CHOROBY SZERZĄCE SIĘ DROGĄ PŁCIOWĄ
Choroby przenoszone drogą płciową, dawniej nazywane wenerycznymi, są to choroby, do zakażenia, którymi dochodzi przeważnie w wyniku kontaktów płciowych. W naszej strefie klimatycznej tą nazwą określano się do niedawna tylko kiłę, rzeżączkę i wrzód weneryczny, który już nie występuje.
Istnieją jednak inne choroby, które mogą być lub przeważnie są przenoszone tą drogą. Z tego względu, zgodnie z klasyfikacją przyjętą przez Światową Organizację Zdrowia, określa się je wspólną nazwą chorób przenoszonych drogą płciową.
Z uwagi na możliwość wywołania poważnych szkód w organizmie chorego i duże rozpowszechnienie największe znaczenie mają kiła i rzeżączka oraz AIDS.
Charakterystyka wybranych chorób wenerycznych:
Kiła:
Kiłę wywołuje drobnoustrój zwany krętkiem bladym. Jeżeli błona śluzowa i skóra nie są uszkodzone, to stanowią wystarczającą przed nim ochronę. Jednakże najdrobniejsze, nawet gołym okiem niedostrzegalne umożliwia krętkom przedostanie się drogą naczyń chłonnych i krwionośnych do organizmu, gdzie mnożąc się szybko wywołują chorobę.
Pierwszym dostrzegalnym objawem kiły, który pojawia się zwykle po 2-3 tygodniach od zakażenia, jest tzw. Zmiana pierwotna. Powstaje ona w miejscu wtargnięcia krętków do organizmu, najczęściej na skórze lub błonie śluzowej części płciowych. Ma ona wygląd zwykle małego, niebolesnego owrzodzenia o równych brzegach i twardej podstawie. Równocześnie występuje powiększenie się najbliższych węzłów chłonnych. Przy zmianie pierwotnej na częściach płciowych można je wyczuć w pachwinach jako twarde, niebolesne guzki, dające się przesuwać pod skórą.
W dalszym przebiegu choroby, po upływie 8-10 tygodni od zakażenia, pojawiają się na skórze i błonach śluzowych zmiany zwane osutkami kiłowymi. Na skórze tułowia i kończyn osutka(zwana też wysypką) ma najczęściej postać drobnych plamek barwy różowej lub żywoczerwonej, a przy dłuższym utrzymaniu się brunatnej. W fałdach skóry i na błonach śluzowych przybiera postać grudek płaskich lub przerosłych o powierzchni lśniącej pokrytej wydzieliną. W przebiegu choroby mogą występować okresy bezobjawowe zwane kiłą utajoną.
Kiła wrodzona:
Kiła rodzona, czyli nabyta przez płód w łonie chorej na kiłę matki, która nie byłą leczona lub była leczona niedostatecznie, odznacza się odmiennymi objawami i przebiegiem.
Ciąża kobiety chorej na kiłę wczesną kończy się przeważnie poronieniem martwego płodu albo porodem przedwczesnym. Taki noworodek najczęściej umiera w krótkim czasie nawet mimo zastosowanego leczenia.
W późniejszych okresach kiły ciężarnej dziecko rodzi się z objawami kiły wrodzonej wczesnej.
Na skórze noworodka widoczne są albo zjawiają się nieco później różnej wielkości plamy, grudki, płaskie lub obrzękowe. Na stopach i dłoniach tworzą się pęcherze wypełnione płynem surowiczym, czasami z domieszką krwi i ropy. Cienka pokrywa pęcherzy łatwo pęka i złuszcza się. Zmiany na błonach śluzowych jamy nosowej i ustnej utrudniają oddychanie i przyjmowanie pokarmów. Mogą występować także w narządach wewnętrznych, powodując trwałe uszkodzenia, które charakteryzują późną kiłę wrodzoną.
Rzeżączka:
Drobnoustrojem, który wywołuje tę najczęściej u nas występującą chorobę weneryczną, jest dwoinka Neissera, zwana też gonokokiem. Do zakażenia dochodzi wtedy, gdy gonokoki znajdujące się w wydzielinie śluzowej chorego zostaną przeniesione na błonę śluzową narządów płciowych, odbytu, jamy ustnej lub spojówkę oczu osoby zdrowej. Gonokoki utrzymują się przy życiu tylko w środowisku wilgotnym.
