HIERARCHIA AKTÓW PRAWNYCH W POLSCE (art. 87 Konstytucji RP)
Konstytucja
Ratyfikowane umowy międzynarodowe
Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje UE
Ustawy i rozporządzenia z mocą ustawy
Rozporządzenia
Akty prawa miejscowego
Konstytucja to najważniejszy akt prawny w państwie. Określa jego ustrój, kompetencje organów państwowych i relacje między nimi, a także prawa, wolności i obowiązki obywateli.
Ratyfikacja to wyrażenie zgody na związanie się przez państwo treścią umowy przez głowę państwa (w nielicznych państwach przez parlament).
Ustawa to akt prawny o charakterze ogólnym, uchwalany przez parlament w określonym trybie. Formę ustawy muszą mieć takie zagadnienia, jak określenie uprawnień i składu organów państwa, prawa i obowiązki obywateli, budżet państwa i podatki.
Rozporządzenie z mocą ustawy to akt normatywny o mocy równej ustawie - może on zmienić inną ustawę lub ją uchylić. Wydawany jest wyłącznie w czasie stanu wojennego. Rozporządzenie wydaje prezydent na wniosek Rady Ministrów w czasie, gdy nie może się zebrać Sejm. Musi ono jednak zostać zatwierdzone przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.
Rozporządzenie to akt normatywny, który jest wydawany na podstawie ustawy, aby mogła ona być wykonana przez odpowiednią instytucję wykonawczą. W Polsce prawo do wydawania rozporządzeń ma:
Prezydent,
Rada Ministrów,
Prezes Rady Ministrów,
minister kierujący działem administracji rządowej,
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.
Akty prawa miejscowego - obowiązują na obszarze działania organu, który go wydał. Pochodzą one od organów państwa (wojewodów) lub organów samorządów (sejmik wojewódzki, radę powiatu, radę gminy, wójta, burmistrza, prezydenta).
BUDOWA USTAWY
Ustawa zawiera: (obligatoryjnie)
tytuł;
przepisy merytoryczne;
przepisy o wejściu ustawy w życie.
TYTUŁ
rodzaj aktu,
data (uchwalenia),
określenie przedmiotu.
Ustawa wchodzi w życie …
…po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
…po upływie …(dni, tygodni, miesięcy, lat) od dnia ogłoszenia.
…pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu ogłoszenia.
…z dniem …(1 marca 2017 r.)
…z dniem ogłoszenia.
OBLICZANIE TERMINÓW WEJŚCIA W ŻYCIE
Jeżeli termin wejścia w życie określono w dniach nie uwzględnia się dnia ogłoszenia, z wyjątkiem przypadków, gdy ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.
Terminy wejścia w życie określone w tygodniach, miesiącach lub latach kończą się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada dniu ogłoszenia, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca.
Vacatio legis
to okres pomiędzy ogłoszeniem aktu normatywnego a jego wejściem w życie.
Jest to czas na zaznajomienie się obywateli z tekstem aktu i przygotowaniem odpowiednich organów do jego realizacji.
JEDNOSTKI REDAKCYJNE USTAWY
Podstawową jednostką redakcyjną ustawy jest ARTYKUŁ skrót „art.” i cyfra arabska z kropką
Każdą samodzielną myśl ujmuje się w odrębny artykuł. Artykuł w miarę możliwości powinien być jednozdaniowy.
Jeżeli samodzielną myśl wyraża zespół zdań artykuł dzieli się na USTĘP-y
Ustęp oznacza się cyfrą arabską z kropką bez nawiasu - „1.”
W ustawie określanej jako „kodeks” ustępy oznacza się paragrafami „§”
Jeżeli artykuł lub ustęp ma zawierać wyliczenia wprowadza się PUNKT-y
Punkt oznacza się cyfrą arabską z nawiasem z prawej strony - „1)”
W obrębie punktów można dokonać dalszego wyliczenia wprowadzając LITERY.
Litery oznacza się małymi literami alfabetu łacińskiego (z wyłączeniem liter właściwych tylko dla j. polskiego) z nawiasem z prawej strony - „a)”
W obrębie liter można dokonać dalszego wyliczenia wprowadzając TIRET.
Tiret (z fr. łącznik, kreska) - nazwa najmniejszej możliwej jednostki redakcyjnej ustawy.
Oznacza się poziomą kreską (myślnikiem) „-”
ODWOŁYWANIE SIĘ DO PRZEPISÓW - Art.1 ust.1 pkt 3 lit. a tiret drugie
Art.2 § 1 pkt 1 lit. c tiret pierwsze
PRAWO KARNE
PRAWO KARNE (materialne) określa:
jakie czyny uznawane są za przestępstwa,
zasady odpowiedzialności za te czyny
kary i środki karne.
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny - KK
PRAWO KARNE PROCESOWE reguluje zasady postępowania w sprawach karnych.
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego - KPK
PRAWO KARNE WYKONAWCZE reguluje zasady wykonywania kar, środków karnych i zapobiegawczych.
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy - KKW
Ponadto
Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy - KKS
Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks wykroczeń - KW
Ustawa z dnia 24sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia - KPOW
OSTATNIE 2 NIE SĄ USTAWAMI KARNYMI, SĄ SPOKREWNIONE Z PRAWEM KARNYM.
ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ
nie ma przestępstwa bez ustawy - nullum crimen sine lege
nie ma przestępstwa bez winy - nullum crimen sine culpa
nie ma przestępstwa bez społecznej szkodliwości czynu w stopniu wyższym niż znikomy
nullum crimen sine damno sociali magis quam minimo
ZASADA NIERETROAKTYWNOŚCI
lex retro non agit - prawo nie działa wstecz
Ponadto jeżeli w czasie orzekania obowiązuje inna ustawa niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się nową, chyba że stara jest względniejsza dla sprawcy.
ZASADA TERYTORIALNOŚCI
ustawę karną stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium RP, na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, stanowi inaczej.
