HISTORIA- BEZKRÓLEWIA, WOJNY O INFLANTY, TWORZENIE POTĘGI OBOJGA NARODÓW

1572- śmierć Zygmunta Augusta

Wygaśnięcie dynastii Jagiellonów, ruch egzekucyjny nie został ukończony.

Ustanowiono Intrrexa- głowa państwa w okresie bezkrólewia, zwoływał sejm konwokacyjny

Utworzyły się 2 grupy sporne o to, kto ma być interrexem, bo każdy chciał mieć wpływ

I Katolicy- głosowali za tym, aby Intrrexem zostawał arcybiskup Gnieźnieński(Prymas PL) - Jakub Uchański

II- protestanci- dostali prawo do wybrania Marszałka Wielkiego Koronnego - odpowiedzialny był za bezpieczeństwo publiczne.

1572- zapada decyzja, że interrexem będzie zostawał prymas PL

Kaptury/ konfederacje szlachty- sprawowali władzę na ziemiach i województwach, strzegli porządku w czasie bezkrólewia, porządku publicznego, zakładali sądy kapturowe

1573 SEJM KONWOKACYJNY- ustalał metodę, miejsce i czas wyboru króla. Szlachta wysłuchiwała propozycji na nowego króla, wybierała elekta, ustalała pacta conventa.

• Ogłosił powstanie konfederacji generalnej

• Ogłosił pokój religijny

• Wybór przez viritim (mąż w męża) - głosują wszyscy ze stanu szlacheckiego

1573- zjazd generalny szlachty= sejm bez króla

Zdecydowano, że wybór odbędzie się w kwietniu we wsi Kamień pod Warszawą. (następne elekcje na Woli- Wawa)

Wygląd pola elekcyjnego :

• Ogrodzone parkanem lub wałem ziemnym

• Na środku namiot lub szopa, gdzie obradował senat

• Wkoło namioty szlachty z poszczególnych województw

KONFEDRACJA WARSZAWSKA- 28/29.01.1573

Innowiercy i chrześcijanie podpisali akt zapewniający pokój, sprawiedliwość porządek i obronę RP. Zakazywał on prześladowań religijnych, gwarantował swobodę kultu i równe prawa polityczne innowiercom.

Kandydaci do tronu PL

• Ivan IV Groźny

• Habsburg

• Francja- Henryk Walezy ( wybrany 1572-objęcie urzędu)

Podpisywał:

• Artykuły Henrykowskie: - podstawowe zasady ustroju

• Gwarantowały zachowanie przywilejów szlachty

• Określały zasady ustroju obu państw RP

• Określały obowiązki króla:

• Przestrzeganie wolnej elekcji

• Zwoływanie, co 2 lata sejmu

• Oddanie polityki wewnętrznej i zagranicznej pod kontrolę sejmu

• Król nie może podjąć żadnej decyzji bez konsultacji z radą senatorów stale mieszkających na dworze

• Za własne pieniądze utrzymuje wojsko kwarciane

Prawo do rokoszu Szlachta ma prawo wypowiedzieć posłuszeństwo, jeżeli dojdzie do łamania przywilejów

• Pacta Conventa

• Osobiste zobowiązanie elekta:

• Będzie kształcił młodzież szlachecką w Paryżu

• Spłaci długi Zygmunta Augusta

• Sfinansuje budowę floty na Bałtyku

• Działania na rzecz ożywienia handlu

• Zawrze przymierze francusko-polskie

1574- Henryk Walezy ucieka do Francji, bo zwolnił się tron francuski. Szlachta postanowiła warunek, że ma wrócić za rok, bo nie godzą się na łączenie dwóch tronów - nie wrócił.

