycznie drugim największym producentem jest USA a następnie Kanada. Kolejnym dużym producentem jest Argentyna (największy w Ameryce płd.). W Europie największym producentem jest Francja, Rosja, Ukraina. W Polsce na wyżynie lubelskiej i w pasie pszenno - buraczanym (nizina śląska, wielkopolska, Kujawy i Żuławy wiślane). W Afryce niewielki ilości w Egipcie i Sudanie. Uprawiana jest w celach alimentacyjnych (konsumpcyjnych).

Pszenica twarda uprawiana jest w klimacie suchym - duża zawartość skrobi.

Pszenica miękka - klimat wilgotny -> Francja

Ryż - wymaga wysokich temperatur i dużo wilgoci. 90% zbieranego ryżu pochodzi z klimatu monsunowego - Azja południowo-wschodnia. Kolejnymi producentami są Indie, Bangladesz, Tajlandia, Japonia (embargo na ryż), Korea, Malezja, Indonezja, Filipiny, USA (największy importer). W USA na Florydzie i delcie Missisipi.

• ryż nizinny - mokry

• ryż górski - suchy, mniej wydajny

Alkohole z ryżu:

• sake

• arak

Kukurydza - bardzo duże wymagania glebowe, klimatyczne, bardzo długi okres wegetacji. Zbiory to ok. 600 mln ton. Zbiory USA stanowią 40% ogólnych zbiorów. Ameryka Łacińska (Meksyk, Argentyna, Paragwaj, Urugwaj) jest dużym producentem, następnie Chiny, Bułgaria, Rumunia. Uprawiana jako roślina paszowa - roślina przemysłowa (olej kukurydziany, krochmal, alkohol - whisky, burbon, papier, celuloza).

Jęczmień - małe wymagania glebowe i klimatyczne. Największym producentem są Niemcy, Wielka Brytania, kraje skandynawskie, Polska (obrzeża kraju), USA, Argentyna, Chiny, Australia. Uprawiany jest nie tylko w celach alimentacyjnych, ale też w przemyśle do produkcji paliwa.

Zboża regionalne:

Żyto - drugie po pszenicy zboże chlebowe, daje niskie plony, ma małe wymagania glebowe i klimatyczne. Produkcja rośnie dynamicznie. Najwięksi producenci: Rosja, Polska, Ukraina, Słowacja, Niemcy, Kanada, USA. Zboże paszowe, wykorzystywane do produkcji spirytusu.

Owies - małe wymagania glebowe, krótki okres wegetacji, duże zapotrzebowanie na wilgoć, uprawiany w górach. Podstawowa pasza dla koni, producenci pokrywają się z hodowcami koni. Dużymi producentami są Chiny, Turcja, Mongolia, USA, Polska, Niemcy. W Niemczech wykorzystywany w celach energetycznych. Wykorzystywany w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym.

Proso (Sorgo - proso wysokie) - małe wymagania glebowe i klimatyczne. Największymi producentami są kraje azjatyckie, Ukraina, USA, Argentyna. Robi się z niego kaszę jaglaną.

Uprawy zbożowe:

Amarantus - dodawany do pieczywa, wysokie plony, ale zbiera się tylko połowę.

Komosa - roślina błotna, wymaga bardzo dużo wilgoci.

Rośliny bulwiaste - ich bulwy zawierają skrobię

Ziemniaki - małe wymagania glebowe, klimat umiarkowany, uprawa pracochłonna i sezonowa. Ziemniaki pochodzą z Ameryki Łacińskiej - Kolumb przywiózł je do Europy. Upowszechniły się z początkiem XIX wieku. Uprawiane na potrzeby bogatszych mieszkańców. Największym światowym producentem są Chiny, drugim producentem jest Polska, następnie Rosja, Ukraina, Niemcy, Holandia, Francja, Włochy, USA. Zaspokaja potrzeby żywieniowe. Wykorzystywany do produkcji przemysłowych - krochmal.

