Dziecko leworęczne w przedszkolu i w szkole

Lateralizacja to dominacja czynnościowa narządu ruchu (nogi i ręki), zmysłu (oka i ucha) po jednej stronie ciała. Proces lateralizacji u dzieci przebiega w różnym tempie i z różną siłą.

Wyróżnić można kilka typów lateralizacji:

• lateralizacja jednorodna: prawostronna lub lewostronna;

• lateralizacja niejednorodna: skrzyżowana, nieustalona, obustronna.

Z wiekiem dziecka typ lateralizacji jednorodnej zwiększa się, maleje liczba dzieci o słabej lateralizacji lub dzieci obustronnych. Przewaga czynnościowa jednej ręki nad drugą jest ściśle powiązana z przewagą czynnościową jednej z półkul mózgowych. U praworęcznych dominuje półkula lewa i odwrotnie u leworęcznych dominuje półkula prawa.

Dominacja lateralna rozwija się wraz z rozwojem motorycznym dziecka. Dzieci bardzo wcześnie zaczynają posługiwać się rękoma. Rozwierają palce i chwytają każdą rzecz, która znajdzie się w ich zasięgu. Przyciągają przedmioty do siebie i odpychają je, często rzucają je na podłogę. Większość od najwcześniejszego dzieciństwa ssie kciuk. Dość wcześnie uczą się machać rękami, pokazywać palcem i manipulować zabawkami i innymi przedmiotami. Kiedy dzieci zaczynają samodzielnie się przemieszczać, używają przy tym zarówno nóg jak i rąk; później kiedy zaczynają stawać, pomagają sobie rękoma, podciągając się na nich lub podpierając się nimi.

Wiek, w którym dzieci zaczynają ujawniać preferencje lateralne może być bardzo różny, pierwsze wyraźne oznaki pojawiają się zwykle między dwunastym miesiącem a piątym rokiem życia, przy czym za średnią przyjmuje się wiek trzech lat.

Najprostszy sposób ustalenia dominacji to przeprowadzenie testu składającego się z kilku prób, które dziecko musi wykonać:

I. Ustalenie dominacji ręki:

• Wkładanie 5 koralików do buteleczki.

• Krajanie plastykowym nożykiem wałeczków z plasteliny.

• Nawlekanie koralików na drucik (30 sztuk)

• Obrysowywanie szablonu koła.

II. Ustalenie dominacji oka:

• Zaglądanie do butelki (z ciemnego szkła).

• Zaglądanie do telewizorka (mała zabawka).

• Oglądanie przedmiotów w pokoju przez lunetkę.

III. Ustalenie dominacji nogi:

• Skakanie na jednej nodze.

• Kopanie piłki

• Wykonanie tzw. jaskółki (stanie na jednej nodze).

• Wychodzenie na krzesło.

Powyższe próby można z ciekawości przeprowadzić na własny użytek z dzieckiem w domu. Podczas wykonywania ćwiczeń należy dokładnie obserwować dziecko. Szczególną uwagę zwrócić na odruchową reakcje dziecka np. odruchowy wybór ręki czy oka. Ćwiczenia tego typu można powtórzyć kilkakrotnie, jednak nie kilka razy pod rząd tę samą próbę, gdyż dziecko może zorientować się i wykonywać je nieprawidłowo. Należy zwracać uwagę na tempo pracy podczas wykonywania prób. Badanie należy przeprowadzić w formie zabawowej tak, aby nie nużyć dziecka.

Dziecko leworęczne znajduje się zazwyczaj w sytuacji o wiele trudniejszej niż jego praworęczni rówieśnicy. Szczególnie początki nauki szkolnej, przede wszystkim zaś początki nauki pisania bywają trudne, a nawet szokujące. Najczęściej w klasie I szkoły podstawowej dziecko leworęczne różni się od swoich kolegów. Odrębność ta połączona jest z kłopotami i trudnościami technicznymi, a nierzadko z zaburzeniami utrudniającymi naukę pisania i czytania.

Pismo dzieci leworęcznych często jest brzydkie, tempo pisania wolne. Dzieci leworęczne mogą mieć problemy z przyswojeniem nawyków ruchowych związanych z aspektem kierunkowym pisma tj. pisaniem od lewej do prawej strony. Może wystąpić pismo lustrzane. Dziecko leworęczne nie może w sposób ciągły kontrolować tego co pisze, gdyż zasłania ręką napisany tekst. Również ustawienie pióra czy ołówka wobec kartki może sprawić dziecku trudność.

Dzieci leworęczne często popełniają specyficzne błędy w pisaniu takie jak:

• statyczne odwracanie liter ( mylenie liter o podobnych kształtach lecz innym położeniu w przestrzeni względem osi poziomej p-b, i osi pionowej d-b);

• dynamiczne odwracanie liter (przestawianie, zmiana kolejności liter);

• opuszczanie i dodawanie liter, sylab wyrazów;

• błędne odtwarzanie liter (niedokładne odczytywanie i zapisywanie liter).