Koncepcja miejsca popełnienia przestępstwa.
Przestępstwo uważa się za popełnione w miejscu, gdzie sprawca działał lub zaniechał działania, albo w miejscu, gdzie skutek nastąpił lub miał nastąpić. Z powyższego wynika, że miejsc popełnienia przestępstwa może być kilka i wystarczy, że jedno z nich znajdowało się w Polsce, by zastosować zasadę terytorialności.
ZASADA NARODOWOŚCI PODMIOTOWEJ
ustawę karną stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą.
ZASADA NARODOWOŚCI PRZEDMIOTOWEJ
ustawę karną stosuje się do cudzoziemca, który za granicą popełnił przestępstwo skierowane przeciwko interesom Polski jej obywateli i instytucji albo o charakterze terrorystycznym.
Warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą (przez ob. RP jak i cudzoziemca) jest uznanie go przestępstwo również przez ustawę obowiązującą w miejscu jego popełnienia - podwójna przestępność czynu.
Warunek podwójnej przestępności czynu nie jest wymagany jeżeli:
polski funkcjonariusz pełniąc służbę za granicę popełni przestępstwo w związku z wykonywaniem swoich funkcji (np. urzędnik polskiego konsulatu przyjmuje korzyść majątkową za wydanie petentowi wizy),
przestępstwo zostanie popełnione (przez Polaka lub cudzoziemca) w miejscy niepodlegających niczyjej władzy (np. Antarktyda, tratwa na pełnym morzu).
Bez względu na przepisy państwa obcego i obywatelstwo sprawcy polską ustawę karną stosuje się (zawsze) w razie popełnienia określonych przestępstw:
przeciwko bezpieczeństwu RP,
przeciwko polskim urzędom i funkcjonariuszom publicznym,
przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym,
fałszywych zeznań wobec urzędu polskiego,
osiągnięcia korzyści majątkowej na terytorium RP.
PRZESTĘPSTWO
czyn człowieka
zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek
bezprawny
zawiniony
społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy
KLASYFIKACJA PRZESTĘPSTW
ze względu na wagę
a) ZBRODNIA - czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą (art. 7 § 2 kk)
b) WYSTĘPEK - czyn zabroniony zagrożony karą grzywny powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc (art. 7 § 3 kk)
2) ze względu na typ
a) TYP PODSTAWOWY - zasadnicza postać czynu zabronionego, którego treść sformułowana jest zazwyczaj ogólnie.
b) TYP KWALIFIKOWANY - zawiera dodatkowe cechy, które wpływają na zwiększenie stopnia społecznej szkodliwości i zaostrzenie kary.
c) TYP UPRZYWILEJOWANY - zawiera dodatkowe cechy, które wpływają na zmniejszenie społecznej szkodliwości, a tym samym na złagodzenie kary.
3) ze względu na tryb ścigania
a) ŚCIGANE Z OSKARŻENIA PUBLICZNEGO (PUBLICZNOSKARGOWE) - ściganiem zajmuje się oskarżyciel publiczny (z reguły prokurator); prowadzi postępowanie przygotowawcze, sporządza akt oskarżenia i wykonuje czynności oskarżenia przed sądem; dzielą się na:
- ścigane z urzędu - organy ścigania samodzielnie (bez wniosku pokrzywdzonego) wszczynają postępowanie w chwili ujawnienia przestępstwa,
- ścigane na wniosek - organy ścigania podejmują postępowanie jeżeli pokrzywdzony złoży wniosek o ściganie;
b) ŚCIGANE Z OSKARŻENIA PRYWATNEGO (PRYWATNOSKARGOWE) - ściganie jest w zasadzie prywatną sprawą pokrzywdzonego, który jako oskarżyciel prywatny może wnosić i popierać oskarżenie przed sądem (zniesławienie - art. 212 kk, zniewaga - art. 216 kk, naruszenie nietykalności cielesnej - art. 217 kk) .
PODMIOT PRZESTĘPSTWA
Osoba fizyczna, która w chwili popełnienia czynu ukończyła 17 lat . (art. 10 § 1 kk)
NIELETNI - osoba pomiędzy 13, a 17 rokiem życia, która popełniła czyn zabroniony pod groźbą kary.
MŁODOCIANY - sprawca, który nie ukończył 21 lat w chwili popełnienia czynu ani 24 lat w czasie orzekania w I instancji (art. 115 § 10 kk).
Odpowiedzialność karną może ponosić również nieletni, który ukończył 15 lat za popełnienie szczególnie ciężkich przestępstw (art. 10 § 2 kk ):
- zamach na życie Prezydenta RP, zabójstwo, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, spowodowanie niebezpieczeństwa powszechnego, porwanie statku wodnego lub powietrznego, spowodowanie katastrofy, zgwałcenie typu kwalifikowanego, wzięcie zakładnika, rozbój.
PRZEDMIOT PRZESTĘPSTWA
Określone dobro (np. mienie, życie i zdrowie ludzkie) chronione przez prawo karne, przeciwko którym skierowane jest działanie sprawcy.
STRONA PODMIOTOWA PRZESTĘPSTWA
(inaczej strona subiektywna) obejmuje zjawiska psychiczne, które muszą towarzyszyć zewnętrznemu zachowaniu się sprawcy, i które wyrażają stosunek psychiczny sprawcy do czynu.
Strona podmiotowa jest najważniejszą przesłanką winy
RODZAJE WINY
WINA UMYŚLNA:
w zamiarze bezpośrednim - gdy sprawca chce popełnić czyn zabroniony,
w zamiarze ewentualnym - sprawca nie chce popełnić czynu zabronionego, ale przewiduje możliwość jego popełnienia i na to się godzi;
W praktyce zamiar ewentualny występuje zawsze obok jakiegoś zamiaru bezpośredniego, tzn. sprawca chce osiągnąć określony rezultat albo chce zachować się w określony sposób, a jednocześnie uświadamia sobie, że jego zachowanie może wywołać pewien skutek uboczny w postaci czynu zabronionego i na to godzi.