Bataty - ziemniak słodki, potrzebuje dużej ilości wody i wysokich temperatur. Mają ciemnopomarańczowy miąższ. Uprawiany w Indochinach. Uprawiany w celach konsumpcyjnych i przemysłowych.

Maniok - potrzebuje dużo ciepła, ma małe wymagania glebowe, uprawy są bardzo efektywne. W stanie surowym jest trujący - po wyparzeniu, wysuszeniu nadaje się do jedzenia. Najwięcej manioku uprawia się w krajach afrykańskich.

Uprawy przemysłowe:

- cukrodajne:

Trzcina cukrowa - najbardziej wymagająca uprawa spośród wszystkich uprawianych roślin: wymaga wysokich temperatur (+27 stopni), duże opady, duże wymagania glebowe. Zbiera się ją ręcznie, nie nadaje się do długiego przechowywania. Najdłuższy okres wegetacyjny - 24 miesiące. Światowe zbiory przekraczają miliard ton. Największym producentem są Indie, potem Wietnam, Malezja, Chiny, Ameryka Łacińska (Brazylia. Kolumbia, Gwatemala, Jamajka, Kuba, Portoryko), Afryka (Mozambik, RPA), Australia. Przetwarzana jest na cukier (60% produkowanego cukru), powstaje z niej alkohol (rum, jamaica), biopaliwo, opał.

Burak cukrowy - wymaga strefy umiarkowanej, dużego nasłonecznienia, dobrych gleb. Największym rejonem uprawy jest Europa (Francja, Holandia, Niemcy, Polska, Ukraina, Rosja, Włochy, Węgry). W Azji dużym producentem są Chiny i Turcja ; Z odpadów produkuję się pasze.

Uprawy regionalne:

Syrop klonowy - pochodzi z Kanady, tworzy się go z klonu.

Palma miodowa - uprawiana w Turcji

Banan manilski - uprawiany w celu uzyskania owocu, efektem ubocznym jest syrop bananowy

Rośliny włókniste:

Bawełna - potrzebuje dużej ilości wilgoci podczas wegetacji (długa wegetacja) a sucho podczas zbierania. Potrzebuje dobrych gleb, ale może być uprawiana na gorszych glebach. Uprawiana w klimacie monsunowym. Światowa produkcja to ok. 27 milionów ton. Największym producentem są Chiny (wysoka wydajność), do dużych producentów należą także: Indie, Pakistan, Uzbekistan, Tadżykistan, Turcja, Egipt, Sudan, Brazylia, Urugwaj, Paragwaj, Argentyna, Australia i USA.

Len - najstarsza roślina, najbardziej pracochłonna w uprawie i obróbce - nie znosi środków chemicznych. Nie ma wysokich wymagań glebowych. 80% dostarczają Chiny, do producentów zalicza się Rosję, Białoruś, Holandię, Rumunię, Egipt, Polskę (POLSKI LEN).

Konopia włóknista - wysokie wymagania glebowe i klimatyczne. Uprawa konopi łączy się z uprawą bawełny. Producenci pokrywają się z producentami bawełny. Produkowane z niej są sznury i olej konopny.

Juto - wymaga bardzo dobrych gleb i ma duże wymagania klimatyczne. Produkowane w Indiach i Bangladeszu. Bardzo wolno wchłania wilgoć. Używane w przewodach światłowodowych.

Sizal - włókno agawy meksykańskiej, jest rośliną pustynną, doskonale znosi suszę. Pochodzi z Meksyku. Wymaga wysokich temperatur. Kenia i Tanzania mają 80% produkcji.

Banan manilski - roślina włóknista, produkuje się z niego liny okrętowe i pasy transmisyjne.

Puchowiec - bardzo wolno wchłania wodę, dlatego produkuje się z niego sprzęt ratowniczy (kamizelki). Występuje w Azji południowo - wschodniej.

Ramia - bardzo szybko pochłania wilgoć, dodaje się ją do ręczników, płaszczy. Wyroby z ramii są białe.

Ketnia - służy do wyrobu bibułek papierosowych. Występuje w Azji wschodniej.

