Życie i twórczość Zbigniewa Herberta


1) KALENDARIUM ŻYCIA I TWÓRCZOŚCI ZBIGNIEWA HERBERTA.

1924 -1939

1939 - 1944

1944 - 1948

1948 - 1949

1950

1950 - 1988

Twórczość (wybrane pozycje):

2) KLASYCYZM HERBERTA

( na podstawie: Andrzej Kaliszewski, Zbigniew Herbert)

Motywy czerpane z historii i kultury antycznej zajmują w pisarstwie Herberta poczesne miejsce. Główny nurt jego twórczości to zbudowany na mitach kod, którym pisarz przemawia o sprawach uniwersalnych, ale także o współczesnym mu czasie i wydarzeniach. To, jak i racjonalne podejście do tematu, poetyka dystansu, precyzją skojarzeń i umiejętność budowania logicznych puent - czynią uprawnionym rozpatrywanie poezji autora Pana Cogito w kontekście współczesnego klasycyzmu.

Cechy Herbertowskiego klasycyzmu najszerzej zostały przedstawione w książce Andrzeja Kaliszewskiego Gry Pana Cogito, a także w jego rozprawie Liryka Herberta. Między klasycyzmem a poetyką faktu. Kaliszewski wyodrębnił strategie stosowane przez poetę wobec mitu (do mitów zaliczając nie tylko archetypy i wielkie opowieści, ale słynne postaci i dzieła sztuki). Owe strategie to:

Zagadnienie klasycyzmu Herberta pierwszy szerzej opisał Ryszard Przybylski, używając kategorii „klasycyzmu tragicznego”, „demuzykalizacji świata”, szukania harmonii jako „zagubionej liry Orfeusza”.

Edward Balcerzan (Poezja polska w latach 1938-1965) wskazywał zaś na tzw. klasycyzm pół-prywatny Herberta, osadzony na antynomiach: krytyki prostych uczuć a obrony prostych wzruszeń, „pastiszowych turniejów” a unikania „śmietnika” awangardowej poezji, postawy arkadyjskiej, ale i barbarzyńskiej, pozycji mistrza wyobraźni, ale i zarazem konsekwentnego moralisty.

Andrzej S. Kowalczyk określa klasycyzm Herberta jako „uwrażliwienie na wartości”, „spór z [...] tradycją”

Sam poeta w wywiadzie udzielonym „Polityce” (Jeśli masz drogi dwie...) mówił o

potrzebie tzw. „przezroczystości semantycznej”, a więc klasycznej prymarności prawdy,

jednoznaczności wypowiedzi.

Szereg wierszy poety nawiązuje wprost do zasad klasycyzmu oraz pochwały klasycznego rozumu: Klasyk, Kołatka, Zasypiamy na słowach, Dlaczego klasycy, Pan Cogito i wyobraźnia, Do Ryszarda Krynickiego - List, Zwierciadło wędruje po gościńcu; natomiast liryk Dlaczego klasycy zasługuje wręcz na miano Herbertowskiej ars poetica, głosząc pochwałę uniwersalnego tematu, powściągania uczuć, stoickiej etyki:

[...]

jeśli tematem sztuki

będzie dzbanek rozbity

mała rozbita dusza

z wielkim żalem nad sobą

to co po nas zostanie

będzie jak płacz kochanków

w małym brudnym hotelu

kiedy świtają tapety

[...]

Także w Potędze smaku konceptem wiersza jest klasyczna kategoria piękna jako probierza wartości, narzędzia poszukiwania prawdy.

Gdy w ostatnich trzech tomikach zaczyna poeta rozliczać się z życiem - przedmiotem refleksji staje się między innymi klasyczne marzenie: jest peryfrazą niezrealizowanych czy może zbyt idealistycznych (wygórowanych?) życiowych i artystycznych planów, które pochłonęła codzienność, egzystencjalny śmietnik; rozpad życia fizycznego jest zarazem rozpadem klasycznego stylu:

[...]

życie moje

powinno zatoczyć koło

zamknąć się jak dobrze skomponowana sonata

a teraz widzę dokładnie

na moment przed codą

porwane akordy

źle zestawione kolory i słowa

jazgot dysonans

języki chaosu

[...]

[Brewiarz (Panie/ wiem że dni moje są policzone...), Epilog burzy, ]

[...]

pochłania mnie

bezmiar

przetykany czarnymi dziurami

filozofia trzeciej nad ranem

filozofia kaca

ergo New Age

[...]

