II HISTORIA POLSKIEGO PRAWA KONSTYTUCYJNEGO

1. Okres od 11 XI 1918 do 17 III 1921 r.

Józef Piłsudski stał się dzierżycielem suwerennej władzy państwowej, która nie miała żadnej podstawy prawnej, była faktyczna i dyktatorska.

14 XI 1918 nie mając żadnego tytułu Piłsudski mianował I. Daszyńskiego na premiera rządu, który nie uzyskał poparcia partii politycznych

18 XI 1918 Piłsudski powierzył zadanie stworzenia rządu J. Moraczewskiemu

I prowizorium konstytucyjne

22 XI 1918 Dekret o Najwyższej Władzy Reprezentacyjnej Republiki Polskiej:

- Piłsudski staje się Tymczasowym Naczelnikiem Państwa, będzie pełnił funkcję do zebrania się Sejmu Ustawodawczego

- posiada pełnię władzy, powołuje premiera i rząd, który odpowiada tylko przed nim

- zatwierdza projekty ustawodawcze i budżet uchwalane przez rząd

- jest głową państwa

- mianuje urzędników państwowych

- urzędnicy państwowi składają przysięgę na wierność Polsce

28 XI 1918 ordynacja wyborcza do Sejmu Ustawodawczego:

- 5-przymiotnikowe wybory

- okręgi wyborcze w całym kraju

- przeliczanie głosów wg metody d'Hondta

26 I 1919 przeprowadzenie wyborów, tam, gdzie były możliwe

5 II 1919 dekret o Sejmie Ustawodawczym:

- określa datę zebrania się Sejmu na 9 II

- zawiera przepisy o nietykalności posłów

10 II 1919 otwarcie pierwszego posiedzenia Sejmu Ustawodawczego przez Józefa Piłsudskiego (liczba posłów wyniosła 340)

II prowizorium konstytucyjne

20 II 1919 Piłsudski podaje się do dymisji przed Sejmem - posłowie przez aklamację przyjeli uchwałę o powierzeniu Piłsudskiemu funkcji Naczelnika Państwa

Uchwała składa się z 2 części:

I: przyjęcie oświadczenia Piłsudskiego i podziękowanie mu za sprawowanie funkcji

II: o powierzeniu stanowiska Naczelnika Państwa do czasu uchwalenia konstytucji

Naczelnik Państwa:

- przedstawiciel państwa

- najwyższym wykonawcą uchwał Sejmu

- powołuje rząd w porozumieniu z Sejmem

- każdy jego akt wymaga kontrasygnaty odpowiedniego ministra lub premiera

- ponosi odpowiedzialność polityczną i konstytucyjną przed Sejmem

- nie ma prawa inicjatywy ustawodawczej ani prawa weta

- nie może odroczyć ani rozwiązać Sejmu Ustawodawczego

Sejm Ustawodawczy:

- najwyższą suwerenną władzą w kraju

- władza ustawodawcza

- Marszałek Sejmu ogłasza ustawy

II mała konstytucja w postaci uchwały z 20 II 1919 r. wprowadzała system rządów parlamentarnych w skrajnej postaci.

Rada Obrony Państwa

W chwili zagrożenia Sejm okazał się mało skuteczny i 1 VII 1920 r. ustanowił Radę Obrony Państwa, złożoną z Naczelnika Państwa, Marszałka Sejmu, premiera, 3 członków rządu wyznaczonych przez Radę Ministrów, 3 przedstawicieli wojska wyznaczonych przez Naczelnego Wodza oraz 10 posłów wyznaczonych przez Sejm.

Decyzje zapadały większością głosów, w razie remisu przeważał głos przewodniczącego - Naczelnika Państwa, w obecności co najmniej 2/3 członków, w tym co najmniej ½ posłów.

Kompetencje: decydowanie we wszystkich sprawach związanych w prowadzeniem wojny oraz zawarciem pokoju

wydawanie w tych sprawach rozporządzeń i zarządzeń, które podlegały natychmiastowemu wykonaniu

Rozporządzenia ROP były formą ustawodawstwa tymczasowego, nie były wydawane z mocy ustawy. Te rozporządzenia i zarządzenia, które wymagały uchwały Sejmu, powinny być przedstawione mu na najbliższym posiedzeniu, jednak ustawa o ROP nie wskazywała sankcji za nieprzedłożenie. ROP była najwyższą władzą wykonawczą, więc podlegał jej także rząd, który miał wydawać rozporządzenia wykonawcze do jej aktów.

Rada Obrony Państwa przestała działać w X 1920 r.

Autonomia Śląska

15 VII 1920 Statut organiczny dla województwa śląskiego (miał formę ustawy konstytucyjnej) - zagwarantowanie Śląskowi autonomii obejmującej jedynie wyliczone sprawy.

Organy:

- Sejm Śląski: zwoływany, odraczany, zamykany i rozwiązywany jedynie przez Naczelnika Państwa, później prezydenta

- wojewoda śląski: mianowany na wniosek rządu przez Naczelnika Państwa (prezydenta)

- Rada Wojewódzka wybierana przez Sejm Śląski

Autonomia obejmowała skarb, policję, wydawanie dekretów publikowanych w Dzienniku Ustaw Śląskich. Śląsk był zobowiązany do przekazywania podatku do Skarbu Państwa w kwocie określonej przez rząd. Urzędnicy państwowi muszą pochodzić z województwa śląskiego.

2. Konstytucja marcowa (17 III 1921)

Prace komisji konstytucyjnych:

14 II 1919 powołanie Komisji Konstytucyjnej

8 VII 1919 obrady plenarne Komisji zakończone w 21 III 1921 r.

18 V 1921 ustawa przechodnia o tymczasowej organizacji władzy: Sejm Ustawodawczy będzie funkcjonował do chwili powstania nowej władza, Naczelnik Państwa do chwili objęcia przez prezydenta urzędu.

Konstytucja przyjęła model demokratycznego państwa, na wzór III Republiki Francuskiej.

Zasady ustrojowe:

- ciągłości państwa polskiego

- republikańskiej formy rządów

- zwierzchnictwa narodu

- podziału władz

- demokracji reprezentacyjnej

- sytemu rządów parlamentarnych

- państwa liberalnego

- jednolitości państwa

- 5-przymiotnikiowego systemu wyborczego

- dwuizbowości

- samorządności

- formalnych gwarancji wolności i praw obywatelskich

- niezawisłości sądów

- gwarancji praworządności

Stosunek między władzami: koncepcja pośrednia pomiędzy dualistyczną (równowaga legislatywy i egzekutywy) a monistyczną (przewaga parlamentu).

Artykuł 2. konstytucji łączy dwie najważniejsze zasady: zwierzchnictwa narodu i podziału władz. Nastąpiło odejście od etnograficznego rozumienia pojęcia narodu, był on utożsamiany z władztwem wszystkich obywateli - dopuszczono do życia politycznego wszystkich obywateli bez względu na ich przynależność narodową, klasową czy wyznaniową. Obowiązujące prawo miało wyrażać interes ogółu obywateli.

