1.            Definicje prawa międzynarodowego

Zespół norm regulujących stosunki wzajemne między państwami oraz organizacjami międzynarodowymi i innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych mającymi zdolność do działania w stosunkach międzynarodowych.

Jest to zespół norm regulujących stosunki między państwami suwerennymi i między państwami a Stolicą Apostolską oraz między państwami a innymi podmiotami i tymi innymi podmiotami.

2.            Cechy charakterystyczne prawa międzynarodowego

- brak centralnego (nadrzędnego) ustawodawcy (same podmioty prawa międzynarodowego (przede wszystkim państwa) tworzą normy prawne, które je wiążą.)

- brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego, (aby sąd międzynarodowy lub arbitraż mógł sprawę rozstrzygać potrzebna jest na to zgoda stron sporu)

- brak zorganizowanego aparatu przymusu

- normy prawa międzynarodowego mają w większości charakter ius dispositivum, czyli norm względnie

obowiązujących

- brak hierarchii źródeł

3. Rodzaje norm w prawie międzynarodowym i 4. Hierarchia norm w prawie międzynarodowym

Normy prawa międzynarodowego mają w większości charakter ius dispositivum, czyli norm względnie obowiązujących. Oznacza to, że na swój użytek dwa państwa lub grupa państwa mogą umówić się odmiennie.

Istnieje wąska grupa norm bezwzględnie wiążących (imperatywnych, peremptoryjnych) nazywanych normami ius cogens, z którymi inne normy prawa międzynarodowego nie mogą być sprzeczne, są uznane przez międzynarodową społeczność państw jako całość za normę, od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone. Może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę prawa międzynarodowego o tym samym charakterze. (art.53 KWPT)

5.            Pojęcie normy ius cogens

W stosunkach międzynarodowych obowiązują pewne normy prawne o znaczeniu tak istotnym dla społeczności międzynarodowej, że posiadają one moc bezwzględną i nie mogą być uchylone inną normą prawa międzynarodowego (zarówno umowną jak i zwyczajową) nie mającą charakteru ius cogens. Normy też zwane są: bezwzględnie obowiązującymi, imperatywnymi bądź peremptoryjnymi normami prawa międzynarodowego.

wszelkie normy typu ius cogens mają charakter zwyczaju międzynarodowego i wiążą wszystkie państwa i inne podmioty prawa międzynarodowego. Nie stoi to przeszkodzie temu, że mogą być potwierdzane w umowach międzynarodowych, np. Karcie Narodów Zjednoczonych.

Np.:

- zakaz użycia siły zbrojnej

- zakaz ludobójstwa

- zasada wolności morza otwartego

- zakaz piractwa

- zakaz interwencji w sprawy wewnętrzne innych państw

Normy iuris cogentis ograniczają swobodę państw, ale jednocześnie chronią państwa słabsze w negocjacjach z silniejszymi, obowiązuje w nich bowiem zasada suwerennej równości.

"Konwencja wiedeńska o prawie traktatów" z 1969 roku uznaje ius cogens za normę od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę postępowania prawa międzynarodowego o tym samym charakterze. Konwencja stwierdza też, że nieważna jest umowa, która w chwili zawarcia była sprzeczna z ius cogens.

6.            Zasady prawa międzynarodowego

Zasady wspólne dla wszystkich systemów prawnych, tzn. zarówno prawa wewnętrznego, jak i międzynarodowego. Zasady te muszą być uznawane powszechnie, a więc przez systemy prawne i praktykę wszystkich państw. Istnieją pewne zasady prawa, które są uznawane we wszystkich systemach prawnych, niezależnie od ich pochodzenia.

Pewne zasady po prostu są i obowiązują. Są to:

- zasada, że nikt nie może przekazać więcej praw, niż sam posiada

- nikt nie może wyciągać korzyści z własnego bezprawia

- prawo szczególne uchyla prawo ogólne zasady proceduralne:

- nikt sędzią we własnej sprawie

- nie można dwa razy sądzić tej samej sprawy

7.            Zwyczaj międzynarodowy

Zwyczaj międzynarodowy definiowany jest jako zgodna praktyka państw tworząca prawo. Innymi słowy, zwyczaj to powszechna praktyka przyjęta za prawo (zob. art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości). Na prawo zwyczajowe składają się więc normy rzeczywiście i stale stosowane w przekonaniu, że są one prawem i że obowiązują.

Praktyka (łac. usus), to postępowanie państw (i innych podmiotów prawa międzynarodowego) zgodne, jednolite i nieprzerwane. Postępowaniem tworzącym zwyczaj będzie podobne postępowanie w podobnych sytuacjach. Mówiąc o postępowaniu państw, w istocie rzeczy myślimy o działalności jego organów, jako że państwo może działać jedynie poprzez swoje organy.

Opinio iuris sive necessitatis, to przekonanie, że określona praktyka jest obowiązującym prawem. Innymi słowy, jesteśmy w stanie wykazać, iż organy państw postępują w określony sposób ponieważ są przekonane (posiadają opinio), iż takie postępowanie jest wymagane przez prawo (a więc posiadają opinio iuris).

Zwyczaj międzynarodowy zasadniczo jest powszechny, czyli obowiązuje wszystkie państwa świata. Pewne normy prawa zwyczajowego mogą jednak wykształcić się w poszczególnych kręgach państw.

Praktyka międzynarodowa musi być nieprzerwana i długotrwała, aby mogła przekształcić się w wiążący zwyczaj międzynarodowy.

Norma zwyczaju międzynarodowego może przestać obowiązywać bądź w przypadku powstania nowej normy zwyczajowej lub normy umownej bądź przez desuetudo, czyli odwyknięcie od wykonywania - niewykonywanie normy przez dłuższy czas.

8.            Element subiektywny zwyczaju

Opinio iuris sive necessitatis, to przekonanie, że określona praktyka jest obowiązującym prawem. Innymi słowy, jesteśmy w stanie wykazać, iż organy państw postępują w określony sposób ponieważ są przekonane (posiadają opinio), iż takie postępowanie jest wymagane przez prawo (a więc posiadają opinio iuris).

Opinio iuris często wydaje się trudnym i nieuchwytnym elementem zwyczaju międzynarodowego. Jednak jego istnienie można próbować wykazać na wiele sposobów - może ono wynikać z milczącego uznania, postępowania innych państw; może przejawiać się w oficjalnych oświadczeniach państw i uchwałach organizacji międzynarodowych; może także wynikać z umów międzynarodowych, jeżeli strony umowy zamierzały w nich potwierdzić istnienie normy zwyczajowej;

9.            Element obiektywny zwyczaju

Praktyka (łac. usus), to postępowanie państw (i innych podmiotów prawa międzynarodowego) zgodne, jednolite i nieprzerwane. Postępowaniem tworzącym zwyczaj będzie podobne postępowanie w podobnych sytuacjach. Mówiąc o postępowaniu państw, w istocie rzeczy myślimy o działalności jego organów, jako że państwo może działać jedynie poprzez swoje organy.

Praktyka międzynarodowa musi być nieprzerwana i długotrwała, aby mogła przekształcić się w wiążący zwyczaj międzynarodowy.

10.        Zwyczaj międzynarodowy a grzeczność międzynarodowa

Kurtuazja międzynarodowa (comitas gentium)

Reguły grzeczności międzynarodowej stosowane są przez państwa dla ułatwienia stosunków międzynarodowych, lecz nie są prawnie wiążące. Stąd zachowanie się nie zgodne z grzecznością międzynarodową nie jest pogwałceniem prawa, a w odpowiedzi na niegrzeczne postępowanie można zareagować takim samym postępowaniem. Np.: wiele spraw z zakresu protokołu dyplomatycznego.

Różnica między grzecznością a zwyczajem jest trudno uchwytna. Zwłaszcza, że z czasem grzeczność przekształca się w zwyczaj. Znane są też wypadki odwrotne, tzn, przemianę zwyczaju w grzeczność międzynarodową (np. reguły dotyczące ceremoniału morskiego).

11.        Zwyczaj a praktyka państw

Zwyczaj międzynarodowy definiowany jest jako zgodna praktyka państw tworząca prawo.

Innymi słowy, zwyczaj to powszechna praktyka przyjęta za prawo (zob. art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości). Na prawo zwyczajowe składają się więc normy rzeczywiście i stale stosowane w przekonaniu, że są one prawem i że obowiązują.

Praktyka jest elementem materialnym zwyczaju. Jest ona postępowaniem państw, oznacza działalność ich organów. W poszczególnych przypadkach znaczenie prawno- międzynarodowe może mieć działalność wszelkich organów państwowych, wykonywana w ramach ich kompetencji, a więc przede wszystkim organów działających w obrocie międzynarodowym i uprawnionych do reprezentowania państwa w tym obrocie, lecz nie tylko tych organów. Również działalność innych organów- ustawodawczych, administracyjnych i sądowych- może mięć znaczenie i cechy „praktyki państw”, przyczyniających się do powstania norm zwyczajowych.

Jest to praktyka dotycząca dziedzin wykraczających poza sprawy czysto wewnętrzne, np.:

- umowy międzynarodowe (praktyka zbiorowa)

- oświadczenia składane w różnych okolicznościach (np. na konferencjach międzynarodowych)

- korespondencja i praktyka dyplomatyczna

12.        Pojęcie traktatu

Traktat to umowa międzynarodowa o charakterze politycznym albo gospodarczym. Unijne traktaty najczęściej powstawały w trakcie szczytów i dlatego ich nazwy pochodzą od nazw miasta, gdzie odbywała się konferencja. 

Art.2 Konwencji wiedeńskiej:

Traktat oznacza międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, czy w dwóch lub więcej dokumentach, i bez względu na jego szczególną nazwę; (traktat, konwencja, umowa, układ, porozumienie, deklaracja, protokół, pakt, statut, karta, konstytucja, konkordat).

13.        Rodzaje umów międzynarodowych

Rodzaje umów międzynarodowych; można podzielić wg rozmaitych kryteriów opierających się albo na cechach formalno - prawnych, albo na ich treści

Ze wzg. na tryb zawierania można rozróżnić:

- umowy zawierane w trybie złożonym,które wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia

- umowy zawierane w trybie prostym bez ratyfikacji i zatwierdzenia.

Biorąc pod uwagę organ, który występuje w imieniu państwa dzieli się na:

- Umowy państwowe(, gdy w imieniu Państwa występuje głowa państwa), rządowe i resortowe

Podział ten przyjął się również w Polsce, umowy państwowe podpisywane są w imieniu prezydenta RP

Rangę umów państwowych mają umowy o zasadniczym znaczeniu, zaliczamy do nich:- traktaty pokojowe

- układy o przyjaźni i dobrym sąsiedztwie. Gdy Polska starała się o członkostwo, w UE musiała okazać się umowami o dobrym sąsiedztwie złożyła akces w Kopenhadze, gdzie zostały określone kryteria tzw. kopenhaskie.

Pierwsze kryteria miały charakter polityczny

- umowy normujące problematykę zastrzeżone dla regulacji ustawowej

- umowy państwowe podlegają ratyfikacji przez prezydenta RP

- Umowy rządowe podpisywane są w imieniu Rady Ministrów, są to umowy, które nie spełniają warunków zaliczenia ich do umów państwowych, a ponadto, jeżeli ich przedmiot objęty jest właściwością dwóch lub większej liczby ministrów.

Umowy Rządowe podlegają ratyfikacji przez prezydenta RP, jeśli mają zasadnicze znaczenie dla państwa, a ponadto, jeśli wyraźnie przewidują ratyfikację lub ją dopuszczają, a okoliczności uzasadniają ratyfikację, w pozostałych przypadkach umowy rządowe podlegają zatwierdzeniu przez Radę Ministrów.

- Umowy resortowe są podpisywane przez właściwego ministra dot. to umów, których przedmiot należy do właściwości jednego ministra.

Umowy resortowe są zatwierdzane przez Radę Ministrów lub Prezesa Rady Ministrów.

Podział na umowy państwowe, rządowe czy resortowe ma znaczenie w prawie wewnętrznym ,natomiast z pkt. widzenia prawa międzynarodowego wszelkie umowy niezależnie od tego jaki organ występuje w imieniu państwa są jednakowo wiążące.

Z pkt. widzenia liczby stron umowy dzielone są na dwustronne inaczej bilateralne i wielostronne, czyli multilateralne.

Biorąc pod uwagę możliwość przystąpienia do umowy rozróżnia się: umowy zamknięte i otwarte

Umowy zamknięte mają ograniczoną liczbę stron i nie przewidują możliwości przystąpienia do nich państw trzecich. Z reguły charakter umów zamkniętych mają umowy dwustronne, wynika zazwyczaj z ich treści.

Umowy otwarte to takie, które przewidują możliwość rozszerzenia kręgu kontrahentów trzecich. W ramach tej grupy umów można rozróżnić umowy otwarte:

-bezwarunkowo i warunkowo

Do umowy otwartej bezwarunkowo może przystąpić w każdym czasie każde państwo, mocą jednostronnego aktu przystąpienia.

Otwarte warunkowo - dotyczą tego rodzaju zagadnień, które określane są pewnymi warunkami.: Czy państwo trzecie spełnia , oceniają je zazwyczaj dotychczasowi kontrahenci umowy w głosowaniu jednomyślnie lub większości głosów.

Ze względu na treść umowy:

Umowy polityczne są to: traktaty pokoju, traktaty przymierza, traktaty przyjaźni.

Umowy gospodarcze i umowy administracyjne.

Są także umowy terminowe i bezterminowe.

14.        Pełnomocnictwo do zawierania umów międzynarodowych

Artykuł 7 - Pełnomocnictwa

1. Daną osobę uważa się za reprezentującą państwo, gdy chodzi o przyjęcie lub poświadczenie autentyczności tekstu traktatu lub wyrażenie zgody państwa na związanie się traktatem, jeżeli:

a) przedstawi ona odpowiednie pełnomocnictwo albo

b) z praktyki odnośnych państw lub z innych okoliczności wynika, że miały one zamiar uważać daną osobę za reprezentującą państwo w tych celach i zwolnić z przedkładania pełnomocnictw.

2. Ze względu na ich funkcje i bez potrzeby przedkładania pełnomocnictw, następujące osoby uważa się za reprezentujące swoje państwo:

a) głowy państw, szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych - dla dokonania wszelkich czynności związanych z zawarciem traktatu;

b) szefów misji dyplomatycznych - dla przyjęcia tekstu traktatu między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym;

c) przedstawicieli akredytowanych przez państwa bądź na konferencji międzynarodowej, bądź przy organizacji międzynarodowej lub przy jednym z jej organów - dla przyjęcia tekstu traktatu na tej konferencji, w tej organizacji lub w tym organie.

15. Etapy zawierania umowy międzynarodowej

Proces ten jest podzielony na kilka etapów: rokowania (negocjacje), parafowanie, podpisanie, ratyfikacja, wymiana lub złożenie dokumentów ratyfikacyjnych.

Osobą uprawnioną do wszczęcia postępowania jest minister kierujący działem administracji rządowej właściwy do spraw, których dotyczy umowa. Mogą być prowadzone ustnie lub pisemnie.

A: ROKOWANIA

Negocjacje prowadzone w celu przygotowania teksu umowy dwustronnej prowadzone są w formie ustnej lub pisemnej. Niekiedy wystarczająca jest wymiana not. Umowy wielostronne uchwalane są na specjalnie do tego zwoływanych konferencjach międzynarodowych; przyjęcie tekstu wymaga zgody uprawnionych przedstawicieli 2/3 państw obecnych i biorących udział w głosowaniu, chyba, że taką samą większością postanowią one zastosować inną regułę (artykuł 9 konwencji wiedeńskiej).

B: PARAFOWANIE

Niekiedy uzgodniony już tekst umowy jest parafowany przez pełnomocników - składają oni parafę (zwykle pierwsze litery imienia i nazwiska) pod umową. Parafowanie oznacza, że uzgadnianie tekstu zostało zakończone, jest on autentyczny i nie można czynić w nim zmian (ne varietur). Stosowane jest, gdy pragnie się podpisaniu umowy nadać charakter bardziej uroczysty.

C: PODPISANIE

Zasadą jest, ze każda umowa musi być podpisana przez uprawnionych do tego pełnomocników stron. Wyjątek stanowią konwencje pracy uchwalane przez Międzynarodową Organizację Pracy, które są od razy ratyfikowane. Podpisanie może być formą wyrażenia zgody na związanie się umową.

Podpisanie może być wg zasady:

-reguła alternatu- jako pierwsze są podpisy strony, dla której przeznaczony jest egzemplarz umowy (przy umowach dwustronnych rozróżnienie już od tytułu)

-reguła alfabetyczna- przy umowach wielostronnych, wymienianie stron w porządku alfabetycznym (w danym języku)

-reguła pêle-mêle: podpisywania w jakiejkolwiek kolejności

D: RATYFIKACJA Jest to zatwierdzenie umowy przez kompetentny do tego organ państwowy.

- tzw. Duża Ratyfikacja -art. 89 ust.1, która wymaga wcześniejszej zgody wyrażonej w formie ustnej co powoduje konieczność uzyskania zgody Sejmu i Senatu. Gdy odnosi się do umów wymienionych w art. 89 ust. 1 Konstytucji, a więc umów dotyczących:

1- pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych

2 - wolności praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji

3 - członkostwa Rzeczpospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej

4 - znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym

5 - spraw uregulowanych w ustawie, lub, w których konstytucja wymaga ustawy

- Ratyfikacja w trybie art. 90,

- tzw. Mała Ratyfikacja-, która jest dokonywana w trybie art. 89 ust.2.Konstytucji. Przepis ten obliguje Prezesa Rady Ministrów do poinformowania Sejmu o tym , że zamierza przedłożyć prezydentowi Rzeczpospolitej Polskiej do ratyfikacji Umowę Międzynarodową

E: WYMIANA I ZŁOŻENIE DOKUMENTÓW RATYFIKOWACYJNYCH

Wymiana ma miejsce przede wszystkim przy umowach dwustronnych, jest dokonywana przez przedstawicieli stron umowy, którzy w ten sposób uzyskują dowód, że druga strona dokonała ratyfikacji.