(Telefon, Elegia na odejście, )

Co ciekawe, w ostatnich wierszach szansą odbudowy ładu, także spełnienia klasycznych marzeń staje się Bóg chrześcijański, do którego poeta coraz częściej kieruje swe liryczne modlitwy:

Panie

obdarz mnie zdolnością układania zdań długich, których

linia jak zwykle od oddechu do oddechu wydaje

się linią rozpiętą jak wiszące mosty jak tęcza jak alfa i omega

oceanu

[…]

obdarz mnie siłą i zręcznością tych, którzy

budują zdania rozłożyste jak dąb pojemne

[…]

a także aby zdanie główne panowało pewnie nad podrzędnymi

kontrolowało ich bieg zawiły ale wyrazisty jak basso continuo

[...]

[Brewiarz (Panie/obdarz mnie zdolnością...), Epilog burzy]

Widoczna tęsknota za klasycznym porządkiem wyrażana jest też sygnalizowaniem czy naśladowaniem tradycyjnych gatunków. Nie brak więc u Herberta quasi-hymnów, trenów, przypowieści, elegii, epigramatów, ód - rzecz jasna przepuszczonych przez filtr postawangardowej dykcji. Widać też nostalgię za formami zamkniętymi: pojawiają się nierzadko wersy toniczne a nawet sylabotoniczne, lubi poeta czasem wracać do regularnej kwartyny czy tercyny.

Herbertowski klasycyzm nie odniósłby jednak takiego sukcesu, gdyby nie nowatorskie uwspółcześnianie go, odświeżanie, poetyką faktu. I tak widoczne jest w ogromnym procencie tekstów ciążenie dykcji ku stylowi dziennikarskiemu informacyjnemu, a nawet zamierzony wpływ stylu takich gatunków, jak reportaż, wywiad czy sprawozdanie. Np.:

Właściwy pojedynek Apollona

Z Marsjaszem

(słuch absolutny

contra ogromna skala)

odbywa się pod wieczór

gdy jak już wiemy

sędziowie

przyznali zwycięstwo bogu

(Apollo i Marsjasz, Wiersze zebrane)

Oczekiwany

W wielkim napięciu

Turniej człowieka

Znak szczególny: nóż w zębach

Z potworem maszyny

Znak szczególny: olimpijski spokój

Skończył się zwycięstwem

Smoka

[…]

(Szachy, Epilog burzy, )

Narzuca się obecność w wielu tekstach: kolokwializmów, języka środowiskowego socjolektu, frazeologii kolokwialnej, jak i terminologizacji, właściwej dla opisywanej dziedziny wiedzy, np.:

ptaszysko może dostać zawału serca ze strachu/ i na miejscu skonać

(Pica pica L., Epilog burzy)

potem były rzeczy wiadome

(Jonasz, Wiersze zebrane)

Czekali na efekt lawinowy i czy potem pójdzie po krzywej nakreślonej na kartce eteru

(Ojcowie gwiazdy, Wiersze zebrane)

Ma rację Mircea Eliade/ jesteśmy - mimo wszystko/ społeczeństwem zaawansowanym

(Pan Cogito o magii, Wiersze zebrane)

Częstym sposobem ukazywania problemów (etycznych, politycznych, historycznych) jest u Herberta budowanie lirycznych masek bądź sylwetek (te ostatnie przypominają stylizację na takiż gatunek dziennikarski (prezentują chronologicznie fakty, przytaczają „cudzy głos”, rekonstruują portret psychiczny postaci). Np.: Gauguin koniec,

Kaligula, Boski Klaudiusz, Beethoven, Pan Cogito z Marią Rasputin..., Mademoiselle Corday, Album Orwella).

Wyróżnikiem liryki Herberta jest też to, co nazwać można eseizacją: szeroki tok wypowiedzi, prezentacja quasi- naukowej argumentacji, swoboda i lekkość wywodu, środki artystyczne obok specjalistycznych terminów. To ta struktura wypowiedzi uczyniła tom Pan Cogito tak oryginalnym i porywającym. Niestety w ostatnich tomach metoda ta przerodziła się w czasem nadmierną chyba dyskursywność i rozlewność. Np.: Izydora Duncan, Mordercy królów, Podróż.

Herbertowski klasycyzm potwierdza żywotność podstawowych punktów tego ponadczasowego prądu (prymat rozumu, dyskursywność, uniwersalny temat, przesłania moralne), ale też pokazuje rolę indywidualnego talentu w ograniczaniu ekstremizmu awangardowej sztuki.