WINA NIEUMYŚLNA:
lekkomyślność - sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego, lecz przypuszcza, że go uniknie,
niedbalstwo - sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia czynu zabronionego, chociaż mógł i powinien ją przewidzieć.
WINA UMYŚLNA - ZAMIAR BEZPOŚREDNI
Sprawca uszkadza cudzą rzecz w ten sposób, że wybija szybę w samochodzie należącym do sąsiada. Jeżeli uświadomił sobie, że ma do czynienia z rzeczą, która nie jest jego własnością (jest cudza), i że to co robi, jest uszkadzaniem rzeczy, a jednocześnie chciał popełnić taki czyn, to dopuścił się przestępstwa z art. 288 kk w zamiarze bezpośrednim.
WINA UMYŚLNA - ZAMIAR EWENTUALNY
X w czasie napadu rabunkowego wiąże i knebluje strażnika banku. Chce w ten sposób pozbawić go na jakiś czas wolności i uniemożliwić wszczęcie alarmu. Przewiduje także taką możliwość, że strażnik wskutek ograniczonych możliwości oddychania poniesie śmierć i godzi się na to. Jeżeli skutek taki rzeczywiście nastąpi, X popełnia umyślne zabójstwo w zamiarze ewentualnym.
WINA NIEUMYŚLNA - LEKKOMYŚLNOŚĆ
X pozostawia broń palną w niezamkniętej szafie. Odnajduje ją jego dziecko, które bawiąc się bronią, powoduje strzał i rani się w nogę. X od dawna zamierzał zamontować w szafie zamek (obawiając się takiego wydarzenia), ale ciągle odkładał to na później. Na razie ograniczał się do surowego ostrzegania dziecka, by nie ważyło się zaglądać do szafy i był przekonany, że taki środek ostrożności na razie wystarczy.
WINA NIEUMYŚLNA - NIEDBALSTWO
Y wyrzucając przez okno ciężki przedmiot, powoduje śmierć przechodnia. Tego rodzaju zachowanie na pewno narusza obiektywny standard ostrożności. Ponadto indywidualnych możliwości Y nie przekraczało przewidzenie rezultatu tego zachowania, chociaż w rzeczywistości go nie przewidywał, a więc po jego stronie zachodzi wina nieumyślna w postaci niedbalstwa.
STRONA PRZEDMIOTOWA
CZYN (zachowanie się) podmiotu - najważniejszy element przestępstwa, opisywany przy pomocy tzw. znamienia czasownikowego (zabija, ujawnia, podrabia),
Zaniechanie - polega na niepodjęciu przez sprawcę działania, do którego był zobowiązany.
SKUTEK - zmiana w świecie zewnętrznym spowodowana zachowaniem sprawcy;
FORMY STADIALNE przestępstwa
Zasadniczą formą popełnienia przestępstwa jest jego dokonanie. W tej formie ujęte są przeważnie typy przestępstw ujęte w Kodeksie karnym i innych ustawach karnych. Odpowiedzialność karną ponieść może również ten, kto dopuszcza się usiłowania , a niekiedy też i przygotowania przestępstwa.
W nauce prawa karnego istnieje pojęcie tzw. pochodu przestępstwa, tzn. schematu przedstawiającego stadia czynu przestępnego. Za jego elementy uważa się:
zamiar,
przygotowanie,
usiłowanie,
dokonanie.
Ad. 1. Zamiar nie może być uznany za formę stadialną przestępstwa, ponieważ przestępstwo musi być czynem, a nie wyłącznie nastawieniem psychicznym człowieka.
Ad. 2. Przygotowanie (art. 16 kk) polega na podjęciu czynności mających stworzyć warunki do popełnienia czynu zabronionego. Polega to w szczególności na wejściu w porozumienie z inną osobą, uzyskiwaniu lub przysposabianiu środków, zbieraniu informacji lub sporządzeniu planu działania.
Przygotowanie jest karalne tylko wtedy gdy ustawa tak stanowi, np. art. 128 § 2, 168, 310 § 4, 270 § 3, 339 § 4 kk.
Ad. 3. Usiłowanie (art. 13 § 1 kk) charakteryzuje wystąpienie 3 elementów:
zamiar popełnienia czynu zabronionego (tylko wina umyślna),
zachowanie się zmierzające bezpośrednio ku dokonaniu,
brak dokonania.
Usiłowanie nieudolne (art. 13 § 2 kk) zachodzi wtedy gdy usiłujący nie zdaje sobie sprawy, że dokonanie jest niemożliwe.
Usiłowanie zagrożone jest taką samą karą jak przestępstwo dokonane.
W praktyce wymierzane są jednak kary niższe niż za dokonanie, a przy usiłowaniu nieudolnym sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę, a nawet odstąpić od jej wymierzenia (art. 14 kk).
PRZYGOTOWANIE - przykład
X zbiera informacje na temat technologii produkcji banknotów. Jeżeli czyni to w celu fałszowania pieniędzy (art. 310 § 1 kk), to jego zachowanie odpowiada pojęciu przygotowania (art. 310 § 4 kk) i jest karalne. Jeżeli natomiast robi to w celu zaspokojenia swojej ciekawości - przygotowanie do przestępstwa nie zachodzi.
USIŁOWANIE - przykłady
Bolek i Lolek, chcąc dokuczyć Toli, wrzucają ją z mostu do rzeki, godząc się na to, że Tola utonie. Jeżeli Tola utonie, będzie to zabójstwo umyślne w zamiarze ewentualnym. Jeżeli Tola zdoła się uratować, potraktujemy zachowanie Bolka i Lolka jako usiłowanie zabójstwa w zamiarze ewentualnym, chociaż nie byłoby to nazwane usiłowaniem w języku potocznym.