Rośliny oleiste - występują we wszystkich strefach klimatycznych poza klimatem polarnym i subpolarnym. Wykorzystuje się je w przemyśle.

- strefa tropikalna:

• palmy (kokosowa i oleista) - wymagają dużych temperatur i wilgoci, palma kokosowa rośnie tylko przy wybrzeżach - największym producentem kopry (miąższ kokosowy) są: Malezja, Indonezja i Filipiny; włókno kokosowe (koir) - surowiec do produkcji mat, skafandrów i zasłon.

• palma oleista (olejowiec gwinejski) - ma duże grona; pozyskujemy dwa rodzaje oleju:

- jasny - jadalny (z miąższu)

- ciemny - do produkcji w dziedzinie farmaceutycznej (z pestek). Producentami są: Kenia, Malezja, Indonezja.

- strefa subtropikalna:

• arachidy (orzeszki ziemne) - im gorsza gleba tym lepsza jakość tych olejków (obszary marginalne); ich największym producentem są Chiny, potem Indie, USA, Senegal, Niger.

• olej rycynowy - wytwarzany w celach farmaceutycznych.

• drzewo tungowe - lasy monsunowe, olej bardzo trujący; impregnuje się nim drewno i stosuje w medycynie przy operacjach (hamuje krwawienie z tkanek).

- strefa śródziemnomorska:

• oliwki - duże zapotrzebowanie na ciepło, odporne na suszę, małe wymagania glebowe, drzewo długowieczne (owocują do 800 lat). Producenci to: Turcja, Grecja, Włochy, Hiszpania, Portugalia oraz Zatoka Kalifornijska. Oliwka jest najszlachetniejszą rośliną oleistą.

I tłoczenia - zimne oliwy

II tłoczenia - ciepłe oliwy

III tłoczenia - ciemne oliwy

• słonecznik - wymaga dużo ciepła, ma długi okres wegetacyjny. Największym producentem jest Argentyna (70% produkcji), lecz w Europie wprowadzono embargo na import tego oleju; do producentów należą również: Bułgaria, Rumunia, Macedonia.

- strefa umiarkowana:

• soja - duże wymagania glebowe, długi okres wegetacyjny, uprawiana również ze względu na dużą ilość białka; producenci: USA, Argentyna, Chiny, Indie, Francja.

• rzepak i rzepik - statystycznie nie do odróżnienia; wymagają dobrych gleb, znoszą niską temperaturę (do -20 stopni); producenci: Francja, Chiny, Indie, Polska, Niemcy, Kanada; olej jest wykorzystywany do biopaliw.

Rośliny kauczukowate:

Chebea - kauczuk brazylijski - produkcja soku kauczukowego (lateks - sok mleczny), producenci: Malezja, Indie, Sri Lanka, Indonezja.

Fikusy - sok mleczny pozyskiwany do kauczuku.

Mniszek kauczukodajny - rośnie na Ukrainie.

Używki:

Kawa - wymaga dużo ciepła i wilgoci, nie toleruje dużego nasłonecznienia (plantacje cieniuje się palmą oleistą); kawa pochodzi z Afryki; producenci: Ameryka Łacińska ( Brazylia - największy konsument, Kolumbia - największy eksporter, Gwatemala, Kostaryka), Ghana, Gabon, Zatoka Gwinejska; importerzy: USA, kraje skandynawskie, Francja, Włochy, Węgry.

Kakao - pochodzi z Ameryki Łacińskiej (ma właściwości halucynogenne); producenci: Afryka (Wybrzeże Kości Słoniowej, Kamerun, Liberia) oraz Meksyk, Kolumbia, Indonezja; importerzy: Szwajcaria, Austria, Norwegia, Belgia, Holandia.

Herbata - potrzebuje ciepła i równomiernej wilgoci w całym drenie wegetacji, aromat zależy od jakości gleb (najlepszy z takich o dużej zawartości żelaza - gleby laterytowe - Cejlon). Występują herbaty

• białe - najcenniejsze, najdroższe, z samych liści.

