Z. Krasiński: Listy: wybór

1. Rozwój epistolografii

• Rodzaje listów - list mowa, list pół-dialog, list rozmowa, list wyznanie

• List - „wizerunek własnej duszy”

• We Francji wielką epistolografię literacką zapoczątkowała Marie de Rabuin-Chatnal de Sevigne

• W Polsce nowatorem był Jan III Sobieski

• Rozwój sentymentalizmu zrewolucjonizował nowożytną sztukę epistolarną -> list nie pełnił już tylko czysto użytkowych funkcji

• Cel - ukazanie uczuć, ich opis

• Technika listowa w powieściach (Rousseau, S. Richardson)

2. Tendencje epistolografii romantycznej:

• Manifestacja indywidualizmu

• Chęć wyrażania życia wewnętrznego, ujawnienia ukrytych pokładów własnej psychiki

• Odrzucenie klasycznych norm

• Elementy innych gatunków - dziennik, pamiętnik, medytacja, wyznanie, rozprawa

• Nacisk na walory literackie tekstu

• Duże znaczenie adresata - współtwórca korespondencji

• Impulsy wpływające na rozwój epistolografii, jej główne problemy:

• Miłość

• Przyjaźń

• Podróże

• Urzeczenie historią i współczesnymi wydarzeniami społeczno-politycznymi

• Problemy światopoglądowe

• Duża plastyka listów

• Odrzucenie budowania treści listu na zasadzie skojarzeń racjonalnych

• Maksymalna swoboda w zakresie kompozycji

3. Najwięksi polscy epistolografowie romantyczni:

• A. Mickiewicz

• Pod względem formalnym - duże powinowactwa z epoką klasyczną

• Obojętność wobec podstawowych dążeń epoki - niechęć do modnej tematyki, autoanalizy uczuć, tworzenia literackiej wersji swojej biografii, ekshibicjonizmu uczuć itp.

• Oryginalność jego listów - duża dawka humoru i dowcipu

• Późniejsze listy przepojone tematyką religijno-moralną

• J. Słowacki

• Romantyczna epistolografia tego poety rodzi się pod wpływem bajronizmu jesienią 1831 r.

• Główne impulsy:

• Pogoń za sławą

• Potrzeba wyznań

• Dążenie do stylizacji własnej biografii

• Listy-wyznania

• W okresie towianizmu - niechęć do pisania dziennika duszy, silny dydaktyzm

• C. Norwid

• Zerwanie z błahą tematyką

• Dominujący temat - refleksja filozoficzno-moralna w duchu chrześcijańskim

• List - rozmowa intelektualna

• Syntetyczne widzenie i przedstawianie świata i problemów nurtujących człowieka

• Listy nastawione na szerokie oddziaływanie

• Tonacja religijna

• Styl zdań szorstki i maksymalnie nasycony treścią

• Epistolografia romantyków - dokument epoki

4. Zygmunt Krasiński. Pierwsze doświadczenia

• Obfita korespondencja z czasu podróży Warszawa-Genewa (gł. do ojca)

• Poeta - 17-latek

• Impresje z podróży, pierwsze wyznania, zwierzenia

• Zderzenie młodzieńczego entuzjazmu poety ze wstrzemięźliwością, nieufnością, niepokojem ojca

• W zależności od adresata uczuciom i problemom Krasiński nadaje różnorodną tonację, odpowiedni sens

• Adresat wyzwala w Krasińskim przypływ odpowiednich zainteresowań i kształtuje jego wrażliwość

5. Dramat dwóch patriotyzmów

• Konflikt między poetą a ojcem dotyczący rozumienia honoru i obowiązku udziału w powstaniu listopadowym

• Krasiński - od młodości wychowywany na patriotę

• Powrót do Polski, aby uczestniczyć w powstaniu zostaje zakazany przez ojca, który to w powstaniu widzi tylko walkę społeczną, nie narodową -> patriotyzm ojca - popieranie interesów własnej klasy

• Po pewnym czasie Zygmunt ulega argumentacji ojca i przyjmuje jego stanowisko -> w jego świadomości rysuje się wizja walki klasowej niosąca światu zagładę

• Sumienie poety zostaje uspokojone, a echa tego sporu będzie widać w jego twórczości

• Korespondencja z ojcem - studium psychologiczne - kształtowanie się osobowości twórcy, jego poglądów, zachowań, wrażliwości; dzięki temu możliwe jest zrozumienie źródeł postaw i cech

• Mimo przyjęcia poglądów ojca, Zygmunt wstydzi się tego, że nie wziął udziału w powstaniu

6. Różne oblicza przyjaźni

• Adresatami większości listów są przyjaciele poety:

• Rówieśnicy (głównie):