Mucha zamierza zabić komara. Wyjmuje z szuflady broń palną (przygotowanie), wkłada ją do torby (przygotowanie), jedzie samochodem na miejsce, gdzie spodziewa się zastać komara (przygotowanie). Po przybyciu na miejsce sięga do torby po broń (usiłowanie) i strzela do komara, chybiając (usiłowanie). Powtórnym, celnym już strzałem powoduje śmierć komara (dokonanie).
USIŁOWANIE NIEUDOLNE - przykłady
Muchomorek i Żwirek włamują się do kasy pancernej, by ukraść ukryte w niej pieniądze. Okazuje się, że kasa była pusta, a więc dokonanie kradzieży z włamaniem było nie możliwe.
Szpieg z Krainy Deszczowców chcąc otruć Smoka Wawelskiego, dosypuje mu do kawy proszku, o którym sądzi, że jest trucizną. W rzeczywistości był to nieszkodliwy środek spożywczy, a więc dokonanie zabójstwa było niemożliwe.
Czerwony Kapturek po otrzymaniu wiadomości o mianowaniu go na stanowisko urzędnika państwowego przyjmuje korzyść majątkową za załatwienie sprawy związanej z nową funkcją. Później okazuje się, że pisemna nominacja określała późniejszą datę rozpoczęcia pełnienia funkcji , a więc w chwili przyjęcia korzyści, dokonanie łapownictwa było niemożliwe.
FORMY ZJAWISKOWE przestępstwa
SPRAWSTWO (art. 18 § 1 kk).
Za sprawstwo odpowiada ten, kto sam wykonuje czyn zabroniony.
WSPÓŁSPRAWSTWO (art. 18 § 1 kk).
Współsprawstwo polega na wykonaniu czynu zabronionego wspólnie z inną osobą (osobami).
SPRAWSTWO KIEROWNICZE (art. 18 § 1 kk).
Za sprawstwo kierownicze odpowiada ten kto:
kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub,
wykorzystując uzależnienie innej osoby, poleca jej wykonanie takiego czynu.
PODŻEGANIE (art. 18 § 2 kk).
Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia czynu zabronionego.
Podżeganie to nakłanianie zindywidualizowanej osoby. Zwracanie się do osób indywidualnie nieoznaczonych, to nawoływanie do popełnienia przestępstwa.
Prowokacja (art. 24 kk) - nakłanianie osoby do popełnienia czynu zabronionego w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego.
Przykład: Bella namawia Edwarda do popełnienia kradzieży z włamaniem, z góry zakładając, że w odpowiednim czasie powiadomi policję, która przyłapie Edwarda na gorącym uczynku
POMOCNICTWO (art. 18 § 3 kk).
Pomocnictwo polega na ułatwianiu innej osobie popełnienia czynu zabronionego w szczególności przez dostarczenie narzędzi, środka przewozu, udzielenie rady lub informacji.
Pomocnictwo może mieć miejsce tylko przed lub w trakcie popełnienia czynu.
Do pomocnictwa nie zalicza się:
Poplecznictwa - udzielanie sprawcy pomocy po popełnieniu przestępstwa.
Paserstwa - ułatwienie sprawcy korzystania z owoców przestępstwa.
WYŁĄCZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ
I. Wyłączenie bezprawności czynu.
Obrona konieczna (art. 25 kk) - polega na odpieraniu bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione.
Stan wyższej konieczności (art. 26 kk) - polega na ratowaniu dobra chronionego prawem kosztem innego dobra o niższej wartości.
Działanie w ramach uprawnień i obowiązków- np. użycie środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy.
Karcenie nieletnich - art. 96 KRO - osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę i pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych.
Dopuszcza się jednak np.:
kontrolę korespondencji (art. 267 kk),
zamknięcie w pokoju w celu wyegzekwowania zakazu wyjścia z domu (art. 189 kk),
zabronienie dziecku uczestnictwa w rytuałach sekty (art. 194 kk),
usunięcie niewłaściwych czy niebezpiecznych treści lub gier z komputera dziecka (art. 268 kk)
Ryzyko sportowe:
- jeżeli dyscyplina sportu jest dozwolona,
- zostały zachowane ustalone reguły,
sprawca nie odpowiada za negatywne następstwa zdarzenia.
Zwyczaj:
- wręczanie prezentów nie mających charakteru łapówki,
- naruszanie nietykalności cielesnej - np. śmigus-dyngus.
II. Wyłączenie winy.
Niepoczytalność (art. 31 § 1 kk)
brak możliwości rozpoznania znaczenia swego czynu lub pokierowania swoim postępowaniem,
Wprawienie się w stan odurzenia nie wyłącza winy.
Rozkaz przełożonego - żołnierz wykonując rozkaz nie popełnia przestępstwa chyba, że z winy umyślnej - koncepcja umiarkowanego posłuszeństwa.
KARA (kryminalna)
to osobista dolegliwość ponoszona przez sprawcę jako odpłata za przestępstwo, wyrażająca potępienie popełnionego przez niego czynu i wymierzona w imieniu państwa przez sąd.
KATALOG KAR (art. 32 kk)
GRZYWNA (art. 33 kk)
Wymierzana jest w stawkach dziennych od 10 do 540 w wysokości od 10 do 2 000 zł na jedną stawkę.
2) OGRANICZENIE WOLNOŚCI (art. 34 kk)
Trwa od 1 do 12 miesięcy, skazany nie może bez zgody sądu zmienić miejsca stałego pobytu, ma obowiązek wykonywania nieodpłatnej pracy na cele społeczne.
3) POZBAWIENIE WOLNOŚCI (art. 37 kk)
Trwa od 1 miesiąca do 15 lat; w tym czasie skazany poddawany jest procesowi resocjalizacji, wdrażany jest do pracy co w konsekwencji ma zapewnić wyrobienie właściwej postawy i przeciwdziałać powrotowi do przestępstwa.