Prezydent:

- wybór: 7 lat, przez Zgromadzenie Narodowe, brak mowy o kwalifikacjach do pełnienia urzędu,

- prawo bierne: obywatel polski posiadający pełnię praw cywilnych, który ukończył 21 lat

- brak zakazu reelekcji

- zastępstwo sprawuje Marszałek Sejmu

- sprawuje władzę przez ministrów, każdy akt wymagał kontrasygnaty ministra

- odpowiedzialność: nie ponosi politycznej (kontrasygnata), odpowiada konstytucyjnie przed Trybunałem Stanu za zdradę stanu, pogwałcenie konstytucji i przestępstwo karne; do odpowiedzialności pociąga go Sejm większością 3/5 przy kworum ½

- kompetencje: powołuje i odwołuje premiera i ministrów (jest związany wnioskiem premiera), mianuje wyższych urzędników, ma prawo wydawać rozporządzenia, zarządzenia, rozkazy i zakazy, jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych w okresie pokoju, w okresie wojny ma obowiązek powołać naczelnego wodza, posiada prawo łaski, reprezentuje kraj na zewnątrz, zwołuje sesje Sejmu i Senatu - otwiera, zamyka i je odracza, rozwiązuje parlament po upływie kadencji oraz za zgodą 3/5 Senatu w trakcie kadencji, ogłasza ustawy.

Władza ustawodawcza:

Konstytucja przewiduje dwuizbowy parlament: Sejm i Senat.

Czynne prawo wyborcze: do Sejmu od 21. roku życia (z wyłączeniem wojskowych)

do Senatu od 30. roku życia (z wyłączeniem wojskowych)

Bierne prawo wyborcze: do Sejmu od 25. roku życia

do Senatu od 40. roku życia

Kadencja obu izb wynosiła 5 lat. Przed jej upływem Sejm mógł się rozwiązać na podstawie własnej uchwały.

Mandat poselski: wolny - parlamentarzyści nie mogą być krępowani instrukcjami wyborców, są oni przedstawicielami całego narodu.

Sejm: składał się z 444 posłów, spośród których 72 było wybieranych z list państwowych, pozostali z list okręgowych

Senat składał się z 111 senatorów, spośród których 18 było wybieranych z list państwowych, pozostali z list okręgowych.

Uprawnienia obu izb były różne i wskazywały na przewagę Sejmu.

Władza ustawodawcza wykazywała nadrzędną rolę w systemie organów.

Stanowienie prawa:

- inicjatywa ustawodawcza: Sejm, rząd

- wyłączność ustawowa dla parlamentu w sprawach: budżetu, ustalaniu stanu liczebności wojska, zezwolenia na pobór rekruta, nakładania podatków czy systemu monetarnego

- ustawę uznawano za uchwaloną, gdy: Senat wyraził zgodę albo nie podniósł zarzutów w ciągu 30 dni od dnia otrzymania ustawy; gdy Senat nie zwrócił zmienionego projektu w ciągu 30 dni; gdy Sejm przyjął poprawki albo gdy odrzucił większością 11/20

Kompetencje parlamentu:

- ustrojodawcza

- ustawodawcza

- kontrolna: udzielenie albo nieudzielanie absolutorium rządowi (tylko dla Sejmu), kontrola długów państwa przez Komisję Kontroli Długów Państwa (6 członków z Sejmu i 3 z Senatu), prawo interpelacji dla posłów i senatorów, prawo ankiety parlamentarnej (dla Sejmu; podobne do komisji śledczej), prawo do pociągania ministrów do odpowiedzialności parlamentarnej przed Sejmem, prawo do pociągania do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu

Samorząd

Konstytucja wyróżnia cztery rodzaje samorządu:

1. terytorialny (powszechny) - trzy stopniowy: województwa, powiaty, gminy, dostosowany do podziału administracyjnego

2. narodowościowy - działa w ramach samorządu terytorialnego w postaci wyodrębnionych i autonomicznych związków mniejszości narodowych charakterze publiczno-prawnym, w skład których wchodzili przedstawiciele mniejszości będący członkami organu samorządu terytorialnego

3. gospodarczy - współpracują z władzami państwa w kierowaniu określonymi działami gospodarczymi, organami są izby: rolne, rzemieślnicze, przemysłowe i handlowe, samorząd grup zawodowych, np. Izba Adwokacka

4. wyznaniowy - samorząd dla związków wyznaniowych uznanych przez państwo, wyznania były równouprawnione, z tym, że kościół katolicki miał miejsce naczelne

Władza sądownicza

Ujednolicenie systemu sądownictwa nastąpiło 1 I 1929 r.

I sądy grodzkie

II sądy okręgowe

III sądy apelacyjne

IV sąd kasacyjny - Sąd Najwyższy

Sądownictwo było dwuinstancyjne.

Wyróżnia się także sądy szczególne: sądy wojskowe oraz sądy pracy (od 1928 r.).

Sądownictwo administracyjne.

Ziemie pruskie: I wydziały powiatowe lub miejskie

II wojewódzkie sądy administracyjne

III Najwyższy Trybunał Administracyjny

Na pozostałych ziemiach Najwyższy Trybunał Administracyjny był jedyną instancją sądownictwa administracyjnego.

Trybunały.

Trybunał Stanu - właściwy do decydowania o odpowiedzialności konstytucyjnej ministrów i prezydenta oraz o jego odpowiedzialności karnej.

Trybunał Kompetencyjny - rozpatrywał spory o właściwość między sądami a władzami administracyjnymi. Składał się z 2 prezesów i 14 członków mianowanych przez prezydenta na wniosek rządu na 5-letnią kadencję. Prezesi byli mianowani spośród sędziów Sądu Najwyższego i Najwyższego Trybunału Administracyjnego. Członkowie byli mianowani spośród sędziów Sądu Najwyższego i Najwyższego Trybunału Administracyjnego po 4 oraz 6 spośród osób odznaczających się wiedzą prawniczą, którzy nie pracowali ani w administracji, ani w sądownictwie - byli to profesorowie prawa.

Konstytucja marcowa była wynikiem kompromisu pomiędzy stronnictwami politycznymi Sejmu Ustawodawczego. O jej kształcie zdecydowały walki centroprawicowe: widać wyraźne ograniczenie prezydenta z obawy, że zostanie nim Piłsudski. Nikłe oddziaływanie Naczelnika Państwa i rządu na prace konstytucyjne spowodowało, że posłowie uczynili parlament wiodącą siłą w państwie.

Ważne wydarzenia pod rządami konstytucji marcowej:

1. wybory parlamentarne XI 1922 - zwycięstwo Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej (30%)

2. wybory prezydenckie: 9 XII 1922: wybór Gabriela Narutowicza (kontrkandydaci: Maurycy Zamoyski, Stanisław Wojciechowski, Ignacy Daszyński, Jan Baudouin de Courtenay); morderstwo 16 XII i wybór 20 XII Stanisława Wojciechowskiego

3. V 1923 utworzenie rządu przez Wincentego Witosa (Chjeno-Piast), nasilenie się inflacji i fala strajków - XI 1923 wprowadzenie stanu wyjątkowego, zamieszki, w których zginęło 40 osób; rząd upada

4. XII 1923 - utworzenie rządu z Władysławem Grabskim na czele: reforma waluty i skarbu państwa - osiągnięcie równowagi budżetowej, powołanie Banku Polskiego (1924)

5. V 1926 - wzrost bezrobocia i kolejne demonstracje, powołanie na premiera W. Witosa;

6. 12 V 1926 - zbrojny zamach stanu Józefa Piłsudskiego, 14 V ustąpienie prezydenta i gabinetu Witosa; władzę przejmuje Piłsudski, premierem zostaje Kazimierz Bartel; 31 V wybór Piłsudskiego na prezydenta - odmawia, 4 VI wybór Ignacego Mościckiego na prezydenta (Zygmunt Marek, Adolf Bniński)

7. 2 VIII 1926 - ustawa konstytucyjna zmieniająca konstytucję marcową:

- odebranie Sejmowi prawa do samorozwiązania się

- uprawnienie prezydenta do rozwiązania parlamentu

- uprawnienie prezydenta do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy w okresach, gdy Sejm jest rozwiązany z upoważnienia konstytucji albo ustawy

- wniosek o wotum nieufności nie może być głosowany na posiedzeniu, na którym został złożony

- wprowadzenie wiążących terminów w drodze ustawodawczej ustawy budżetowej: 3,5 miesiąca na uchwalenie go w Sejmie, dalej 30 dni dla Senatu na ewentualne wniesienie poprawek i 15 dni dla Sejmu na przyjęcie albo odrzucenie poprawek; w razie niedotrzymania terminów prezydent ma prawo zarządzić ogłoszenie budżetu w brzmieniu nadanym w poprzedzającym etapie

- utrata mandatu za kupowanie albo dzierżawienie dóbr państwowych, przyjmowanie dostaw publicznych i robót rządowych, otrzymywanie od rządu koncesji lub innych korzyści osobistych

8) III 1928 wybory parlamentarne i zwycięstwo BBWR (32%)

9) XI 1930 wybory brzeskie - zwycięstwo BBWR (56%)

3. Konstytucja kwietniowa (23 IV 1935)

Próby zmiany konstytucji.