• Henryk Reeve

• Konstanty Gaszyński

• Jerzy Lubomirski

• August Cieszkowski

• Edward Jaroszyński

• Bronisław Trentowski

• S. E. Koźmian

• Przedstawiciele poprzedniej generacji (rzadziej), np:

• Adam Sołtan

• Przedstawiciele wstępującej generacji, np:

• Adam Potocki

• Różnorodność - przedstawiciele różnych generacji, profesji, zawodów (filozofowie, poeci, wojskowi, politycy)

• Pierwszy list w wyborze skierowany jest do Mieczysława Potockiego

• Wyróżnia się niezwykłą, beztroską atmosferą

• Echa spraw studenckich, akademickich przyjaźni, wspólnych polowań na bekasy

• Przewijają się nazwiska kolegów

• Czuć wrogość wobec Leona Łubieńskiego

• „akademicki” charakter listu (zwroty łacińskie)

• W połowie 1830 r. Krasiński rozpoczyna korespondencje z Anglikiem Henrykiem Reeve'em

• Impulsy: anglomania + potrzeba stylizacji biografii w duchu romantycznym

• Listy te to:

• Typowy przejaw romantycznej przyjaźni

• Rezultat ugruntowania się romantycznej świadomości, nowego sposobu myślenia i rozumienia świata

• Rekompensata trudnej korespondencji z ojcem

• Reeve - młody powiernik -> możność całkowitego, niekontrolowanego obnażania własnej psychiki

• Tematyka listów:

• Miłość - jej siła

• Romanse

• „cierpienia młodego” Zygmunta

• W korespondencji do ojca - inny styl, hamulce; do Reeve'a - hamulców brak

• Przeżycia związane z powstaniem listopadowym także wywarły wpływ na korespondencje z Reeve'em -> tragizm osamotnienia, napiętnowania, rozważania o przeszłości i przyszłości, manifestacja swojego cierpienia

• Z czasem pojawia się samokrytyka - świadomość uprawianego wcześniej uczuciowego aktorstwa

• 1832 -> listy wypełnia refleksja historiozoficzna -> w konsekwencji doprowadzi to do powstania dramatów (Irydion, Nie-Boska)

• Z czasem korespondencja z Reeve'em wygasa - różnice charakterów; ich drogi się rozchodzą

• W 1832 r. zaczyna pisywać do Gaszyńskiego

• Tematyka i tonacja listów - diametralnie odmienna

• Brak roztrząsań na tematy polityczne, brak filozoficznych rozpraw

• Wyczuwalna szczera przyjaźń, ale też czuć umysłową wyższość Krasińskiego

• Brak rozważań na temat poezji

• Obiektywna relacja o sobie

• Odwoływanie się do wspólnej młodości, wspomnień; zwierzenia o stanie zdrowia; przygodnie rzucane wypowiedzi w kwestiach politycznych, społecznych, estetycznych, religijnych

• Brak wyznań intymnych

• 1834 - Listy do Adama Sołtana

• Adresat - starszy o 20 lat

• Na początku - tematyka romansowa, erotyczna - zwierzenia z przygód miłosnych

• Później wątek romansowy znika - pojawiają się tematy rodzinne, towarzyskie, rozważania polityczne, społeczne, literackie (polecanie książek)

• Pisane są językiem dość swobodnym, z użyciem nawet słów niecenzuralnych i powoływaniem się na przysłowia staropolskie

• Listy do Jerzego Lubomirskiego

• Ukazanie w szczegółach swojego romansu z Delfiną Potocką [nazywa ją w listach do niego Sorrento] (nikomu innemu o tym nie pisał)

• Maksymalne udramatyzowanie wątku erotycznego przez wprowadzenie tragedii niechcianego małżeństwa z Elizą Branicką

• Reżyserowanie epizodów swojego życia i nadanie im literackiego kształtu

• Trudno powiedzieć co jest pozą, a co istotnie głęboką życiową tragedią - trudno oddzielić prawdę od konwencji

• Dodatkowy wątek - próba ożenku księcia Jerzego z siostrą Elizy- Katarzyną (nieudana) - dodatkowe udramatyzowanie

• Oprócz wątków autobiograficznych sporo jest w listach rozważań o literaturze i filozofii, np. korespondencja z Augustem Cieszkowskim:

• Mało pisania o uczuciach, doznaniach; brak egzaltacji, autoanalizy uczuć

• Przede wszystkim - ogromny ładunek myślowy -

• Komentarz do twórczości Krasińskiego

• Komentarz do upodobań czytelniczych, refleksji filozoficznych, stosunku do współczesnych wydarzeń itp.