1576- nowy król, książę Siedmiogrodu Stefan Batory

W elekcji brało ok 50-100 tys. szlachciców

SEJM ELEKCYJNY później SEJM KORONACYJNY- zaprzysiężenie artykułów henrykowskich i pacta conventa

Koronacje odbywały się w Krakowie

HERB POLSKI po Unii Lubelskiej:

• I cześć - orzeł biały

• II - pogoń litewska na tarczy herbu Jagiellonów ( obecne godło Litwy)

• Środek- herb rodowy króla( Lilie- herb Walezjuszy, snopek siana - Wazowie, Herb Batorego- wilcze kły, Herb Anny Jagiellonki- pogoń litewska )

WOLNE ELEKCJE 1575- 1587

1575- elekcja Anny Jagiellonki- siostry Zygmunta Augusta na męża wybranego Stefana Batorego z Księstwa Siedmiogrodu

1576- Koronacja S. Batorego w Krakowie, próbując wzmocnić swoją pozycję w państwie pokłócił się ze szlachtą, której poparcie miało znaczenie na wojnę z Moskwą ( by ją sfinansować potrzebne pieniądze podatki, potrzebował zgody) Przychylność zyskał przekazując część swych uprawnień sądowniczych szlacheckim Trybunałom Koronnemu i Litewskiemu.

1586- śmierć Batorego

1587- Podwójna elekcja królewicz szwedzki Zygmunt Waza- katolik ( Katarzyna Jagiellonka + Szwed Jan III Sobieski). Został królem polski.

Przeciwna partia katolików- senatorska obwołała królem Maksymiliana Habsburga

Jan Zamoyski pokonał Habsburga, władcą został Zygmunt III Waza( 1588- bitwa pod Byczyną)

POWOŁANIE TRYBUNAŁÓW 1578(Trybunał Koronny), 1581(Trybunał Litewski)

• Najwyższe sądy w Królestwie Polskim

• Najwyższy sędzia- król

• Trybunał dla Wielkopolski- Piotrków Trybunalski

• Trybunał dla Małopolski- Lublin

• Na Litwie trybunał w Wilnie, Nowogrodu, Mińsku

• Powstanie trybunałów zakończyło reformy w Polsce XVI w

PANOWANIE ZYGMUNTA III WAZY

Zygmunt dążył do mocnej pozycji króla, takiej jak w innych monarchiach zachodnioeuropejskich. Oznaczało to umniejszenie pozycji sejmu. By do tego doprowadzić zmieniono sposób podejmowania decyzji, król chciałby uchwały były przyjmowane większością głosów. Planował ustanowienie stałego podatku na utrzymanie armii. Poprzeć miało go stronnictwo królewskie, które władca stworzył poprzez rozdawanie królewszczyzn, urzędów i godności.

1596- unia brzeska( duchowieństwo prawosławne kościół katolicki), na ziemiach polskich powstaje kościół Greckokatolicki(unicki). Uznaje on zwierzchnictwo papieża, zachowuje odrębne liturgie i możliwości małżeństwa księży

Od 1580- sejm czterech ziem najwyższy organ samorządu żydowskiego, zasada tolerancji religijnej chroniła RP przed osłabiającymi państwo konfliktami na tle religijnym.

1606- szlachta uznała plany króla za naruszenie wolności szlacheckiej zorganizowali rokosz sandomierski i zażądali detronizacji króla. Król zrezygnował z prób wzmocnienia swej władzy

1632- 1648- panowanie Władysława IV

Demokracja szlachecka- ustrój, jaki wykształcił się podczas pierwszych bezkrólewi:

• Aktywność szlachty

• Szlachta zgormadzona na sejmikach wybierała kandydatów na urzędników ziemskich i powiatowych, posłów do izby poselskiej, wysłuchiwała sprawozdań z obrad sejmu

• W czasie bezkrólewia gromadzili się w wyznaczonym terminie na elekcji i wybierali nowego władcę

• Przedstawiciele w izbie poselskiej sejmu wyrażali zgodę na nowe prawa, podatki, zwołanie pospolitego ruszenia.

• Senat, złożony z dożywotnio mianowanych przez króla osób, nadzorował zgodność z prawem działań władcy i zatwierdzał decyzje o rozpoczęciu wojny lub zawarciu pokoju.

• Król zwoływał sejmy, mianował na urzędy, godności oraz zwierzchnictwo nad wojskiem

WALKI O DOMMINIUM MARIS PALTICI - dominacja na morzu bałtyckim

POZYCJA MIĘDZYNARODOWA POLSKI

• Unia z Litwą

• Zagrożenie ze strony Moskwy i Turcji

• Habsburgowie chcą opanować cały kontynent

• Nierozwiązana kwestia z zakonem krzyżackim

• Problemy ze zjednoczeniem ziem ruskich

• Walczymy o tereny Rusi

• PL wzbogaciła się dzięki handlu zbożem

• Ivan IV Groźny chciał odzyskać dostęp do morza by handlować i wzbogacić swój kraj w tym celu uderzył na Litwę i przeszedł na tereny Krzyżaków