4) 25 LAT POZBAWIENIA WOLNOŚCI.
5) DOŻYWOTNIE POZBAWIENIE WOLNOŚCI.
ŚRODKI KARNE (art. 39 kk)
dodatkowa dolegliwość wymierzona sprawcy przestępstwa obok lub niekiedy zamiast kary.
1. POZBAWIENIE PRAW PUBLICZNYCH utrata m.in. czynnego i biernego prawa wyborczego, orderów, odznaczeń i tytułów honorowych.
2. ZAKAZ ZAJMOWANIA OKREŚLONEGO STANOWISKA, WYKONYWANIA OKREŚLONEGO ZAWODU LUB PROWADZENIA OKREŚLONEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
jeżeli sprawca nadużył stanowiska lub zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.
3. ZAKAZ PROWADZENIA POJAZDÓW
można orzec za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji; obowiązkowo jeżeli sprawca był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia.
4. PRZEPADEK
przedmiotów lub korzyści majątkowych mających związek z przestępstwem,
przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie i obrót jest zakazany.
5. OBOWIĄZEK NAPRAWIENIA SZKODY
Sąd może (na wniosek pokrzywdzonego - musi) orzec obowiązek naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody w całości lub w części lub zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.
6. NAWIĄZKA
Ma charakter głównie odszkodowawczy, a w mniejszym stopniu represyjny. Może być orzeczona na rzecz pokrzywdzonego lub cel społeczny.
Klasyczna nawiązka - obowiązek uiszczenia na rzecz poszkodowanego kwoty podwójnej wysokości w stosunku do wyrządzonej szkody (np. art. 290 § 2 kk - wyrąb lub kradzież drzewa).
W innych przypadkach wysokość nawiązki nie może przekroczyć 100 tyś. zł.
7. ŚWIADCZENIE PIENIĘŻNE
Sąd może orzec obowiązek wpłacenia określonej kwoty na rzecz stowarzyszenia, organizacji społecznej głównie w sytuacji gdy odstąpiono od wymierzenia kary.
8. PODANIE WYROKU DO PUBLICZNEJ WIADOMOŚCI
Sąd może zastosować ww. środek jeżeli uzna za go celowy ze względu na społeczne oddziaływanie o ile nie naruszy to interesu pokrzywdzonego. Kodeks karny nie określa formy publikacji.
ZMIANA KARY ORZECZONEJ
Warunkowe przedterminowe zwolnienie z reszty odbywania kary
Kary zastępcze i zmiana kar w toku ich wykonania.
Ułaskawienie.
Amnestia.
2. Kary zastępcze i zmiana kar w toku ich wykonania.
Grzywna nieuiszczona w terminie 30 dni podlega ściągnięciu w trybie egzekucji.
Jeżeli nie można jej ściągnąć w ten sposób, sąd może zamienić grzywnę na pracę społecznie użyteczną.
Jeżeli i ta forma nie będzie skuteczna, sąd orzeka wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności (1 dzień p.w. = 2 stawki dzienne).
3. Ułaskawienie.
Prezydent RP stosuje prawo łaski - art. 139 Konstytucji RP.
Ułaskawienie może nastąpić na prośbę skazanego skierowaną poprzez sąd i Prokuratora Generalnego do Prezydenta RP.
Postępowanie w sprawie ułaskawienia może też wszcząć z urzędu Prok. Gen.
Decyzję w sprawie podjęcia czynności w sprawie ułaskawienia może również podjąć sam Prezydent RP.
Akt łaski nie zmienia wyroku sądu i nie podważa winy skazanego
Jest to akt o charakterze indywidualnym.
W ramach prawa łaski można m.in.:
zmniejszyć orzeczoną karę,
darować ją w całości,
zadecydować o zatarciu skazania.
4. Amnestia.
Jest aktem generalnym, przewidującym złagodzenie lub darowanie kar. Wymaga formy ustawy.
W przeciwieństwie do abolicji nie obejmuje darowanie i puszczenia w niepamięć przestępstwa.
Przypadkami, w których najczęściej dochodzi do amnestii są przepełnienie aresztów śledczych i jednostek penitencjarnych - dotyczą wtedy spraw o małym ciężarze gatunkowym.
Innymi okolicznościami przyczyniającymi się do realizacji działań amnestyjnych są np. święta państwowe, objęcie władzy przez następcę tronu bądź urodziny władcy (co ma świadczyć o jego wspaniałomyślności).
PRZEDAWNIENIE
polega na tym, że po upływie określonego czasu nie można wszcząć postępowania karnego, wydać wyroku lub wykonać kary.
Rodzaje przedawnienia
Przedawnienie ścigania (art. 101 kk).
Karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło min. 5 (występek zagrożony karą p.w. do 3 lat ) lub max - 30 lat (zbrodnia zabójstwa).
W sprawach ściganych z oskarżenia prywatnego:
3 lata lub
1 rok od dnia, kiedy poszkodowany dowiedział się kto jest sprawcą.
Przedawnienie wyrokowania(art. 102 kk).
Jeżeli w przewidzianym okresie wszczęto postępowanie karne przeciwko osobie, to karalność przestępstwa (możliwość wydania prawomocnego wyroku) ustaje z upływem max 10 lat od zakończenia tego okresu.
Przedawnienie wykonania kary (art. 103 kk).
Nie można wykonać kary jeżeli od uprawomocnienia się wyroku upłynęło max 30 lat.
ZATARCIE SKAZANIA
polega na uznaniu osoby skazanej za niekaraną.
Skazanie może być zatarte automatycznie po upływie określonego czasu (max 10 lat) lub na wniosek skazanego.
Wpis o skazaniu usuwa się z Krajowego Rejestru Karnego.
PROCES KARNY - WIADOMOŚCI OGÓLNE
PROCES KARNY jest to prawnie uregulowana działalność zmierzająca do ustalenia czynu zabronionego, wykrycia sprawcy, osądzenia go za ten czyn i ewentualnie wykonania kary.