• Zainteresowanie problematyką filozoficzną epoki

• Korespondencja z filozofem Bronisławem Trentowskim

• Nie tyle szukanie pomocy u adresata i odpowiedzi na nurtujące pytania, co referowanie własnych sądów, dawanie upustu przemyśleniom

• Korespondencja ze Stanisławem Egbertem Koźmianem:

• Wolna od póz i stylizacji oraz tendencji do filozofowania

• Zbliżenie się poety ku elementom konserwatywnym i ultramontańskim [=propapieskim] („Przegląd Poznański)

• Wspólne zainteresowania literackie

• Wspólny punkt wyjścia w ocenie sytuacji społecznej i politycznej u progu Wiosny Ludów

• Listy do Stanisława Małachowskiego

• Bez pozowania, stylizacji, sprawy osobiste traktowane po ludzku

• Głównie - tematyka polityczna

• Listy do Romana Załuskiego

• Styl - jak wyżej

• Tematyka literacka

• Listy do Adama Potockiego

• Ton mentorski - nakazy moralne i prawdy

• Potocki kochał się w Elizie Branickiej - mógłby się z nią ożenić i wybawić z kłopotów poetę...

7. Epistolarny kształt miłości romantycznej

• W listach do Reeve'a

• Wystylizowana miłość romantyczna do Henrietty Willan: burzliwa namiętność - połączenie dusz po śmierci - odrzucenie małżeństwa (prozaiczna płaskość)

• Rozgraniczenie pojęć: kochanka i żona (patrz: Nie-Boska)

• Cierpienie (a jakże!) też jest - ukochana miała zrujnowaną młodość i jako niekatoliczka nie może być zbawiona

• Listy do Amelii Załuskiej:

• Początki zachowanej miłosnej epistolografii

• Decydująca rola - wyobraźnia

• Adresatka - 8 lat starsza

• Tonacja idealna (odrzucenie małżeństwa)

• Poetyzacja przeżyć

• Uczucia są wyolbrzymiane

• Realizacja uczuć - tylko w wyobraźni

• Listy do Joanny Bobrowej:

• Pierwsza miłość o charakterze wyraźnie zmysłowym

• Mniej poetyckiej idealizacji

• Spełnienie erotyczne

• Uczucia do Joanny - szczere, ale sytuacja rodzinna Joanny (mąż+dzieci) nie pozwala „ciągnąć” romansu zbyt długo, ale… z drugiej strony pozwala „układać dramat”

• Tonacja minorowa -

• Wspomnienia wspólnie przeżytych chwil

• Tęsknota, pragnienie spotkania

• Obawy przed plotkami, które, notabene, wpędzają Joannę w depresję

• Postawa skłóconego ze światem poety

• Pogrążanie się w smutku, nieszczęściu

• Listy do Delfiny Potockiej

• Wielka epistolografia miłosna, bodaj największa (?) w dziejach światowego romantyzmu

• Początek - Wigilia 1938 r.

• Listy-wyznania

• Dzieje romansu - pamiętnik miłości - pasjonujący romans powieściowy w listach

• Delfina - wymarzona bohaterka romantycznej korespondencji:

• Bezdzietna

• Samotna

• Piękna

• Doświadczona erotycznie

• Osoba będąca po nieudanym małżeństwie

• Inteligentna

• Wrażliwa

• Obdarzona talentem muzycznym, wokalnym

• Mająca skłonność do poetyzowania i dramatyzowania życia

• Mająca łatwość przybierania póz

• Oryginalna

• Mająca siłę osobowości

• Była natchnieniem poetów i artystów

• W listach do Delfiny i Lubomirskiego znalazł wyraz wielki romans przeprowadzony w duchu epoki

• Bogactwo odcieni i psychicznych reakcji

• W listach poeta:

• Pisał o swych tęsknotach, radościach, rozpaczach, komerażach [złośliwe plotki] i podejmowanej samoobronie

• Występował w roli adwokata, sekretarza, sługi wykonując rozmaite polecenia ukochanej

• Obmyślał upominki

• Wspominał o przesyłaniu pieniędzy na kupno wymarzonego ustronia Delfiny w Nicei

• Listy - studium psychologiczne, obyczajowe, literackie

• Wszystkim kieruje miłość - największe uczucie, jemu podporządkowane jest całe życie

• Ekshibicjonizm uczuć - patos i przesada

• Wspólne lektury, upodobania muzyczne

• Każda dziedzina życia wprzęgnięta w wir romantycznego uczucia

• Małżeństwo z Elizą Branicką dopełniło, dodało romansowi z Delfiną nowych, tragicznych rysów

• Teoria poety ->

• muza -kochanka

• żona -posługa + obowiązki rodzinne

• pytanie: czy poeta żenił się z Elizą tylko dlatego, że tak chciał ojciec, czy też sam Krasiński chciał swoje życie wpisać w wyżej opisany model…?