• żółte - sam kwiat

• ulung - częściowo sfermentowane

• czarne - całkowicie sfermentowane

Najwięksi producenci to: Chiny, Indie, Sri Lanka, Indonezja, Japonia, Gruzja. Są również herbaty regionalne: yerba-mate (Paragwaj), importerzy: Wielka Brytania, Holandia (reeksport), Rosja, Ukraina, Polska.

Tytoń - różne warunki klimatyczno - glebowe, tytoń zwyczajny (machorka lub bakun) - małe wymagania glebowe; tytoń szlachetny (wirdżimijski) - duże wymagania glebowe. Producenci: USA, Indie, Chiny, Turcja, Bułgaria, Zimbabwe, Rosja, Ukraina, Argentyna.

Przemysł

Czynniki lokalizacji przemysłu:

• woda (hutnictwo - chłodzenie)

• transport (jego rodzaj i lokalizacja)

• rynki zbytu

• siła robocza - ilość (przemysł pracochłonny), jakość (wykwalifikowana siła robocza)

Deglomeracja:

• czynna - związana z przenoszeniem poza obszar aglomeracji już istniejących zakładów

• bierna - czynniki administracyjne

Surowce energetyczne dzielimy na 4 grupy:

1. Węgle:

- kamienny

- brunatny

- torf

2. Bituminy - węglowodory;

- gaz ziemny

- ropa naftowa

- łupki bitumiczne

- asfalt

3. Pierwiastki promieniotwórcze:

- uran

- pluton

- tor

4. Grupy niekonwencjonalne:

- woda

- słońce

- wiatr

- biomasa

Węgiel kamienny - powstał w okresie karbonu, jego kaloryczność waha się od 6-7,5 tys. Kcal, 97% zasobów znajduje się na półkuli północnej. 1/3 światowego wydobycia należy do Chin (ponad 20 zagłębi). 3 bardzo dobrze liczące się to:

- Detong w prowincji Shansi

- Zibo w prowincji Hajlongjang

- Szenjang w prowincji Fusun i Funsi

Drugim producentem są Indie w zagłębiu Domadar. Kolejnym producentem są Stany Zjednoczone w zagłębiu Appallahijskim i wewnątrzwschodnim. 4 producentem jest Australia (zagłębie nowej południowej Walii lub zagłębie południowych gór wododziałowych). Następnie:

• RPA - zagłębie Transwall i Natal

• Rosja - zagłębie Kuźnieckie, Leńskie, Czeremchodzkie

• Polska - 140 mln ton; zagłębie górnośląskie - rybnicki okręg węglowy - węgle koksujące (Polska - największy importer koksu), zagłębie lubelskie.

• Ukraina - zagłębie donieckie

• Kazachstan - zagłębie karangandzko - ekibastuskie

• Niemcy

• Wielka Brytania

Węgiel wykorzystywany w przemyśle hutniczym i karbochemiczny.

Węgiel brunatny - powstał w trzeciorzędzie, występuje blisko powierzchni ziemi, eksploatowany metodą odkrywkową, kaloryczność od 2-4 tys. Kcal, jest nieopłacalny w transporcie, zawiera dużo wody, jest kruchy, wykorzystywany wyłącznie w celach energetycznych. Światowe wydobycie to 1,8 mld ton. Największym producentem są Niemcy (zagłębie nadreńskie, środkowoniemieckie, łużyckie - likwidacja); Rosja (zagłębie podmoskiewskie, kańsko - aczyńskie), USA (północna Dakota); Polska ma wydobycie ok. 70 mln ton (zagłębie bełchatowskie, konińsko - tureckie, turoszowskie), Czechy (zagłębie mosteckie, sokołowskie), Chiny od 2007, Bułgaria, Serbia, Kanada.