Przy umowach wielostronnych powołuje się depozytariusza.

F: REJESTRACJA

Czynności takie jak rejestracja lub publikacja wewnętrzna mają zastosowanie do umowy, która została zawarta.

Rejestruje się umowę w Sekretariacie ONZ.

Art. 102 KNZ

1.Każdy traktat i każdy układ międzynarodowy, zawarty przez któregokolwiek członka Narodów

Zjednoczonych po wejściu w życie niniejszej Karty, powinien być możliwie jak najprędzej

zarejestrowany w Sekretariacie i przez Sekretariat ogłoszony.

2. W razie gdyby jakikolwiek tego rodzaju traktat lub układ międzynarodowy nie został zarejestrowany

zgodnie z postanowieniami ustępu 1 niniejszego artykułu, to żadna ze stron umawiających się nie

będzie mogła powoływać się na taki traktat albo układ przed którymkolwiek organem Narodów

Zjednoczonych.

16.        Budowa umowy międzynarodowej

1. TYTUŁ UMOWY (konwencja, pakt)

STRONY (przy umowach 2- stronnych, gdy znane są podmioty zawierające umowę, przy

wielostronnych -nie)

PRZEDMIOT UMOWY

2. PREAMBUŁA (uroczysty wstęp)

nazwanie organów, wymienienie stron, ARENGA ( przyczyny, które skłoniły państwa do podpisanie umowy) NARRACJA ( opis czynności, które doprowadziły do zawarcia umowy), ewentualnie, wzmianka o wyznaczeniu pełnomocników.

3. STWIERDZENIE UZGODNIENIA TEKSTU UMOWY

(„ Państwa- Strony niniejszej umowy uzgodniły, co następuje:….”)

4. DYSPOZYCJA. 1. część materialno-prawna (meritum sprawy, konkretne zagadnienia) 2. część formalno- prawna (postanowienia końcowe, sposób przestrzegania zobowiązań, rozstrzyganie sporów)

5. KORROBORACJA (ewentualnie, uroczyste wzmocnienie tekstu)

6. MIEJSCE I DATA ZAWARCIA UMOWY< JĘZYKI AYTENTYCZNE

(czasem wprowadza się 3 język, a językami autentycznymi są: łacina, francuski, angielski, hiszpański, chiński, arabski rosyjski)

7. PODPISY I PIECZĘCIE

-reguła alternatu- jako pierwsze są podpisy strony, dla której przeznaczony jest egzemplarz umowy (przy umowach dwustronnych rozróżnienie już od tytułu)

-reguła alfabetyczna- przy umowach wielostronnych, wymienianie stron w porządku alfabetycznym (w danym języku)

-reguła pêle-mêle: podpisywania w jakiejkolwiek kolejności

17.        Ratyfikacja umowy międzynarodowej Jest to zatwierdzenie umowy przez kompetentny do tego organ państwowy.

tzw. Duża Ratyfikacja -art. 89 ust.1, która wymaga wcześniejszej zgody wyrażonej w formie ustnej co powoduje konieczność uzyskania zgody Sejmu i Senatu. Gdy odnosi się do umów wymienionych w art. 89 ust. 1 Konstytucji, a więc umów dotyczących: pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych, wolności praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji, członkostwa Rzeczpospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej, znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, spraw uregulowanych w ustawie, lub, w których konstytucja wymaga ustawy.

- Ratyfikacja w trybie art. 90, przewiduje on szczególną procedurę ratyfikacyjną w odniesieniu do umów, na podstawie, których Polska może przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację takiej umowy, musi zostać uchwalona przez sejm większością 2/3 głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej ilości senatorów.Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z art. 125 Konstytucji.

- tzw. Mała Ratyfikacja-, która jest dokonywana w trybie art. 89 ust.2.Konstytucji. Przepis ten obliguje Prezesa Rady Ministrów do poinformowania Sejmu o tym , że zamierza przedłożyć prezydentowi Rzeczpospolitej Polskiej do ratyfikacji Umowę Międzynarodową

18.        Nieważność umowy międzynarodowej

Zgodnie z Konwencja Wiedeńską (art. 48) przesłanki (przyczyny) nieważności umów międzynarodowych, można podzielić na 3 grupy:

związane z naruszeniem prawa wewnętrznego kontrahentów dotyczącego zawierania umów

związane z wadami oświadczenia woli:

- podstęp

- przekupstwo

- przymus wobec przedstawiciela państwa

- przymus wobec państwa (groźba)

- błąd

- przekroczenie przez przedstawiciela pastwa jego uprawnienia do wyrażenie zgody

związane ze sprzecznością z normą ius cogens ( w chwili zawarcia umowa jest niezgodna z bezwzględnie obowiązującą normą powszechnego prawa międzynarodowego)

19.        Zastrzeżenie do umowy międzynarodowej

Artykuł 19 - Zgłaszanie zastrzeżeń

Przy podpisaniu, ratyfikacji, przyjęciu lub zatwierdzeniu traktatu oraz przy przystąpieniu do niego państwo może zgłosić zastrzeżenie, chyba, że:

a) zastrzeżenie to jest zakazane przez traktat;

b) traktat postanawia, że mogą być składane tylko określone zastrzeżenia, a dane zastrzeżenie do nich nie należy, lub

c) chodzi o przypadki nie objęte literami a) i b), a zastrzeżenie jest niezgodne z przedmiotem i celem traktatu.

Zastrzeżenie - jednostronne oświadczenie woli składane przez dany podmiot (państwo, organizację międzynarodową) w momencie wyrażania zgody na związanie się umową, które to oświadczenie ma na celu wykluczenie lub modyfikację skutku prawnego określonych postanowień traktatu w ich zastosowaniu do państwa lub organizacji zgłaszających zastrzeżenie

Zastrzeżenie nie może być zgłoszone gdy:

-dana umowa zabrania zgłaszania zastrzeżeń

-umowa przewiduje, że mogą być zgłaszane tylko określone zastrzeżenia, a dane zastrzeżenie do nich nie należy

-zastrzeżenie jest sprzeczne z przedmiotem i celem umowy

WYJĄTKI:

- nie wymaga przyjęcie zastrzeżenie, na które umowa zezwala, gdy z ograniczonej liczby negocjujących podmiotów oraz celu i przedmiotu umowy wynika, iż stosowanie umowy między wszystkimi stronami w całości jest warunkiem zgody każdego z nich na związanie się umową, wówczas zastrzeżenie wymaga przyjęcia przez wszystkie strony gdy zastrzeżenie jest zgłaszane do umowy będącej statutem organizacji międzynarodowej wówczas winno być ono przyjęte przez odpowiedni organ tej organizacji

Wobec zastrzeżenia może być zgłoszony sprzeciw:

sprzeciw o skutku minimalnym

postanowienia traktatu, do których odnosi się zastrzeżenie, nie będą stosowane we wzajemnych stosunkach pomiędzy podmiotem zgłaszającym zastrzeżenie a podmiotem zgłaszającym sprzeciw; przedmiotowy traktat będzie jednak nadal wiązał te podmioty

sprzeciw o skutku maksymalnym

powoduje nie wejście w życie traktatu we wzajemnych stosunkach między podmiotem zgłaszającym zastrzeżenie a podmiotem zgłaszającym sprzeciw

Aby akt państwa zgłaszającego (organizacji zgłaszającej) zastrzeżenie wyrażający zgodę na związanie się umową był skuteczny, zgłoszone zastrzeżenie winno być przyjęte. Forma przyjęcia zastrzeżenia może być milcząca. Zastrzeżenie uważa się przyjęte przez dane państwo lub organizację międzynarodową, jeżeli nie zgłoszą one sprzeciwu wobec zastrzeżenia w okresie 12 miesięcy od jego notyfikowania.

Gdy umowa zawierana jest w trybie złożonym, a zastrzeżenie zostało zgłoszone przy podpisywaniu, wówczas wymaga ono potwierdzenia w chwili ostatecznego wyrażenia zgody na związanie się umową inaczej uważa się je za niebyłe.

Artykuł 22 - Wycofanie zastrzeżeń oraz sprzeciwów wobec zastrzeżeń

1. Jeżeli traktat nie postanawia inaczej, zastrzeżenie może być wycofane w każdej chwili, a do jego wycofania zgoda państwa, które przyjmą zastrzeżenie, nie jest wymagana.

2. Jeżeli traktat nie postanawia inaczej, sprzeciw wobec zastrzeżenia może być w każdej chwili wycofany.

3. Jeżeli traktat nie postanawia inaczej ani inaczej nie uzgodniono:

a) wycofanie zastrzeżenia jedynie wówczas, gdy państwo to otrzymało o tym zawiadomienie;

b) wycofanie sprzeciwu wobec zastrzeżenia staje się skuteczne jedynie wówczas, gdy państwo, które zgłosiło zastrzeżenie, otrzymało o tym zawiadomienie.

20.        Wygaśnięcie umowy z przyczyn przez nią przewidzianych

Przyczyny wygaśnięcia umowy międzynarodowej możemy podzielić na przewidziane w samej umowie oraz przyczyny nieprzewidziane w jej postanowieniach.

Do przyczyn wygaśnięcia umowy przewidzianych w jej postanowieniach należy zaliczyć:
- Upływ czasu,
- Spełnienie się warunku rozwiązującego,
- Wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami

Upływ czasu, na jaki zawarto umowę.
Jest to najczęstszy i najbardziej zwykły przypadek wygaśnięcia umowy międzynarodowej. W większości umów obecnie zawieranych pojawia się okres obowiązywania umowy. Ze względu na okres trwania umowy wyróżniamy umowy krótkoterminowe i długoterminowe. Z upływem tego okresu kończy się okres trwania umowy. Umowa są zawierane na bardzo różny okres z reguły jednak nie krótszy niż rok. Umowy zawierane na okres krótszy, np. 5 lat- zawierają tzw. klauzule prolongacyjną, pozwalającą na milczące przedłużenie czasu trwania umowy.
Spełnienie warunku przewidzianego w umowie.
Tak jak poprzednia przyczyna była bardzo popularna, tak ta jest bardzo rzadko spotykana. Państwa bardzo rzadko zwierają umowę, w której przewidują nastąpienie jakiegoś faktu jako warunku wygaśnięcia umowy. Bywa on zwykle przewidziany obok postanowienia dotyczącego czasu trwania umowy. W przypadku umów wielostronnych warunkiem wygaśnięcia bywa spadek liczby stron poniżej ustalonego minimum. Warunek wygaśnięcia umowy może mieć charakter dorozumiany.
Wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami.
W większości przypadków państwa przewidują w sposób wyraźny w jednej z klauzul końcowych umowy możliwość jej wypowiedzenia. Nie występują w umowach krótkoterminowych, umowach ustalających pewien określony status, np. w umowach granicznych czy traktach pokoju, nie występują też w umowach kodyfikujących prawo międzynarodowe oraz statutach organizacji międzynarodowych. Klauzule dotyczące wypowiedzenia umowy międzynarodowej bywają różnie formułowane, zwykle przewidują one tryb, w jakim powinny być oraz wyznaczają czas, jaki musi upłynąć, aby wypowiedzenie nabrało skuteczności prawnej.

21.        Wygaśnięcie umowy z przyczyn przez nią nieprzewidzianych

Do przyczyn nieprzewidzianych w postanowieniach umowy zaliczamy:

- Zgodna wola wszystkich stron umowy,
- Całkowite wykonanie umowy,
- Zniknięcie podmiotu- strony umowy,
- Zniknięcie przedmiotu umowy,
- Zasadnicza zmiana okoliczności ( klauzula rebus sic stantibus),
- Naruszenie umowy przez partnera,
- Trwała niemożność wykonania umowy,
- Niezgodność z nowo powstałą normą imperatywną ( ius cogens),

Zgodna wola wszystkich stron umowy.
Każda umowa obojętnie, jakiej treści- może zostać uznana za wygasłą- jeśli tylko zgodzą się na to wszystkie strony tej umowy. Podkreślenie wymaga jednak fakt, że musi to być zgodna wola- wszystkich państw. Zgoda stron- czy to na wycofanie się z traktatu, czy na jego wygaśnięcie- może być oświadczona w sposób wyraźny lub wyrażona w sposób dorozumiany.
Całkowite wykonanie umowy.
Umowa, której przedmiotem jest ustalenie określonych reguł działania czy postępowania na przyszłość nigdy nie jest wykonana- może być spełnienie jednej lub kilku czynności wymiernych, dających się całkowicie wykonać np. umowy dotyczące zapłacenia odszkodowania, restytucji mienia etc. Zasada jest taka, że po wykonaniu danego zobowiązania czy też postanowienia, umowa w naturalny sposób przestaje obowiązywać-, ponieważ spełniła już swój zasadniczy cel, dla którego była formułowana.
Zniknięcie podmiotu-strony umowy.
Znikniecie podmiotu może być rozumiane w dwojaki sposób. Po pierwsze jest to sytuacja, kiedy strona umowy przestaje istnieć znika. Może się tak wydarzyć w przypadku wyspy, która zostaje zalana. A druga kwestia dotyczy zniknięcia państwa w sensie prawnym a więc np. przejęcie władzy na terytorium strony umowy przez inne państwo. Tu możemy jeszcze dochodzić kwestii przejęcia praw i obowiązków - przez sukcesora. Natomiast konwencja wiedeńska pozostawia te zagadnienia poza obszarem swoich postanowień.
Zniknięcie przedmiotu umowy.
Trwałe zniknięcie przedmiotu umowy powoduje automatyczne jej wygaśnięcie. Umowa traci rację bytu w sposób trwały, niezależny od woli jej stron. Taką obiektywnie łatwą do ustalenia przyczynę wygaśnięcia umowy należy odróżnić od trwałej niemożności wykonywania umowy.
Zasadnicza zmiana okoliczności (klauzula rebus sic stantibus)
Klauzula ta z oznacza, że umowa powinna być uznana za wygasłą, jeśli dojdzie do zasadniczej zmiany okoliczności istniejących w czasie jej zawierania. Doktryna wychodzi naprzeciw potrzebom wynikającym z rozwoju stosunków międzynarodowych, zapewniając możliwość dostosowania warunków traktatowych do nowych warunków i okoliczności. Zasada ta jest pewnym ograniczeniem innej zasady prawa traktatowego tj. zasady, pacta sunt servanda., wpływając na zmniejszenie stabilności stosunków traktatowych. Art. 62 konwencji wiedeńskiej stanowi właśnie o zasadniczej zmianie okoliczności powstaje, bowiem pytanie, co można nazwać zmianom istotną- i kto powinien o tym stanowić Postanowienie jest sformułowane w formie zakazu, od którego przewidziano wyjątki. Konwencja przewiduje dwojakiego rodzaju ograniczenie stosowanie klauzuli rebus sic stantibus. Po pierwsze, państwo nie może się na nią powołać w przypadku, gdy chodzi o traktat ustanawiający granicę. Po drugie, na zasadniczą zmianę okoliczności nie może się powołać strona, która sama tę zmianę spowodowała, działając przy tym w sposób sprzeczny z prawem międzynarodowym- obowiązującym między stronami.
Naruszenie umowy przez partnera.
Jeżeli jedna ze stron narusza umowę i nie wykonuje jej postanowień, trudno żądać od drugiej strony przestrzegania umowy. Jeżeli nie można zmusić kontrahenta do przestrzegania i stosowania umowy, można umowę uznać za wygasłą. Trudno jest jednoznacznie określić to, jakiego naruszenia musi dojść by podjąć tak radykalne środki. Stopień naruszenia może być różny- począwszy od stopnia bardzo znikomego kończąc na działaniu całkowicie sprzecznym z postanowieniami umowy. Art. 60 konwencji wiedeńskiej- daje prawo do żądania uznania umowy za wygasłą w przypadku istotnego naruszenia. Pojęcie istotnego naruszenia traktatu konwencja ( art. 60 ust.3) sprecyzowała jako nieprzewidziane w niej odrzucenie traktatu lub naruszenie takiego postanowienia traktatu, które jest istotne dla osiągnięcia przedmiotu i celu traktatu. Ust. 2 odnosi się do traktatów wielostronnych gdzie pozostałe państwa mogą w drodze jednomyślnego porozumienia, uznać traktat w całości lub w części za wygasły- lub zawiesić jego działanie bądź w stosunku do państwa naruszającego traktat, bądź między wszystkimi stronami. Państwo, którego partner narusza umowę, może podjąć środki odwetowe. Środki mogą mieć charakter retorsji, a więc działań z natury rzeczy legalnych, choć nieprzyjaznych, lub charakter represaliów.
Trwała niemożność wykonywania umowy.
Zgodnie z art. 61 konwencji wiedeńskiej, strona traktatu może powołać się na niemożność wykonania traktatu jako na podstawę żądania, by uznać go za wygasły lub wycofać się z niego. Niemożność wykonywania musi być trwała; musi wynikać z trwałego zniknięcia lub zniszczenia przedmiotu, który jest niezbędny dla wykonania traktatu- przez jedną ze stron. Nie może się na tą podstawę strona, która sama przez swe nielegalne postępowanie doprowadziła do takiej sytuacji, gdzie doszło do trwałego zniszczenia przedmiotu.
Niezgodność z nowo powstałą normą ius cogens.

22.        Nadzwyczajna zmiana okoliczności i jej wpływ na obowiązywanie umowy międzynarodowej

Zasadnicza zmiana okoliczności clausula rebus sic stantibus (zastrzeżenie, że umowa obowiązuje tylko dopóty, dopóki stosunki istniejące przy jej zawarciu nie ulegną zasadniczej zmianie). Stanowi wyjątek od zasady pacta sunt servanda.