• Reżyserowanie wizerunku, przybieranie masek

• Tłem do dziejów miłości są w listach opisy podróży, epizodów z życia, sprawozdania z lektur, ciekawe opisy krajobrazów itp.

• Stale powracający wątek wspomnień, porównywania wszystkiego do wspólnie poczynionych obserwacji -> romantyczna „komunia dusz”

• Miłosna korespondencja z Delfiną wygasa wraz z rosnącą miłością do żony -> na łożu śmierci poeta stwierdza nawet, że jedynym „aniołem” była właśnie Eliza

8. Relacje z podróży

• Z listów Krasińskiego wiele się można dowiedzieć o tym jak wyglądało podróżowanie romantyka (męczące jazdy powozami, stan zajazdów i hoteli, itp.)

• Krasiński podróżowanie rozpoczął w 1829 r. - studia w Genewie

• Odwiedził m.in. Alpy, Włochy (północ raczej z Joanną Bobrową, południe z Delfiną; Rzym - duże wrażenie krzyż w Koloseum), Francja (Nicea, Paryż)

• Raczej nie jeździł z różnymi kochankami w to samo miejsce

• Rzadko bywał w ojczyźnie - dusiła go atmosfera carskiego terroru, bał się aresztowania

• Długo się leczył; bywał m.in. w Baden i Haldebergu

• Choroby - obsesje Krasińskiego; on sam, choć był hipochondrykiem miał też niewątpliwie powody do zmartwień (choroby oczu, problemy z odpornością, wymioty krwią i inne)

9. Tematyka literacka i artystyczna

• Literatura miała duże znaczenie w kształtowaniu się osobowości i poglądów poety - dużo pisze o literaturze, o swych przeżyciach związanych z lekturą i upodobaniach

• Wymiana myśli m.in. z Mickiewiczem, Norwidem, Słowackim

• Duże znaczenie dla charakteru jego upodobań miało spotkanie z Mickiewiczem w 1830 r.

• W listach sporo aluzji do własnych utworów, zwierzeń z planów pisarskich, sugestii dotyczących interpretacji

• Poeta pisze m.in. o Goethem, Schillerze, Byronie, Szekspirze

• Przejście od anglomanii do urzeczenia się Schillerowskim teatrem idei (list 49)

• Bliska koncepcja filozofa-artysty ->

• Poezja może przenikać wszystkie tajemnice bytu

• Artystę ma przeniknąć „rozum i duch Boży”

• Wyrzeczenie się sztuki użytkowej

• Zwrot ku subiektywizmowi - gwarancja oryginalności, jedyności i niepowtarzalności poezji

• Odrzucenie zasad krępujących inwencję

• Poezja - „głos duszy”

• W liście do F. Morawskiego (l.23, 30.01.1833) -Traktat na temat współczesnej literatury francuskiej i angielskiej:

• Skrytykowana literatura francuska, bo

• Uprawiana przez reprezentantów stanu średniego

• Nastawiona na zysk

• Cechuje ją materializm i amoralność

• Pisarze krytykowani: Chateaubriand (próżny, „na jego czole nie mogłem wyczytać nic chrześcijańskiego), W. Hugo (dumny, żarłoczny, nastawiony na zarabianie, „cień nędzny i znikomy w dziejach sztuki”, Balzac („niby to filozof, niby poeta”, materialista); ponadto: J. Janin, E. Sue, Ch. Nodier - Krasiński krytykuje wszystkich wielkich francuskich twórców swego czasu

• Tęsknota za poezją wieków średnich, idei i mitów - pochwała Mickiewicza

• Po poznaniu Słowackiego w 1836 r. jako jedyny broni jego poezji przed niesprawiedliwymi atakami; w listach wykazuje jej wielkość

• List do Kajetana Koźmiana z 1844 r.

• Sformułowanie zadań literatury narodowej:

• Konieczność

• Porzucenia klasycznego sztafażu

• Nie przytłumienia narodowej epopei

• Podkreślenie potrzeby sformułowania idei profetycznych i mesjanistycznych

• Polska - rzeczniczka ducha, wszelkiej miłości i sprawiedliwości w stosunkach świeckich tego świata

• Antymakiawelizm - kierowanie się zasadami moralnymi w dążeniu do celu

• Poeta śledzi współczesne wystąpienia literackie w Polsce (listy do Korzeniowskiego, Cieszkowskiego)

• Próby sformułowania założeń estetycznych współczesnego malarstwa

• Wypowiedzi na temat muzyki (ukoronowanie sztuki; przy niej poezja i malarstwo są bezradne), teatru, opery

• Opera - był nią urzeczony - często oglądał przedstawienia

• Cenił sztukę aktorską i wokalną - miał dobry gust

• Fascynację operą widać w jego dramatach

10. Problematyka filozoficzna

• Zdecydowanie odrzucenie filozofii Hegla (l. 42, 57, 61, 62)