1928 Sejm II kadencji - 2 wnioski o zmianę konstytucji, prace nie wyszły poza dyskusję i prezydent rozwiązał w 1930 r. parlament

1930 - 1934 prace komisji konstytucyjnej nad wnioskiem BBWR

18 I 1934 uchwała komisji o przyjęciu tez nowej konstytucji i zapoznaniu posłów z przebiegiem prac nad zmianą konstytucji

26 I 1934 Stanisław Car miał złożyć sprawozdanie z prac komisji, ale wzbudziło to sprzeciw opozycji, która opuściła salę obrad, Car wystąpił z wnioskiem o skrócenie postępowania konstytucyjnego, który przyjęto, tezy uznano za projekt konstytucji i przeprowadzono głosowanie nad projektem konstytucji, który przyjęto - niezgodnie z konstytucją: wniosek o skrócenie postępowania konstytucyjnego mogła składać jedynie komisja konstytucyjna, wymagał on podpisów co najmniej ¼ liczby posłów i zapowiedzenia go co najmniej 15 dni wcześniej, nie policzono także głosów (nie było wymaganego kworum)

16 I 1935 Senat przyjmuje projekt konstytucji, wprowadzając ok. 50 poprawek

24 III 1935 Sejm przyjmuje zmiany Senatu

12 IV 1935 konstytucję podpisuje Józef Piłsudski i po nim cały rząd

23 IV 1935 konstytucję podpisuje prezydent Mościcki

24 IV 1935 wejście w życie konstytucji kwietniowej

Założenia Konstytucji kwietniowej

Cechą konstytucji była gruntowna przebudowa struktury władzy wynikająca z przyjęcia przez jej twórców innej koncepcji politycznej. Istotą tej reformy było przystosowanie struktury organów państwowych do nowych zadań stawianych przed państwem. Założenia te zawarto w I rozdziale konstytucji w 10 artykułach, tzw. dekalogu. Przechodzono do państwa społecznego, ideologia była wspierana zasadami solidaryzmu społecznego i praktyką interwencjonizmu państwowego.

Artykuł 1. uznawał państwo za dobro wspólne wszystkich obywateli, państwo stało się najwyższą wartością. Społeczeństwo miało służebną rolę wobec państwa. Ani razu nie występuje pojęcie narodu - dobro państwa wymagało współpracy wszystkich obywateli, a ci byli różnych narodowości. Przyjęto prymat społeczeństwa nad narodem, interesu wspólnego nad indywidualnym.

Artykuł 5. gwarantował pewne wolności i prawa, których granicą było dobro powszechne.

Artykuł 7. zawierał zasadę elitaryzmu, uzależniając wpływ obywateli na sprawy publiczne od wartości wysiłku i zasług na rzecz dobra wspólnego.

Prezydent.

Artykuł 2. rezygnuje z zasady zwierzchnictwa narodu na rzecz zwierzchnictwa prezydenta, który stał na czele państwa, skupiał jednolitą i niepodzielną władzę państwową, jego głównym obowiązkiem była trosko o dobro państwa.

Za swoje działania prezydent ponosił odpowiedzialność jedynie moralną - przed Bogiem i historią.

Prezydent nie był ani wykonawcą uchwał Sejmu ani organem suwerennego narodu. Konstytucja kwietniowa przyjęła konstrukcję suwerenności organów, podobnie jak małe konstytucje z 1918 i 1919 r.

Artykuł 3. stwierdzał, że naczelnymi organami państwa znajdującymi się pod zwierzchnictwem prezydenta są: rząd, Sejm, Senat, siły zbrojne, sądy i kontrola państwowa (które względem siebie są równe). Prezydent ma za zadanie harmonizować ich działalność tych organów (art. 11.).

Konstytucja nie używa określeń władza ustawodawcza, władza wykonawcza czy sądownicza. Podział władzy nie byłby w stanie zabezpieczyć realizacji idei silnego państwa, dlatego odrzucono podział władzy - przyjęto zasadę jednolitości władzy państwowej. Według twórców konstytucji hamowanie się organów jest rzadko skuteczne, wobec czego powinna istnieć jakaś władza nadrzędna nad nimi. Istota uprawnień prezydenta polegała na kontrolowaniu naczelnych organów państwowych pod kątem przestrzegania przez nie swoich kompetencji oraz na łagodzeniu ewentualnych konfliktów. Prezydent mógł określać zakres ich działalności, jak i egzekwować wykonywanie wytyczonej polityki.

Wybór prezydenta: kandydata na prezydenta wybierało Zgromadzenie Elektorów, w skład którego wchodzili: - 50 elektorów wybieranych przez Sejm spośród najgodniejszych obywateli

- 25 elektorów wybieranych przez Senat spośród najgodniejszych obywateli

- 5 wirylistów: Marszałek Sejmu jako przewodniczący ZE, Marszałek Senatu, premier, pierwszy prezes Sądu Najwyższego, Generalny Inspektor Sił Zbrojnych (brak prezesa NIK wskazuje, że organy podległe prezydentowi nie są równe)

Ustępującemu prezydentowi przysługiwało prawo wskazania swojego kandydata. Mógł także wskazać na siebie, nie było zakazu reelekcji.

Gdy nie prezydent nikogo nie wskazał, to prezydentem zostawał kandydat ZE. Gdy wskazał, to wybory powszechne rozstrzygały o tym, kto zostanie prezydentem. Szczegóły określiła ustawa z 8 VII 1935 r. o wyborze prezydenta.

Kadencja trwała 7 lat, przy czym mogła zostać przedłużona o:

1. czas niezbędny do zakończenia wyborów powszechnych

2. 3 miesiące od dnia zawarcia pokoju, w razie wojny

Zastępstwo prezydenta sprawował Marszałek Senatu.

Kompetencje.

Koncentrując w sobie najwyższą władzę państwową, prezydent był czynnikiem nadrzędnym o szerokich kompetencjach.