STADIA PROCESU KARNEGO
1. Postępowanie przygotowawcze.
Jego celem jest wstępne przygotowanie sprawy do rozpoznania sądowego.
Rozpoczyna się z chwilą wydania postanowienia o wszczęciu:
- śledztwa - zasadniczy tryb postępowania,
- dochodzenia - forma uproszczona do spraw o mniejszym ciężarze gatunkowym.
Jeżeli przed wydaniem postanowienia wykonano czynności procesowe (np. zatrzymanie osoby), to postępowanie rozpoczyna się z chwilą podjęcia pierwszej czynności.
Postępowanie przygotowawcze prowadzi prokurator lub inne organy, m.in. Policja, SG, ABW, SC, CBA.
Postępowanie przygotowawcze składa się z 2 faz:
postępowanie w sprawie (in rem) - do wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów,
postępowanie przeciwko osobie (in personam) - po wydaniu ww. postanowienia.
PODEJRZANY
Prawo prasowe zakazuje mediom podawania danych osobowych osób podejrzanych - niezależnie od tego, czy pełnią one funkcje publiczne. Podanie nazwiska w kontekście śledztwa powoduje, że dobre imię danej osoby jest naruszone, gdyż jest ona postrzegana piętnująco
Postępowanie przygotowawcze kończy się umorzeniem lub wniesieniem do sądu aktu oskarżenia.
2. Postępowanie jurysdykcyjne (sądowe) - OSKARŻONY
Od wniesienia aktu oskarżenia do wydania przez sąd prawomocnego wyroku.
Składa się z dwóch zasadniczych części:
1) postępowania przed sądem I instancji:
wstępna kontrola oskarżenia,
rozprawa, w czasie której przeprowadza się postępowanie dowodowe (m.in. przesłuchanie oskarżonego, świadków, biegłych przeprowadzenie dowodów rzeczowych),
wydanie wyroku (nieprawomocnego).
2) postępowania odwoławczego - apelacyjnego.
apelację należy wnosić, do sądu odwoławczego za pośrednictwem sądu pierwszej instancji, w terminie 14 dni od daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem.
3. Postępowanie wykonawcze - SKAZANY - wykonanie wyroku.
POJĘCIE I RODZAJE DOWODÓW
DOWÓD - w postępowaniu karnym to każdy dopuszczalny przez kpk środek służący ustaleniu okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.
Rodzaje dowodów
Wyjaśnienia oskarżonego - są środkiem dowodowym, a jednocześnie środkiem obrony, oskarżony nie odpowiada za składanie fałszywych wyjaśnień.
Zeznania świadków.
Świadek ma obowiązek:
- stawienia sie na wezwanie (możliwe przesłuchanie na odległość),
- złożenia zeznania,
- mówienia prawdy i niezatajania prawdy.
Świadek ma prawo odmowy zeznań
Biegli (opinie), tłumacze , specjaliści (zeznania).
Oględziny:
miejsca, rzeczy, osoby;
Otwarcie zwłok
w celu ustalenia przyczyny zgonu i rodzaju śmierci oraz, czy doszło do niej w skutek przestępstwa, samobójstwa, czy nieszczęśliwego wypadku;
Eksperyment procesowy
doświadczenie albo odtworzenie przebiegu zdarzenia lub jego fragmentów
7. Wywiad środowiskowy
Przeprowadza kurator sądowy; ma dostarczyć sądowi przede wszystkim informacji potrzebnych do oceny osoby oskarżonego, jego zachowania w środowisku, w którym przebywa.
Okazanie stanowi odrębną dowodową czynność procesową, w wyniku której uzyskuje sie dowód w postaci oświadczenia o rozpoznaniu danej osoby lub rzeczy w efekcie percepcji zmysłowej. Jego przeprowadzenie wymaga sporządzenia protokołu.
Okazanie powinno być przeprowadzone tak , aby wyłączyć sugestię.
Konfrontacja podobnie jak okazanie dotyczy osób przesłuchiwanych, z tym ze polega na konfrontowaniu tychże , czyli stawienie wzajemnie do oczu w celu wyjaśnienia sprzeczności zawartych w ich dotychczasowych zeznaniach czy wyjaśnieniach.
Treść filmowa lub magnetofonowa to samoistny dowód stanowiący zapis obrazu bądź dźwięku. Sam zapis jest tu środkiem dowodowym , a jego obejrzenie lub odsłuchanie -sposobem przeprowadzenia dowodu. Zapis obrazu lub dźwięku pozostać może także poza postępowaniem karnym jako efekt działań operacyjnych.
Fotografia jako statyczny zapis obrazu zdarzenia i jego fragmentów , śladów i dowodów przestępstwa , rzeczy albo osoby. Fotografia jest podobnie jak dynamiczny zapis obrazu(film, wideo)dowodem samoistnym, gdzie obraz jest środkiem dowodowym, a obejrzenie fotografia sposobem przeprowadzenia dowodu. W razie wątpliwości , czy nie stanowi ona tzw. fotomontażu, powinna stać się przedmiotem opinii biegłego.
OBRONA KONIECZNA
KONTRATYP - okoliczność wyłączająca bezprawność czynu
OBRONA KONIECZNA - jeden z przykładów kontratypu - uregulowany w art. 25 kodeksu karnego.
Art. 25. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.
§ 2. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
§ 3. Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.
ZAMACH
Zachowanie człowieka, które stwarza niebezpieczeństwo dla dobra chronionego prawem. Zachowanie to musi się wykazywać się zdolnością do zniszczenia, uszkodzenia lub utraty dobra chronionego prawem.
Zamach, to przede wszystkim DZIAŁANIE, ale możliwy jest też zamach przez ZANIECHANIE.