• Sprzeciw wobec panteizmowi, obrona osobowego Boga i nieśmiertelności duszy

• Przyjęcie filozofii Augusta Cieszkowskiego (l.64)

• Uznanie konsekwencji historiozoficznych i profetycznych perspektyw stwierdzeń Cieszkowskiego

• Wielokrotnie broni osobowości Boga (l. 75, 78, 79, 82)

• Zainteresowanie stanami agonalnymi i samym procesem umierania

• Wiara w możliwość kontaktu ze światem duchów

11. Problematyka społeczno-polityczna

• Przeżycia młodości, lęk przed rewolucją -> duże zainteresowanie problemami społeczno-politycznymi

• Krytyka przeszłości i historycznej roli szlachty w liście do ojca (l.41)

• Indywidualne cnoty i bohaterstwo, w skali narodu - „ogromne nic”

• Ostre oskarżenia miotane w stronę przeszłości

• Zainteresowanie stosunkami w Królestwie Polskim

• Negatywna ocena kapitalizmu, prób reform agrarnych, demokracji

• Ostoja narodu - szlachta

• Przyszłość - podział - lud i arystokracja

• Rzeź galicyjska - „małpiarstwo Rewolucji Francuskiej”

• Zbliżenie do Hotelu Lambert

• Negatywny stosunek do radykalizmu (demokracja), jak i dążeń do porozumienia z Rosją

• Niepokój związany z tworzeniem się komunizmu - przerażenie, lęk przed rewolucja

• Negatywna ocena Wiosny Ludów - razi go jej radykalizm

• Trzeźwa ocena wydarzeń europejskich (Wiosna Ludów we Włoszech, rewolucja lutowa we Francji, zamach stanu Ludwika Napoleona) -> w ostatecznym rozrachunku potrafi wznieść się ponad podziały partyjne (np. refleksja na temat Mickiewicza i ocena wieszcza; pogarda i oburzenie w związku z wydarzeniami na pogrzebie Adama)

12. Forma listów

• Oryginalność (np. różne nazywanie miejsc, z których pisze; przezwiska dla opisywanych osób, np. teściowa i jej córki - flotylla, matka-fregata, córki -czółna)

• Unikanie cenzury - kamuflaż, maskowanie właściwych treści

• W zależności od adresata zmienia się styl

13. Wielkość korespondencji

• Uznawana już w XIX w.

• Publikacje fragmentów już za życia poety

Treść wybranych listów:

(numer w zbiorze, nazwisko adresata, adres)

4, Wincenty Krasiński, 5.09.1830

• List opisujący wycieczkę po Alpach odbytych w towarzystwie m.in. Mickiewicza

• Słynne słowa opisujące Mickiewicza: „Rozległej jest on nauki, umie po polsku, po francusku, po włosku, po niemiecku, po angielsku, po łacinie, po grecku. Doskonale zna politykę europejską, historię, filozofię, matematykę, chemię, fizykę. W literaturze nikt może w Polsce nie ma tyle znajomości. Słysząc go mówiącym, zdaje się, że każdą książkę czytał.”

5, W. Krasiński, 5.12.1830

• Opis przeżyć związanych ze zwiedzaniem Rzymu Kościół św. Piotra nie robi zbyt wielkiego wrażenia, za to Koloseum, a szczególnie stojący w nim krzyż- ogromne: „Żebym miał nawracać niedowiarka, nie czytałbym mu rozpraw ani dowodów; w noc miesięczną zaprowadziłbym go do Koloseum i rzekłbym: patrz!”

6, W. Krasiński, 14-15.05.1831

• List - wyraz patriotycznych uczuć Krasińskiego

• Wola uczestniczenia w powstaniu, prośba do ojca: „błagam o pozwolenie powrotu do ojczyzny”, jednocześnie niechęć do postępowania wbrew nakazom Wincentego

15, Henryk Reeve, 6.12.1831

• Jeden z pierwszych „referatów” Krasińskiego dotyczących małżeństwa

• O Henriecie Willan: „Kochałem ją tak, jak nikt nigdy jej nie pokocha. Byłem gotów dla niej zginąć, poświęcić dla niej karierę, majątek, ale nie zamierzałem prosić ją o rękę, zamieniać złudzeń na uprzykrzoną rzeczywistość”

• „ukochana i żona nie mogą być dla mnie tą samą osobą” - i wszystko jasne

31, Konstanty Gaszyński, 23.08.1834

• Ognisty romans (z Joanną Bóbr-Piotrowicką) według Krasińskiego: „Była gorączka, oczekiwanie, pragnienie, żądza, dorywanie się celu, rozdziały, nocy bezsenne, dnia szalonego uniesienia, chwile zwierzęcej uciechy, chwile wyniosłego uczucia”