Artykuł 62 - Zasadnicza zmiana okoliczności

1. Zasadnicza zmiana okoliczności, jaka nastąpiła w stosunku do tych, które istniały w czasie zawarcia traktatu, i jaka nie była przewidziana przez strony, nie może być powołana jako podstawa wygaśnięcia lub wycofania się z traktatu, chyba, że:

a) istnienie tych okoliczności stanowiło istotną podstawę zgody stron na związanie się traktatem oraz

b) wskutek tej zmiany radykalnie przekształci się zakres obowiązków pozostałych jeszcze do wykonania na podstawie traktatu.

2. Zasadnicza zmiana okoliczności nie może być powoływana jako podstawa do wygaśnięcia traktatu lub wycofania się z niego:

a) jeżeli traktat ustanawia granicę lub

b) jeżeli zasadnicza zmiana jest wynikiem naruszenia przez stronę, która się na nią powołuje, obowiązku wynikającego z traktatu bądź jakiegokolwiek innego międzynarodowego obowiązku wobec którejkolwiek innej strony traktatu.

3. Jeżeli na podstawie poprzednich ustępów strona może powołać się na zasadnicze zmianę okoliczności jako podstawę wygaśnięcia lub wycofania się z traktatu, może ona także powołać się na te zmianę jako na podstawę zawieszenia działania traktatu.

23.        Zakres czasowy obowiązywania umowy międzynarodowej

Umowa międzynarodowa pozostaje w mocy przez okres ograniczony z jednej strony momentem jej uprawomocnienia się , z drugiej zaś momentem jej wygaśnięcia i w zasadzie jest w tym czasie stosowana . Jednakże pojęcia obowiązywania umowy międzynarodowej, jej wejścia w życie i stosowania nie są identyczne oraz nie zawsze zbieżne w czasie. Umowa, która wygasła, nie wiąże już stron, nie stanowi już źródła praw i zobowiązań. Zgodnie z art. 70 konwencji wiedeńskiej, wygaśnięcia traktatu pociąga za sobą zwolnienie strony od obowiązku dalszego jego wykonywania. Wygaśnięcie umowy jest terminem dwuznacznym. Może odnosić się do umowy jako takiej i oznaczać wygaśnięcie umowy w ogóle (jest to tzw. Bezwzględne wygaśnięcie umowy) lub odnosić się tylko do sytuacji jednej ze stron i oznaczać wygaśnięcie umowy tylko w stosunku do danego państwa ( jest to tzw. Względne wygaśnięcie umowy). Działania poszczególnych stron umowy, w wyniku, którego umowa dla danego, konkretnego państwa przestaje być obowiązująca, określa się mianem wypowiedzenia umowy lub mianem wycofania się z umowy. Konwencja wiedeńska używa obu terminów, żadnego jednak nie definiując. Z reguły umowy międzynarodowe zawierają klauzule dotyczące wypowiedzenia ich przez strony i określające tryb, w jakim powinno to nastąpić. Istnieją jednak umowy, w których brak jest tego rodzaju klauzuli; jest to reguła w odniesieniu do pewnych kategorii umów, jak np. umów zawieranych na krótki okres czasu lub ustalających stan rzeczy (np. traktaty pokoju, umowy kodyfikujące prawo międzynarodowe). Jeśli na skutek wypowiedzenia umowy liczba państw związanych umową wielostronną spadnie poniżej liczby niezbędnej dla wejścia w życie, umowa wygasa tylko wówczas, gdy w samej umowie tak ustalono. Często w umowach stosuje się klauzule, prolongacyjne (np., jeśli jedna ze stron nie złoży na 12 miesięcy przed upływem mocy obowiązującej umowy oświadczenia o wypowiedzeniu, umowa pozostanie w mocy na okres następnych 5 lat).Klauzule dotyczące wypowiedzenia często przewidują, że wypowiedzenie będzie prawnie skuteczne po pewnym czasie

(np. po 6 miesiącach od notyfikacji). Jeśli umowa nie określa trybu wypowiedzenia, notyfikacja dotycząca zamiaru wypowiedzenia umowy powinna być złożona, co najmniej na 12 miesięcy naprzód. Dokument wypowiedzenia powinien być sporządzony na piśmie i skierowany do pozostałych stron umowy. Jeżeli dokument ten nie jest podpisany przez szefa państwa, szefa rządu lub ministra spraw zagranicznych, przedstawiający go przedstawiciel państwa może być wezwany do okazania pełnomocnictwa.

24.        Zakres terytorialny obowiązywania umowy międzynarodowej

W zasadzie każda umowa obowiązuje i jest stosowana na całym terytorium wszystkich jej stron.

Artykuł 29 - Terytorialny zasięg traktatów

Jeżeli odmienny zamiar nie wynika z traktatu ani nie zostaje ustalony w inny sposób, traktat wiąże każdą stronę w odniesieniu do całego jej terytorium.

Niektóre umowy są wyraźnie zlokalizowane i dotyczą określonych części terytorium państwowego
- klauzula kolonialna lub klauzulę terytoriów zależnych. Na mocy tych postanowień umowa zawarta przez państwo kolonialne obowiązuje wyłącznie na terytorium metropolii.

25.        Zawieszenie stosowania umowy międzynarodowej

Artykuł 72 - Następstwa zawieszenia działania traktatu

1. Jeżeli traktat inaczej nie postanawia lub strony inaczej tego nie uzgodnią, zawieszenie działania traktatu na podstawie jego postanowień lub zgodnie z niniejszą konwencją:

a) zwalnia strony, między którymi działanie traktatu zostało zawieszone, z obowiązku wypełniania traktatu w ich wzajemnych stosunkach w okresie zawieszenia,

b) nie wpływa, poza tym, na stosunki prawne ustanowione przez traktat między stronami.

2. w czasie zawieszenia traktatu strony powinny powstrzymać się od czynności mogących przeszkodzić

przywróceniu jego działania.

Artykuł 60 - Wygaśnięcie lub zawieszenie działania traktatu w następstwie jego naruszenia

1. Istotne naruszenie traktatu dwustronnego przez jedna ze stron upoważnia drugą stronę do powołania tego naruszenia jako podstawy wygaśnięcia traktatu bądź zawieszenia jego działania w całości lub w części.

2. Istotne naruszenie traktatu wielostronnego przez jedną ze stron upoważnia:

a) pozostałe strony, w drodze jednomyślnego porozumienia, do zawieszenia działania tego traktatu w całości lub w części albo tez do spowodowania jego wygaśnięcia:

(1) bądź w stosunkach między nimi a państwem winnym naruszenia,

(2) bądź między wszystkimi stronami;

b) stronę szczególnie dotkniętą naruszeniem do powołania się na to naruszenie jako podstawę zawieszenia działania traktatu w całości lub w części w stosunkach między nie a państwem winnym naruszenia;

c) każdą stronę, inne niż winne naruszenia państwo, do powołania naruszenia jako podstawy zawieszenia działania traktatu w całości lub w części w stosunku do niej, jeżeli traktat jest tego rodzaju, że istotne naruszenie jego postanowień przez jedną stronę radykalnie zmienia sytuację każdej innej strony w odniesieniu do dalszego wypełniania jej obowiązków wynikających z traktatu.

3. W rozumieniu niniejszego artykułu istotne naruszenie traktatu polega na:

a) nie przewidzianym w niniejszej konwencji odrzuceniu traktatu lub

b) pogwałceniu postanowienia istotnego dla osiągnięcia przedmiotu i celu traktatu.

4. Poprzednie ustępy nie uchylają żadnego postanowienia samego traktatu, mającego zastosowanie w wypadku jego naruszenia.

5. Ustępy 1-3 nie mają zastosowania do postanowień dotyczących ochrony osoby ludzkiej, zawartych w traktatach o charakterze humanitarnym, w szczególności do postanowień zakazujących stosowania wszelkiego rodzaju represaliów przeciwko osobom chronionym przez takie traktaty.

Artykuł 61 - Powstanie sytuacji uniemożliwiającej wykonywanie traktatu

1. Strona może powołać się na niemożność wykonywania traktatu jako podstawę jego wygaśnięcia lub wycofania się z niego, jeżeli ta niemożność wynika z trwałego zniknięcia lub zniszczenia przedmiotu niezbędnego do wykonania traktatu. Jeżeli niemożność jest czasowa, może ona być powołana jedynie jako podstawa do zawieszenia działania traktatu.

Artykuł 62 - Zasadnicza zmiana okoliczności

3. Jeżeli na podstawie poprzednich ustępów strona może powołać się na zasadnicze zmianę okoliczności jako podstawę wygaśnięcia lub wycofania się z traktatu, może ona także powołać się na te zmianę jako na podstawę zawieszenia działania traktatu.

26.        Wejście w życie umowy międzynarodowej

Umowa sama najczęściej określa moment swego wejścia w życie.

1. Umowy niewymagające ratyfikacji lub zatwierdzenia najczęściej wchodzą w życie chwilą podpisania lub w określonym czasie po podpisaniu. Np. 30 dni lub 60 dni po podpisaniu. Niekiedy umowa określa datę kalendarzowa i godzinę wejścia w życie. Czasem wejście w życie umowy może być połączone ze spełnieniem się warunku (jest to tzw. warunek zawieszający). Np. wejście w życie umowy może być uzależnione od zawarcia innej umowy- wykonawczej.

2. Umowy podlegające ratyfikacji lub zatwierdzeniu najczęściej wchodzą w życie, jeśli chodzi o umowy dwustronne, z chwila wymiany dokumentów ratyfikacyjnych lub wymiany not dot. Dokonania zatwierdzenia, albo w określonym czasie po dokonaniu wymiany.

Dla odmiany umowy wielostronne zazwyczaj wchodzą w życie w określonym czasie po złożeniu określonej liczby dokumentów ratyfikacyjnych, not zatwierdzenia lub przystąpienia.

Strony mogą również zgodzić się na tymczasowe stosowanie umowy przed jej wejściem w życie. Jeśli w umowie brak jest postanowienia o dacie wejścia w życie, przyjmuje się, że umowa wchodzi w życie w dniu dojścia jej do skutku.

27.        Umowa międzynarodowa a państwa trzecie

Państwo trzecie nie jest strona umowy, ale umowa może stanowić dla niego prawa i obowiązki, jeśli to państwo trzecie się zgodzi. Brak zgody pisemnej państwa trzeciego sprawia, ze obowiązki wobec tego państwa są nieskuteczne. Jest tu wyjątek dla państw, które są agresorem. Dla tych państw można narzucić obowiązki bez ich zgody. Umowy na korzyść państwa trzeciego- in faworem tertii

Artykuł 34 - Ogólna reguła dotycząca państw trzecich

Traktat nie tworzy obowiązków ani praw dla państwa trzeciego bez jego zgody.

Artykuł 35 - Traktaty przewidujące obowiązki dla państw trzecich

Obowiązek powstaje dla państwa trzeciego z postanowienia traktatu, jeżeli strony traktatu mają zamiar, aby postanowienie było środkiem ustanowienia obowiązku, a państwo trzecie wyraźnie na piśmie ten obowiązek przyjmuje.

Artykuł 36 - Traktaty przewidujące prawa dla państw trzecich

1. Z postanowienia traktatu powstaje prawo dla państwa trzeciego, jeżeli strony traktatu zamierzają przez to postanowienie przyznać prawo państwu trzeciemu bądź grupie państw, do której ono należy, bądź wszystkim państwom, a państwo trzecie na to się zgadza. Zgody jego domniemywa się tak długo, jak długo nie zostanie wykazane, co innego, chyba ze traktat postanawia inaczej.

2. Państwo korzystające z prawa zgodnie z ustępem 1 zobowiązane jest stosować się do warunków korzystania z tego prawa, przewidzianych w traktacie lub ustanowionych zgodnie z traktatem.

Artykuł 37 - Odwołanie lub modyfikacja obowiązków albo praw państw trzecich

1. Jeżeli dla państwa trzeciego powstał obowiązek zgodnie z artykułem 35, obowiązek ten może być odwołany lub zmodyfikowany tylko za zgodą stron traktatu oraz państwa trzeciego, chyba ze ustalono, iż uzgodniły one inaczej.

2. Jeżeli dla państwa trzeciego powstało prawo zgodnie z artykułem 36, prawo to nie może być przez strony odwołane ani zmodyfikowane, gdy zostanie ustalone, że prawo to zamierzano uważać za niepodlegające odwołaniu ani modyfikacji bez zgody tego państwa trzeciego.

Artykuł 38 - Normy traktatu, które stają się wiążące dla państw trzecich w drodze zwyczaju

międzynarodowego

Żadne z postanowień artykułów 34-37 nie stoi na przeszkodzie, aby norma zamieszczona w traktacie stała się wiążąca dla państwa trzeciego jako norma zwyczajowa prawa międzynarodowego, za taką uznana.

Artykuł 75 - Przypadek państwa-agresora

Postanowienia niniejszej konwencji nie naruszają żadnych obowiązków w stosunku do traktatu, które mogą powstać dla państwa-agresora w następstwie środków podjętych zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych w związku z agresją dokonaną przez to państwo.

28.        Klauzule dołączane do umów międzynarodowych

Umowy międzynarodowe często zawierają wiele klauzul.

1. KLAUZULA WZAJEMNOŚCI

- polega na zobowiązaniu każdej ze stron do traktowania obywateli (też osób prawnych, statków,

towarów) układającej się drugiej strony w ten sposób, w jaki obywatele są traktowani przez to państwo.

-często ogranicza zakres zastosowania umowy lub innych klauzul w niej występujących

2. KLAUZULA NARODOWA

- traitement national

- polega na zobowiązaniu każdej ze stron do traktowania obywateli drugiej strony tak jak traktuje

własnych obywateli

- nie obejmuje nigdy praw politycznych, które przysługują tylko obywatelom

3. KLAUZULA NAJWIĘKSZEGO UPRZYWILEJOWANIA

- polega na zobowiązaniu do przyznania drugiej stronie praw i przywilejów, które przyznane zostały lub zostaną przyznane w przyszłości jakiemukolwiek trzeciemu państwu

- znajduje zastosowanie w umowach handlowych, nawigacyjnych, konsularnych

- może podlegać różnym ograniczeniom, wyłączającym spod jej działania prawa przyznawane bądź to

państwom danego regionu lub związanym z danym państwem innymi szczególnymi więziami, bądź też

określone kategorie spraw

4. KLAUZULA ARBITRAŻOWA

- rozjemcza lub koncyliacyjna

- obowiązuje układające się strony do przekazywania wszelkich sporów wynikłych na tle stosowania

umowy do sądu rozjemczego bądź też do rozpatrzenia przez komisję koncyliacyjną

W postanowieniach końcowych umowy zamieszcza się często klauzulę o ratyfikacji lub zatwierdzeniu.

29.        Klauzula Najwyższego Uprzywilejowania- patrz wyżej

- polega na zobowiązaniu do przyznania drugiej stronie praw i przywilejów, które przyznane zostały lub zostaną przyznane w przyszłości jakiemukolwiek trzeciemu państwu

- znajduje zastosowanie w umowach handlowych, nawigacyjnych, konsularnych

- może podlegać różnym ograniczeniom, wyłączającym spod jej działania prawa przyznawane bądź to

państwom danego regionu lub związanym z danym państwem innymi szczególnymi więziami, bądź też

określone kategorie spraw

30.        Interpretacja umowy międzynarodowej

interpretacja (wykładnia) umowy polega na wyjaśnieniu treści jej postanowień

teorie interpretacyjne:

szkoła subiektywistyczna (L. Ehrlich)- interpretacja powinna zmierzać do ustalenia prawdziwej woli umawiających się stron; co strony chciały wyrazić w danym postanowieniu

szkoła obiektywistyczna, tekstualna - nacisk na sam tekst umowy, który jest oświadczeniem woli stron a nie spekulować rzeczywisty zamiar stron; reguły interpretacyjne Instytutu Prawa Międzynarodowego (1956) i przepisy Konwencji wiedeńskiej (1969)

szkoła teleologiczna, funkcjonalna - nacisk na przedmiot i cel umowy; interpretacja w sposób odpowiadający potrzebom społ. międzynarodowej w czasie jej stosowania

interpretacja autentyczna - dokonana przez strony zawierające umowę; interpretacja sądowa - dokonana przez sądy międzynarodowe (zwłaszcza MTS); interpretacja doktrynalna - przeprowadzona przez poszczególnych prawników; interpretacja urzędowa - dokonana przez jedno z umawiających się państw

interpretacja wg Konwencji wiedeńskiej - traktat należy interpretować „w dobrej wierze, zgadnie ze zwykłym znaczeniem, jakie należy przypisywać użytym w nim wyrazom w ich kontekście oraz w świetle jego przedmiotu i celu” (art. 31)

przy interpretacji należy brać pod uwagę kontekst (tekst umowy, wszelkie porozumienia w związku z tą umową oraz dokumenty dot. tej umowy) oraz: późniejsze porozumienia między stronami dot. interpretacji lub stosowania, późniejsza praktykę stosowania umowy (jako porozumienie w sprawie interpretacji), wszelkie normy prawa międzynarodowego obowiązujące w stosunkach między stronami

do pomocniczych środków interpretacji, łącznie z pracami przygotowawczymi do umowy, oraz okoliczności, w jakich została ona zawarta, wolno sięgać w celu potwierdzenia znaczenia wynikającego z zastosowania wyżej wymienionych wskazówek interpretacyjnych albo wówczas, gdy interpretacja oparta na tych wskazówkach pozostawia wątpliwości lub niejasności albo też prowadzi do rezultatu oczywiście absurdalnego lub nierozsądnego (art. 31-32)

31.        Depozytariusz umowy międzynarodowej

Artykuł 76 - Depozytariusze traktatów

1. Wyznaczenia depozytariusza traktatu mogą dokonać państwa negocjujące w samym traktacie bądź w jakikolwiek inny sposób. Depozytariuszem może być jedno lub więcej państw, organizacja międzynarodowa lub główny funkcjonariusz administracyjny organizacji.