Wskazówki dotyczące rysowania lub pisania lewą ręką

Już we wczesnym okresie przedszkolnym należy dziecku umożliwić rysowanie na płaszczyźnie o dużej powierzchni np. na tablicy. Umożliwi mu to korzystanie z siły większych mięśni ramion i palców. Lampę powinniśmy ustawić z prawej strony biurka, cień lewej ręki nie będzie utrudniał pisania

Dzieci leworęczne powinno się zachęcać do trzymania ołówka przynajmniej dwa centymetry powyżej grafitu, by mogły widzieć to co piszą. Wskazane jest jak najdłuższe posługiwanie się ołówkiem. Ułatwieniem dla nich może być korzystanie ze specjalnych nakładek na ołówki i pióra, które są tak uformowane, że pasują do kształtu kciuka i palca wskazującego. Pomagają one dziecku opanować prawidłowy sposób trzymania narzędzia pisarskiego. Dziecko powinno używać nasadki do tego czasu, aż wyrobi sobie nawyk i utrwali prawidłowy chwyt dowolnego przyboru graficznego. Należy przypominać dziecku, by zbyt mocno nie przyciskało ołówka czy pióra do kartki oraz by ich nie ściskało w palcach. Ze względu na to, że osoby leworęczne raczej pchają ołówek, niż wodzą nim po kartce, lepsze są dla nich ołówki miękkie. Dobrze jest też wypróbować różne rodzaje piór i długopisów, aż znajdzie się taki, który będzie gładko przesuwał się po kartce. Obecnie dostępne są już w sklepach pióra dla osób leworęcznych, w których stalówka ustawiona jest pod katem, dzięki czemu nie czepia się papieru.

Kiedy dziecko przystępuje do rysowania lub pisania, zeszyt czy też kartkę papieru należy położyć po lewej stronie jego ciała i obrócić zgodnie z ruchem zegara o około dwudziestu stopni. Pomoże to w osiągnięciu prawidłowej pozycji dłoni poniżej linii pisma. Dziecko powinno przytrzymywać zeszyt prawą ręką, umieszczając ją pośrodku lub po prawej stronie kartki, nie zaś tuż pod linią pisma. Aby ułatwić wycinanie należy dzieciom kupić nożyczki dla leworęcznych.

Jeśli w szkole są dwuosobowe ławki, dzieci leworęczne powinny siedzieć po ich lewej stronie lub z leworęcznym kolegą, aby zapobiec uderzaniu się łokciami z osobą praworęczną. Podczas siedzenia w ławce stopy powinny być oparte na podłodze, a plecy wyprostowane.

Lewa ręka powinna osiągnąć taką sprawność ruchową, aby dziecko ze swobodą rysowało i wykonywało różnorodne ćwiczenia graficzne, wówczas bez trudu poradzi sobie z opanowaniem umiejętności pisania.

Pomoc dzieciom leworęcznym w przygotowaniu do nauki szkolnej jest im bardzo potrzebna. Już w wieku przedszkolnym należy angażować dziecko w różne ćwiczenia i zabawy.

Propozycje zabaw i ćwiczeń przygotowujących dziecko leworęczne lub oburęczne do pisania:

1. Ćwiczenia poprawiające sprawność ruchową

całego ciała:

1. zabawy rzutne i skoczne: gra w klasy, zabawy ze skakanką, gra w piłkę;

2. ćwiczenia na równoważni;

3. zabawy rytmiczne;

2. Ćwiczenia rozwijające motorykę rąk:

1. ćwiczenia kończyn górnych:

• wymachy w górę w przód - jedną ręką, dwoma rękami;

• wymachy rąk wyprostowanych;

• podnoszenie i opuszczanie rąk wyprostowanych w górę, w dół

2. krążenie kończyn:

• krążenie wyprostowanej ręki;

• krążenie przedramienia;

ruchy obu kończyn na przemian:

• ruchy obu rąk ugiętych w łokciach i nadgarstkach przed sobą;

• ruchy rąk z dłońmi rozchylonymi na boki;

• ruchy rąk w kierunku ust;

• krzyżowanie ramion w górze, za głową;

• itp.