• O małżeństwie Mickiewicza: „ożenił się z Żydówką Szymanowską. Teraz o Syjonie coś napisze. Że te Żydy muszą zawsze w Polsce wszystko zagarnąć pod siebie”- ja widać Krasiński był lekkim antysemitą

40, Adama Sołtan, 16.12.1835

• Najciekawsze w tym liście jest stwierdzenie na samym jego początku: „smutny jestem jak tysiąc nietoperzy”

• Dalej opisuje Bobrową: wg poety to bardzo szlachetna osoba, bo choć zdradzała męża i tak naprawdę wcale go nie szanowała zawsze bardzo dobrze się o nim wyrażała

• Następnie daje świadectwo miłości do Joanny (myśli o niej cały czas, wszędzie słyszy jej głos itp.)

41,W. Krasiński, 26.01.1836

• Słynny list zawierający krytykę polskiej szlachty

• Określenia typu: „szlachta polska była jednością - sobiepańską, niedbałą o nic”, „w letargu leżała”, „upiory z nas, nie ludzie”, „że wojen religijnych u nas nie było, to tylko dowód, że nikt nie wierzył mocno”, „tradycją stanu była u nas: swawola, celem: używanie, pojęciem wolności: lenistwo”, „król żaden nie był wielkim”, „błazeństwo”, „farsa” - to i tak tylko niektóre

• Skrytykowana także polska twórczość: „Jedyna nasza epopeja to Myszeida Krasickiego, jedyna poezja liryczna to Fraszki Kochanowskiego, jedyna tragedia to Barbara Felińskiego” - gorzkie słowa, ale trudno wierzyć, że tak naprawdę Krasiński myślał

46, A. Sołtan, 15.08.1836

• Ciekawy opis ciężkiego żywota kuracjusza:

• Wczesna pobudka - 4.30 -„domyślasz się jak mi to do smaku”

• Zawijanie chorego w koce - „ten stan szczęśliwości trwa do trzech godzin”

• Rzucanie chorego do lodowatej wody - „wieczorem ta sama anegdota”

• Na śniadanie „szklanka wody i chleb, na kolacje to samo, na obiad zupa i sztukamięs”

• Spostrzeżenia Krasińskiego: pewien stary Niemiec przybył do sanatorium aby się odmłodzić; swojej dużo młodszej żonie ofiarował półmisek pstrągów obłożony różami i placek cukrowy; poeta skomentował to tak: „to znaczyło zapewne: Daruj, o droga, że nie mogę”… nie wiem jak Wy, ale ja to rozumiem jednoznacznie :)

58, A. Sołtan, 31.12-1.01.1839

• Opis pierwszego spotkania z Delfiną Potocką (Wigilia 1838) - wrażenia umiarkowane, wydaje się, że poecie wciąż siedzi w głowie Joanna Bobrowa, z którą rozstał się w pod koniec roku; O Delfinie: „piękna i czarowna”, ale „nie rozumiej by cokolwiek innego od litości wiązało do [niej]”

• O małżeństwie: „do małżeństwa jak do kleryka tury - żadnego, a żadnego powołania nie czuję”

59, Henryk Wodzicki, 26.05.1839

• Ślub Henryka pretekstem do wyłożenia, wciąż niezmiennych, poglądów na temat małżeństwa: „miłość bez małżeństwa jest zwykle namiętniejszą, bardziej elementarną, jest bardziej miłością”

60, A. Sołtan, 29.05-02.06.1839

• Poeta autentycznie lęka się spotkania z Elizą Branicką - kandydatką na żonę, wybraną dla Krasińskiego przez ojca

• „Ja zaś żenić się nie ożenię, a to z wielu przyczyn. Primo, że mi się panna nie podoba. Secundo, że nie czuję powołania do tego świętego stanu. Tertio że żyć jeszcze myślę, bo żyć mi potrzeba i żyć pragnę. [uwaga, teraz fragment arcyzabawny] Każ tam koło 5-tego lipca mszę na moją intencję odmówić, bo będę w diabelnych tarapatach.” - jak widać, zestrachany był Krasiński nie na żarty

63, Delfina Potocka, 22.01.1840

• Jakże on kocha! „Coś zatrutego, coś bezrozumnego, coś zwariowanego jest w rozdziale dwóch serc kochających się. Życie obojga zmienia się wtedy na ciągły nonsens i na wieczną boleść

• Dalej: opis tego, jak się rzucał na łóżku (jak „dziki zwierz”) i szarpał firanki łóżka, wzdychał, zgrzytał zębami, wzywał imię kochanki itp.