3) Na podstawie : J. Łukasiewicz, Poezja Zbigniewa Herberta.

Utwory poetyckie Zbigniewa Herberta są odrębne i wyraziste, mają własne podmioty liryczne. Obok nich, a raczej ponad nimi, występuje mniej lub bardziej jawnie <<autor wewnętrzny>>, z reguły wyraźnie od podmiotu wiersza odrębny, prowadzący z nim swoistą, zróżnicowaną grę.

W Herbercie widziano zazwyczaj poetę zanurzonego w przeszłości, piewcę śródziemnomorskiej kultury. A jest to przecież poeta stale związany ze swą współczesnością, ze swoim miejscem w czasie i przestrzeni.

O Troi [ z tomu: Struna światła, pierwodruk: "Tygodnik Powszechny" 1952]


O Trojo Trojo
archeolog
przez palce twój przesypie popiół
a pożar większy od Iliady
na siedem strun -

za mało strun
potrzebny chór
lamentów morze
i łoskot gór
kamienny deszcz

    - jak wyprowadzić
    z ruin ludzi
    jak wyprowadzić
    z wierszy chór -

    myśli poeta doskonały
    jak soli słup
    dostojnie niemy

    - Pieśń ujdzie cało
    Uszła cało
    płomiennym skrzydłem
    w czyste niebo

Nad ruinami wschodzi księżyc
O Trojo Trojo
Milczy miasto

Poeta walczy z własnym cieniem
Poeta krzyczy jak ptak w pustce

Księżyc powtarza swój krajobraz
łagodny metal w zgorzelisku

    2

Szli wąwozami byłych ulic
jak przez czerwone morze zgliszcz

a wiatr podnosił pył czerwony
wiernie malował zachód miasta

Szli wąwozami byłych ulic
chuchali na czczo w zmarzły świt

mówili: przejdą długie lata
zanim tu stanie pierwszy dom

szli wąwozami byłych ulic
myśleli że odnajdą ślad

na harmonijce
gra kaleka
o wierzb warkoczach
o dziewczynie

poeta milczy
pada deszcz


4) Artur Sandauer o klasycyzmie Herberta

Narzuca się pytanie, czym wytłumaczyć Herberta skłonności klasycystyczne. Epoka jest inna, doświadczenia - inne. W 1939r. miał lat piętnaście, znajdował się w okresie dojrzewania. Kryzys wartości, który się w tym wieku przeżywa, polegał dla niego - jak i dla rówieśników - na błyskawicznym przerzuceniu z pokoju dziecięcego w świat łapanek i obozów [...] styl pokolenia jest jak najdalszy od klasycyzmu. Ton nadaje Różewicz, którego pisarstwu towarzyszy ciągły wstyd, że - pisze. Słowem, poezja ta jest faktyczną - nie tylko zaś frazeologiczną - odpowiedzią na nihilizm "zarażonych śmiercią", który po dziś dzień znajduje w naszej literaturze kontynuatorów. Jednym z wyrazów tej reakcji jest "klasyczny tradycjonalizm" Herberta skojarzony w jakiś sposób z Różewiczowską poetyką, jest to właśnie ofiarowana zdradzonemu - zdradzonemu przez nihilistów - światu róża.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
10 Życie i twórczość Zbigniewa Herberta
Sylwetka i twórczość Zbigniewa Herberta, Lit. XX wieku
parlicki, o twórczości zbigniewa herberta co łączy bohaterów utworów dramatycznych zbigniewa herbert
Zbigniew Morsztyn życie i twórczość
Analizując i interpretując wiersz Zbigniewa Herberta
Wroczyński Życie i twórczość referat
Kartezjusz życie i twórczość
Życie i twórczość Janusza Korczaka, pedagogika opiekuńczo-wychowawcza
Życie i twórczość Juliusza Słowackiego
s. żeromski, Stefan Żeromski - życie i twórczoć
ZAD22 4, Czes˙aw Mi˙osz i Zbigniew Herbert - wielcy wsp˙˙cze˙ni morali˙ci.
ZAD22 4, Czes˙aw Mi˙osz i Zbigniew Herbert - wielcy wsp˙˙cze˙ni morali˙ci.
biografia , Życie i twórczość A
Fiodor Abramow - życie i twórczość, nauka, ROSYJSKI, Rusycystyka (Język rosyjski), Opracowania, nota
BARBARZYNCA W OGRODZIE ZBIGNIEW HERBERT

więcej podobnych podstron