1515- sojusz z Habsburgami, układ dynastyczny

Wojsko PL:

• 3 -4 tys. żołnierzy

• W razie wojny konieczne wprowadzenie nowych podatków

• Posiadamy artylerię

• Jesteśmy doskonale wyszkoleni

WALKA Z ZAKONEM

Mistrzowie występowali zbrojnie przeciwko Polsce i nie złożyli nam hołdu

1511- mistrz Albrecht Hohenzollern wywołał zaognienie stosunków

1519-1521- wojna PL<-> Krzyżacy

1517- mistrz Albrecht zawiązał przymierze z Moskwą przeciwko Zygmuntowi I

1519- Zygmunt I uderzył na krzyżaków

8.04.1525-Wawel, traktat Krakowski- mówił o sekularyzacji (zeświadczeniu) zakonów przeprowadzonej przez Albrechta

• Utworzono Prusy Książęce, ziemie te stały się lennem PL w rękach Albrechta i jego potomków

• Książe pruski jest zobowiązany pomagać zbrojnie i finansowo Polsce

• Chęć utworzenia trybunały by rozstrzygać spory między księciem i poddanymi

• Ustanowiono miejsce dla Albrechta w senacie Polskim

• Po wymarciu linii pruskiej Hohenzollernów, Prusy Książęce mają być wcielone do Polski

10.04.1525- rynek w Krakowie, uroczysty hołd pruski złożony przez Albrechta Hohenzollerna - przysięgał on do uznawania zwierzchnictwa polskiego króla i senatu oraz służenie mu zbrojną pomocą. Zdecydował się przejść na luteranizm i panować dalej jako władca świecki.

POWSTANIE RZECZYPOSPOLITEJ OBOJGA NARODÓW (POL +Lit)

1569- sejm lubelski

Marzec- uciekła magnateria litewska, jednak sejmu nie zerwano

Po ucieczce król odebrał połowę ziem Litwinom i przyłączył je do PL jako ziemie ruskie- Podlasie, Wołyń, Podole.

Na wniosek posłów z Wołynia, zostali przyłączeni do Kijowszczyzny .

1.07.1569- wystawienie aktów unijny przesz sejm koronny i litewski

4.07.1569- wystawienie aktów unijnych przez Zygmunta

Postanowienia :

• Wspólny monarcha , sejm , senat

• Wspólne prawa i przywileje

• Osobne centralne urzędy, wojsko, skarbiec

POWSTAŁO NAJPOTĘŻNIEJSZE PAŃSTWO EUROPY! NIE ZWYCIĘŻONE !

SYTUACJA W ROSJI

1598-1612- Wielka Smuta

DYMITRIADY - po śmierci Iwana IV Groźnego i jego syna Fiodora zakończyła się dynastia Rurykowiczów, państwo pogrążyło się w kryzysie: dynastycznym (rywalizacja o tron) i społecznym(bunty chłopów)

Tron objął Borys Godunow, przeciwna jemu była : opozycja bojarska oraz chłopi. Polska uznała ten moment za dogodny by wpłynąć na Moskwę i podporządkować ją sobie.

I dymitriada:

1604r.  Dymitr I Samozwaniec (podający się za syna Iwana) opanował Moskwę i wkroczył do Polski

1605 został carem

Z jego rządów byli nie zadowoleni szlachcice więc go zabili.

1606 carem zostaje Wasyl Szujski, który podpisuje ze Szwecją układ przeciwko Polsce

II dymitriada:

1609- pojawił się kolejny fałszywy Dymitr

1609- 30tys. armia polski pod dowództwem hetmana Stanisława Żółkiewskiego rozpoczyna oblężenie Smoleńska

4.07.1610 Bitwa pod Kłuszynem, dowodził Stanisław Żółkiewski, Polacy zdobyli Moskwę, Szujskiego zatrzymano i przywieziono na sejm do Polski(1611)

Bojarzy ofiarowali Władysławowi IV ( syn Zygmunta III) tron pod warunkiem, że ten:

• Przyjmie prawosławie

• Będzie osobiście rządził w Moskwie

Zygmunt III nie zgodziła się na takie warunki

1610-1612 panowanie Polski na Kremlu; wsparcie jezuitów, zatrzymanie bojarów, grabienie i poniżanie cerkwi