Ropa naftowa - powstała w trzeciorzędzie, jej kaloryczność wynosi 7,5-11,5 tys. Kcal. Jest łatwa w eksploatacji i transporcie. Wadą jest to, że zasoby ropy naftowej kurczą się. Rzadko występuje w skale macierzystej. Tworzy skupiska zwane basenami. Światowe wydobycie to 3,6 mld ton. Największym basenem jest basen perski (1/3 wydobycia). Największym producentem jest Arabia Saudyjska, następnie Iran, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Kuwejt, Katar, Oman, Jemen, Irak. Drugim basenem jest basen Zatoki Meksykańskiej i Morza Karaibskiego (1/6 wydobycia). Producentami tego basenu są: USA (zagłębie kalifornijskie, zagłębie alaskańskie), Meksyk (zagłębie na płw. Jukatan i zatoka kalifornijska), Wenezuela (jezioro Maracaibo, delta rzeki Orinoko). Rosja (basen zachodnioazjatycki - zagłębie zachodniosyberyjskie, Ural, morze kaspijskie), Chiny (basen wschodnioazjatycki - płw. Szachtung, prowincja Liaoning, dno morza południowo - chińskiego). Basen indonezyjski - wyspy Sumatra i Borneo; basen zatoki gwinejskiej - Nigeria (eksploatacja z lądu); basen saharyjski - Algieria, Libia, Egipt; basen morza północnego - Wielka Brytania, Norwegia.

Polska eksploatuje 40 tys. ton - 2% zapotrzebowania

Wykorzystanie: asfalt, benzyna, smary, parafiny.

Gaz ziemny - ten sam okres geologiczny, co ropa naftowa. Jest wynikiem procesu fermentacji. Jego kaloryczność to 4,5-9 tys. kcal. Jest łatwy w transporcie lądowym, problem z przewozem drogą morską. Musi być transportowany w stanie ciekłym. Największe wydobycie jest w Rosji (płw. Jama, drugim rejonem jest Ural). Drugim producentem jest USA. Wydobywa się go z ropą naftową (poza zagłębiem alaskańśkim). Trzecim producentem jest Kanada (prowincja Alberta, Saskeczuan). Następnie jest Holandia w rejonie Gronigen, kolejnymi producentami są: Wielka Brytania, Norwegia, Arabia Saudyjska, Kuwejt, Katar. W Polsce wydobywa się 140 PJ rocznie (40% zapotrzebowania). Największy obszar wydobycia to Lubaczowa.

Elektroenergetyka:

Energia cieplna - korzysta z ropy naftowej, węgla kamiennego i brunatnego. Dostarcza połowę energii świata. Polska w 99% korzysta z energii cieplnej.

Hydroenergetyka - energetyka wodna. W skali świata dostarcza 28% produkowanej energii. Największy udział: Norwegia, Szwecja, Austria, Szwajcaria, Brazylia. Dzielimy na 3 rodzaje:

• elektrownie przepływowe - budowa w dolnych brzegach rzek

• elektrownie zaporowe - wykorzystują siłę spadku wody

• elektrownie szczytowo - pompowe - nierentowne, Żarnowiec, Żar, Żydowo

Największą elektrownią wodną będzie Czerwony Jar na rzece Jangcy.

• Brazylia/ Paragwaj - Haipu (Parana)

• Wenezuela - Gun (Caroni)

• USA - Grand coolle (Colorado)

• Ghana - Acosombo (Wotta)

• Egipt - Assuan (Nil)

• Rosja - Brack (Angara)

W Polsce: Włocławek, Czorsztyn na Dunajcu, Solina na Sanie, Otmuchów na Nysie, Koronowo na Bździe.

Zalety:

- odnawianie surowca

- małe straty energii

Wady:

- duże przekształcenia środowiska

- duże koszty budowy

Energetyka atomowa - stanowi 13% w skali świata; Francja ponad 70%, Belgia ponad 60%, duży udział w Czechach i Japonii. Szwecja wygasza swoje elektrownie.