Rodzaje uprawnień:

1. wymagające kontrasygnaty premiera i odpowiedniego rzeczowo ministra:

- konstytucja nie zawiera sformułowań o odpowiedzialność członków rządu za podpisany akt, nastąpiło ograniczenie pociągnięcia do odpowiedzialności parlamentarnej

- podwójna kontrasygnata oznacza przejęcie odpowiedzialności wobec parlamentu przez podpisujących oraz przyjęcia urzędowego rozkazu do wiadomości i wykonania

- niektóre z aktów dot. sił zbrojnych kontrasygnował minister spraw wojskowych, a te związane z obronnością państwa premier

- mianowanie ministrów na wniosek premiera, zwoływanie, odraczanie, zamykanie i otwieranie sesji Sejmu i Senatu, zwierzchnictwo sił zbrojnych, reprezentowanie kraju na zewnątrz, zawieranie i ratyfikacja umów międzynarodowych, wydawanie dekretów z mocą ustawy, inicjatywa ustrojodawcza, zarządzanie stanu wojennego, wyrażanie zgody dla Sejmu na wprowadzenie stanu wyjątkowego

2. niewymagające kontrasygnaty (prerogatywy):

- dotyczą kreacji: wskazanie kandydata na prezydenta, mianowanie i odwoływanie pierwszego prezesa Sądu Najwyższego, premiera, prezesa NIK, Naczelnego Wodza i GISZ, powoływanie sędziów Trybunału Stanu, powoływanie 1/3 Senatu, wyznaczanie na czas wojny swojego zastępcy, mianowanie urzędników kancelarii cywilnej

- dotyczą kontroli: oddawanie pod Trybunał Stanu ministrów

- prawo łaski

- zarządzanie głosowania powszechnego

- rozwiązywanie Sejmu i Senatu przed upływem kadencji

Rada Ministrów.

Organizacja rządu została wyjęta spod kompetencji Sejmu i ustalana była w drodze dekretów prezydenckich.. Pozycja premiera uległa wzmocnieniu, przeniesiono punkt ciężkości w zakresie władzy rządowej na niego. Ustalał ogólne zasady polityki państwowej, kierował pracami rządu, sprawował względem ministrów stanowisko kierownicze (tzw. system półkanclerski).

Kompetencje rządu: inicjatywa ustawodawcza, rozporządzenia wykonawcze, nadzór nad samorządem terytorialnym, zarządzanie stanu wyjątkowego za zgodą prezydenta.

Odpowiedzialność ministrów:

1. polityczna przed prezydentem - utrata zaufania prezydenta powodowała odwołanie ministra lub całego gabinetu

2. parlamentarna - Sejm może zgłosić wotum nieufności na sesji zwyczajnej, wniosek może być głosowany dopiero na następnym posiedzeniu; gdy wniosek został przyjęty, a prezydent w ciągu 3 dni nie odwołał ministra ani nie rozwiązał Sejmu, to wniosek trafiał do Senatu, gdy Senat poparł wniosek, to prezydent albo odwoływał ministra albo rozwiązywał parlament - prezydent przyjmuje rolę najwyższego arbitra w sporze Sejmu z rządem

3. konstytucyjna - odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za naruszenie konstytucji albo innego aktu ustawodawczego; prawo do pociągnięcia do odpowiedzialności miał prezydent, Sejm i Senat w izbach połączonych większością co najmniej 3/5 przy kworum ½.

Sejm i Senat.

Obie izby były organami poddanymi zwierzchnictwu prezydenta.

Wybory były 4-przymiotnikowe (bez proporcjonalnych).

Prawa wyborcze: czynne: od 24 lat do Sejmu

od 30 lat do Senatu, cenzus wykształcenia i zaufania

bierne: od 30 lat do Sejmu

od 40 lat do Senatu

Sejm składa się z 208 posłów wybieranych po 2 z 104 okręgów, Senat z 96 członków:

- 32 z nominacji prezydenckiej

- 64 z wyborów pośrednich, przez wojewódzkie kolegia wyborcze.

Sejm i Senat obradowały na sesjach zwyczajnych. Sesje nadzwyczajne zwoływał prezydent z własnej inicjatywy albo na żądanie co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Immunitet parlamentarny został ograniczony - parlamentarzyści korzystają z rękojmi nietykalności, jakiej wymagało ich uczestnictwo w pracach parlamentu.

Kontrola parlamentu:

- kontroluje czynności finansowe rządu przez udzielanie mu absolutorium

- kontrola Komisji Kontroli Długów Państwa

- możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności parlamentarnej przez Sejm

- możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej przez połączone izby

- prawo interpelacji do rządu dla Sejmu i Senatu

Źródła ustawodawstwa:

1. parlament: posiada inicjatywę ustawodawczą z wyłączeniem spraw budżetu, kontyngentu rekruta i ratyfikowania umów międzynarodowych. Senat może podjąć uchwałę o odmowie uznania projektu albo wnieść poprawki, które Sejm mógł odrzucić 3/5 głosów.

- ustawa budżetowa: 90 dni dla Sejmu, 20 dni dla Senatu, 10 dni dla Sejmu na poprawki senackie

2. dekrety prezydenckie:

- z upoważnienia ustawy: gdy Sejm jest rozwiązany

- z upoważnienia konstytucji: gdy Sejm jest rozwiązany, w razie nagłej konieczności państwowej, na wniosek rządu; nie mogą dotyczyć:

• zmiany konstytucji

• ordynacji wyborczej

• budżetu i podatków

• systemu monetarnego

- dekrety samoistne: dot. organizacji rządu i administracji rządowej oraz zwierzchnictwa sił zbrojnych

- dekrety wydawane w czasie stanu wojennego, bez upoważnienia parlamentu

Siły zbrojne.

W osobnym rozdziale o siłach zbrojnych, uznano je za naczelny organ państwa pod zwierzchnictwem prezydenta. Ich zadaniem było stanie na straży bezpieczeństwa państwa.

Sądownictwo.

W większości konstytucja kwietniowa powtarza postanowienia konstytucji z 1921 r. Z tym, że sądy, przy braku podziału władzy, stanęły pod zwierzchnictwem prezydenta, które przejawiało się jedynie w prawie łaski i nominacji określonych grup sędziów. Konstytucja wymienia także pewne organy sądowe: Sąd Najwyższy, Najwyższy Trybunał Administracyjny, Trybunał Kompetencyjny czy Trybunał Stanu.

Nowym sądem był Inwalidzki Sąd Administracyjny powołany ustawą, miał wyznaczone granice czasowe działania: 1 X 1935 do 30 IX 1940 r. Orzekał o legalności orzeczeń w sprawach zaopatrywania inwalidów wojennych i wojskowych oraz osób pozostałych po tych inwalidach, poległych, zaginionych i zmarłych. Sędziów mianował prezes NTA spośród sędziów tego trybunału. Był proceduralnie o organizacyjnie związany z NTA

Administracja i samorząd został utrzymany taki, jak w konstytucji marcowej.

Prawa i wolności obywatela nie otrzymały własnego rozdziału, będąc uregulowane w rozdziałach I i IX, częściowo zachowane regulacje z 1921 r.

Konstytucja kwietniowa była produktem epoki kryzysu rządów parlamentarnych. Nie można znaleźć w niej żadnych tendencji nacjonalistycznych, była wyrazem dążeń do asymilacji państwowej mniejszości i traktowania ich jako obywateli równouprawnionych.

Założenia ideowe konstytucji to solidaryzm i wysunięcie na czoło państwa. Widoczna jest niechęć do systemu parlamentarnego, jednocześnie odcina się od systemów faszystowskich. Przedstawiała koncepcję silnej władzy centralnej. Powstała pod wpływem Piłsudskiego.

12 V 1935 Józef Piłsudski umiera.

Rozłam obozu sanacyjnego:

- grupa pułkowników (Walery Sławek)

- grupa zamkowa (Ignacy Mościcki)

- grupa generalska (Edward Rydz-Śmigły)

13 V 1935 mianowanie Rydza-Śmigłego na GISZ

Od V 1936 następuje okres współpracy prezydenta z Rydz-Śmigłym

13 VII 1936 wydanie okólnika przez premiera do wszystkich ministrów i wojewodów, który stanowił, że generał Rydz-Śmigły jest pierwszą po prezydencie osobą w kraju i wszyscy funkcjonariusze państwowi mają okazywać mu posłuszeństwo - prezydent w drodze pozakonstytucyjnej wprowadził zasadę współrządów (duumwiratu) prezydenta i GISZ

Skutki okólnika:

- osłabienie pozycji prezydenta przez fakt dzielenia władzy z GISZ

- osłabienie pozycji premiera, nie mógł ustalać ogólnej polityki władz

- osłabienie Marszałka Senatu, który miał zastępować prezydenta

- wzmocnienie pozakonstytucyjnej pozycji GISZ

10 XI 1936 mianowanie gen. Rydz-Śmiegłego na Marszałka Polski

1937 powstanie Obozu Zjednoczenia Narodowego (OZON), która wprost w statucie powoływała się na autorytet GISZ

19 III 1937 przemówienie rządowe prezydenta, w którym nazywa Rydz-Śmiegłego wodzem narodu

Pozycję Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych porównywano do japońskiego szogunatu.