3. Ćwiczenia dłoni:

1. wymachy dłońmi;

2. krążenie dłońmi;

3. ćwiczenia dwóch dłoni

4. ćwiczenia dłoni i pięści

5. układanie modeli z dłoni;

4. Ćwiczenia palców:

1. kiwanie palcami;

2. krążenie palców;

3. pocieranie o siebie palcami;

4. przebieranie palcami;

5. stukanie palcami;

6. składanie i rozkładanie palców;

7. układanie modeli z palców;

5. Ćwiczenia poprawiające precyzję ruchów rąk:

1. zabawy manipulacyjne:

• nawlekanie koralików;

• przyszywanie guzików;

• przewlekanie sznurka przez dziurki;

• ugniatanie kuleczek z papieru i plasteliny

• wycinanie papieru;

• wydzieranki

2. zabawy konstrukcyjne:

• budowanie z drewnianych klocków;

• mały architekt;

• zabawy dydaktyczne:

• puzzle;

• układanki;

• mozaika geometryczna;

• zajęcia plastyczne:

• modelowanie w glinie i plastelinie;

• malowanie palcem;

• malowanie pęczkiem waty;

• rysowanie za pomocą różnych narzędzi;

6. Ćwiczenia regulujące napięcie mięśniowe rąk:

• kreślenie wzorów na tackach z piaskiem, kaszą;

• malowanie palcem farbą na dużych arkuszach;

• wykonywanie ćwiczeń grafomotorycznych

(np. wg Tymichowej) w płaszczyźnie pionowej;

• wykonywanie ćwiczeń grafomotorycznych w płaszczyźnie poziomej w pozycji stojącej nad stołem;

• wykonywanie ćwiczeń przy użyciu różnych narzędzi;

7. Ćwiczenia kształtujące nawyki ruchowe związane

z kierunkiem pisma:

• utrwalenie kierunku ruchu ręki od lewej do prawej strony - rysowanie szlaczków, kontynuowanie linii i rysunków zaczynających się od lewej strony, układanie sekwencji od lewej strony;

• kreślenie linii pionowych z góry na dół;

• rysowanie kół niezgodnie z ruchem wskazówek zegara;

8. Ćwiczenia usprawniające koordynację

wzrokowo-ruchową:

• zamalowywanie obrazków;

• kalkowanie rysunków;

• obrysowanie przedmiotów i rysowanie z użyciem szablonów;

• rysowanie po śladzie;

• rysowanie „od ręki” linii, szlaczków, figur geometrycznych bez liniatury i w liniaturze;

• odwzorowywanie rysunków;

• rzucanie do celu, majsterkowanie.

Rodzice wychowujący dziecko leworęczne mają wiele możliwości, by ułatwić mu życie. Należy dać dziecku szansę na pomyślną i szczęśliwą przyszłość.

Nie wolno dziecka leworęcznego przestawiać „na siłę” do zmiany preferencji lateralnej, gdyż to może doprowadzić do innych problemów. U takich dzieci mogą często wystąpić zaburzenia osobowości - płaczliwość, lękliwość; nerwicowe - moczenie, jąkanie, unikanie kontaktów między ludźmi, problemy z orientacją przestrzenną, trudności w rozróżnianiu strony lewej od prawej. Podejmując próby zmiany lateralizacji dziecka na całkowicie prawo- lub lewostronną, nie pomagamy mu. Jego ruchy nie staną się dzięki temu bardziej skoordynowane, nie będzie też lepiej czytało.

Zdarza się, że trudno ustalić, którą ręką dziecko powinno pisać (dzieci oburęczne lub ze skrzyżowaną lateralizacją), należy wówczas przeprowadzić konsultację w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Nauczyciel od pierwszych dni pobytu dziecka w szkole powinien pamiętać o postępowaniu z dziećmi leworęcznymi, powinien też uczulić na to rodziców.

W życiu codziennym oprócz wielu istniejących barier, z którymi muszą sobie poradzić osoby leworęczne występuje też wiele korzyści, zalet leworęczności. Jak wskazują badania największym dobrodziejstwem ludzi leworęcznych są ich elastyczność i zdolności przystosowawcze. Często się zdarza, że gdy lewa ręka jest uszkodzona lub zajęta, prawa ręka z łatwością przejmuje jej zadania. Osoby leworęczne potrafią lepiej ocenić odległość dzielącą ich od różnych przedmiotów, określić lokalizację różnych obiektów oraz mają zmysł matematyczny. Muzyka, sztuki plastyczne, przedmioty ścisłe, polityka i wiele dyscyplin sportu - to tylko krótka lista dziedzin, w których osoby leworęczne wykazują szczególne zdolności, talenty i umiejętności. Michał Anioł, Picasso, Beethoven, Albert Einstein, Benjamin Franklin, Helen Keller, Mark Twai, Babe Ruth, królowa Elżbieta II to tylko niektóre nazwiska osób, u których leworęczność nie hamowała ich możliwości i nie brak im było kreatywności.

Jeśli będziemy mądrze wspierać i aktywnie uczestniczyć w rozwoju i dorastaniu dziecka, wówczas wyrośnie ono na wartościowego człowieka, postrzegającego siebie jako osobę wyjątkową i szczególną.

Opracowanie: Agata Janisz

---