Objawy rzeżączki to pojawienie się po kilku dniach od zakażenia śluzowej, a następnie ropnej wydzieliny, świądu i pieczenia, zwłaszcza przy oddawaniu moczu. U kobiet te objawy występują mniej wyraźnie.
Taki stan utrzymuje się zwykle przez kilka tygodni, po czym ilość wydzieliny zmniejsza się, ustępują związane z tym dolegliwości i choroba przechodzi w okres przewlekły, który może trwać miesiącami, a nawet latami.
Rzeżączka małych dziewczynek:
Różnice budowy i składu wydzieliny narządów płciowych małych dziewczynek w porównaniu z dorosłymi kobietami ułatwiają dwoinkom rzeżączki wywołanie zakażenia, które obejmuje przede wszystkim srom i pochwę. Ulegają one łatwiej zakażeniu drogą pośrednią, np. przez wspólne przebywanie w łóżku z chorymi dorosłymi, przez przybory osobistej higieny, jak wilgotne ręczniki, gąbki itd.
Pierwsze objawy zakażenia to obrzęk i zaczerwienienie błony śluzowej pochwy oraz wydzielanie żółto zabarwionej, ropnej treści. Towarzyszy temu bolesność i pieczenie przy oddawaniu moczu. Zakażenie, które nie zostało rozpoznane wcześnie, może objąć cewkę moczową i odbytnicę.
AIDS:
Na początku lat 80. XX w. pojawiła się jakościowo nowa choroba, którą nazwano zespołem nabytego upośledzenia odporności (ang. Acquired Immune Deficiency Syndrome, w skrócie AIDS). Chorobę AIDS wywołuje wirus HIV, który atakuje limfocyty niszcząc je, a tym samym pozbawia organizm odporności.
Wczesne objawy zakażenia: W początkowym okresie zakażenia (po kilkunastu dniach lub tygodniach) u większości osób zakażonych pojawiają się niecharakterystyczne objawy ogólne, tj. gorączka, ból gardła, uczucie rozbicia, bóle mięśni i stawów, bóle głowy, wysypka. Objawy te utrzymują się przez kilka dni lub tygodni, po czym ustępują. Poprzedzają one zwykle pojawienie się przeciwciał anty-HIV w surowicy krwi.
Zakażenie bezobjawowe: Przeważająca większość osób, które uległy zakażeniu wirusem HIV, nie ma- po ustąpieniu opisanych wczesnych objawów- żadnych symptomów choroby i czuje się, mimo upływu długiego czasu, zdrowa, choć w ich organizmie można wykryć wirusy, a badaniem laboratoryjnym można wykazać u części z nich postępujący spadek odporności. Osoby te są zakaźne dla innych w takim samym stopniu jak chorzy na AIDS. Nie wiadomo, dlaczego stan taki utrzymuje się stale, jak również, dlaczego u niektórych osób rozwijają się jedynie słabo wyrażone i niegroźne objawy, a u innych występuje AIDS o ciężkim przebiegu.
Zespół limfadenopatyczny: U części zakażonych osób, po upływie kilku miesięcy a nawet lat, od wniknięcia wirusów, występuje utrzymujące się przez wiele miesięcy i dłużej powiększenie węzłów chłonnych, co najmniej w dwu różnych miejscach. Przyczyna zmian nie jest znana.
Objawy związane z AIDS: Objawy związane z AIDS są rozmaite, w większości niecharakterystyczne, składa się na nie wiele różnych przyczyn. Objawy, o których mowa to: zmniejszenie sprawności i łatwe męczenie się, chudnięcie, silne pocenie się w ciągu dnia i w nocy, uporczywa bądź nawracająca gorączka, bóle mięśni i stawów, powiększenie węzłów chłonnych, uporczywy suchy kaszel, duszność, białe rozległe naloty i zapalenie jamy ustnej oraz języka, obfite, wodniste biegunki.