1612 powstanie przeciw władzy Polski na Kremlu

1613- odebranie Kremla z rąk polskich i kozackich

Carem został Michał Romanow- rozpoczął nową dynastię,

Płk. Aleksander Lisowski dowodził „lisowczykami”

1618/1619 rozejm w Dywilinie

• kończył zmagania o Smoleńsk, przydzielając go Polsce

• Litwa odzyskuje ziemię siewiersko-czernihowską i smoleńską

04.1632 śmierć Zygmunta III Wazy ⇒ Moskwa zajmuje Smoleńsk

11.1632 tron w Polsce obejmuje Władysław IV Waza

03.1633 Polska pod dowództwem Krzysztofa Radziwiłła odzyskuje Smoleńsk

1634- Moskale kapitulują, pokój w Polanowie :

• potwierdzenie postanowień pokoju w Dywilinie

• Władysław IV zrezygnował z prawa do tronu moskiewskiego

GENEZA WOJEN Z ROSJĄ

1380- Rosjanie wygrali z Tatarami na Kulikowym Polu ⇒ początek konsolidacji książąt ruskich pod władzą książąt niemieckich, uniezależnienie się od Tatarów

1480- Iwan III Srogi przyjmuje tytuł Wielkiego księcia Wszechrusi i dąży do zajęcia terenów, na których mieszkają Rusini, a więc m.in. Litwy

WOJNY

1492-1508- 3 wojny Litwy i Moskwy ⇒ Litwa traci księstwa Wierchowskie oraz ziemię czernichowsko-siewierską

1512-1522 -I wojna Polski i Litwy z Wlk. Ks. Moskiewskim

1514 bitwa pod Orszą

• Litwini, Polacy i Rusini pod dowództwem Konstantego Ostrogskiego

• wygrana Korony

• powstrzymała Moskwę od ataków

1577-1582 wojna o Inflanty

1581 -Psków, zwyciężyła Polska, dzięki czemu możemy zająć Inflanty

1582- rozejm w Jamie Zapolskim na 10 lat ⇒ Polska odzyskała Inflanty i ziemię połocką

KONFLIKT NA WSCHODZIE- ROSJA, o Inflanty

1558-1561- podboje Inflant

1558- Ivan IV Groźny zajmą Dorpad i Narwę, Duńczycy objęli biskupstwo Ozyrskie

1561- Rewel i część Estonii poddało się Szwedom

Władca Inflant uznał, że najlepszym rozwiązaniem będzie połączenie się z Polską, złożył hołd lenny Zygmuntowi II Augustowi jako władca księstwa Kurlandii

1561- Traktat Wileński, mistrz Gotard Kettlea poddał Inflanty Zygmuntowi Staremi

• Zakon został sekularyzowany

• Kurlandia i Semigalia tworzyły lenna dla Kettlea

• Reszta Inflant została wcielona do Polski

1564- włączenie do Polski księstwa Owiemskiego i Zatorskiego, które zachowują autonomię

1569- Inflanty + Kurlandia + Semigalia zostały uznane wspólnotą dla Polski i Litwy,

1569- realna unia między Litwą i Polską oraz Polską i Prusami

• Prusy zostały włączone do Polski

• Zlikwidowano Sejm i monety w prusach

1569- II hołd Pruski w Lublinie, Syn Albrechta potwierdził lenną podległość Prus Książęcych Rzeczypospolitej

Przyczyny: by zacieśnić stosunki, utworzyć sojusz z szlachtą litewską, ujednolicić przywileje.

1582- rozejm, na mocy którego wojska moskiewskie opuściły Inflanty, ale w części pozostały wojska duńskie i szwedzkie

KONFLIKTY NA PÓŁNOCY - SZWECJA

1587- Zygmunt III Waza dostaje się na tron Polski, stał się dziedzicem korony szwedzkiej

GENEZA

Rywalizowano o Inflanty i koronę Szwedzką

1594- w herbie Rzeczypospolitej polskiej pojawił się herb Szwecji

1598- detronizacja Zygmunta III przez Karola IX w Szwecji.