PRZESTĘPSTWA TRWAŁE
Zamach trwa tak długo, jak długo zamachowiec utrzymuje stan bezprawny. Jeżeli sprawca dokonuje zamachu na wolność człowieka, albo wdziera się do cudzego domu, to zamach trwa, dopóki ofiara nie odzyska wolności albo intruz nie opuści cudzego mieszkania.
PRZESTĘPSTWA MOMENTALNE - np. zamach słowny na godność lub cześć człowieka.
Wypowiedzenie obraźliwego słowa jest już zamachem spełnionym i zaatakowany traci (?) prawo do obrony. Obrona jest dopuszczalna jeżeli z towarzyszących okoliczności wynika, iż sprawca dopuści się dalszych znieważających wypowiedzi.
ZAKRES DÓBR CHRONIONYCH - „ jakiekolwiek dobro chronione prawem”: życie, zdrowie, wolność, wolność seksualna, własność i inne prawa majątkowe (użytkowanie, zastaw, służebność, hipoteka, …), cześć (dobre imię, dobra sława), godność osobista, nietykalność mieszkania (mir domowy), tajemnica korespondencji, swoboda wypowiedzi, swoboda dysponowania własnym wizerunkiem, włożona praca (napastnik rozrzuca cudze rzeczy, meble).
Prawo obrony koniecznej przysługuje nie tylko właścicielowi, ale też bezpośredniemu posiadaczowi, a także osobie trzeciej.
BEZPRAWNOŚĆ ZAMACHU
Tylko zachowanie (zamach) człowieka (nie zwierzęcia) można rozpatrywać w kategoriach prawności lub bezprawności.
BEZPRAWNOŚĆ, to przedmiotowa sprzeczność z obowiązującym porządkiem prawnym niezależnie od tego, czy osoba dokonująca zamachu uświadamia sobie bezprawny charakter podjętego czynu, a nawet od tego, czy jest podmiotem zdolnym do ponoszenia odpowiedzialności.
W pełni dopuszczalna jest obrona konieczna gdy atakującym jest:
chory umysłowo, nieletni, osoba działająca w błędzie (np. myśliwy składający się do strzału do innego myśliwego biorąc go za zwierzynę na skutek mroku), osoba dokonująca zamachu w godziwym celu (np. wdziera się do cudzego domu celem odebrania własnej, wypożyczonej właścicielowi domu rzeczy, której ten nie chce zwrócić).
Obronę konieczną uzasadnia czyn sprzeczny nie tylko z prawem karnym, ale również z prawem cywilnym np.:
zaoranie cudzego gruntu, naruszenie posiadania (mienia), uniemożliwienie dostępu do urządzeń sanitarnych w lokalu,
Obronę konieczną uzasadnia ZAMACH RZECZYWISTY a nie urojony. Rzeczywistość zamachu polega na tym, że dobro chronione prawem zostało naruszone lub zagrożone realnie.
Obrona konieczna - przed obroną konieczną urojoną - jest dopuszczalna
Listonosz (wędrowiec), błędnie wzięty za rabusia, ma prawo bronić się przed „obroną” właściciela domu.
ZAMACH ZGODNY Z PRAWEM Nie można uznać za bezprawny zamach takiego zachowania, które wprawdzie narusza cudze dobro, lecz jest zgodne z prawem. Są tu możliwe 2 sytuacje:
działanie funkcjonariusza publicznego,
działanie innej osoby na podstawie przysługującego jej prawa.
PROWOKACJA - Niegrzeczność, złośliwość nie daje podstaw do obrony koniecznej. Zamach na niegrzecznego jest bezprawny i może on zastosować obronę konieczną.
Celowe sprowokowanie (prowokacja przestępna) innej osoby do ataku, aby następnie pod pozorem wykonywania obrony koniecznej ugodzić w jego dobro NIE JEST obroną konieczną. NIE zachodzi obrona konieczna ”jeżeli dwaj osobnicy wzajemnie się prowokują w sposób świadczący o istnieniu zgody na podjęcie walki wręcz, w wyniku czego dochodzi do starcia między nimi”.
BEZPOŚREDNIOŚĆ ZAMACHU
Przy badaniu bezpośredniości największe znaczenie ma ustalenie punktu POCZĄTKOWEGO i KOŃCOWEGO zamachu, wobec którego wolno podjąć akcję obronną.
„CIĄGŁOŚĆ” ZAMACHU
Nie przerywa bezpośredniości zamachu krótka przerwa czy też taktyczne wycofanie się, jeżeli z przebiegu zajścia jednoznacznie wynika, że zmierza do ponowienia ataku. Dopiero trwałe uniemożliwienie napastnikowi kontynuowania zamachu uznać można za jego zakończenie.
ZAKOŃCZENIE ZAMACHU
O ustaniu bezpośredniego zamachu można mówić dopiero wtedy, gdy nastąpiło trwałe uniemożliwienie napastnikowi kontynuowania zamachu, albo gdy z okoliczności zdarzenia wynika, że ostatecznie poniechał on zamiaru kontynuowania zamachu.
PRZESTĘPSTWA TRWAŁE
Napad uważa się za trwający tak długo, jak długo bezpośrednio grozi wyrządzenie nowego lub powiększenie już wyrządzonego naruszenia prawa. Nie ma więc znaczenia chwila formalnego ukończenia przestępstwa (kradzież, porwanie).
ODPIERANIE ZAMACHU
Odpierać, to tyle co zmuszać do odwrotu, do cofnięcia się, odstąpienia od czegoś, odrzucać, odepchnąć kogoś siłą. Odpieranie zamachu najczęściej polega na działaniu, ale też może polegać na zaniechaniu (właściciel psa nie powstrzymuje go, kiedy ten atakuje napastnika). Działanie może polegać na zachowaniu ofensywnym (atak) jak i defensywnym (parowanie uderzeń).
Do obrony koniecznej nie zaliczymy ucieczki, unikania ciosów, wzywania pomocy.