1 IX 1939 wybuch II wojny światowej - prezydent mianuje gen. Rydz-Śmigłego Naczelnym Wodzem oraz na zastępcę prezydenta.

17 IX 1939 wejście Związku Radzieckiego

przyjazd gen. Sikorskiego do Bukaresztu

17/18 IX 1939 ucieczka władz do Rumunii, internowanie; decyzja o powołaniu rządu we Francji

zarządzenie antydatowane z datą 17 IX 1939, w którym prezydent powołuje na swojego następcę gen. Bolesława Wieniawę-Długoszowskiego - niezadowolenie Francji

pod wpływem Francji kolejne zarządzenie antydatowane in blanco o powołaniu nowego następcy: wybór spośród Augusta Zaleskiego, Władysława Raczkiewicza i prymasa Augusta Hlonda, wysłane do Francji, gdzie ambasador w Paryżu - Juliusz Łukaszewicz miał wpisać nazwisko - wybrano Raczkiewicza

30 IX 1939 do dymisji podał się Mościcki i rząd Sławoj-Składkowskiego, mianowanie Raczkiewicza na prezydenta i Sikorskiego na premiera

2 XI 1939 Raczkiewicz rozwiązuje Sejm i Senat

7 XI 1939 mianowanie Sikorskiego na Naczelnego Wodza

30 XI 1939 umowa paryska: prezydent zobowiązuje się do wykonywania swoich prerogatyw w ścisłym porozumieniu z premierem

9 XII 1939 powołano Radę Narodową RP - organ doradczy prezydenta i rządu

Po klęsce Francji władze przeniosły się do Londynu.

17 II 1940 dekret o kontroli państwowej - dostosowanie kontroli państwowej do wymogów konstytucji kwietniowej, oparcie władzy na zasadach kolegialności, równorzędności i podporządkowaniu prezydentowi

24 II 1942 deklaracja rządowa - pomysł utworzenia państwa federacyjnego z Czechosłowacją

IV 1943 odkrycie grobów w Katyniu

4 VII 1943 katastrofa gibraltarska - śmierć gen. Sikorskiego, premierem zostaje Stanisław Mikołajczyk

8 VII 1943 powołanie gen. K. Sosnkowskiego na Naczelnego Wodza

1 VIII 1944 powstanie warszawskie

30 IX 1944 dymisja Sosnkowskiego i powołanie Tadeusza Bór-Komorowskiego na Naczelnego Wodza, pod naciskiem Wielkiej Brytanii

Zarządzenie prezydenta o funkcji Naczelnego Wodza - do czasu wstąpienia w obowiązki, co następowało z chwilą przybycia do siedziby prezydenta, funkcje Naczelnego Wodza są rodzielane pomiędzy prezydenta, ministra obrony narodowej i szefa sztabu Naczelnego Wodza

2 VIII 1945 konferencja poczdamska: cofnięcie uznania rządowi polskiemu przez państwa zachodnie

Prezydenci RP na uchodźstwie:

1. Władysław Raczkiewicz 1939-1947

2. August Zaleski 1947-1972

3. Stanisław Ostrowski 1972-1979

4. Edward Raczyński 1979-1986

5. Kazimierz Sabbat 1986-1989

6. Ryszard Kaczorowski 1989-1990

Rada Trzech - kolegialna głowa państwa powstała w 1954 r., gdy Tomasz Arciszewski nie został prezydentem, to się obraził.

- 1954-1955: Anders, Arciszewski, Raczyński

- 1956-1966: Anders, Raczyński, Bór-Komorowski

Działa do 1972 r. - do scalenia polskiej emigracji.

20 XII 1990 dekret o zakończeniu działalności i rozwiązaniu rządu RP na uchodźstwie.

4. I prowizorium konstytucyjne 1944-1947

1 I 1944 powstanie Krajowej Rady Narodowej: w składzie przedstawicieli Polskiej Partii Robotniczej, Robotniczej Partii Polskich Socjalistów, Stronnictwa Ludowego „Wola Ludu”, Batalionów Chłopskich

Na pierwszym posiedzeniu uchwaliła deklarację programową, 3 dekrety dotyczące Armii Ludowej i Statut Tymczasowy Rad Narodowych

21 VII 1944 ustawa KRN o powołaniu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (Edward Osóbka Morawski, Wanda Wasilewska)

22 VII 1944 Manifest PKWN - akt władzy rewolucyjnej, deklaracja polityczna nowej władzy, odmówił legalności władzom emigracyjnym, KRN został jedyną władzą ustawodawczą a PKWN władzą wykonawczą, zapowiedziano przywrócenie konstytucji marcowej i zwołanie Sejmu Ustawodawczego

Krajowa Rada Narodowa

11 IX 1944 ustawa o organizacji i zakresie działania Rad Narodowych:

- określiła KRN jako bezpośredni organ narodu w zakresie ustawodawstwa, kontroli nad działalnością rządu i nadzoru nad Radami Narodowymi

- KRN składa się z 444 posłów:

• dotychczasowi członkowie KRN

• przedstawiciele delegowani przez organizacje polityczne, gospodarcze, zawodowe i społeczne z terenu kraju

• przedstawiciele organizacji polskich za granicą, o ile podporządkowały się KRN (dot. jedynie Związku Patriotów Polskich)

• po 5 przedstawicieli 8 Wojewódzkich Rad Narodowych

• członkowie dokooptowani na wniosek Prezydium KRN w liczbie nie przekraczającej jej ¼ (do 111)

Posłowie z delegacji (grupy 2., 3. i 4.) mogli być odwołani, a mandat nie przepadał organizacji, wyznaczano kogoś innego.

Organy KRN:

1) Prezydium, liczące od 5 do 7 członków: prezydent KRN, 2 zastępców, Naczelny Dowódca Wojska Polskiego oraz inni członkowie :D, do 11 IX pełniło funkcje głowy państwa; odpowiada przed KRN, wpływa na skład Rządu, wytycza kierunki polityki rządu, sprawuje kontrole nad Radami Narodowymi

KRN miała obradować co najmniej 4 razy w roku, w czasie przerw władzę sprawowało Prezydium

2) prezydent KRN (do 31 XII 1944 przewodniczący): spełnia funkcje przewodniczącego KRN, Prezydium KRN, głowy państwa, mianowanie i odwoływanie członków Rządu Tymczasowego

3) komisje KRN

Kompetencje KRN:

- ustawodawstwo

- planowanie działalności publicznej (budżet)

- kontrola działalności organów wykonawczych pod kątem legalności i zgodności z celami państwa: zatwierdzanie dekretów z mocą ustawy, rozpatrywanie sprawozdań rządu, interpelacje poselskie, dyskusje nad interpelacjami i sprawozdaniami (gdyż mogły zakończyć się uchwałami)

- ustalanie stanu liczebnego wojska

- zatwierdzanie umów handlowych

Inicjatywa ustawodawcza należy do rządu lub grupy co najmniej 10 posłów.