64, Edward Jaroszyński, 21.02.1840

• Wykładnia filozofii Augusta Cieszkowskiego (patrz: wykład z romantyzmu z 25 V 2010)

65, Juliusz Słowacki, 23.02.1840

• Jeden z pierwszych dowodów wiary w talent poetycki Słowackiego

67, Roman Załuski, ok. 18.05.1840

• Pochwała utworów Słowackiego: Ojca zadżumionych, Szwajcarii, Wacława, Anhellego, Balladyny

• Rozważania o poezji Mickiewicza i Słowackiego, których podstawą jest estetyka Schellinga oraz Heglowska triada:

• TEZA- Mickiewicz: „zawsze zwać się będzie twórcą - on zastał chaos, on rzekł w naszej literaturze: Światło stań się!”, „w nim tytańska siła, to Michał Anioł nasz”

• ANTYTEZA- Słowacki: „goniec świata do światów wszystkich, powrót stworzonej rzeczy do okręgu niebios w naturze samej”, „nie zwierzchnik Adama, ale jego logiczny następca”, „mam go za równego [Mickiewiczowi]”, „gdyby słowa języka polskiego mogły stać się indywiduami, powinny by się zebrać i złożyć się na posąg dla Juliusza z napisem: Patri Paitriae, bo język wtedy byłby całą ojczyzną”

• SYNTEZA -? Może twórczość samego Krasińskiego, choć w liście nic o tym nie ma

72, Tadeusz Wyleżyński, 7.03.1841

• Przykład ostrego języka Krasińskiego - opis pewnej pary: „przybywa [do Neapolu] Michała Radziwiłła córka z mężem Czartoryskim -ona dowcipna, kozak kobietka, a on w rodzaju tych glist ziemnych, co jedzą pod ziemią korzonki kwiatów, ojciec go nie spłodził, ale wykaszlał katar mając. Ta galaretka ludzka, czarnymi strojna wąsami i czerwonymi oczyma, nieznośna jest.” - (co prawda może to nie najważniejszy fragment listów Krasińskiego, ale za to jaki zabawny!)

86, Jerzy Lubomirski, 28.07.1843

• „Jerzy, Jerzy, Jerzy mój! O Jerzy, Jerzy! Ratuj mnie, wymyślcie co i wyratujcie mnie.” - co się stało? Poeta się ożenił

• Krasiński opisuje swoje uczucia dzień po ślubie - jest bardzo nieszczęśliwy, „dramat układa” - zresztą podobnie w następnych listach do Jerzego i Delfiny (a ja współczułem Elizie)

91, Jerzy Lubomirski, 16.11.1843

• Ciekawy opis prezentu, jaki Jerzy ma wykonać z okazji piątej rocznicy poznania Delfiny przez poetę: bransoleta „z samych cierniowych koron lub też koron i gwoździ, lub nożów”, a na zwarciu bransoletki ma wisieć krzyż lub kamień z napisem: „na ręku Twoim, co w sercu moim”; kamień -„szmaragd byłby najpiękniejszy” - koncept niezły - zapamiętać!

103, Elżbieta Krasińska, 9.11.1845

• Dowód na to, że poeta pisywał też listy do żony

• Pisze o wychowywaniu swojego syna

• Według poety już rocznemu dziecku należy „dać wyobrażenie piękna i szlachetności”; matka jest tą osobą, która od samego początku wskazuje dziecku co jest dobre, a co złe

111, Bronisław Trentowski, 3.11.1846

• W związku z rzezią galicyjską poeta wykłada swoje stanowisko społeczno-polityczne:

• Polska nie może istnieć bez szlachty

• Szlachta to głowa narodu polskiego

• Jak się zetnie głowę, to „pozostanie lud bitny, ciemny, rozpasany na chwilę, który […] obecność swoją za pewien byt dobry odda w ręce pierwszego lepszego Attyli”

• Potrzeba by był „harmonijny duch narodowy” -> szlachta + lud

117, D. Potocka, 27.01.1848

• Opowiada w liście swe spotkanie z Norwidem i przytacza jego słowa o rzeczywistości w Polsce: „wyrachował [Norwid] imię po imieniu 200-stu jeden uczniów, prawie wszystkich, z którymi znał się i uczył, wywiezionych na Sybir, pomarłych w Cytadeli lub na drodze, albo dojechałych i jęczących tam.”