...-1666- Konflikty między dwoma liniami dynastii

1600- Inkorporacja Inflant szwedzkich (część estońska) do RP, początek wojny POL- SZW

Karol IX zaatakował Inflanty szwedzkie

27.09.1605- bitwa pod Kircholmem

• Dowodził Karol Chodkiewicz, pokonał 3 krotnie większą armie szwedzką.

• W walce wyróżniła się husaria, która pobiła piechotę szwedzką

1617-1626- wojny o Inflanty

1620- najazd Turków na RP, osłabił kraj i uwagę króla

1621- Szwedzi zajęli Rugę, doszli pod rzekę Dźwinę

1626-1629- Szwedzi atakują RP, wojna o ujście Wisły

1626- Wojska Gustawa II Karola ( nowy władca Szwecji) zaatakowały Prusy Królewskie i Zachodnie, zablokowali Gdańsk, objęli Królewiec, Puck, Elbląg

1627- morska bitwa pod Oliwą

1629- Rozejm w Starym Targu - nie korzystny dla POL

• Na jego mocy załogi szwedzkie zostały w portach i zabierały cło

Polska chcąc odzyskać porty zaczęła działać

Władysław IV zarządził budowę floty w Pucku - Zatoka Gdańska, i Władysławowie - Mierzeja Helska.

Sejm jednak nie zgodził się na finansowanie budowy, więc flotę sprzedano.

1635- rozejm w Sztumskiej Wsi - miał trwać 26 lat

• Szwedzi wycofują się z polskich miast w Prusach

• Rezygnują z ceł

• Szwedzi zatrzymują nabytki w Inflantach

STOSUNKI BRANDERBURGI I PRUS KSIĄŻĘCYCH

Na mocy traktatu krakowskiego z 1525r. władza w Brandenburgii i Prusach Książęcych nie mogła być łączona przez tego samego władcę. Zygmunt III zgodził się, aby brandenburscy kuzyni chorego psychicznie władcy pruskiego rządzili Prusami Książęcymi. Doprowadziło to do tego, że po śmierci mistrza, nie włączyliśmy Prus do Polski (warunek z traktatu)

1618r. Połączenie władzy Prus i Brandenburgii (rządził elektor brandenburski)

Po wojnie 30-letniej wzrosło znaczenie i majątek Brandenburgii. Władzę objął Fryderyk Wilhelm, który jako lennik polski powinien pomóc nam ze Szwedami, jednak tego nie zrobił.

1648r. Pokój westfalski - Szwedzi obdarowali Brandenburgię Pom. Zachodnim (aż po Słupsk)

KONFLIKT NA POŁUDNIU- TURCJA, walka o Krym

Stosunki polski z Imperium Osmańskim popsuły ciągłe najazdy Tatarów krymskich oraz Kozaków na wrogie sobie państwa. Sytuację pogorszyły również próby wywierania wpływu na politykę wewnętrzną Mołdawii.

1497- Jan Olbracht wyprawił się na Mołdawię

1533- Zygmunt Stary podpisał pokój wieczysty

WOJNA z Turcją 1620-1621

Przyczyny:

• Wpływy RP na politykę Europy w XVII w.

• 1613-1620- nasilenie najazdów kozackich, dotarli aż pod Synopę

• RP nie chciała wstrzymać kozaków

• Kozacy konkurowali z magnatami ukraińskimi o Mołdawię

• 1619- Zygmunt III wysłał na pomoc Habsburgom lisowczyków do Siedmiogrodu.

PRZEBIEG WOJNY

09.1620- Żółkiewski pomógł hospodare Mołdawii, ponieważ ten obawiał się Turcji oraz klęsk wojsk polskich pod Cecorą

6/7.10.1620- zmarł Żółkiewski

11.1620- przygotowanie RP do walki z Turcją

08.1621- Hetman Wielki Koronny - Chodkiewicz ustawił wojska polski i Litwy by bronić Chocim

09.1621- pojawił się pierwszy oddział Turecki pod Chocimiem

2-4.09.1621- próby objęcia Chocimia

15.009.1621- odparto kolejny atak

24.09.1621- Chodkiewicz zmarł w zamku dowództwo objął regimentarz

1621- rozejm:

• Utrzymanie statusu quo- oba państwa zobowiązały się powstrzymać ataki swoich sprzymierzeńców

• Kozaków- podlegających Polsce

• Tatarów- podlegających Turkom

---