31 XII 1944 ustawa o powołaniu Rządu Tymczasowego (w miejsce PKWN)

28 VI 1945 powołanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, w składzie z przedstawicielami komunistycznymi, jak i rządu emigracyjnego - TRJN uzyskał uznanie międzynarodowe

Praktyka konstytucyjna do 21 VII 1944:

- ustawodawstwo z okresu międzywojennego: uznanie ich prawomocności z wyłączeniem Konstytucji kwietniowej i aktów nierozerwalnie z nią związanych

- akty rządu emigracyjnego: nie obowiązywały w Polsce i nie zaakceptowano ich skutków prawnych

- przepisy władz okupacyjnych: uznano je za nigdy nieobowiązujące

27 IV 1946 ustawa o przeprowadzeniu głosowania ludowego: w formie 3 pytań o zniesienie Senatu, utrwalenie w konstytucji ustroju gospodarczego opartego na przeprowadzonych reformach i utrwaleniu granic na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej.

Miało być ono referendum opiniodawczym.

22 IX 1946 ordynacja wyborcza do Sejmu Ustawodawczego: prawo wyborcze zgodnie z konstytucją marcową, z tym, że:

- przyznano prawa wyborcze wojskowym

- pozbawiono praw osób, które podpisały Volkslistę

- przyznano więcej niż wynikałoby to z zasiedlenia mandatów na ziemiach odzyskanych

19 I 1947 wybory do SU

4a. Prowizorium konstytucyjne 1944-1947

Organizacja Rad Narodowych

- działają systemem sesyjnym (zwyczajne co miesiąc, nadzwyczajne z inicjatywy prezydenta albo ¼ członków KRN)

- obecność na posiedzeniach RN była obowiązkowa (za nieobecność można pozbawić mandatu)

- każda Rada składała sprawozdania z działalności raz na miesiąc Radzie hierarchicznie wyższej

- KRN może uchylić każdą uchwałę Rad Narodowych oraz rozwiązać Radę, gdy były sprzeczne z prawem lub celami politycznymi państwa

- nadzór nad Radami Narodowymi należał do Prezydium KRN

21 VIII 1944 PKWN wydaje dekret o administracji ogólnej I i II instancji:

- Urząd Wojewódzki i wojewoda

• mianowany na wniosek ministra administracji publicznej przez rząd

• odwołanie wojewody na wniosek: ministra administracji publicznej, Wojewódzkiej Rady Narodowej, Powiatowej Rady Narodowej

• wojewoda składał sprawozdania Wojewódzkiej RN, kontrolę nad nim sprawowało Prezydium Wojewódzkiej RN

- starostwo powiatowe i starosta

• starosta mianowany przez ministra administracji publicznej na podstawie wniosku wojewody i opinii Powiatowej RN

• odwołanie na wniosek samego ministra, Powiatowej RN, Gminnej RN

• składa sprawozdania, kontrolę nad nim sprawuje Prezydium Powiatowej RN

W gminach nie było przedstawiciela administracji rządowej.

Samorząd terytorialny

23 XI 1944 dekret o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego

Terenowe Rady Narodowe: każda wyodrębniała organ wykonawczy samorządu terytorialnego:

- Wojewódzkie RN - Wydział Wojewódzki: 6 członków wybranych spośród Wojewódzkiej RN lub mieszkańców tego województwa i wojewoda jako przewodniczący

- Powiatowe RN - Wydział Powiatowy: 6 członków wybranych spośród Powiatowej RN lub mieszkańców tego powiatu i starosta jako przewodniczący

- Miejskie RN - Zarząd Miejski: 3-6 członków z prezydentem miasta na czele albo burmistrz, członkowie wybierani przez Miejskie RN

- Gminne RN - Zarząd Gminny: wójt, podwójci i 3 członków, wójtowi podlegali sołtysi i podsołtysi wybrani przez Ogólne Zebranie Mieszkańców Gromady

Administracja niezespolona: także dwuinstancyjna, administracja: wojskowa, skarbowa, sądowa, pocztowa, szkolna, kolejowa, celna, górnicza.

Reforma rolna 1944

6 IX 1944 dekret o przeprowadzeniu reformy rolnej:

Utworzono Państwowy Fundusz Ziemi, z którego dokonywano nadań ziemi rolnikom i bezrolnym.

Pod reformę przeznaczono ziemie:

- stanowiące własność Skarbu Państwa

- gospodarstw obywateli-nie Polaków III Rzeszy

- gospodarstw obywateli polskich narodowości niemieckiej

- gospodarstw osób skazanych za zdradę stanu, dezercję i kolaborantów

- skonfiskowane z jakiejkolwiek innej przyczyny prawnej

- gospodarstw większych niż 50 ha użytków rolnych lub większych niż 100 ha powierzchni ogólnej

- na terenie województw poznańskiego, śląskiego i pomorskiego gospodarstw o powierzchni ogólnej ponad 100 ha niezależnie od wielkości użytków rolnych

Przejęciu podlegało całe gospodarstwo z budynkami i inwentarzem żywym i martwym bez odszkodowania. Jedynie obszarnicy (właściciele gospodarstw przejętych ze względu na normę obszarową) mogli otrzymać 5 ha gospodarstwa, ale w innym powiecie lub uzyskać miesięczne uposażenie pracownika państwowego szóstej grupy.

Cena ziemi równała się wartości rocznego zbioru z danego obszaru i była płatna w ratach rozłożonych na 10 lat, dla bezrolnych na 20 lat. Można było płacić gotówką albo żytem.

Gospodarstwo nie mogło przekroczyć wielkości 5 ha.

6 IX 1946 dekret o ustroju rolnym na ziemiach odzyskanych: tworzy gospodarstwa od 7 do 15 ha, a jeśli miały charakter hodowlany to 20 ha.

12 XII 1944 dekret o przejęciu niektórych lasów przez Skarb Państwa bez odszkodowania.

20 III 1950 ustawa o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki i utworzenie Funduszu Kościelnego: państwo przejęło wszystkie dobra ziemskie należące do związków wyznaniowych, z gospodarstw należących do proboszczów przejęto nadwyżkę ponad 50 ha (na terenie woj. poznańskiego, śląskiego i pomorskiego ponad 100 ha).

Nacjonalizacja przemysłu

3 I 1946 ustawa o przejęciu przez państwo podstawowych gałęzi gospodarki

Przedsiębiorstwa przejęte:

1. bez odszkodowania: przedsiębiorstwa Rzeszy Niemieckiej i Wolnego Miasta Gdańska

przedsiębiorstwa osób prywatnych i obywateli Rzeszy i WMG, z wyłączeniem osób narodowości polskiej i innych prześladowanych (Żydów)

przedsiębiorstwa zdrajców ojczyzny, którzy zbiegli do nieprzyjaciela

2. za odszkodowaniem: przedsiębiorstwa podstawowe dla gospodarki narodowej

przedsiębiorstwa komunikacyjne i telekomunikacyjne

przedsiębiorstwa zdolne zatrudnić na jednej zmianie więcej niż 50 osób

5. II prowizorium konstytucyjne 1947-1952

Uregulowanie ustroju:

1. 4 II 1947 ustawa konstytucyjna o wyborze Prezydenta RP

2. 19 II 1947 ustawa konstytucyjna o ustroju i zakresie działania najwyższych organów RP (tzw. mała konstytucja)

3. 22 II 1947 deklaracja o przedmiocie realizacji praw i wolności obywatelskich

4. Wcześniejsze dekrety: o reformie rolnej, o nacjonalizacji przemysłu, ordynacja wyborcza, ustawa o Radach Narodowych, dekret o administracji rządowej i samorządzie terytorialnym