Zalety:

- bardzo duża wydajność pierwiastków promieniotwórczych

- duże bezpieczeństwo

Wady:

- nierozwiązany problem odpadów promieniotwórczych

- duże zużycie wody

- ogromne koszty utylizacji zużytego reaktora

Energetyka niekonwencjonalna:

- energia słoneczna - USA 9%

- wiatrowa - USA, Dania, Egipt

- geotermalna - gejzery, gorące gazy, do 800 stopni, Islandia (90%),Nowa Zelandia, Japonia, w Polsce Pyrzyce.

- energia przepływowa - wykorzystuje różnice między przypływem a odpływem, Kanada, Francja, płw. Bretoński, Rosja.

- biogaz - wykorzystuje się odpady, wydziela się metan.

Górnictwo i hutnictwo

Rudy żelaza - magnetyty i hematyty są najbogatszymi rudami żelaza - zawartość metalu waha się od 42% do 72%, limonity i sydenyty mają zawartość żelaza w granicach 27% - 42%. Producentami są: Brazylia (największe zagłębie to Itabira), Wenezuela (wyżyna Gujańska), USA (Messabi koło jeziora górnego, południowe Appalachy), Kanada (płw. Labrador, Kolumbia Brytyjska, Ziemia Baffina), Australia (płw. Kimberley, płaskowyż Hamerley), Chiny (Mongolia wewnętrzna, południowa Mandżuria w rejonie Fusun, Anszan, Hajlongjang), Indie (Damadar), Rosja (zagłębie podmoskiewskie, uralskie, kurska anomalia magnetyczna), Ukraina (Krzywy Róg, Kercz), Szwecja (Kiruna, Gallivare), RPA (Orania), Liberia i Mauretania.

Polska zaprzestała eksploatacji w 1993 roku. Nieeksploatowane złoża są w okolicach Suwałk.

Czynniki lokalizacji hutnictwa żelaza:

• baza surowcowa

• zasoby siły roboczej (jej opłacalność)

Najwięcej hut jest w górnośląskim okręgu przemysłowym (największa w Polsce huta „Katowice” w Dąbrowie Górniczej).

Metale nieżelazne:

Rudy miedzi - czysty metal od 5 - 7 %. Ma duże zastosowanie w gospodarce - jest dobrym przewodnikiem ciepła, miedź jest odporna na korozje (przemysł elektrotechniczny), stosowana do produkcji stopów (cynk, cyna, złoto). Do największych producentów należą: USA, Kanada, Peru, Chile, Zambia, Chiny, Kazachstan, Polska (legnicko - głogowski okręg miedziany, Lubin, Rudna, Polkowice, Sieraszowice).

Polimetale - rudy cynku i ołowiu - powstały w tych samych warunkach geologicznych. Zawsze w rudzie jest więcej cynku w proporcjach 3:7, ołowiu 1:3. Nie rośnie na nie zapotrzebowanie, mają coraz mniejsze zastosowanie. Ołów stosuje się do produkcji szkła (do szlifowania go). Cynk wykorzystywany jest do blendy cynkowej. Producentami są: Australia, Chiny, Japonia, Kazachstan, USA, Polska (Olkusz w kopalni Bukowno, Trzebinia).

Rudy cyny - wykorzystywana do produkcji emalii, do lutowania. Występuje w pasie cynowym: od Chin, płw. Indochiński (Wietnam, Tajlandia, Australia). Drugim miejscem występowania jest Ameryka Łacińska (Brazylia, Boliwia).

Aluminium - boksyty tlenku glinu (kondensaty aluminiowe), hutnictwo jest najbardziej energochłonnym procesem przetwarzania. Największym producentem boksytu jest Australia, następnie Jamajka, Surinam, Gujana, USA, Chiny, Francja, Węgry, Serbia. Producentami aluminium są; USA, Francja, Wielka Brytania, Niemcy, Japonia, Norwegia. Ma coraz większe zastosowanie - rośnie na niego zapotrzebowanie. Jest najlżejszym surowcem, stosowany w wielu dziedzinach przemysłu. Boksyt zaczął być produkowany w Chinach. W Polsce jest huta w Malincu koło Konina.

---