• Połączenie rozpaczy w związku z tą sytuacją i podziwu dla męczenników za wolność ojczyzny

• Jednocześnie krytyka towianizmu i jego haseł

121, A. Cieszkowski, 21.05.1848

• W związku z rewolucją lutową oraz wydarzeniami w innych częściach Europy, poeta snuje wizję nadciągającej rewolucji (walki tłumów na ulicach, „buchnie społeczna rzeź”, „w imieniu braterstwa narodów najokropniejsza walka”, „gotuj się na niesłychane klęski”)

• Poeta nie dostrzega w ruchach europejskich elementów narodowych: „ojczyzny imię znikające prawie”

130, B. Trentowski, 10.03.1839

• O wpływie towiańszczyzny na młodych Polaków przybyłych do Francji, a „porodzonych ze zgwałconej Matki Polski i z gwałciciela Ojca Mikołaja” - wpływ oczywiście zgubny

• A teraz uwaga! Co pisał wieszcz: „Mikołaj a komunizm jedno, zupełnie to samo - z Mikołaja wyjdzie komunizm, tak jak z komunizmu wyjdzie Mikołaj. Po całej europie Mikołaj płaci komunistów i podżega” ( nie na darmo wieszczem zwan )

132, C. Norwid, 1.06.1849

• Przede wszystkim sprzeciwia się stanowisku Norwida, że rewolucja lutowa w Paryżu „przybliżyła Królestwo Boże na świecie”

• Stanowisko Krasińskiego wynika, rzecz jasna, z jego negatywnego stosunku do wszelkich rewolucji („krwi strumienie i błota obszary”)

• Poza tym rady dotyczące życia i sztuki: „jasność w mowie i piśmie jest mowy i pisma bratnią dla ludzi miłością; ciemność zaś egoizmem” -> z tego wynika, że Krasiński postuluje, aby poezja Norwida był bardziej zrozumiała

133, J. Lubomirski, 25.10.1849

• Poeta, prócz tego, że opisuje śmierć Chopina (przy której wedle relacji miała być obecna Delfina), pisze sporo o swoim stanie zdrowia - chodzi o lasce, jest zmęczony fizycznie, „oczywiście chory, bardzo chory” jest

• Od tego momentu rzadziej pisuje; a jeśli to często „nie swoją ręką”

136, A. Cieszkowski, 23-24.01.1853

• List dyktowany - poeta źle się czuje: przechodzi liczne kuracje, spaceruje tylko po wyznaczonej ścieżce, bardzo cierpi

• Przenikliwa ocena talentu znanej improwizatorki Deotymy (Krasiński był pod sporym wrażeniem jej umiejętności):

• Technicznie improwizacje bardzo dobre (erudycja, idee, mądrość)

• „serca ta nigdy znać, ale rozum, miara i wyrób ducha […] do najwyższego stopnia przebija”

• „Jest to poezja czystego rozumu”

• Wiersz: „przezroczysty, już nie walczący z sobą, już nie rozdarty w sobie, ale ukojony, płynny, letni, bo nie gorący, błękitny raczej niż gwieździsty, miarowy raczej niż muzykalny, klasyczny w całym znaczeniu tego słowa, a ciągle romantyczną treścią brzemienny”

139, A. Cieszkowski, 6.05.1855; 140, A. Sołtan, 8.12.1855

• Wzruszające (naprawdę) fragmenty dotyczące zmarłego niedawno Mickiewicza:

• Często powtarzający się zwrot: „smutno-smutno-smutno!”

• (A co tam, zacytuję:) „To był jedyny człowiek z jednej strony anarchii, kiedy go obłąkiwała nieskończona żądza postawienia szybko na swoim upragnionych celów swych, lecz z dugiej strony to był jedyny człowiek na wszymanie anarchii - i w kraju, przekonany jestem, że byłby ją wstrzymywał. […] Pierś ta była Michałowo-Aniołowa!”

• „Bo to nie tylko narodu polskiego, ale wszystkich plemion słowiańskich był największy Wieszcz!”

• „Pan Adam już odszedł od nas - na tę wieść pękło mi serce. On był dla ludzi mego pokolenia i miodem i mlekiem i żółcią, i krwią duchową. -My z niego wszyscy. On nas był porwał na wzdętej fali natchnienia swego i rzucił w świat. Był to jeden z filarów podtrzymujących sklepienie złożone nie z głazów, ale z serc tylu żywych i krwawych”

144, E. Krasińska, 10.1857

• Próba pocieszenia żony po śmierci najmłodszej córeczki: „trzeba żyć!”

145, Synowie: Władysław i Zygmunt, 8.10.1857

• Wspomnienie wspólnych polowań i pocieszenie synów: córka zmarła, ale jest teraz w niebie i modli się za Was, jest teraz „doskonałą pięknością”

147, Córka: Maria Beatrix Krasińska, 24.07.1858

• Słodki wstęp: „pocałuneczkiem na czole, drugim pocałuneczkiem na nosku, trzecim pocałuneczkiem na usteczkach dziękuję Ci za Twój list”

150, J. Lubomirski, 11.02.1859

• Wyznanie, że jedynym aniołem w jego życiu była żona -Eliza (złożone zostało na łożu śmierci… czy szczere, czy tak wypadało? Pewnie pół na pół)

---