5. 26 V 1951 ustawa o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji

Mała konstytucja:

- wprowadza podział władz, jednak artykuł 1. określa Sejm Ustawodawczy jako organ władzy zwierzchniej narodu

Sejm Ustawodawczy:

- jednoizbowy

- organy: Marszałek, 3 wicemarszałków, komisje i sekretarze, Prezydium Sejmu (Marszałek i wicemarszałkowie) oraz Konwent Seniorów (Prezydium i przewodniczący klubów)

- kompetencje: ustojodawcza

inicjatywa ustawodawcza i ustawodawstwo

ustalanie zasadniczej linii polityki państwa

uchwalanie planów gospodarczych

kontrola: zatwierdzanie dekretów, udzielanie absolutorium

decyduje o postawieniu ministra w stan oskarżenia większością 3/5

interpelacje poselskie

prawo uchwalenia rezolucji do rządu

komisje sejmowe mogą uchwalać dezyderaty

funkcja kreacyjna: wybór prezydenta większością bezwzględna w obecności co najmniej 2/3 posłów, prezesa NIK (zwykłą większością) oraz pośrednio Radę Państwa (w jej skład wchodziły osoby z urzędu, na które powoływał je Sejm)

Prezydent

- kadencja 7 lat

- z urzędu jest przewodniczącym Rady Państwa

- może stanąć na czele rządu, tworząc Radę Gabinetową

- najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych, na czas wojny mianuje Naczelnego Dowódcę

- mianuje i odwołuje członków rządu

- wydaje akty wykonawcze: rozporządzenia, zarządzenia, rozkazy i nakazy

- posiada prawo łaski

- zawiera umowy międzynarodowe

- zwołuje, otwiera, zamyka i odracza sesje Sejmu

- nie ponosi odpowiedzialności politycznej (kontrasygnata ministra)

- odpowiada konstytucyjnie za zdradę kraju, pogwałcenie konstytucji lub przestępstwo karne przed Trybunałem Stanu

Rzeczywiste znaczenie prezydenta określiła jego działalność w Radzie Państwa i Prezydium Rządu: uzyskał on możliwość wpływania na aparat państwowy, Rady Narodowe, NIK, prokuraturę, rząd, administrację i zarząd gospodarką.

VIII 1948 Bierut zostaje Sekretarzem Generalnym Komitetu Centralnego PPR

XII 1948 zjednoczenie PPR i PPS, powstanie PZPR - przewodniczącym komitetu centralnego zostaje Bierut

1954 przemianowanie na I Sekretarza KC PZPR

Rada Państwa

1947 utworzenie Rady Państwa - naczelnego organu państwowego, który miał sprawować nadzór nad Radami Narodowymi, w miejsce Prezydium KRN

Jest organem samodzielnym i strukturalnie oddzielonym od Sejmu Ustawodawczego. Rada Państwa była organem władzy wykonawczej.

Jest organem stałym, mniemającym określonej kadencji i nieodpowiadającym przed Sejmem.

Składy Rady Państwa:

1. minimalny: Prezydent jako przewodniczący, Marszałek Sejmu, 3 wicemarszałków i prezes NIK

2. wyjątkowy: w okresie wojny skład minimalny poszerzany o Naczelnego Dowódcę Wojska Polskiego

3. rozszerzony: skład minimalny poszerzony o członków powołanych przez Sejm Ustawodawczy na jednomyślny wniosek Rady Państwa (do 1949 w liczbie do 3 osób, po 1949 bez ograniczeń)

Kompetencje Rady Państwa:

- sprawowanie zwierzchniego nadzoru nad Radami Narodowymi

- zatwierdzanie dekretów

- ogłaszanie stanów wojennego i wyjątkowego

- inicjatywa ustawodawcza

- rozpatrywanie sprawozdań NIK

- wyrażanie zgody na ogłoszenie przez prezydenta ustawy w brzmieniu projektu rządowego, jeśli nie została uchwalone w ciągu 3 miesięcy przez Sejm i dotyczyła: budżetu, narodowego planu gospodarczego, poboru rekruta

- nadzór nad prokuraturą

- dokonywanie wykładni ustaw i norm niższej rangi na wniosek Generalnego Prokuratora

- decydowanie o nabyciu i utracie obywatelstwa polskiego

- powoływanie wiceprezesów NIK

- prawo do wydawania uchwał i rozporządzeń

Rada Ministrów

Powoływana przez prezydenta, po uzyskaniu przez premiera wotum zaufania od Sejmu.

Odpowiedzialność:

- polityczna: przed parlamentem za nielegalność działań i negatywną ocenę polityki przez Sejm

- konstytucyjna: przez Trybunałem Stanu

Skład: premier

wicepremierzy

ministrowie

przewodniczący państwowych komitetów planowania gospodarczego i 2 zastępców

31 V 1950 uchwała rządu (nieopublikowana) o utworzeniu prezydium rządu: premier, wicepremierzy, podsekretarze stanu przy premierze, obradowało pod przewodnictwem prezydenta i kierowało działalnością rządu

Minister stał się jedynie wykonawcą zarządzeń prezydium, przestał być częścią władzy podejmującej wiążące decyzje.

Radzie Ministrów przysługiwała inicjatywa ustawodawcza, faktycznie wykonywana przez prezydium.

Sądownictwo.

Organizacja sądów powszechnych opierała się na znowelizowanej w 1950 r, ustawie o ustroju sądów powszechnych z 6 II 1928 r.

Wprowadzenie w miejsce sądów grodzkich i okręgowych, powiatowych wojewódzkich

26 V 1951 ustawa konstytucyjna o trybie przygotowania o uchwalenia Konstytucji PRL; powołanie komisji konstytucyjnej przez Sejm, w skład której weszli posłowie, przedstawiciele organizacji zawodowych, społecznych, przedstawiciele nauki, kultury i sztuki

23 I 1952 uchwała o dyskusji ogólnonarodowej nad projektem: wnioski i uwagi kierowane były do Komisji Konstytucyjnej lub Prezydium Rad Narodowych

22 VII 1952 przyjęcie Konstytucji PRL

przyjęcie ustawy konstytucyjnej o przepisach wprowadzających Konstytucję PRL

6. Konstytucja PRL 1952-1989

Zasady konstytucyjne:

- odrzucenie podziału władz, na rzecz jej jednolitości

- nadrzędność Sejmu w systemie organów władzy

- suwerenność ludu pracującego miast i wsi

- podstawą władzy jest sojusz klasy robotniczej i chłopskiej

- zasada ludowładztwa

- praworządność

- przewodnia rola PZPR (wpisana w 1976 r.)

- republikańska forma państwa

- socjalistyczny kierunek rozwoju państwa

- przedstawicielstwo

Sejm PRL:

- wybierany na 4-letnią kadencję

- pracuje systemem sesyjnym

- inicjatywa ustawodawcza dla grupy co najmniej 15 posłów

- liczba posłów: 1 poseł na 60000 wyborców

Rada Państwa - naczelny organ władzy państwowej o charakterze kolegialnej głowy państwa. Rada Państwa nie była organem przedstawicielskim: nie była wybierana przez obywateli oraz nie została wymieniona w artykule 2. Konstytucji (który mówi o organach przedstawicielskich).

Skład: przewodniczący

4 zastępców

sekretarz

9 (od 1961 11) członków

Wybierana przez nowo wybrany Sejm na pierwszym posiedzeniu z grona posłów. Mandaty członków Rady Państwa trwały dłużej niż poselskie, bo do chwili wyboru nowej Rady Państwa.

Kandydatury zgłaszały kluby poselskie oraz Centralna Komisja Porozumiewawcza Partii i Stronnictw Politycznych.