2. Funkcje depozytariusza traktatu mają charakter międzynarodowy i obowiązkiem depozytariusza jest działać bezstronnie przy ich wykonywaniu. W szczególności fakt, że traktat nie wszedł w życie między pewnymi stronami lub, że rozbieżności pojawiły się między państwem i depozytariuszem, co do wykonywania funkcji przez tego ostatniego, nie, wpływa na ten obowiązek.

Artykuł 77 - Funkcje depozytariuszy

1. Jeżeli to nie jest inaczej przewidziane w traktacie lub uzgodnione przez umawiające się strony, funkcje

depozytariusza obejmują w szczególności:

a) sprawowanie pieczy nad oryginalnym tekstem traktatu oraz nad wszelkimi pełnomocnictwami złożonymi u depozytariusza;

b) sporządzanie uwierzytelnionych odpisów oryginalnego tekstu oraz przygotowanie każdego następnego tekstu traktatu w takich dodatkowych językach, jak tego może wymagać traktat i przesyłanie ich zarówno stronom, jak i państwom uprawnionym do stania się stronami traktatu;

c) przyjmowanie wszelkich podpisów pod traktatem oraz przyjmowanie i sprawowanie pieczy nad wszelkimi dokumentami, notyfikacjami i zawiadomieniami odnoszącymi się do niego;

d) badanie, czy podpis lub jakikolwiek dokument, notyfikacja lub zawiadomienie odnoszące się do traktatu jest w należytej i właściwej formie i, w razie potrzeby, zwracanie uwagi zainteresowanemu państwu na daną sprawę;

e) informowanie stron i państw uprawnionych do stania się stronami traktatu o czynnościach, notyfikacjach i zawiadomieniach dotyczących traktatu;

f) informowanie państw uprawnionych do stania się stronami traktatu o dacie otrzymania lub zdeponowania takiej liczby podpisów lub dokumentów ratyfikacyjnych, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia, jaka jest wymagana dla wejścia traktatu w rycie;

g) zarejestrowanie traktatu w Sekretariacie Organizacji Narodów Zjednoczonych;

h) wypełnianie funkcji określonych w innych postanowieniach niniejszej konwencji.

2. W przypadku jakichkolwiek rozbieżności powstałych między państwem a depozytariuszem, co do wykonywania funkcji tego ostatniego, depozytariusz zwróci na tą sprawę uwagę państwom sygnatariuszom i państwom umawiającym się lub, odpowiednio do okoliczności, właściwemu organowi zainteresowanej organizacji międzynarodowej.

32. Akty jednostronne państw - charakter prawny

akty majace charakter miedzynarodowy, które moglibyśmy nazwac dyplomatycznymi. Mają one cha­rakter międzynarodowy. Są one bowiem dokonywane przez organy państwa upoważnione do działania w stosun­kach międzynarodowych, przeznaczone do wywarcia skutków w tych stosunkach, i treść ich odnosi się wyłącznie do spraw międzynarodowych. Takimi aktami są np. uznanie, zrzeczenie się, protest, przyrzeczenie.

Istnieje jednak wiele aktów, które są równocześnie i aktami wewnętrznymi, i międzynarodowymi, a więc mają charakter mieszany. Na przykład wszystkie akty wewnętrzne które dotyczą delimitacji przybrzeż­nych obszarów morskich, są zarazem aktami wewnętrznymi i międzynarodowymi. Również np. akty dot. Obywatelstwa osob fizycznych. Skutki prawnomiędzynarodowe aktów wewnętrznych zależą od prawa międzynarodowego. Akty jednostronne są przejawem woli jednego pod­miotu prawa międzynarodowego. Znaczy to, że niezależna wola jednego podmiotu wywołuje skutki prawne. Zatem akty, które w pełni zasługują na miano jedno­stronnych, to akty niezwiązane z innymi oświadczeniami woli i niezależne od innych oświadczeń woli. Oświadczenia jednostronne składane przez różne państwa tworzą więc sytuację quasi-traktatową.

Do aktów jednostronnych sensu stricto zaliczane są: notyfikacja, uznanie, zrzeczenie się, protest, przyrzeczenie.

33. Przyrzeczenie jako akt jednostronny państwa

Przyrzeczenie jest to jednostronnie podjęte zobowiązanie wobec jednego lub wielu podmiotów prawa międzynarodowego. Według Międzynarodowego Trybuna­tu Sprawiedliwości wiążący charakter jednostronnej deklaracji stanowiącej zobowiązanie międzynarodowe wynika z zasady dobrej wiary. Deklaracje skła­dane w formie aktów jednostronnych, dotyczące sytuacji prawnych lub faktycz­nych, mogą powodować powstanie zobowiązań prawnych. Kiedy zamiarem państwa składającego deklarację jest, żeby było ono związane zgodnie z jej postanowieniami, to zamiar taki nadaje deklaracji charakter zobowiązania prawnego i państwo jest odtąd prawnie zobowiązane do postępowania zgodnie z deklaracją. Zobowiązanie tego rodzaju, wyrażone publicznie i z zamiarem związania się, nawet jeśli nie jest podjęte w kontekście rokowań międzynarodowych, jest wiążące. Żadna pozniejsza reakcja innych państw nie jest wymagana, żeby deklaracja wywarta skutek, gdyż taki wymóg byłby niezgodny ze ściśle jednostronnym charakterem aktu praw­nego. Forma przyrzeczenia jest obojętna. Jak to uznał MTS, może być ono nawet uczynione ustnie.

34. Zrzeczenie się jako akt jednostronny państwa

Zrzeczenie się jest aktem jednostronnym, w którym państwo z własnej woli, dobrowolnie rezygnuje z pewnych praw. Skutkiem zrzeczenia się jest wygaśnięcie uprawnień prawnomiędzynarodowych. Zatem po zrzeczeniu się konkretnych upraw­nień państwo nie może się już na nie powoływać.

Choć specjalna forma zrzeczenia się nie jest wymagana, to jednak musi być ono wyraźne, a nie dorozumiane. Na przykład samo niewykonywanie uprawnień nie może być uważane za ich milczące zrzeczenie się. Zamiar zrzeczenia się uprawnień musi być jasny, ustalony ponad wszelką wątpliwość i zawsze inter­pretowany ścieśniająco.

35. Uznanie w prawie międzynarodowym (rodzaje i skutek)

uznanie jest to stwierdzenie przez podmiot udzielający uznania istnienia pewnych faktów i gotowośc respektowania związanych z tym skutków prawnych. Przede wszystkim wiąze się ono z podmiotowością oraz zdolnością do działania w stosunkach międzynarodowych. Podmiotami uznania mogą być nowo powstałe państwo, rząd,który doszedł do władzy w sposób niekonstytucyjny, np. w wyniku zamachu stanu, naród walczący o swoją niepodległość, powstańcy i strona wojująca. Uznanie międzynarodowe może także dotyczyć innych zagadnień, np. zmian terytorialnych, norm prawa międzynarodowego

Formy uznania:

uznanie wyraźne i milczące (dorozumiane; polega na określonym postępowaniu panstwa uznającego, z którego wynika domniemanie, ze panstwo uznało taką lub inną organizację np. uznanie rządu w formie nawiązania z nowym państwem stosunkw dyplomatycznych lub konsularnych. Natomiast uczestnictwo w tej samej konferencji miedzynarodowej albo w wielostronnej umowie nie oznacza jeszcze uznania).

De iure - uwazane za pełne i ostateczne. De facto - niepełne, prowizoryczne, może być w kazdej chwili cofnięte.

Uznanie państwa - jest to uznanie de pleno, nie pociąga jednak za sobą obowiązku nawiązania stosunków dyplomatycznych. Uznanie państwa ma charakter deklaratywny

Uznanie rządu - uznanie to jest aktem jednostronnym państwa, przy uznawaniu nowych rządów istotne jest kryterium efektywności. Uznanie rządu w prawie międzynarodowym spełnia funkcje: zapewnia, aby tylko te systemy które jednoznacznie zasługują na taki status były akceptowane jako rzady państw, gwarantuje nowym rzadom, ze inne panstwa uszanują ich status prawny, informuje sądy organy rządowe i obywateli państw uznających ze dany system jest w rzeczywistości rządem innego państwa. Uznanie rzadu ma charakter deklaratywny.

Uznanie powstanców i strony wojującej - charakter konstytutywny. Uznanie takie może nastąpić ze strony panstwa macierzystego lub państw trzecich i może być udzielone wyraznie lub milcząco. Uznaniem ze strony panstwa trzecieg może być np. ogłoszenie neutralności w obliczu toczącej się wojny domowej.

36. Protest jako akt jednostronny państwa

Protest jest to akt jednostronny, którym państwo wyraża swój zamiar nieuważania konkretnej sytuacji, roszczenia lub postępowania za zgodne z prawem mię­dzynarodowym. Protest jest więc jakby odwrotnością uznania. Protestujący chce w ten sposób zachować swoje prawa zagrożone lub naruszone, a zarazem przeciw­działa temu, żeby jego milczenie zostało potraktowane jako milczące uznanie lub zrzeczenie się praw.Protest musi być wyraźny i żeby był prawnie skuteczny, powinien być złożony przez organ państwa upoważniony do występowania w stosunkach międzynaro­dowych.

37.        Uchwały prawotwórcze organizacji międzynarodowych

Po II wojnie światowej nastąpił burzliwy rozwój różnego rodzaju organizacji międzynarodowych, które mają ważny udział w tworzeniu prawa międzynarodowego.

Współdziałają przy tworzeniu umów i zwyczajów. W pewnym zakresie tworzą normy prawa międzynarodowego. Ustanawiają normy swojej wewnętrznej organizacji i działania. Uchwały niektórych organów mają moc wiążącą państwa członkowskie danej organizacji.

Najdalej idące uprawnienia do tworzenia norm prawa międzynarodowego mają organizacje wspólnot i UE.

Uchwały prawotwórcze organizacji między. mające zasięg taki jaki jest skład członkowski danej organizacji między.
Uchwały dzielimy na:

a) uchwały, które są przeznaczone pro foro interno, które regulują działalność organizacji, wzajemne relacje, działalność państwa w organizacji - wew. Strukturę i funkcjonowanie organizacji międzynarodowych.
Podstawą prawną wydania norm są przepisy statutu. Norma prawa zwyczajowego, - kiedy brak jest przepisu traktowanego, organizacja jest władcza do stanowienia norm prawa wew. do realizacji celów. (regulaminy wewnętrzne, przepisy proceduralne, przepisy budżetowe, przepisy finansowe, przepisy odnoszące się do personelu organizacji, przepisy regulujące stosunki pomiędzy organami, przepisy w przedmiocie powoływania organizacji pomocniczych, przepisy regulujące wykonywanie funkcji ).
Uchwały w sprawie przyjęcia państwa do organizacji międzynarodowych czy zastosowanie sankcji lub w sprawie udzielenia pomocy finansowej np. pożyczki, nie są ustawodawcze nie maja charakteru prawotwórczego, normatywnego. Nie są źródłami praw międzynarodowego. Są aktami stosowania praw administracyjnego.
b) uchwały przeznaczone pro foro externo, są stanowione przez organizacje między. i są adresowane do członków organizacji. Regulują stosunki zewnętrzne pomiędzy członkami danej organizacji międzynarodowej. Kompetencje prawotwórcze muszą wynikać ze statutu, bądź umowy zawartej między państwami członkowskimi. ONZ nie posiada tych kompetencji
System contracting out: (system wyłączenia) - państwa przegłosowane mają prawo w określonym, prekursyjnym terminie, który nie może być przywrócony (przeważnie 90 dni od daty ratyfikacji uchwały) wyłączyć jedno lub więcej postanowień w stosunku do siebie. Milczenie danego państwa oznacza zgodę.
System ten stosowany jest np.:
- Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego (ICAO), - Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), - Światowe Organizacja Meteorologiczna (WMO), - i w niektórych organizacjach rybołówczych
Dwie wspólnoty w obrębie jednego filaru :
Europejska Wspólnota Węgla i Stali - nie aktualne, Euratmom
U c h w a ł y :
1. Rozporządzenia - 3 cechy: wiąże w całości, ma charakter ogólny, jest bezpośrednio zastosowany w państwie członkowskim
2. Dyrektywy - wiąże, co do rezultatu, pozostawia wybór, co do środka, wymaga aktu wewnętrznego
3. Decyzje - adresowane do konkretnego podmiotu lub mają charakter normatywny. Przyjęto system większościowy uchwalania

38.        Sposoby podejmowania uchwał prawotwórczych organizacji międzynarodowych

39.        Definicja państwa w oparciu o Konwencje z Montevideo

Artykuł 1 Konwencji z Montevideo z 1933 roku:

"Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy:

stałą ludność,

suwerenną władzę,

określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od innych granicą,

zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe,

określone zasady prawne

Państwo może być też zdefiniowane jako suwerenny, terytorialny, zorganizowany podmiot prawa międzynarodowego.

40.        Rodzaje państw

1. Ze względu na strukturę wewnętrzną można wyróżnić państwa: jednolite i złożone.
2. Ze względu na położenie geograficzne: państwa śródlądowe i państwa o niekorzystnym położeniu.
3. Ze względu na uczestnictwo w konfliktach zbrojnych: państwa neutralne.

Państwa jednolite są to państwa, które występują w stosunkach międzynarodowych jako pojedyncze podmioty. Są to państwa reprezentowane przez jeden rząd, który nabywa prawa i zaciąga zobowiązania w imieniu całego państwa. Nie ma przy tym znaczenia wewnętrzna struktura danego państwa, jeśli tylko jest ono reprezentowane przez jeden, centralny rząd. Takim państwem są np. Stany Zjednoczone, mimo, iż są one podzielone na poszczególne stany.

Państwa złożone to państwa podzielone na "części składowe", np. w postaci związków czy kantonów, jeśli mają one uprawnienie do samodzielnego występowania w obrocie międzynarodowym. Przykładem może być Szwajcaria, której kantony są wyjątkowo uprawnione do zawierania umów z sąsiednimi państwami w sprawach gospodarczych, stosunków sąsiedzkich i policji, pod warunkiem, że nie zawierają one żadnych postanowień przynoszących szkodę całej federacji.

Państwa śródlądowe
Są to państwa pozbawione dostępu do morza. Współcześnie w dziedzinie prawa międzynarodowego nie różnią się one od państw morskich, gdyż także mają prawo do korzystania z wolności mórz. Mogą także nadawać statkom swoją banderę.

Państwa o niekorzystnym położeniu geograficznym to państwa, które mają wprawdzie dostęp do morza, ale z ograniczonym dostępem do bogactw naturalnych. Do takich państw należy również Polska.

Państwa archipelagowe to państwa, których całe terytorium składa się z archipelagów i wysp. Przykładem mogą być: Indonezja, Filipiny, Fidżi.

Państwa trwale neutralne
Są to państwa, które nie mogą podejmować żadnych działań mogących wciągnąć je w działania wojenne. Status neutralności opiera się z jednej strony na dobrowolnym przyjęciu go przez zainteresowane państwo, a z drugiej na uznaniu tego statusu przez inne państwa. Państwo trwale neutralne ma następujące obowiązki:
- nie może brać udziału w konfliktach zbrojnych między innymi państwami,
- nie może zaciągać żadnych zobowiązań mogących uwikłać je w wojnę,
- musi powstrzymywać się od udziału w blokach politycznych.

Państwo neutralne ma jednak prawo do obrony swojego terytorium.

Obecnie status państwa trwale neutralnego mają Szwajcaria i Austria.

Państwa rozwijające się

Kraje charakteryzujące się niskim poziomem życia i produkcji, nieodpowiednim wykorzystaniem zasobów materialnych i ludzkich, zacofaniem technicznym w przemyśle i rolnictwie, surowcowym charakterem eksportu.

W przeciwieństwie do krajów rozwiniętych ok. 75-90% ludności mieszka na wsi, zajmując się uprawą roli, stosując prymitywne narzędzia oraz przestarzałe metody wytwarzania. Obejmują większą część Afryki, Azji oraz Ameryki Środkowej i Południowej. Dawniej kraje rozwijające się nazywano krajami Trzeciego Świata.

41.        Powstanie państwa

Powstanie państwa, jako pewien proces historyczny, może być zapoczątkowany przez następujące zdarzenia:
- oderwanie się części terytorium jednego państwa i powstanie nowego podmiotu prawa międzynarodowego. Przykładem może być powstanie Indii i Pakistanu w 1947 roku na podstawie tzw. planu Mountbattena.
- rozpadnięcie się dotychczasowego państwa na kilka nowych państw; przykład: powstanie Austrii, Węgier i Czechosłowacji po rozpadzie monarchii austro-węgierskiej w 1918 roku, lub powstanie Czech i Słowacji po rozpadzie Czechosłowacji,
- połączenie się kilku państw i utworzenie nowego państwa; przykład: powstanie Tanzanii w 1964 roku w wyniku połączenia Tanganiki i Zanzibaru, lub powstanie RFN w wyniku połączenia obu państw niemieckich.
- utworzenie nowego państwa na terytorium nie podlegającym suwerenności żadnego państwa; przykład: uzyskanie niepodległości przez terytoria powiernicze - Kamerun, Togo, Somalię.

Wskazane przypadki powstania państwa mogą być jednocześnie rozumiane jako sposoby ustania bytu państwa - np. powstanie kilku nowych państw na terytorium państwa dotychczasowego oznacza, że to dotychczasowe państwo przestało istnieć.

42.        Upadek państwa

W nauce prawa międzynarodowego rozróżnia się pewne sposoby (czy przyczyny) upadku państwa.

