Szwadron Tatarski 13 Pułku Ułanów Wileńskich
http://www.tatarzy.tkb.pl/index.php?dzial=h1_j
13 grudnia 1986 r. minęła 50 rocznica pierwszej przysięgi Szwadronu Tatarskiego 13 Pułku Ułanów Wileńskich. Był on ostatnią jednostką tatarską w wojsku polskim. Istniał 3 lata i ponad 3 miesiące ulegając rozwiązaniu wraz z całym pułkiem pod koniec Kampanii Wrześniowej 1939 roku. Przypomnijmy po krotce jego historię zwracając uwagę na najważniejsze fakty. Pierwszą jednostką tatarską w odrodzonym wojsku polskim, po pierwszej wojnie światowej był Pułk Tatarski Ułanów im. Mustafy Achmatowicza, w części tylko składający się z żołnierzy wyznania muzułmańskiego tj. Tatarów polskich i przedstawicieli różnych narodów Kaukaskich. Pułk ten nazywany powszechnie Jazdą Tatarską, brał udział w wojnie lat 1919-1920. Uległ rozwiązaniu w sierpniu 1920 r., po Cudzie nad Wisłą. Część jego żołnierzy weszła w skład 13 Pułku Ułanów Wileńskich, a z reszty utworzono Dywizjon Muzułmański, który w 1922 r. wcielony został do 10 Pułku Strzelców Konnych w Łańcucie. Później nie tworzono już oddzielnej formacji tatarskiej, gdyż władze wojskowe liczyły się z faktem, że licząca ok. 6 tyś. ludność tatarska nie da tylu rekrutów i kadry oficerskiej dla uformowania całego pułku. Jednak w naszej społeczności tradycje okazały się silniejsze nad realnymi możliwościami i wraz z początkiem lat trzydziestych reprezentacja Tatarów polskich wystąpiła z prośbą do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o stworzenie od nowa własnej jednostki w wojsku polskim. Zdawano sobie sprawę , że nie może być nią cały pułk, lecz zależało im, aby Tatarzy odbywali służbę wojskową w jednej jednostce i żeby ona z tego powodu nosiła odpowiednią nazwę. Prośba została przyjęta i czyniąc jej zadość Minister Spraw Wojskowych rozkazem z 9. 9. VI. 1936 r. nadał l Szwadronowi 13 Pułku Ułanów Wileńskich, nazwę 'Tatarski' . Od tego roku zaczęto kierować do niego wszystkich poborowych Tatarów polskich. Wiadomo było, że me zdołają oni wypełnić całego szwadronu i dlatego zawsze przewagę mieli w nim Polacy i przedstawiciele innych narodowości z północno- wschodnich województw. Pomimo tego wszyscy ułani l Szwadronu Tatarskiego na proporczykach mundurowych o barwach różowych z chabrowym wąskim paskiem pośrodku mieli jeszcze półksiężyc z gwiazdą. W dniu 13. XII. 1936 r. do przysięgi stanęło 59 żołnierzy l Szwadronu Tatarskiego 13 Pułku Ułanów Wileńskich. W tym było 9 Tatarów polskich. Oprócz tego 3 innych Tatarów zaprzysiężonych zostało w 4 szwadronie lego pułku.a 2 z powodu choroby zaprzysiężone w innym terminie. Przysięgę od Tatarów odebrał imam Gminy Muzułmańskiej w Wilnie Ibrahim Smajlde-wicz. W roku następnym zaprzysiężonych zostało w l Szwadronie Tatarskim
75 ułanów, z tego'. 2 2 Tatarów polskich. Obok nich jeszcze 3 innych Tatarów zaprzysiężone w 4 Szwadronie, a 3 dalszych z powodu choroby zaprzysiężone po 13 XII 1937 r. W 1938 r. 18 XH przysięgę złożyło w l Szwadronie Tatarskim 90 ułanów, w tym 14 Tatarów Polskich, 8 Tatarów zaprzysiężone w 4 szwadronie, a 2 innych, znowu z powodu choroby, zaprzysiężone w innym terminie. Tatarzy, którzy wcielani byli do 4 szwadronu pułkowego, w trakcie dalszej służby przechodzili do szwadronu tatarskiego. Pierwszym dowódcą l Szwadronu Tatarskiego był rtm. Michał Bohdanowicz; po nim dowodzili nim krótko rtm. Bazyli Marcisz i Jan Tarnowski. Od 25. X. 1938 r. objął nad nim dowództwo rtm. Aleksander Jeliaszewicz, Tatar polski, przybyły do pułku po ukończeniu Centralnej Szkoły Kawalerii w Grudziądzu. Obok niego w szwadronie znajdowali się także Tatarzy, absolwenci pułkowej szkoły podofi-cerskiei. W 1937 r. ukończyli ją Tatarzy: Osman Bajraszewski, Chasień Smolski i Ibrahim Murawski. W roku następnym do szwadronu przyjęto następnych Tatarów, absolwentów tej szkoły. Alego Sajraszewskiego, Mustafę Lebiedzia, Sulejmana Aleksandrowicza i Aleksandra Giembickiegó. Dzięki