Do Rady Państwa nie mogli zostać wybrani Marszałek i wicemarszałkowie Sejmu, od 1957 żaden członek Prezydium Sejmu. Także członkowie Rady Ministrów i Prokurator Generalny.

Z opróżnieniem się urzędu w trakcie kadencji Sejm dokonywał wyboru uzupełniającego na najbliższej sesji zwyczajnej.

Kompetencje:

1. te, które miała zawsze

- zarządzanie wyborów do Sejmu

- zwoływanie sesji Sejmu

- czuwanie nad zgodnością prawa z Konstytucją (1976-1982)

- dokonywanie wykładni ustaw

- wydawanie dekretów z mocą ustawy między sesjami Sejmu

- mianowanie i odwoływanie przedstawicieli dyplomatycznych

- przyjmowanie listów uwierzytelniających

- ratyfikacja i wypowiadanie umów międzynarodowych

- nadawanie orderów, odznaczeń i tytułów honorowych

- stosowanie prawa łaski

- obsadzanie stanowisk cywilnych i wojskowych

- zwierzchni nadzór nad Radami Narodowymi

- wprowadzanie stanów wojennego i wyjątkowego (od 1983)

- inicjatywa ustawodawcza

2. te, które według Konstytucji należały do niej miedzy sesjami Sejmu i gdy Sejm nie obradował (niektóre wymagały zatwierdzenia przez Sejm)

- postanowienie o stanie wojny

- wyrażanie zgody na pociągnięcie posła do odpowiedzialności karnosądowej lub aresztowanie

- powoływanie i odwoływanie członków rządu

- kontrola nad działalnością rządu

Rada Państwa podejmowała decyzje w drodze uchwał. Działa permanentnie.

Organy: komisje stałe i niestałe, które przygotowywały stanowisko Rady Państwa

Przewodniczący Rady Państwa:

- z czasem przewodniczący był jednocześnie I Sekretarzem KC PZPR

Kompetencje: reprezentowanie Rady na zewnątrz

organizacja pracy

zwoływanie posiedzeń i ustalanie porządku dziennego

kierowanie obradami

kierowanie obradami komisji, gdy w nich uczestniczył

przyjmowanie listów uwierzytelniających

Kompetencje własne (nie może być zastępowany):

- podpisywanie ustaw i dekretów

- zarządzanie ogłaszania tych aktów w Dzienniku Ustaw

- opiniowanie kandydatury prezesa NIK (1976-1980)

- wnioskowanie do TK o stwierdzenie zgodności aktu z Konstytucją (od 1982)

- wprowadzanie stanu wyjątkowego w sprawach niecierpiących zwłoki (od 1983)

- powoływanie zastępców Prokuratora Generalnego, prokuratorów prokuratury generalnej i wojewódzkiej

- prawo wyrażania zgody na dalsze sprawowanie funkcji przez sędziego, który ukończył 80. rok życia

Jako organ pomocniczy Rada Państwa miała Kancelarię.

Prawa i wolności zostały ujęte dość szeroko w Konstytucji, jednak nie znalazły one dostatecznego zabezpieczenia w postaci formalnych gwarancji w ustawach zwykłych.

Najwyższa Izba Kontroli została zlikwidowana, jej miejsce zajęło utworzone w 1952 r. Ministerstwo Kontroli, które działa do 1957 r. 13 XII 1957 nowelizacja Konstytucji i ponowne utworzenie NIK.

Zmiany Konstytucji PRL:

13 XII 1957 wprowadzenie rozdziału 3a o NIK

22 XII 1960 ustalenie liczby posłów na 460

15 V 1961 zwiększenie liczby członków Rady Państwa do 11

19 XII 1963 podniesienie kadencji Rad Narodowych do 4 lat

29 XI 1972 likwidacja gromad i powołanie gmin

28 V 1975 zniesienie trójszczeblowej na rzecz dwuszczeblowej administracji państwowej (gminy i województwa)

26 III 1982 wprowadzenie do Konstytucji Trybunału Konstytucyjnego

Ruchy społeczne w okresie PRL:

VI 1956 Poznań

III 1968 demonstracje studenckie w Warszawie, Gdańsku, Poznaniu i Krakowie

XII 1970 zamieszki w Gdyni, Gdańsku, Szczecinie

VI 1976 protesty w Radomiu, Ursusie

VIII 1980 strajk w Stoczni Gdańskiej i podpisanie 21 postulatów

13 XII 1981 - 22 VII 1983 stan wojenny

- Rada Państwa wydała 4 dekrety

- powołanie Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego, która ustalała cele i zadania dla organów państwowych

1986 zwolnienie więźniów

Powstaje koncepcja Okrągłego Stołu

7. Prowizorium konstytucyjne 1989 - 1992

6 II - 5 IV 1989 obrady Okrągłego Stołu

Reformy:

- stopniowa przebudowa systemu w kierunku demokratyzacji

- wybory kontraktowe: 65% miejsc zagwarantowanych, 35% z wyborów wolnych, do Senatu 100% wolnych

- ewolucyjne przemiany

7 IV 1989 nowela kwietniowa:

- wprowadzenie pluralizmu politycznego, wybory kontraktowe

- permanentne obrady Sejmu

- likwidacja dekretu z mocą ustawy

- likwidacja Rady Państwa

- przywrócenie Senatu

- przywrócenie urzędu prezydenta: wybierany na 6 lat przez Zgromadzenie Narodowe, reprezentuje kraj, prawo weta, prawo rozwiązania parlamentu, powołuje premiera, nadzór nad Radami Narodowymi

4 VI 1989 wybory

24 VIII 1989 powołanie Tadeusza Mazowieckiego na premiera

29 XII 1989 nowela grudniowa:

- przywrócenie nazwy Rzeczpospolita Polska

- uznanie narodu za suwerena władzy

- skreślenie wstępu, rozdziału II i przebudowa rozdziału I Konstytucji PRL, skreślenie przepisów o przyjaźni z ZSRR i kierowniczej roli PZPR

- wprowadzenie zasady państwa prawnego, ochrony własności

8 III 1990 wprowadzenie samorządu terytorialnego i likwidacja Rad Narodowych

27 IX 1990 ustawa o wyborze Prezydenta RP: wprowadzenie powszechnych wyborów

9 XII 1990 wybór Lecha Wałęsy na prezydenta

28 VI 1991 nowa ordynacja wyborcza

27 X 1991 wybory parlamentarne

7. Mała konstytucja 1992 - 1997

23 IV 1992 ustawa konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji

17 X 1992 ustawa konstytucyjna o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczpospolitej oraz o samorządzie terytorialnym, tzw. mała konstytucja

- nie odnosi się do sytuacji obywateli

- brak przepisów jej zmiany

- zwiększono rolę prezydenta, określono jego prerogatywy

- Sejm nie był już organem dominującym, odrzuca poprawki Senatu bezwzględną większością

- wzrost roli premiera, rząd wymaga wotum zaufania od Sejmu, rząd ma prawo wydawać rozporządzenia z mocą ustawy, wprowadzenie domniemania kompetencji rządu, prawo inicjatywy pilnych projektów rządowych ustaw

- reguluje organizację i funkcjonowanie Sejmu, Senatu i władzy wykonawczej

- zawiera przepisy wprowadzające gospodarkę rynkową

- gwarantuje podział władz

Regulacje konstytucyjne 1992-1997:

- ustawa konstytucyjna z 17 X 1992

- niektóre utrzymane w mocy przepisy Konstytucji PRL (części rozdz. I, IV, VII, VIII, IX, X i XI)

- ustawa konstytucyjna z 23 IV 1992

- ustawa konstytucyjna z 7 IV 1989

- ustawa konstytucyjna z 29 XII 1989

---