Skutki nie leczonych chorób wenerycznych:
Kiła:
Po 3-5 latach od zakażenia występuje kiła utajona, jako wynik nie leczenia lub leczenia niewystarczającego. Zmiany skórne występują w postaci nielicznych wykwitów z tendencją do rozpadu. Wykwity mogą być powierzchowne- w formie guzów szerzących się obwodowo w sposób pełzakowaty, pozostawiających w środku bliznę, lub głębokie- podskórne, w postaci guzów kilakowatych. Zmiany chorobowe mogą występować w różnych narządach: kościach, stawach, układzie nerwowym, narządach wewnętrznych. Spotyka się też: kiłę opon mózgowych i naczyń, wiąd rdzenia oraz porażenie postępujące.
Rzeżączka:
W późnym okresie rzeżączki u kobiety może dojść do zakażenia gruczołów ścian pochwy, macicy, jajowodów, jajników, nawet z zajęciem otrzewnej. U mężczyzny przewlekła rzeżączka może wywołać stany zapalne nasieniowodów i najądrzy. Te zmiany na tle rzeżączki prowadzą u obu płci do trwałej niepłodności. Do późnych, rzadszych powikłań nie leczonej rzeżączki, należą: rzeżączkowe zapalenie stawów oraz wsierdzia.
AIDS:
Objawy późnego AIDS są podobne jak te, opisane wcześniej, bardziej jednak nasilone. O rozpoznaniu AIDS rozstrzyga stwierdzenie chorób oportunistycznych, z których najczęstszą jest zapalenie płuc wywołane przez pierwotniaka Pneumocystis carinii lub mięsak Kaposiego. Objawy spostrzegalne w przebiegu choroby zależą od rodzaju zakażeń oportunistycznych i ich umiejscowienia. Stan chorego na AIDS jest ciężki, zwykle cierpi on na uporczywe gorączki, postępujące osłabienie i wyniszczenie. Mimo leczenia choroba postępuje, toteż więcej niż połowa chorych, u których rozpoznano AIDS, obecnie już nie żyje.
Mechanizm zakażenia wirusem HIV:
Najczęstszym sposobem zakażenia są stosunki płciowe homoseksualne; rzadziej heteroseksualne, czyli z osobą odmiennej płci. Może ono także nastąpić przez używanie niesterylnych igieł i strzykawek, używanych zbiorowo lub pożyczanych przez narkomanów. Zakazić można się także przez wstrzyknięcie krwi osoby chorej lub podanie leków wytwarzanych z krwi. Dziś leki te są już bezpieczne, nawet, jeśli krew pochodziła od osoby zakażonej, gdyż tak zmieniono sposoby ich produkcji, aby zabić wirusy HIV w razie ich obecności w preparacie. Ciężarna kobieta zakażona HIV może zakazić dziecko w swym łonie lub w czasie porodu.
Zakażenie następuje, gdy wirusy HIV istniejące we krwi lub wydzielinach ustrojowych osoby zakażonej wnikną do krwioobiegu lub do tkanek osoby zdrowej lub znajdą się na jej błonach śluzowych, które łatwo mogą ulec bardzo drobnym uszkodzeniom umożliwiającym wniknięcie wirusów. Tak więc do zakażenia dochodzi wtedy, gdy w czasie stosunku krew, nasienie lub wydzielina pochwowa zawierające wirusy dostaną się do krwioobiegu przez drobne skaleczenia na skórze lub nadżerkę czy pęknięcie błon śluzowych. Miejsca te stanowić mogą wrota zakażenia.
Sytuacje, w których nie dojdzie do zakażenia:
Zakażenie nie następuje przez podanie ręki czy kontakty towarzyskie, w pracy, tramwaju, ani też (przy zachowaniu podstawowych zasad higieny) przez kontakt w życiu codziennym z zakażonym domownikiem. Osoby zakażone mogą więc pracować, a dzieci chodzić do zwykłej szkoły.
Zapobieganie zakażeniom:
Dwie z przedstawionych chorób: kiła i rzeżączka mogą dostać się do organizmu nie tylko przez kontakty płciowe. Mogą być one przenoszone, np. przez używanie wspólnych przyborów do mycia lub jedzenia, dlatego należy zachowywać codzienną higienę, posiadać własne przybory do mycia, nie przebywać, np. w jednym łóżku z osobą zakażoną.