1. INKORPORACJA

- włączenie jednego państwa (całego jego terytorium) do innego państwa lub państw

- często dochodziło do tego na skutek podboju i aneksji

- obecnie aneksja i rozbiory państw SA zabronione, a możliwa jest tylko inkorporacja w wyniku swobodnie wyrażonej woli ludności państwa inkorporowanego

2. ROZPADNIECIE SIĘ - na kilka części składowych

3. POŁĄCZENIE

- kiedy 2 państwa lub większa liczba państw łączą się tworząc jedno państwo

- np. Tanganika i Zanzibar = Tanzania

43.        Sukcesja zobowiązań międzynarodowych państw

Sukcesja: część lub całe terytorium jednego państwa podchodzi pod władze suwerenna innego państwa.

Przedmiotem sukcesji mogą być: umowy międzynarodowe, zobowiązania i prawo pozatraktatowe, członkostwo w organizacjach międzynarodowych.

Przedmiot sukcesji:

traktaty (umowy międzynarodowe);

mienie;

archiwalia;

długi państwowe;

członkostwo w organizacjach międzynarodowych;

Sukcesja państw w przedmiocie traktatów - reguluje ją konwencja wiedeńska w sprawie sukcesji państw w odniesieniu do traktatów z 1978 roku - zasady:

rozpad państwa - zasada kontynuacji ipso iure, czyli zasada obligatoryjności kontynuacji faktów;

secesja - zasada kontynuacji ipso iure; praktyka państw - zasada tabula rasa (nowe państwo nie jest związane umowami poprzednika);

zjednoczenie państw (rozumiane łącznie z inkorporacją) - zasada kontynuacji ipso iure;

cesja - zasada przesuwalności granic;

dekolonizacja:

a). umowy wielostronne - zasada tabula rasa, bądź też zasada wyboru (państwo jednostronnie wybiera umowy, które będą je obowiązywać);

b). umowy dwustronne - umowa jest obowiązująca, jeśli obie strony się na to zgadzają; praktyka krajów afrykańskich - prawo do namysłu (ad deliberandum) - dwuletni okres na zajęcie stanowiska;

Nowo powstałe państwa nie mogą się uwolnić od obowiązków i zakazów wynikających z norm o charakterze ius cogens czy fundamentalnych zasad prawa międzynarodowego;

Sukcesja mienia, archiwaliów i długów państwowych - kwestie te reguluje konwencja wiedeńska w sprawie sukcesji państw w zakresie własności, archiwów i długów państwowych z 1983 roku; w doktrynie podkreśla się, że w przypadku długów państwowych duże znaczenie ma zasada dobrej wiary;

Nie ma wyraźnie ukształtowanego prawa zarówno konwencyjnego, jak i zwyczajowego dotyczącego sukcesji członkostwa w organizacjach międzynarodowych; zauważa się jednak w prawie międzynarodowym tendencję do braku automatycznej kontynuacji członkostwa w organizacjach międzynarodowych przez państwo sukcesora; państwo-następca musi poddać się procedurze akcesyjnej, żeby uzyskać członkostwo w organizacji, do której należało państwo-poprzednik; państwo identyczne z poprzednikiem zachowuje natomiast, na zasadzie zwykłej ciągłości, członkostwo poprzednika - jest to nadal to samo państwo, które po prostu kontynuuje swe członkostwo w organizacjach międzynarodowych (np. Federacja Rosyjska jest kontynuatorem ZSRR i nie musiała ponownie podpisywać Karty NZ);

44. Uznanie państwa

jest to uznanie de pleno, nie pociąga jednak za sobą obowiązku nawiązania stosunków dyplomatycznych. Uznanie nowego państwa jest jednostronnym aktem za pomocą którego państwo lub państwa oświadczają lub milcząco przyjmują, ze istniejąca organizację terytorialną uważają za państwo ze wszystkimi wynikającymi z tego konsekwencjami. Uznanie państwa ma charakter deklaratywny, zostało to potwierdzone m.in. w Konwencji o prawach i obowiązkach państw 26 12 1933 z Montevideo, Karcie Organizacji państw Amerykańskich z 30 4 1948 w Bogocie. Uznanie ma wpływ na charakter stosunków państwa nowo powstałego i na jego zdolność do działania. Jak jest uznane przez mało panstw, to słabo realizuje uprawnienia przyznane mu przez prawo miedzynarodowe. Dlatego państwom uznanie nie jest obojętne.

45. Mini państwa

panstwa karłowate, dowodem ze konkretne panstwo karłowate jest państwem w sensie prawa miedzynarodowego może być jego przyjecie do ONZ lub dopuszczenie do MTS, przed którym mogą występować tylko panstwa. Np. Lichtenstein, San Marino.

tworzone w związku z nietypową sytuacją historyczną; współpracują z państwami ościennymi; mają bardzo małe terytorium; występuje `lokalny folklor` - np. Andora, Monako, Liechtenstein, San Marino.

46.        Pojęcie podmiotowości w prawie międzynarodowym

Podmiot prawa międzynarodowego - powinien posiadać:

zdolność prawną - zdolność do posiadania praw i obowiązków międzynarodowych;

zdolność do czynności prawnych - zdolność nabywania praw i zaciągania zobowiązań międzynarodowych w drodze własnego działania;

Atrybuty podmiotowości międzynarodowej:

ius tractatuum - prawo zawierania umów międzynarodowych, pośrednio też prawo uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych;

ius legationis - prawo legacji - prawo utrzymywania stosunków dyplomatycznych: prawo przyjmowania (legacja bierna) i wysyłania (legacja czynna) przedstawicieli dyplomatycznych, poza tym - sprawowanie opieki dyplomatycznej;

ius standi - prawo występowania z roszczeniami międzynarodowymi, ale też i obowiązek ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej;

Podmiotowość pierwotna i wtórna - podmiotowość państwa powstaje w konsekwencji jego utworzenia, jest następstwem suwerenności, jest niezależna od czyjejkolwiek woli, natomiast podmiotowość organizacji międzynarodowej ma charakter wtórny, jest nadana, stworzona przez państwa, które w statucie organizacji przyznają jej zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych, przez co nadają jej także podmiotowość; podmiotowość pochodna (wtórna) nie jest identyczna we wszystkich wypadkach, jej zakres może być różny, zależy, bowiem od stopnia zdolności do czynności prawnych, w jakie niesuwerenny uczestnik stosunków międzynarodowych został wyposażony;

Przesłanki podmiotowości państwa - jedyne dotychczasowe traktatowe określenie państwa znajduje się w międzyamerykańskiej konwencji o prawach i obowiązkach państw, przyjętej w Montevideo w 1933 roku - według tej konwencji państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące atrybuty:

stałą ludność;

określone terytorium;

rząd;

zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami;

47. Strona wojująca jako podmiot prawa międzynarodowego

Uznanie za strone wojującą nastepuje zwykle wtedy kiedy spełnione są warunki. Grupa powstańcza:

jest organizowana czyli posiada swoje władze

sprawuje kontrole nad pewnym terytorium

przestrzega praw i zwyczajów wojennych

uznanie za strone wojującą powoduje ze grupa prowadząca walkę zbrojną musi być traktowana jako podmiot międzynarodowych praw i obowiązków, przysługujących państwu prowadzącemu wojne. Dawniej uwazano ze uznanie za stronę wojującą powinno nastąpic najpierw ze strony panstwa macierzystego. Obecnie praktyka często bywa odmienna. Podmiotowość powstańców i strony wojującej jest podmiotowością czasową, gdyz albo tocząca się walka doprowadzi do powstania nowego panstwa, a wówczas stanie się ono pełnym podmiotem prawa miedzynarodowego, albo tez powstanie zostanie stłumione a wówczas podmiotowość wygasnie.

48. Partyzanci jako podmiot prawa międzynarodowego

powstańcy i partyzanci to to samo????

Jeśli na obszarze jaiegos kraju wybucha powstanie i toczy się wojna domowa wówczas grupa prowadząca walkę przeciwko dotychczasowemu suwerenowi może stac się w ograniczonym zakresie podmiotem prawa miedzynarodowego zanim jeszcze utworzy nowe panstwo. Podmiotowość grupy walczącej wiąze się z uznaniem za powstańców albo za stornę wojującą.

Uznanie za powstańców nastepuje zazwyczaj wówczas gdy ze względów politycznych panstwo nie chce uznać grupy za stronę wojującą. Konsekwencje uznania za powstańców nie są jasno określone. Panstwo uznające stwierdza tylko, ze grupa walcząca sprawuje faktyczną władzę na pewnym obszarze i ze jest gotowe nawiażać z daną grupą stosunki o ograniczonym charakterze ze względu na konieczność ochrony swoich interesów.

Zgodnie z zapisami IV Konwencji Haskiej z 1907r. żołnierz oddziałów nieregularnych przestrzegających zasad rozdziału I tej konwencji (czyli partyzant) jest stroną wojującą w znaczeniu prawa międzynarodowego.

49. Status prawny Stolicy Apostolskiej - Watykanu

Za odrębny podmiot prawa miedzynarodowego jest tradycyjnie uwazana stolica apostolska, po 1870 sytuacja nie uległa zmianie, stolica nadal miała ius contrahendi i zawierała szczególnego rodzaju umowy miedzynarodowe (konkordaty) jak również wykonywała czynne i bierne prawo legacji. Wysyłała swoich przedstawicieli dyplomatycznych (nuncjuszy i internuncjuszy) oraz przyjmowałą przedstawicieli innych panstw. Na podstawie traktatu laterańskiego z 1929 roku utworzone zostało panstwo watykańskie. Panstwo watykańskie posiada ius contrahendi i jest stroną umów telekomunikacyjnych i pocztowych. Pomimo odrębnej podmiotowości stolicy apostolskiej i Watykanu są one ze sobą nierozerwalnie związane np. osobą papieza oraz faktem ze Watykan nie ma własnych celów państwowych lecz jest tylko narzędziem i gwarantem swobody wykonywania funkcji stolicy apostolskiej. Dlatego tez praktyce podmiotowość Watykanu jako niesuwerennej jednostki terytorialnej nie jest scisle odrózniana. Stolica apostolska może zawierac umowy w imieniu wlasnym i Watykanu.

Tradycyjnie uważana za odrębny podmiot PM, co nie zostało zmienione po włączeniu Państwa Kościelnego do Włoch w 1870 r. - nadal miała ius contrahendi (konkordaty) oraz wykonywała czynne i bierne prawo legacji;

Traktat Laterański z 1929 r. (Włochy ze Stolicą Apostolską) - powstało Państwo Watykańskie pod suwerenną władzą Stolicy Apostolskiej, które posiada ius contrahendi;

Odrębna osobowość prawna Stolicy Apostolskiej i Watykanu, ale związane m.in. osobą papieża (głowa Państwa Watykańskiego) oraz brakiem własnych celów państwowych Państwa Watykańskiego (jest tylko narzędziem i gwarantem swobody Stolicy Apostolskiej);

Państwo Watykańskie → niesuwerenna organizacja terytorialna;

Stolica Apostolska - szczególny rodzaj organizacji bezterytorialnej;

Stolica Apostolska może zawierać UM w imieniu własnym i Państwa Watykańskiego.

UWAGA! WAŻNE! W krajach katolickich nuncjusz apostolski pełni funkcję dziekana korpusu dyplomatycznego. Watykan posiada kompetencje do zawierania umów (konkordatów).

50. Zakon Kawalerów Maltańskich

Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników św. Jana Jerozolimskiego z Rodos i z Malty zwany jest też Zakonem Kawalerów Maltańskich. Jego zwyczajowe nazwy to Szpitalnicy, Joannici i kawalerowie maltańscy. Rodowód swój wywodzi on z zakonów rycerskich powstałych na fali XII-wiecznych krucjat. Odegrał znaczącą rolę w historii Europy, głównie ze względu na swój - istotny kiedyś - potencjał militarny i znakomitą flotę. Joannici położyli także olbrzymie zasługi w dziele organizacji i prowadzenia pierwszych średniowiecznych szpitali na kontynencie europejskim. Zakon uznawany jest przez szereg państw za podmiot prawa międzynarodowego. Jego nieruchomości: dwie w Rzymie i jedna na Malcie mają status eksterytorialności. Zakon jest stroną umów międzynarodowych, utrzymuje stosunki dyplomatyczne, bierze udział w konferencjach międzynarodowych, działa w różnych organizacjach jako obserwator (ONZ, UNESCO, UNICEF, Unia Łacińska). Jednak nie można mówić o wyłącznym obywatelstwie zakonu - istnieje ono obok macierzystego.Zakon wydaje własne znaczki pocztowe, własne rejestracje dla samochodów służbowych (o kodzie S.M.O.M); ma też swoją walutę, którą jest scudo.

Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników św. Jana Jerozolimskiego z Rodos i z Malty (pełna, oficjalna nazwa).

Największy posiadacz ziemski we Włoszech. Powstał w XII w.

Siedziby: Jerozolima --> Cypr --> Rodos --> Malta

Wygaśnięcie funkcji militarnej przyczyniło się do odnowy działalności charytatywnej i szpitalniczej. Kawalerowie Maltańscy nieśli pomoc ofiarom klęsk żywiołowych i wojennych, ich poświęcenie było szczególnie widoczne podczas niesienia pomocy rannym i chorym podczas obu wojen światowych i innych konfliktów zbrojnych. W XX wieku nastąpił dynamiczny rozwój działalności szpitlaniczej, dobroczynnej, ale także religijnej i dyplomatycznej.

Zakon w swojej części katolickiej liczy dzisiaj ok. 10 tys. członków zrzeszonych w sześciu wielkich przeoratach, 4 subprzeoratach i 45 związkach narodowych. 150 członków jest Polakami. W 1994 roku zakon uzyskał status oficjalnego stałego obserwatora przy ONZ. W tym samym roku podpisano umowę z Maltą o dzierżawę fortu św. Andrzeja na 99 lat. ZKM stanowi suwerenne państwo, spełnia wymagania stawiane tego rodzaju podmiotom prawa międzynarodowego i jest oficjalnie uznawany przez rządy 94 krajów świata, przy głowach których ma swoich ambasadorów. Na czele Suwerennego Rycerskiego Zakonu Szpitalników Świętego Jana Jerozolimskiego z Rodos i z Malty stoi obecnie 79. Wielki Mistrz Fra' Matthew Festing.

51. Naród w prawie międzynarodowym

zasadniczymi podmiotami prawa miedzynarodowego SA panstwa a nie narody. Jednakze dawniej uznawano ze naród walczący o swą niepodległość i utworzenie panstwa który w tym celu stworzył już jakąś organizacje może stac się podmiotem prawa miedzynarodowego. Np. Polska w koncowych latach 1 wojny. Zagadnienie podmiotowości prawnomiedzynarodowej narodu nabrało inna czego znaczenia po powszechnym uznania prawa narodów do samostanowienia - każdy naród jest podmiotem tego prawa. Narody są podmiotami prawa do samookreślenia. Staja się one w ten sposób podmiotami określonego miedzynarodowego stosunku prawnego a tym samym podmiotami prawa miedzynarodowego. Jeśli podmiot prawa to strona nie tylko uczestnicząca ale także mogąca uczestniczyć w stosunku prawnym to naród jako nosiciel prawa do samostanowienia jest podmiotem prawa miedzynarodowego, niezależnie od tego czy dązy do samodzielnego panstwa czy nie.

52. Podmiotowość prawnomiędzynarodowa organizacji pozarządowych

posiadaja podmiotowość prawnomiedzynarodowa. Uprawnienia te wynikaja przede wszystkim ze statutów poszczególnych organizacji miedzynarodowych a wiec umow powolujących je do zycia oraz z innych umow miedzynarodowych (np. z umow o przywilejach i immunitetach organizacji miedzynarodowych). Niektóre uprawnienia wynikające w sposób dorozumiany ze zleconych organizacji przez jej statut zadan i funkcji, znalazły potwierdzenie a niekiedy i rozwiniecie w praktyce panstw członkowskich i organow danej organizacji. Np. ONZ zdolna jest do posiadania miedzynarodowych praw i obowiązków oraz ma zdolność do obrony swoich praw przez wysuwanie roszczen miedzynarodowych. Maja prawo zawierania umow miedzynarodowych innymi panstwami i innymi organizacjami miedzynarodowymi (ius contrahendi). Cztery rodzaje umow zawieranych przez organizacje miedzynarodowe:

umowy w sprawie stalej siedziby i czasowego przebywania organow organizacji na terytorium panstwa

umowy w sprawie udzielania pomocy przez organizacje

umowy w sprawie stowarzyszenia panstw z organizacja

umowy o współpracy i koordynacji dzialania - zawierane miedzy organizacjami miedzynarodowymi

niektóre organizacje maja ius contrahendi również w innych dziedzinach działalności. Np. rada bezpieczeństwa ONZ upowazniona jest do zawierania umow z panstwami na mocy których postawia one do dyspozycji „niezbędne do utrzymania miedzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa sily zbrojne, pomoc i ułatwienia, włączając w to prawo przemarszu”. EWG uprawniona była do zawierania umow celnych i handlowych z panstwami trzecimi. W swej działalności organizacje miedzynarodowe z reguly korzystaja z przywilejów i immunitetów. Wynikaja one ze statutów tych organizacji oraz z innych specjalnych umow miedzynaroowych, włączając w to umowy dotyczące siedziby. Te przywileje i immunitety obejmuja zazwyczaj nietykalność siedziby organizacji, immunitet sadowy i egzekucyjny jej majątku i aktywów, zwolnienia podatkowe, ułatwienia komunikacyjne, jak również pewne przywileje i immunitety przysługujące funkcjonariuszom organizacji. Niektóre organizacje miedzynarodowe korzystaja z biernego prawa legacji. Oznacza to ze panstwa (nie tylko członkowskie) ustanawiaja przy tych organizacjach swoje stale przedstawicielstwa, majace status zbliżony do przedstawicielstw dyplomatycznych. Ustanawianie takich przedstawicielstw przewidziane jest w niektórych umowach zawieranych miedzy organizacja a państwem siedziby. Organizacje te mogą występować w stosunku do panstw z roszczeniami miedzynarodowymi o odszkodowanie za straty poniesione przez nie same oraz przez ich funkcjonariuszy jak stwierdzil MTS. Organizacje mogą także ponosic odpowiedzialność miedzynarodowa za szkody spowodowane ich działalnością.