tej polityce dowództwa 13 Pułku Ułanów Wileńskich zdołano w l Szwadronie Tatarskim utworzyć jeden pluton złożony z podoficerów i żołnierzy Tatarów polskich. Dowodził nim por. Wianczesław Barsegow Pławiński, chrześcijanin, z pochodzenia Gruzin. W 1938 r. na prośbę Muftłatu i przy poparciu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Ministerstwo Spraw Wojskowych ustanowiło w pułku kapelana muzułmańskiego dla opieki duchowej nad służącymi w nim Tatarami. Obowiązek ten przyjął Ali Ismaił Woronowicz, imam stołecznej gminy muzułmańskiej. On też tego r-?ku przyjął przysięgę od poborowych Tatarów. Społeczeństwo tatarskie z wielką sympatią odnosiło się do Szwadronu Tatarskiego. W dniu 7 III 1937 r. na spotkaniu delegacji Tatarów polskich 7. Korpusem oficerskim 13 Pułku Ułanów Wileńskich w restauracji Hotelu Georges'a w Wilnie złożono na ręce jego dowódcy płk. Kazimierza Żelisławskiego. podziękowanie za możliwość odbywania przez Tatarów polskich służby wojskowej w jednej jednostce, przez co stało się możliwe kontynuowanie dawnych tatarskich tradycji wojskowych. Również tamtego roku podczas święta pułkowego 25 VII wręczono l Szwadronowi Tatarskiemu buńczuk wykonany według wzorów starotatarskich, który ufundowany został przez całą społeczność tatarską. Oprócz tego z poszczególnych gmin muzułmańskich nadsyłano dary dla świetlicy szwadronowej w postaci książek, czasopism, gier towarzyskich itp. Ofiarowano także kilka dywanów, które służyły do modlitwy. W każde większe święto muzułmańscy Tatarzy otrzymywali przepustki na wyjazd na nabożeństwo do meczetu wileńskiego, gdyż pułk stacjonował blisko Wilna, w Nowej Wilejce. Po nabożeństwie wiele rodzin tatarskich zapraszało żołnierzy na przyjęcia świąteczne, obdarowując ich także skromnymi upominkami
We wrześniu 1939 roku l Szwadron Tatarski wraz z całym pułkiem wszedł do akcji bojowej pod Kotrkowem, skąd po pierwszej bitwie stoczonej z Niemcami, podążył na południe kraju, przeprawiając się przez Wisłę w okolicach Maciejowie. Przeprawę osłaniał l Pluton Szwadronowy dowodzony przez wspomnianego już wcześniej por. Pławińskiego, ponosząc duże straty. Na Lu-belszczyźnie pod wsią Suchowola doszło do ostatniej bitwy 13 Pułku Ułanów Wileńskich. Po niej część ułanów tatarskich utraciła kontakt ze swoim pułkiem i przez jakiś czas błądziła po nieznanym terenie, zachowując przy tym karność i dyscyplinę i ufając swemu dowódcy por. Pławińskiemu. Wkrórce też weszła w skład Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Polesie" gen. Franciszka Kleeberga. Pozostali ułani tatarscy ze swym dowódcą rtm. Jeljaszewiczem, z pułkiem podążali ku granicy węgierskej. Kiedy jej przekroczenie stało się niemożliwe, dowództwo pułku podjęło decyzję o jego rozwiązaniu. Przestał istnieć 13 Pułk Ułanów Wileńskich, a wraz z nim i l Szwadron Tatarski. od zakończenia II wojny światowej minęło 41 lat, ale pamięć o żołnierzach Szwadronu Tatarskiego jak i o innych Tatarach, którzy jako żołnierze polscy przemierzyli wszystkie frontowe drogi, jest ciągle żywa. Czcić ich musimy zawsze, a raz do roku winno odbywać się nabożeństwo w ich intencji. Odpowiednim do tego dniem powinien być 25 lipiec - święto 13 Pułku Ułanów Wileńskich. Jako żołnierze tego pułku Tatarzy po raz ostatni dosiedli koni w 1939 r., aby bronić kraju. Nabożeństwo tego dnia powinno być poświęcone nie tylko im, ale wszystkim Tatarom polskim poległym za Rzeczypospolitą, począwszy od żołnierzy pułków tatarskich z Insurekcji Kościuszkowskiej, szwadronu tatarskiego wojen napoleońskich, uczestników Powstania Listopadowego i Styczniowego oraz pierwszej i drugiej wojny światowej. Ten dzień dla naszej społeczności powinien stać się świątecznym, aby była jeszcze jedna kolejna okazja do organizacji zjazdu czy spotkania. Będzie to miało duże znaczenie kiedy znów święta muzułmańskie nie będą przypadać w porze letniej, wtenczas spotykać się powinniśmy 25 lipca...