Zapobieganie AIDS:
Szczególne ryzyko zakażenia stwarzają kontakty seksualne z osobami z grup zwiększonego ryzyka, do których należą mężczyźni homoseksualiści i biseksualiści, narkomani oraz prostytutki. Niebezpieczeństwo wzrasta ogromnie przy częstej zmianie partnerów, także heteroseksualnych. W przypadku bowiem przygodnych, przypadkowych stosunków, ryzyko trafienia na osobę zakażona jest niepomiernie większe, ponieważ wśród osób prowadzących taki tryb życia seksualnego jest najwięcej zakażonych wirusem HIV. Istotne znaczenie ma więc ograniczenie liczby partnerów oraz stałe stosowanie prezerwatyw w przypadkach kontaktów z inną osobą niż stały, zdrowy partner. Rzeczywiste pełne bezpieczeństwo może zapewnić współżycie z jednym partnerem, który również przestrzega tej zasady.
Należy także pamiętać, że ryzyko zakażenia w znacznej mierze zależy od form współżycia seksualnego. I tak najbardziej niebezpieczny jest coitus analis, czyli stosunek doodbytniczy, ze względu na łatwość uszkodzenia delikatnej błony śluzowej odbytnicy i otwarcia w ten sposób wrót zakażenia dla wirusów znajdujących się w spermie. Niebezpieczną formą jest także coitus in ore, czyli spółkowanie w usta, chociaż kwaśny sok żołądkowy zabija wirusy, mogą one jednak dostać się do krwioobiegu przez nadżerki w jamie ustnej.
Używanie prezerwatyw, zarówno w przypadku kontaktów hetero-, jak i homoseksualnych, zmniejsza w znacznej mierze ryzyko zakażenia HIV, gdyż zapobiega przedostaniu się spermy na błony śluzowe i zmniejsza prawdopodobieństwo kontaktu drobnych uszkodzeń skóry i błon śluzowych z krwią i wydzielinami, które mogą zawierać wirusy.
W celu zapewnienia bezpiecznego leczenia krwią nie zezwala się na oddawanie krwi do transfuzji osobom należącym do grup zwiększonego ryzyka AIDS, a więc mężczyznom o skłonnościach homoseksualnych i biseksualnych oraz narkomanom wstrzykującym sobie narkotyki dożylnie oraz kobietom trudniącym się prostytucją. Zakaz powinien obowiązywać partnerki mężczyzn należących do grupy ryzyka, w tych bowiem grupach znacznie częściej można trafić na nosiciela wirusa HIV, a zakażony dawca, mimo braku objawów choroby, mógłby swą krwią zakazić biorcę. Zasada ta obowiązuje na całym świecie. W krajach, w których liczba osób zakażonych jest duża, bada się w kierunku obecności przeciwciał HIV wszystkich dawców krwi; u nas takie badania są już rozpoczęte.
Powodem szerzenia się AIDS w środowisku narkomanów jest użyczanie sobie nawzajem niesterylnych, używanych już strzykawek i igieł. Jeśli igły lub strzykawki używała osoba zakażona wirusem HIV i nie zostały one wysterylizowane, istnieje groźba zakażenia innych. Kobiety narkomanki często uprawiają prostytucję, stając się źródłem kolejnych zakażeń. Działalność profilaktyczna prowadzona w tej grupie polega głównie na nakłanianiu do leczenia narkomanii, co jednak rzadko przynosi trwałe efekty. Jeżeli osoby uzależnione od narkotyków nie decydują się na leczenie odwykowe, powinny bezwzględnie zaniechać wzajemnego pożyczania strzykawek i igieł oraz wspólnego ich używania lub nabierania narkotyku z tego samego naczynia, ponieważ w ten sposób od jednej osoby zakażonej wirusem HIV może zakazić się wiele innych.
Kiła i rzeżączka są to choroby uleczalne. Na AIDS niestety nie znaleziono skutecznej szczepionki, dlatego należy zadbać o zdrowie swoje i innych.