53. Status Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża

Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża jest niezależną, neutralną organizacją zapewniający ochronę i pomoc humanitarną ofiarom wojny i przemocy. Nie jest organizacją rządową, mimo iż współpracują z nią rządy państw. Nie jest również organizacją pozarządową, ponieważ oprócz działalności społecznej i indywidualnej obejmuje także zakres działalności państwowej. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża otrzymał obecną nazwę w 1880 po przyjęciu jako znaku rozpoznawczego dla sanitariuszy i szpitali polowych odwrotnych barw sztandaru Szwajcarii (biały krzyż na czerwonym tle). Jest to centrum informacji o jeńcach, osobach internowanych i zaginionych. Interweniuje również w tych sprawach u właściwych władz, zajmuje się poszukiwaniem zaginionych oraz wymianą jeńców podczas wojny. Komitet spieszył z pomocą humanitarną ofiarom konfliktów w Wietnamie, na Bliskim Wschodzie, w Ameryce Środkowej i Afryce. Uczestniczy w przygotowaniu projektów konwencji dotyczących humanitarnego prawa konfliktów zbrojnych. Może z upoważnienia stron walczących występować w roli mediatora i pośredniczyć w wymianie jeńców wojennych, rannych i chorych osób cywilnych. Stanowi część składową Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Półksiężyca (z działalności MKCK wywodzi się Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Półksiężyca, a także normy międzynarodowego prawa humanitarnego, w szczególności Konwencje genewskie) i jako jego najstarsza część jest naczelnym organem obradującym i kontrolującym pozostałe). Może składać się maksymalnie z 25 członków, którzy spotykają się na zgromadzeniu 10 razy do roku. Ma trwały mandat prawa międzynarodowego, by pomagać jeńcom, rannym i chorym, a także cywilom dotkniętym przez konflikt. Ze swoją kwaterą w Genewie, w Szwajcarii, MKCK jest reprezentowany w około 80 państwach i skupia mniej więcej 12 000 osób. Podczas konfliktów MKCK podejmuje działalność przez narodowe stowarzyszenia Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca i ich Międzynarodową Federację.

Od 1990 MKCK może uczestniczyć w sesjach i pracach Zgromadzenia Ogólnego ONZ w charakterze obserwatora. Celem było promowanie współpracy pomiędzy obiema organizacjami. Ten status został przyznany w wyniku nadania specjalnej roli przewidzianej dla MKCK przez Konwencje Genewskie z 12 sierpnia 1949 (rozważający specjalną rolę spełnianą przez MKCK w międzynarodowych stosunkach humanitarnych). MKCK utrzymuje również stosunki i dyskutuje o sprawach humanitarnych z głównymi organizacjami regionalnymi. Jego zadaniem jest zapewnić żeby swoje czynności i sprawy humanitarne sprawy zostały dobrze zrozumiane przez te ciała, który często są wzywane do interwencji ze względów politycznych albo wykonują specjalne zadania podczas konfliktów i związanych z tym kryzysów.

55. Status prawny przedsiębiorstwa międzynarodowego

przedsiebiorstwa nie maja locus standi w prawie międzynarodowym i nie korzystają z praw i obowiązków płynących bezpośrednio z tego prawa. Ochronę ich interesów na płaszczyźnie prawnomiędzynarodowej zapewniają państwa sprawujące opiekę dyplomatyczną nie tylko nad swymi obywatelami, lecz także nad osobami prawnymi mającymi ich przynależność państwową. MTS stwierdził: „oanstwo może wykonywać opiekę dyplomatyczną w zakresie i środkami, jakie uzna za właściwe. Jeśli osoby fizyczne lub prawne, w których imieniu ono działa, uważają, że prawa ich nie są w dostateczny sposób chronione, nie mają one prawnomiędzynarodo-wego środka odwoławczego. Wszystko, co mogą zrobić - to odwołać się do prawa wewnętrznego”. Umowy (np. umowy koncesyjne) zawierane przez osoby prawne z państwami nie są umowami w sensie prawnomiędzynarodowym a uprawnienia wynikające z tych umów nie są chronione przez prawo międzynarodowe. W ostatnich latach można jednak zauważyć tendencję do dopuszczania osób prawnych do pewnych dziedzin współpracy międzynarodowej regulowanej bezpo­średnio przez prawo międzynarodowe. Tym samym mogą one posiadać prawa i obowiązki płynące bezpośrednio z prawa międzynarodowego, a nawet mieć dostęp do międzynarodowego arbitrażu i międzynarodowego sądu. Przykładami są organizacje międzynarodowej łączności satelitarnej INTELSAT i INMARSAT (Międzynarodowa Organizacja Morskiej Łączności Satelitarnej). Podstawę prawną działania INMARSAT stanowią Konwencja o utworzeniu Międzynarodowej Organizacji Morskiej Łączności Satelitarnej oraz Porozumienie Eksploatacyjne dotyczące Międzynarodowej Organizacji Morskiej Łączności Sateli­tarnej (INMARSAT) z 3 IX 1976 r.. Stronami konwencji mogą być tylko pań­stwa, natomiast sygnatariuszami porozumienia eksploatacyjnego mogą być pań­stwa bądź wyznaczone przez państwa jednostki organizacyjne prawa publicznego lub prawa prywatnego. Rozwiązanie takie zostało przyjęte na życzenie Stanów Zjednoczonych, gdzie telekomunikacja uważana jest za działalność gospodarczą, a nie za służbę publiczną. Sygnatariuszami porozumienia rzeczywiście stały się państwa, resorty, zjednoczenia, jak również osoby prawne prawa prywatnego. Przyznano więc w tym przypadku ius contrahendi osobom prawnym działającym w dziedzinie międzynarodowej łączności satelitarnej.

Osoby prawne dopuszczone do porozumienia eksploatacyjnego mają wiele praw i obowiązków z niego płynących, a ponadto mają prawa i obowiązki wynika­jące z Konwencji w sprawie INMARSAT, choć nie są jej stronami (m.in. mogą być członkami Rady tej organizacji i w pewnym zakresie uczestniczyć w międzynarodo­wym postępowaniu arbitrażowym). Zatem uzyskały one pewien zakres podmioto­wości prawnomiędzynarodowej. Inną dziedziną, w której przewiduje się, że osoby prawa prywatnego (m.in. konsorcja międzynarodowe) mogą być dopuszczone do działania w sferze prawno-międzynarodowej oraz mogą posiadać prawa i obowiązki płynące bezpośrednio z tego prawa, jest eksploatacja zasobów naturalnych międzynarodowego obszaru dna morskiego, które zostały uznane za wspólne dziedzictwo ludzkości. Eksploatację tych zasobów będą mogły prowadzić z upoważ­nienia i pod kontrolą Organizacji Dna Morskiego (która powstała na podstawie Kj/nwcncp prawa morza z 1982 r.) m.in. państwa, jak również z ich poręczenia przedsiębiorstwa państwowe lub osoby prawne mające ich przynależność państwo­wa Zgodnie z XI częścią Konwencji osoby prawne dopuszczone do eksploatacji dna mórz i oceanów będą miały prawa i obowiązki płynące bezpośrednio z Kon­wencji (a więc z prawa międzynarodowego). Ponadto będą one mogły występować jako strony w sporach przed Izbą Międzynarodowego Trybuna­łu Prawa Morza zajmującą się sporami dotyczącymi dna morskiego. Zasada jest, iż osoby prawne prawa publicz­nego i prywatnego nie korzystają z podmiotowości prawnomiędzynarodowej. Jednak w pewnych dziedzinach osoby praw­ne dopuszczane są do działania na płaszczyźnie prawnomiędzynarodowej. Uzys­kują prawa i obowiązki płynące bezpośrednio z prawa międzynarodowego i zdol­ność do działań prawnomiędzynarodowych a więc pewien zakres podmiotowości. Dzieje się tak zawsze za zgodą państw, a w szczególności za zgodą państwa, do którego przynależność ma dana osoba prawna.

56. Podmiotowość osoby fizycznej w prawie międzynarodowym

jednostka moglaby być uznana za podmiot prawa miedzynarodowego tylko wówczas gdyby można było dowiesc, ze posiada prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z prawa miedzynarodowego. Nie wystarczy ze z przyzwoleniem panstwa normy prawa miedzynarodowego wlaczone zostaly do systemu prawa wewnętrznego. Jednostki nie maja wówczas locus standi w miedzynarodowym porzadku prawnym, lecz w porzadku wewnętrznym, do którego wlaczone zostaly w takiej lub innej formie, normy prawa miedzynarodwego. Istnieja jednak wyjatkowe przypadki, kiedy jednostka może mieć uprawnienia i obowiązki płynące bezpośrednio z prawa miedzynarodowego a nawet uzyskuje zdolność do dzialania w sferze prawnomiedzynarodowej. Na podstawie europejskiej Konwencji z 4 XI 1950 r. o ochronie praw człowie­ka i podstawowych wolności został powołany do życia Europejski Trybunał Praw Człowieka, którego celem jest zapewnienie poszanowania postanowień Konwencji. Trybunał może działać m.in. na podstawie roszczenia zgłoszonego przez osobę fizyczną, organizację pozarządową lub grupę jednostek, które uważają się za ofiarę pogwałcenia przez państwo-stronę Konwencji praw w niej zawartych, pod warun­kiem że państwo to uprzednio oświadczyło, iż uznaje kompetencję Trybunału do rozpatrywania takich skarg. Około 40 państw, w tym Polska, uznało takie kompetencje. Łącznie z wymienionym paktem praw cywilnych i politycznych z 16 XII 1966 r. został uchwalony i wyłożony do podpisu protokół fakultatywny. Państwa przyjmujące pakt nie muszą równocześnie akceptować protokołu. Wg protokolu, jednostka, po wyczerpaniu dróg odwołania wewnętrznego, może zwracać jnę do Komitetu Praw Człowieka z zawiadomieniem o naruszeniu jej praw, uznanych w pakcie praw cywilnych i politycznych. Prawo jednostek do występowania i petycjami przed organem międzynarodowym zostało uznane w systemie zarządu obszarów niesamodzielnych pod kontrolą międzynarodową. Występowało ono w systemie mandatowym Ligi Narodów, a na­stępnie w systemie powiernictwa Narodów Zjednoczonych. Według art. 87 Karty NZ Zgromadzenie Ogólne, a pod jego kierownictwem Rada Powiernicza mogą przyjmować petycje z obszarów powierniczych, badać je i w związku z nimi poro­zumiewać się z władzą zarządzającą.

Prawnomiędzynarodowa odpowiedzialność jed­nostek. Zostala ona zrealizowana po II wś. Zbrodniarze wojenni odpowiadali na podstawie prawa mię­dzynarodowego (procesy norymberski i tokijski). Można też mówić o podmiotowości prawnomiędzynarodowej funkcjonariuszy organizacji międzynarodowych, jeśli całe tzw. prawo wewnętrzne organizacji międzynarodowych uznajemy za prawo międzynarodowe (por. rozdział II pkt 4). Ich stosunki służbowe z organizacją regulowane są bowiem zazwyczaj przez prze­pisy uchwalane przez organizacje międzynarodowe, które wchodzą w zakres ich prawa wewnętrznego. W konkluzji można stwierdzić, że w pewnych wyjątkowych okolicznościach jednostka może stać się podmiotem praw i obowiązków wynikających bezpo­średnio z prawa międzynarodowego, a nawet może być dopuszczona do działań na forum międzynarodowym.

Ma to miejsce gdy:

- państwo zgadza się, żeby jego obywatele w określonych sprawach występowali samodzielnie na forum międzynarodowym, a tym samym zgadza się na ograniczenie wykonywania swojej suwerenności

- gdy suwerenność jakiegoś państwa jest czasowo ograniczona

- gdy z praw tego rodzaju mogą korzystać jednostki zamieszkujące terytoria nie pod legające suwerenności żadnego państwa (np. obszary powiernicze, których mieszkańcy mają prawo petycji);

- w stosunkach między organizacjami międzynarodowymi a ich funkcjonariu­szami (personelem).

57. Pojęcie suwerenności w prawie międzynarodowym

pojecie suwerenności państwowej wystepuje zarówno w prawie wewnętrznym jak i miedzynarodowym. Najogólniej oznacza ono niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy. Suwwerennosc jest cechą władzy państwowej, która personifikuje i reprezentuje panstwo w stosunkach miedzynarodowych. W prawie miedzynarodowym przez pojecie suwerenność rozumie się ze władza panstwowa jest włądzą najwyzsza, która nie podlega zadnej innej władzy zewnętrznej, a zarazem jest władzą pierwotną w tym sensie, ze swoich uprawnien nie czerpie od zadnej innej władzy. Suwerenność oznacza również pełnie i wyłączność władzy sprawowanej przez panstwo na jego terytorium, co okreslane jest jako suwerenność albo zwierzchnictwo terytorialne. Granicą wykonywania suwerenności jest poszanowanie suwerenności innych panstw, a w szczególności zobowiązań miedzynarodowych przyjetych przez dane panstwo. Nie ma suwerenności absolutnej.

58.        Terytorium państwa

Terytorium państwowe - część powierzchni Ziemi należąca do określonego państwa, ograniczona wytyczoną granicą państwową. Terytorium obejmuje zarówno ląd (z wodami wewnętrznymi), jak i przybrzeżne wody terytorialne wraz z przestrzenią położoną pod powierzchnią i nad powierzchnią lądu i wody. W skład terytorium państwa wchodzą niekiedy wyspy, enklawy lądowe, a także grunt pod ambasadami danego kraju. Za ruchomą część terytorium państwa uważa się statki morskie i pokłady samolotów.

Prawo międzynarodowe wyróżnia 4 rodzaje terytoriów:

1. Podlegle suwerenności poszczególnych państw

2. Zależne, które nie podlegają suwerenności żadnego państwa, lecz za ich stosunki międzynarodowe

odpowiedzialność ponoszą inne państwa, ewentualnie organizacje międzynarodowe

3. Niepodlegające suwerenności żadnego państwa, lecz dostępne dla wszystkich państw w celu ich

działalności w zakresie określonym przez umowy międzynarodowe i prawo zwyczajowe

4. Niczyje, które mogą być poddane suwerenności jakiegoś państwa

59. Ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego względem osób

Ten kto powołuje się na ograniczenie zwierzchnictwa terytorialnego tzn pełnej władzy i kompetencji panstwa musi dowieść iż ograniczenie takie wynika z konkretnej normy prawa miedzynarodowego wiazacej dane państwo. Kazde państwo zwiazne jest tylko takimi ograniczeniami jakie uznało przyjmując konkretne zobowiązania miedzynarodowe.

Na własnym terytorium państwo może robić wszystko co nie jest zakazane przez prawo miedzyanrodowe. Zwierzchnictwo terytorialne może być ograniczone na rzecz spolecznosic miedzynarodowej (tzn na rzecz wszystkich panstw i ich obywateli) lub na rzecz niektórych konkretnych panstw. Na przykład z prawa nieszkodliwego przeływu przez obce może terytorialne mogą korzystac statki handlowe wsyztkich panstw. Wszyscy dyplomaci korzystaja z immunitetów jurysdykcyjnych tzn nie podlegają sądom pantwa przyjmującego. Własnosc kazdego panstwa korzytsa z immunitetu na terytorium innego panstwa. Przzykladami ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego na rzecz konkretnego panstwa mogą być umowy teytorialne, w których jendo panstwo tranzytowe zapewnia drugiemu panstwu szczególne uprawnienia trayztowe.

Żadne panstwo nie może korzystac z własnej suwerennosci terytorialnej w sposób który narusza suwerennosc terytorialną innego panstwa (immitiones, zanieczyszczenia rzek).

60.        Neutralizacja terytorium państwa i 61.  Demilitaryzacja terytorium państwa

demilitaryzacja wśród ograniczeń zwierzchnictwa terytorialnego ratione materiae wymienia się przede wszystkim demilitaryzację i neutralizację (występują one oddzielnie albo łącznie). Demilitaryzacja zgodnie z umową międzynarodową nakłada na państwo obowiązek zlikwidowania oraz zakaz budowy i utrzymywania w przyszłości urządzeń i obiektów wojskowych na określonej części terytorium, a także zakaz utrzymywania tam sił zbrojnych (może być częściowa lub całkowita). Np. umowa poczdamska przewidywała zupełne rozbrojenie i demilitaryzację Niemiec

neutralizacja umowne wyłączenie możliwości działań wojennych na danym terytorium oraz nakaz powstrzymania się od wykorzystania go w charakterze bazy do prowadzenia takich działań. Stosowana zwłaszcza w przypadku międzynarodowych dróg wodnych np. w 1881 r. taki status uzyskała Cieśnina Magellana

często naturalizacja występuje łącznie z demilitaryzacją np. w stosunku do Antarktyki od 1 grudnia 1959r.

61. Demilitaryzacja terytorium państwa

Obszary zdemilitaryzowane i zneutralizowane. Całkowita demilitaryzacja terytorium - zakaz stacjonowania i przebywania w strefie jakichkolwiek oddziałów wojskowych (z wyjątkiem sił porzadkowych) jak również obowiązek niewznoszenia lub niszczenia wszelkich urzadzen wojskowych jak twierdze, lotniska, koszary itd. demilitaryzacja częściowa - okreslone ograniczenia w wykorzystywaniu danego terytorium do celów wojskowych. Przykład: strefa bezatomowa. Obszary zdemilitaryzowane bywaja jednoczesnie zneutralizowane tzn nie mogą być tam prowadzone żadne dzialania wojenne. Może być również neutralizacja częsciowa tzn zakaz prowadzenia okreslonch działan wojennych np. pociagajacych za soba uzycie okreslonej broni. Plan rapackiego 1957 - polska sama zapropnowała częściową demilitrayzację własnego terytorium oraz terytoriów trzech innych panstw: NRD, RFN i czechosłowacji, uwazajac ze przez utworzenie strefy bezatomowej zapewnią spokoj w tej czesci europy.