ODPIERANIE ZAMACHU - ŚRODKI
Bezprawny zamach można odpierać wszelkimi dostępnymi środkami, które są w danych warunkach konieczne, nie wyłączając broni (nawet posiadanej nielegalnie) lub innego niebezpiecznego narzędzia.
„POMOC KONIECZNA” - Obrona konieczna przed zamachami na dobra innych jednostek.
ZGODA OSOBY TRZECIEJ na „POMOC KONIECZNĄ”
Działanie w obronie dobra osoby trzeciej jest niedozwolone gdy właściciel rezygnuje z dobra zagrożonego.
„POMOC KONIECZNA” WBREW WOLI OSOBY ZAGROŻONEJ
Jedynie wówczas, gdy dobro ma w prawie tę wartość, iż prawo to nie pozwala pokrzywdzonemu na swobodne dysponowanie nim (np. życie, zdrowie), można i należy podjąć obronę przed zamachem nawet wtedy, gdy osoba zagrożona wyraźnie tego sobie nie życzy.
PRZEDMIOT OBRONY KONIECZNEJ
Przedmiotem (adresatem) działań obronnych może być tylko osoba napastnika i jej dobra.
Nie jest obroną konieczną akcja, która dla odparcia dotyka osobę trzecią, jak np.
wybicie szyby w cudzym mieszkaniu, aby przywołać kogoś na pomoc,
rzucenie w napastnika kosztownej wazy stanowiącej cudzą własność,
zasłonięcie się przed zamachem inną osobą, którą trafia cios zamachowca.
Jednak gdy obronie podlega dobro o wartości wyższej niż dobro (nawet cudze) użyte do odparcia zamachu (szyba w oknie, kosztowna waza), to takie zachowanie jest dopuszczalne.
NARUSZENIE DÓBR ZAMACHOWCA - Działający w obronie koniecznej nie ponosi odpowiedzialności za naruszenie dóbr napastnika (naruszenie nietykalności cielesnej, uszkodzenie lub zniszczenie przedmiotów, których napastnik użył, uszkodzenie ciała napastnika, spowodowanie rozstroju zdrowia lub nawet śmierć).
Umyślne pozbawienie życia w obronie koniecznej dopuszczalne jest w razie odpierania zamachu na osobę, a nie np. na mienie - art.2 ust.2 lit. a Europejskiej Konwencji Ochrony Praw Człowieka
NIE JEST OBRONĄ KONIECZNĄ
instalowanie środków zabezpieczających np. podłączenie prądu elektrycznego, druty kolczaste, tzw. samostrzały.
GRANICE OBRONY KONIECZNEJ
Tylko takie odpieranie zamachu mieści się w granicach obrony koniecznej, które w stosunku do tegoż zamachu jest :
konieczne - KIEDY (czas) i w jakich warunkach wolno odpierać zamach,
współmierne - W JAKI SPOSÓB odpierać zamach, czym i jak miarkować działanie obronne (proporcja dóbr oraz stosunek intensywności obrony do zamachu).
KONIECZNOŚĆ OBRONY - SKUTEK
Ocena czy działanie nie przekroczyło dopuszczalnych granic powinna być dokonywana z punktu widzenia momentu zamachu i jego odpierania, a nie przez pryzmat jego skutków.
Właściwości napastnika i broniącego się
Na ocenę niebezpieczeństwa zamachu i dopuszczalnego sposobu obrony mają wpływ cechy napastnika i broniącego się jak np.:
właściwości fizyczne (silny, słaby, wady), wiek, stan psychofizyczny (nieletniość, niepoczytalność, nietrzeźwość, stan lęku, agresywność), liczba napastników i broniących się.
ŚRODKI ZAMACHU oraz OBRONY
Działający w obronie koniecznej można użyć takich środków, jakie uważa w konkretnych okolicznościach za niezbędne do odparcia zamachu. Dopuszczalne jest użycie niebezpiecznego narzędzia nawet w sytuacji, gdy atakujący używa jedynie siły fizycznej, o ile napadnięty nie dysponował innym środkiem obrony. Ważny jest jednak UMIAR w jego użyciu.
SPOSÓB ZAMACHU oraz OBRONY
Aby obrona konieczna mogła osiągnąć swój cel, musi być SKUTECZNA. Obrona musi więc być intensywniejsza od zamachu. W obliczu odpierania bezprawnego zamachu jakieś zasady „równości broni” czy rycerskiej walki nie mogą obowiązywać, chociaż nie oznacza to dopuszczalności stosowania środków tak drastycznych, że nie liczących się z życiem lub zdrowiem napastnika.
SPOSÓB ZAMACHU oraz OBRONY a STAN PSYCHICZNY
W ferworze walki broniący się nie zawsze wie, czy napastnik posiada i użyje niebezpiecznego narzędzia, jaką szkodę może mu wyrządzić i jak dalej rozwinie się sytuacja. Ważne są też okoliczności jak np.: miejsce (teren odludny, park), pora dnia, możliwość sięgnięcia przez napastnika po niebezpieczny przedmiot, dynamika zajścia (potęgowanie się lub łagodzenie niebezpieczeństwa).
PRZEKROCZENIE GRANIC OBRONY KONIECZNEJ - RODZAJE PRZEKROCZEŃ
EKSCES INTENSYWNY - Niewspółmierność obrony do niebezpieczeństwa zamachu
EKSCES EKSTENSYWNY - Niewspółczesność obrony do zamachu - obrona przedwczesna lub spóźniona.
Nie istnieją żadne ogólnoteoretyczne kryteria współmierności środków i sposobu obrony do niebezpieczeństwa zamachu. Prawidłowa ocena zależy od szczegółowej analizy konkretnego zdarzenia, a zwłaszcza dynamiki zamachu, która determinuje stopień zagrożenia. Ocena ta musi być dokonywana z punktu widzenia PRZEBIEGU ZDARZENIA, A NIE przez pryzmat SKUTKÓW.