62. Pobyt obcych sił zbrojnych na terytorium państwa

Pobyt obcych sił zbrojnych. W czasie pokoju wojska jednego panstwa mogą przyebywac na terytotium drugiego tylko za jego zgodą. pobyt obcych wojsk nie może ograniczać suwerennosci panstwa. Wosjka nie mogą w szczególnosci ingerować w sprawy wewnetrzne panstwa pobytu. Zorganizowane sily zbrojne przybywajace poza granicami swego panstwa uwazane są za jego organ zewnętrzny. Jurysdykcja terytorialna panstwa pobytu zostaje z reguly ograniczona na rzecz jurysdykcji osobowej panstwa przynalenosci sił zbrojnych.

63. Protektorat

Protektorat (z łaciny protector - obrońca), forma władzy sprawowanej przez jakieś państwo (protegujący) nad innym państwem lub terytorium (protegowany), które zachowuje swe niektóre instytucje, rząd i administrację, ale znajduje się pod kontrolą obcego państwa, prowadzącego jego sprawy zewnętrzne (politykę zagraniczną, obronna). Specyficznym rodzajem był protektorat kolonialny, narzucony słabszemu krajowi przez mocarstwo kolonialne (np. Egipt, Tunezja, Laos, Kambodża, Kuwejt). W takiej formie, mocarstwo kolonialne uzyskiwało również wpływ na przebieg spraw wewnętrznych w państwie protegowanym. Protektorat międzynarodowy wynika z kompromisu między mocarstwami dotyczącego zarządzania spornym terytorium (np. Wolne Miasto Gdańsk pod protektoratem Ligi Narodów). Protektorat jest rozwiązaniem przejściowym, prowadzi do inkorporacji albo do uzyskania pełnej suwerenności. Forma protektoratu na szeroką skalę została zastosowana po I wojnie światowej, gdy kolonie niemieckie i większość terytoriów nietureckich imperium osmańskiego zostały objęte Protektoratem Francji, Wielkiej Brytanii oraz Stanów Zjednoczonych i Japonii (na Dalekim Wschodzie). Status protektoratu uzyskały wówczas m.in. Palestyna, Liban, Syria. Wyjątkowa sytuacja dotyczy m.in. państw: Liechtensteinu, Monako, San Marino uznawanych za protektoraty i niezdolnych do pełnej suwerenności.

Utworzenie protektoratu to przykład historyczny. Mamy 2 państwa: jedno chce się zrzec uprawnień na rzecz drugiego (np. kwestie polityki zagranicznej, obrony). Np. Maroko na rzecz Francji - zachowana była administracja, kultura, itd.

64.        Nabycie terytorium

nabycie terytorium - dopuszczalne przez prawo rozciągnięcie zwierzchnictwa terytorialnego, dającym nie tylko prawo wykonywania kompetencji państwowych, ale również dysponowania nabytym obszarem ze skutkami erga omnes. Prawo międzynarodowe mówi, w jaki sposób między państwami dochodzi do nabycia terytorium, natomiast prawo wewnętrzne wyjaśnia, jakie organy i poprzez jakie działania mogą dokonać zmian terytorialnych

sposoby nabycia terytorium najbardziej rozpowszechniony jest podział na tytuły pierwotne i pochodne.

Cesja. najczęściej w stosunkach międzynarodowych zmiany terytorialne następują w wyniku cesji na mocy umowy międzynarodowej następuje transfer terytorium, kiedy jedno państwo przestaje a drugie rozpoczyna wykonywań zwierzchnictwo nad przekazanym obszarem

podmiotem cesji mogą być tylko państwa; niezależnie od liczby stron umowy o cesji, ma ona charakter dwustronny

elementy cesji. Do przeprowadzenia cesji niezbędne są dwa elementy:

prawny - zawarcie umowy zobowiązującej cedenta do opuszczenia terytorium faktyczny - realizacja tego zobowiązania i objęcie terytorium przez drugie państwo umowa o cesji legalizuje objęcie terytorium w posiadanie legalność cesji nie jest ona uwarunkowana ani koniecznością przeprowadzenia plebiscytu, ani uznaniem cesji przez państwo trzecie. Uzasadniona jest interwencja państw trzecich tylko, gdy cedowane terytorium ma określony status prawny, zachowaniu, którego są zainteresowane inne podmioty

Efektywna okupacja (zawłaszczenie). efektywna okupacja uzyskała swe ostateczne znaczenie w XIX w. ekspansja kolonialna w Afryce

„efektywna okupacja” obejmuje dwa zakresy pojęciowe: po pierwsze wskazuje, że jest rzeczywista i faktyczna, a po drugie, że okupacja ta daje tytuł suwerenny i wywołuje określone skutki w prawie międzynarodowym

warunek efektywności okupacja daje tytuł tylko wtedy, gdy terytorium podlega wyłącznej, efektywnej władzy państwa rządzącego. Efektywność zależy od dwóch czynników: charakteru okupowanego terytorium oraz stopnia, w jakim społeczność międzynarodowa jest nim zainteresowana

efektywna okupacja straciła na znaczeniu współcześnie, w związku z zakazem i potępieniem kolonializmu

Zasiedzenie. niezbędne jest ciągłe i pokojowe wykonywanie praw suwerennych na danym terytorium oraz jedynie we własnym imieniu

jest to nabycie suwerenności poprzez efektywne, trwałe wykonywanie kompetencji państwowych. Jednak działanie zasiedzenia jest ograniczone przez prawo międzynarodowe w wielu przypadkach np. okupacji wojskowej lub rezultatów wojny

Przyrost. terytorium państwa może być powiększone wskutek działalności sił przyrody lub pracy człowieka. Przyrost jest sposobem nabycia terytorium, niewymagającym od państwa podjęcia żadnych specjalnych aktów

Zawojowanie (podbój). wymóg ostateczności i nieodwracalności zawojowania do I wojny światowej, zawojowanie oznaczało legalny sposób nabycia terytorium. Warunkiem legalności była ostateczność (nic nie wróżyło zmiany tego stanu) i nieodwracalność (ostateczne zakończenie wojny)

przyjęcie zakazu wojny w prawie międzynarodowym oznaczało koniec instytucji zawojowania

Utrata terytorium. sposoby utraty terytorium. Prawo międzynarodowe zna tyle samo sposobów nabycia, co utraty terytorium. A więc cesja, zasiedzenie może być sposobem nabycia jak i utraty terytorium. Efektywna okupacja ma odpowiednik porzucenia, a przyrost - zmniejszenia itp. Zwykle, jeśli jedno państwo nabywa terytorium to inne je traci, zdarza się jednak, że traci się nie na rzecz innego państwa, lecz np. ono zanika na skutek działania żywiołów itp.

derelikcja jest przykładem utraty terytorium nie na rzecz innego podmiotu państwo przestaje wykonywać swe kompetencje na danym obszarze i porzuca je, co prowadzi do przekształcenia w ziemie niczyją. Wspólnym mianownikiem wszystkich sposobów utraty terytorium jest brak lub niemożliwość wykonywania kompetencji państwowych, bez względu na powody z wyjątkiem zawojowania, które jest wyłączone z możliwości

65. Zmiany w zakresie zwierzchnictwa terytorialnego

Oznaczają problem dot. ludności. Co zrobić z ludźmi, którzy znaleźli się pod nową jurysdykcją państwa? Taka sytuacja w ogóle uważana jest za sprzeczną z prawami człowieka. Aktualne, możliwe rozwiązania:

- możliwość zatrzymania poprzedniego obywatelstwa i nie przyjmowania nowego;

- prawo wyboru / opcji (skutek możliwy: przesiedlenie);

- przymusowa repatriacja;

- plebiscyt - ludność sama wypowiada się pod jakim zwierzchnictwem chce dalej żyć (to najbardziej demokratyczny sposób).

66. Utrata terytorium państwowego

Prawo międzynarodowe zna tyle samo sposobów nabycia, co utraty terytorium: cesja, efektywna okupacja ma odpowiednik porzucenia, itp. Zwykle, jeśli jedno państwo nabywa terytorium to inne je traci, zdarza się jednak, że traci się nie na rzecz innego państwa, lecz np. ono zanika na skutek działania żywiołów itp.

Derelikcja - jest przykładem utraty terytorium, nie na rzecz innego podmiotu. Może również być tak, że państwo przestaje wykonywać swe kompetencje na danym obszarze i porzuca je, co prowadzi do przekształcenia w ziemie niczyją. Wspólnym mianownikiem wszystkich sposobów utraty terytorium jest brak lub niemożliwość wykonywania kompetencji państwowych, bez względu na powody z wyjątkiem zawojowania, które jest wyłączone z możliwości.

68.        Pojęcie i rodzaje granic i 69.  Ustalenie przebiegu granicy

granicę linearną zawdzięczamy rewolucji francuskiej, gdyż tak rozumiana była w traktatach zwieranych przez Francję w latach 1797 i 1801. Granica jest to linia, a ściślej płaszczyzna, w obrębie, której zawiera się terytorium państwowe; oddziela ona je od terytorium innego państwa

rodzaje granic naturalne (morza, góry, stepy, pustynie) lub sztuczne. Natomiast ze względu na sposób ich ustalania dzielą się na orograficzne (uwzględniające ukształtowanie powierzchni) i geometryczne (przebiegające niezależnie od rzeźby terenu). Szczególnym rodzajem granic są granice astronomiczne biegnące wzdłuż południków i równoleżników (np. między USA a Kanadą lub między Egiptem a Libią i Sudanem)

granicę ustala się zwykle za pomocą odpowiednich umów międzynarodowych, rzadziej w wyniku decyzji arbitrażowej lub sądowej.

3 etapy ustalania granicy: decyzja polityczna przyznająca terytorium; delimitacja granicy w umowie międzynarodowej i demarkacja granicy

Delimitacja granicy państwowej

ustalenie przebiegu granicy państwowej; obejmuje sporządzenie opisu granicy oraz naniesienie jej przebiegu na mapę o stosunkowo małej skali np. 1:1000 000 - dokumenty te stanowią podstawę do przeprowadzenia demarkacji. Delimitacja powinna być kompletna, precyzyjna i dokładna.

Demarkacja granicy państwowej

ma na celu szczegółowe wytyczenie i oznakowanie przebiegu granicy państwowej w terenie. Przeprowadzana jest przez komisję mieszaną i opiera się na dokumentach z procesu delimitacji. Uwzględnia się zachowanie niezbędnych warunków dla prowadzenia gospodarki rolnej oraz nie przeprowadzanie granicy przez miasta i wsie. Mapa granicy wykonana jest zwykle w większej skali niż delimitacja np. 1:2500

redemarkacja granicy polega na sprawdzeniu istniejącej i wytyczonej już granicy

Administracja granicy państwowej

przepisy wewnętrzne regulują sprawy ochrony granicy, jej przekraczania czy eksploatacji bogactw naturalnych w jej pobliżu np. ustawa z 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej

nie wszystkie problemy można rozwiązać jednostronnie, dlatego państwa zawierając ze sobą umowy o współpracy i wzajemnej pomocy w sprawach granicznych

Nienaruszalność granic

deklaracja ONZ z 1970 roku stwierdza, że każde państwo ma obowiązek powstrzymać się od groźby lub użycia siły celem naruszenia istniejących międzynarodowych granic innego państwa jako środka rozwiązywania sporów międzynarodowych, włączając w to spory terytorialne i problemy dotyczące granic

deklaracja KBWE państwa uczestniczące uznały wzajemnie za nienaruszalne wszystkie granice każdego z nich, jak również granice wszystkich państwa w Europie i zobowiązały się do powstrzymania teraz i w przyszłości od zamachów na te granice

70.        Rzeka międzynarodowa

rzeki międzynarodowe to w szerokim rozumieniu rzeki przepływające przez terytorium co najmniej dwóch państw ważne, by była to rzeka żeglowna mająca ujście do morza, na której obowiązywałaby swoboda żeglugi dla statków wszystkich państw (rzeki wielonarodowe płyną przez kilka państw, ale nie nadają się do żeglugi albo nie mają ujścia do morza; rzeki graniczne rozdzielają terytoria dwóch państw)

konwencja barcelońska z 20 kwietnia 1921 r. znacznie rozszerza pojęcie rzeki międzynarodowej, jednak ze względu na niewielką liczbę ratyfikacji konwencja miała ograniczone znaczenie

rzeki poza żegluga są również wykorzystywane do celów przemysłowych, energetycznych itp. dlatego każda rzeka jeśli przecina lub rozgranicza terytoria kilku państw jest przedmiotem stosunków między tymi państwami

Dunaj:

płynie przez RFN, Austrię, Słowację, Węgry, Chorwację, Serbię, Rumunię, Bułgarię i Mołdawię. Został najpierw on umiędzynarodowiony na mocy traktatu paryskiego z 30 marca 1856 r. i później jego status był regulowany wieloma innymi traktatami

konwencja belgradzka z 18 sierpnia 1948 r. obecnie reguluje status prawny Dunaju i mówi, że żegluga na Dunaju jest wolna i otwarta dla obywateli, statków handlowych i towarów wszystkich państw na zasadzie równości; nadzór na wykonaniem powierzony Komisji Dunaju, która w przeciwieństwie do poprzednich składa się wyłącznie z państw nadbrzeżnych

Kabotaż- jest to żegluga oraz przewóz osób i towarów między portami tego samego państwa.

Komisja rzeczna (specjalny europejski organ międzynarodowy)

- powoływana jest w umowach dotyczących żeglugi na rzekach europejskich

- jej zadaniem jest czuwanie nad przestrzeganiem prawa umownego o wolności żeglugi i o równym

traktowaniu korzystających z żeglugi

- niektóre komisje rzeczne mogą mieć szersze kompetencje i sprawować rzeczywisty zarząd

międzynarodowej drogi rzecznej

71. Definicja obywatelstwa

wszystkie osoby przebywające na terytorium panstwa dzieli się na obywateli i cudzoziemców. Obywatelstwo jest szczególnym węzłem prawnym łączącym jednostke z państwem. Wynika z niego obowiązek wierności i lojalności w stosunku do panstwa oraz zwierzchnictwo osobowe panstwa (jurysdykcja) nad własnymi obywatelami, niezależnie od tego, gdzie się oni znajdują. Wiaze się z tym opieka dyplomatyczna. Polega ona na tym ze panstwo może występować na forum miedzynarodowym w imieniu swoich obywateli w stosunku do innych panstw oraz przed sądami miedzynarodowymi i komisjami arbitrażowymi. Kazde panstwo samo okresla kto jest jego obywatelem. Należy to do kompetencji własnej panstwa, chyba ze przyjmuje ono konkretne zobowiązania miedzynarodowe. Konwencja w sprawie pewnych zagadnien dotyczących kolizji ustaw o obywatelstwie, Haga 1930 mówi: kazde panstwo władne jest okreslic w swym ustawodawstwie kto jest jego obywatelem. Ustawodawstwo to winno być przyjete przez inne panstwa, byleby było zgodne z umowami miedzynarodowymi, zwyczajem i zasadami prawnymi ogolnie uznanymi w przedmiocie obywatelstwa.

1997 - konwencja rady europy o obywatelstwie: stanowi, ze obywatelstwo jako związek prawny miedzy osoba fizyczna a państwem nie okresla przynależności etnicznej jednostki.

[wykład]

def. OBYWATEL - to osoba fizyczna zamieszkująca na terytorium jakiegoś państwa (bardzo szerokie ujęcie);

def. OBYWATELSTWO - to więź prawna pomiędzy osobą fizyczną, a państwem.

Więź prawna - prawa + obowiązki, które występują zarówno po stronie państwa, jak i osoby fizycznej.

Obywatelstwo nie ma ogólnych regulacji; reguluje je prawo krajowe. Jest więc związane z państwem i jego tradycją.

72. Regulacje prawnomiędzynarodowe dotyczące obywatelstwa

1997- konwencja rady europy

12 4 1930 - konwencja haska

20 2 1957 - konwencja o obywatelstwie kobiet zamężnych, Nowy Jork

1992 - traktat z Maastricht, o obywatelstwie unii.

1948 - powszechna deklaracja praw człowieka i obywatela - art. 14 par 1 - każdy człowiek ma prawo do posiadania obywatelstwa

73. Sposoby nabycia obywatelstwa

może nastapic przez urodzenie, nadanie (naturalizację), zamążpójście, adopcję, opcję i repatriację. Reintegracja - odzyskanie obywatelstwa np. po rozwodzie.

prawo krwi (ius sanguinis)

prawo ziemi (ius soli)

pierwsza z nich polega na tym, ze jednostka przez urodzenie nabywa obywatelstwa panstwa, którego obywatelami są jej rodzice. Druga polega na tym, ze o obywatelstwie jednostki decyduje miejsce jej urodzenia. Urodzenie się na statku lub w samolocie traktuje się zazwyczaj tak samo, jak gdyby nastąpiło to na terytorium panstwa przynależności.

Prawo polskie oparte jest na zasadzie prawa krwi. Zgodnie z ustawa o obywatelstwie polskim z 1962 roku dziecko nabywa przez urodzenie obywatelstwa PL,jeżeli:

oboje rodzice są obywatelami polskimi

jedno z rodziców jest PL, a drugie jest nieznane, nieokreślone jest jego obywatelstwo lub nie posiada zadnego obywatelstwa.

Stosowanie zasady ziemi dopuszcza się pomocniczo: dziecko urodzone lub znalezione w PL nabywa obywatelstwo PL, jeżeli oboje rodzice są nieznani bądź nieokreślone jest ich obywatelstwo albo nie posiadają zadnego.

Naturalizacja (nadanie obywatelstwa) - wg polskiego prawa cudzoziemcowi można na jego wniosek nadac obywatelstwo polskie jeśli zamieszkuje w PL co najmniej 5 lat na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Eruopejskich lub posiadając prawo stałego pobyu, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach nawet bez zachowania tego warunku. Obecnie właściwą władzą w tym zakresie jest Lechu.

Obywatelstwo Kobiet zamężnych: wg konwencji nowojorskiej ani zawarcie, ani rozwiązanie małżeństwa pomiedzy obywatelami dwóch panstw nie wpływa samo przez się na obywatelstwo zony.

Zgodnie z prawem polskim: cudzoziemiec pozostający przynajmniej 3 lata w związku małżeńskim zawartym z PL może nabyc obywatelstwo PL jeżeli w terminie określonym złozy odpowiednie oświadczenie przed właściwym organem i organ ten wyda decyzje o przyjeciu oświadczenia.

74. Zasada efektywnego obywatelstwa

O obywatelstwie danej osoby powinny decydować realne związki z danym państwem:

- stałe miejsce zamieszkania;

- związki rodzinne;

- kultura;

- miejsce prowadzonej działalności gospodarczej;

- wyznanie (gdy jest charakterystyczne).

Ta zasada jest bardzo krytykowana. Bardzo głośnym echem odbiła się sprawa Nottebohma (1955r.).

75. Azyl w prawie międzynarodowym

azyl terytorialny bądź polityczny polega na udzieleiu schronienia czyli prawa wjazdu i osiedlenia się cudzoziemcowi ściganemu w kraju ojczystym lub w panstwie trzecim za popełnienie przestpstwa politycznrgo lub z innych względów politycznych. Udzielenie azylu wiąze się z odmową ekstradycji. Deklaracja w sprawie azytlu terytorialnego uchwalona przez ZO ONZ w 1967 roku stanowi ze udzielenie azylu jest aktem pokojowym i humanitarnym. Prawo azylu NIE przysługuje osobom winnym zbrodni przeciwko ludzkości, zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciwko pokojowi. Konstytucja przewiduje oprócz azylu terytorialnego mozliwosc zadania cudzoziemcowi statusu uchodźcy w rozumieniu konwenncji o statusie uchodźcy z 1951 i protokołu uzupełniającego z 1967. wg tych dokumentów uchodźcą jest osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed przesladowaniem z powodu swej rady, religii, narodowości i przynależności do okreslonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa którego jest obywatelem i niemoze lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa, a także osoba które nie ma zadnego obywatelstwa, znajduje się na skutek podobnej sytuacji poza państwem swego zamieszkania i nie może lub nie chce z powodu tych obaw powrócić do tego państwa.

Azyl dyplomatyczny nie jest instytucją powszechnego prawa miedzynarodowego. Może być udzielony w pomieszczeniach misji dyplomatycznej, na pokładzie okretu wojennego i samolotu wojskowego oraz w bazach wojenncyh. Są dwie kategorie osób uprawnioncyh do ubiegania się o ten rodzaj azylu: osoby ścigane ze względów politycznych i przestepcy polityczni. Azyl taki powinien być udzielany wyłącznie w sytuacjach niecierpiących zwłoki. Praktyczną konsekwencją przyznania A.D. jest wyjecie osoby korzystającej z tego rodzaju ochrony spod jurysdykcji państwa pobytu.

76. Status prawny uchodźców

Regulowany w konwencji genewskiej z dotyczącej statusu uchodźców z 28 lipca 1951 r. i Protokole Nowojorskim z 31 stycznia 1967 r. polskim ustawodawstwie kwestię uchodźców reguluje ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z art. 1 lit. A pkt 2 Konwencji Genewskiej uchodźcą jest osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem. Pojęcie „prześladowania” wyjaśniła Rada Unii Europejskiej w tzw. dyrektywie kwalifikacyjnej Rady UE z 2004 r., w której stwierdzono, iż prześladowanie może przybrać formę aktów przemocy fizycznej i psychicznej nie tylko ze strony organu państwowego. Stąd wydaje się, że jest możliwe przyznanie statusu uchodźcy ofiarom przemocy domowej, jeśli spełnione są pozostałe przesłanki. Natomiast na przykład obawa przed powołaniem do służby wojskowej - w świetle Konwencji Genewskiej - nie stanowi przesłanki do uzyskania statusu uchodźcy. Podobnie obawa przed mocą czarów, choćby uzasadniona, nie mieści się w pojęciu „obawy przed prześladowaniem” w rozumieniu Konwencji Genewskiej. W celu uzyskania statusu uchodźcy należy wykazać, iż groźba prześladowania z powodów, które wyżej przedstawiliśmy, jest realna. Sama, nawet uzasadniona obawa o życie i zdrowie, nie jest podstawą do przyznania statusu uchodźcy, jeżeli przyczyny tej obawy są inne niż wymienione w Konwencji. Zła sytuacja istniejąca w kraju pochodzenia cudzoziemca nie może być zatem samoistną przesłanką przyznania statusu uchodźcy. Cudzoziemiec, któremu nadano status uchodźcy otrzymuje tzw. genewski paszport, tj. dokument umożliwiający poruszanie się bez wiz po całej Europie, który jest ważny przez 3 lata z możliwością przedłużenia na dalszy okres, kartę pobytu również na okres 3 lat, a nadto otrzymuje przez 12 miesięcy niewielkie fundusze na zagospodarowanie się oraz inną pomoc mającą na celu wspieranie procesu jego integracji.

Regulacje:

- Konwencja o statusie uchodźcy z 1951 r.

- Protokół uzupełniający z 1967 r. (protokół nowojorski)

- Kontytucja RP

Uchodźcą jest osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swej rasy, religii, narodowości i przynależności społecznej lub przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa oraz osoba, która nie ma żadnego obywatelstwa i znajduje się na skutek podobnej sytuacji poza państwem swego zamieszkania i nie może lub nie chce z powodu tych obaw powrócić do tego państwa.

Ale również przyczyną może być np. sytuacja gospodarcza, klęska żywiołowa.

Uchodźca może wystąpić z wnioskiem do tzw. państwa bezpiecznego (p. stabilnego). Państwo bierze odpowiedzialność uchodźca w kwestii jego:

- zamieszkania;

- wyżywienia;

- prawa do pracy;

- edukacji dla dzieci;

Nie udziela się statusu uchodźcy osobie, która:

- popełniła zbrodnie wojenną;

- dokonała aktu sprzecznego z ONZ;

- popełniła przestępstwo przeciwko innemu państwu;

- popełniła ciężkie przestępstwo (nie polityczne);

- pochodzi z innego państwa niż bezpieczne;

- zmierza do dalszych bezpiecznych krajów (np. Polske traktuje jako przystanek przez Niemcami).

Utrata statusu uchodźcy:

- działanie na niekorzyść państwa;

- ustanie przesłanek zagrożenia;

Status uchodźcy może być zamieniony na status legalnego zamieszkania.

77. Ekstradycja - główne zasady

Ekstradycja polega na wydaniu podejrzanego lub przestępcy państwu, któremu przysługuje w stosunku do niego jurysdykcja karna, w celu osądzenia lub wykonania orzeczonej już kary.

Zasady ekstradycji. Analiza umów międzynarodowych i ustawodawstw wewnętrznych pozwala ustalić w przedmiocie ekstradycji kilka zasad, które przyjęły się niemal powszechnie:

1) podstawę ekstradycji stanowić może tylko czyn, który zagrożony jest karą w obu państwach;

2) osobę wydaną można ścigać wyłącznie za przestępstwa, które były podstawą wydania, jak również wykonać wobec niego taką karę, do wykonania której została wydana;

3) nie podlegają wydaniu osoby, które w państwie pobytu korzystają z prawa azylu.

Przestępstwa ekstradycyjne. Stanowią one podstawę wydania i wymieniane są w umowach międzynarodowych bądź w drodze szczegółowego wyliczenia, bądź przez podanie klauzuli ogólnej z ewentualnymi wyjątkami. Z reguły obejmują najpoważniejsze przestępstwa przeciwko mieniu, życiu i zdrowiu. Wśród przestępstw, które nie uzasadniają ekstradycji, zazwyczaj wskazuje się przestępstwa polityczne, rzadziej także przestępstwa wojskowe.

Przestępstwa polityczne. Kwalifikacja, czy zachodzi przypadek przestępstwa politycznego, należy do państwa pobytu osoby, o której wydanie zwróci się inny podmiot. Zależna jest w znacznej mierze od stanu stosunków między zainteresowanymi państwami. W celu uniknięcia rozbieżności w kwalifikacji, a przede wszystkim uniemożliwienia sprawcom uniknięcia kary, w prawie międzynarodowym wyraźnie ustalono przestępstwa, które nie mogą być uznane za polityczne. Zgodnie z prawem norymberskim, należą do nich: zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości i zbrodnie wojenne. Również konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa z roku 1948 stwierdza wyraźnie w art..VII: „Ludobójstwo i inne czyny wymienione w art.III nie będą uważane za przestępstwa polityczne, jeśli chodzi o dopuszczalność ekstradycji”.

Procedura ekstradycyjna. Regulowana jest w drodze umownej. Najczęściej wniosek ekstradycyjny wraz z uzasadnieniem i dokumentacja przekazywany jest w drodze dyplomatycznej, choć coraz częściej komunikują się ze sobą ministerstwa sprawiedliwości i prokuratury generalne. Ostatnia czynnością ekstradycyjną jest przekazanie przestępcy przez władze policyjne.

W Polsce własnych obywateli z reguły się nie wydaje - art. 55 ust. 1 Konstytucji - zakaz ekstradycji. Ponadto występuje zakaz ekstradycji osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa z powodów politycznych bez użycia przemocy.

Kpk z 1997 r. - ekstradycja:

- zakazana w stosunku do obywatela i osoby, która ma prawo azylu;

- można odmówić gdy przestępstwo popełnione na terytorium RP/statku/samolocie oraz gdy państwo nie zapewnia wzajemności;

Wyjątkiem jest oczywiście UE - europejski nakaz aresztowania, MTK.

78. Wyjątki od reguł ekstradycyjnych

Obywateli nie wydaje się do kraju w którym:

- grozi kara śmierci, tortury, poniżające traktowanie;

- osoba ta jest traktowana jako przetępca polityczny (ale przestępców POSPOLITYCH z pobódek politycznych już tak!; np. zamach terrorystyczny, obraza polityka, zabójstwo prezydenta, itp.);

Ekstradycja zakazana jest również w stosunku do obywatela i osoby, która ma prawo azylu. Przeprowadzenie ekstradycji można odmówić gdy przestępstwo popełnione zostało na terytorium RP/statku/samolocie oraz gdy państwo nie zapewnia wzajemności. Osoby, które nie zostały wydane odpowiadają jednak przed sądem państwa w którym przebywają.

79.        Międzynarodowa ochrona praw człowieka

międzynarodowy system ochrony praw człowieka w wyniku zorganizowanej współpracy państw-członków Narodów zjednoczonych doszło do wypracowania całego międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka. U źródeł owej współpracy leżą tragiczne doświadczenia II wojny światowej

na istniejący obecnie międzynarodowy system ochrony praw człowieka składają się liczne umowy, przyjęte przez Organizacje Narodów Zjednoczonych, organizacje wyspecjalizowane, zwłaszcza MOP i UNESCO, oraz organizacje regionalne: Rade Europy, Unię Europejską i OBWE, Organizację Państw Amerykańskich oraz Organizację Jedności Afrykańskiej

prawa człowieka traktowane są obecnie jako niepodzielna całość złożona zarówno z praw politycznych, obywatelskich, jak i z praw ekonomicznych, socjalnych, kulturalnych. Prawa człowieka zarówno polityczne jak i ekonomiczne, ciągle są naruszane w wielu częściach świata.

pojęcie kontroli międzynarodowej:

kontrolą międzynarodową są wynikające z umowy działania organów wspólnych mające na celu stwierdzenie, czy postępowanie państw jest zgodne z przyjętymi przez nie zobowiązaniami

rodzaje umów z uwagi na kontrolę międzynarodową. Ogólnie można podzielić je na trzy grupy:

umowy, które nie przewidują żadnej procedury kontrolnej,

umowy, które wprawdzie tez jej nie zwierają, ale których wykonanie może być kontrolowane w ramach szerszego systemu istniejącego już w poszczególnych organizacjach międzynarodowych,

umowy ze specjalna procedurą kontrolną

środki i organy kontroli:

analiza procedur kontrolnych, zabezpieczających wykonywanie postanowień umów międzynarodowych dotyczących praw człowieka prowadzi do wniosku, że mogą one być oparte na następujących środkach: sprawozdaniach, skargach państw, badaniach na miejscu oraz petycjach

sprawozdanie jako środek kontroli przewidziane są zarówno w ramach ogólnych procedur kontrolnych funkcjonujących w ONZ i MOP, jak też w specjalnych systemach. Odnośnie do specjalnych systemów kontroli przewidzianych przez poszczególne umowy dotyczące praw człowieka to ogólnie można powiedzieć, że przewidują one, iż sprawozdania są rozpatrywane najpierw przez organ specjalnie powołany do kontroli wykonania danej konwencji, a następnie przez organ organizacji, w ramach, której dana umowa została przyjęta

skargi państw oraz badania na miejscu jeżeli jakiś państwo podaje w wątpliwość, czy inna strona wykonuje swe zobowiązania konsekwentnie, ona w niektórych systemach kontrolnych przesłać skarg do wskazanego organu bądź od razu, bądź po uprzedniej próbie załatwienia sporu w drodze rokowań dwustronnych. Skargi są przedstawiane tym samym organom, które rozpatrują sprawozdania państw

petycje odwołanie skierowane do organu międzynarodowego, w którym osoba fizyczna lub prawna zazwyczaj bezpośrednio zainteresowana, wskazuje na naruszenie odpowiedniej umowy międzynarodowej

możliwość składania petycji przez osoby fizyczne jest przewidziana fakultatywnie w Międzynarodowej Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej oraz w Protokole Opcyjnym do MPPOiP; ONZ ustanowiła specjalną procedurę 1503

organy kontroli w zasadzie dwa rodzaje organów wspólnych, polityczne oraz niezależne, o charakterze niesądowym. Organy polityczne złożone są z przedstawicieli państw. Można je podzielić na główne i pomocnicze. W systemie organizacji międzynarodowych organy główne są także podporządkowane najszerszemu organowi przedstawicielskiemu, co w praktyce oznaczać może trójstopniowość systemu kontroli

Światowa Konferencja Praw Człowieka (Wiedeń, czerwiec 1993 r.) sformułowała postulat powołania do życia instytucji Wysokiego Komisarza Praw Człowieka rezolucję przyjęto na XLVIII sesji ZO ONZ w grudniu 1993 r., a Sekretarz Generalny powołał na to stanowisko w lutym 1994 r. Ayalę Lasso z Ekwadoru, który w 1997 r. zrezygnował z pełnienia tej funkcji. Sergio Viera de Mello z Brazylii, (który zastąpił Mary Robinson z Irlandii), zginął w zamachu terrorystycznym w Bagdadzie, w 2003 r.

80.        Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

Międzynarodowa Karta Praw Człowieka. Na konferencji w San Francisco wysunięta została idea opracowania międzynarodowej karty praw człowieka. Organem, który miał określić jej formę i treść, była, stosownie do art. 68 Karty NZ, Komisja Praw Człowieka wyłoniona przez Radę Gospodarczo-Społeczną. Na swej pierwszej i drugiej sesji Komisja zastanawiała się nad formą i treścią Międzynarodowej Karty Praw. Ostatecznie w grudniu 1947 r. zdecydowano, że będzie się ona składać z trzech części:

Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka,

Paktu Praw Człowieka,

Środków dotyczących wprowadzenie w życie Paktu.

postanowienia Powszechnej Deklaracji prace nad Deklaracją prowadzone były w latach 1947-1948, została ona uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne 10 grudnia 1948 r.

powszechna Deklaracja Praw Człowieka składa się ze wstępu i 30 artykułów:

we wstępie mówi ona o motywach leżących u podstawy jej opracowania. Podkreśla, że uznanie przyrodzonej godności, równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jest podstawą wolności, sprawiedliwości i pokoju

pierwsze trzy artykuły maja ogólny charakter i poświęcone są zasadom Wolności, Równości i Braterstwu

kolejne artykuły 4-21 poświęcone są prawa obywatelskim i politycznym

artykuły 22-27 dotyczą praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych

artykuł 29 podkreśla obowiązki jednostki wobec społeczeństwa, bez którego niemożliwy jest swobodny i pełny rozwój jej osobowości

charakter prawny Powszechnej Deklaracji Powszechna Deklaracja Praw Człowieka jako rezolucja ZO ONZ nie miała formalnie wiążącego charakteru. Stała się ona punktem wyjścia wielu rezolucji Zgromadzenia Ogólnego, Rady Bezpieczeństwa, Rady Gospodarczo-Społecznej i Rady Powierniczej. Powołuje się na nią wiele konstytucji. Liczne konstytucje powtarzają jej postanowienia nawet bez wyraźnego odwoływania się do niej. Powszechna Deklaracja wpłynęła i wpływa na praktykę ustawodawczą, administracyjną i sądową wielu państw. Powszechna Deklaracja stała się obecnie obowiązującą w wyniku przekształcenia jej postanowień w zwyczaj międzynarodowy. Dzień uchwalenia Powszechnej Deklaracji został proklamowany przez Zgromadzenie Ogólne NZ jako Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka (10 grudnia)

81.        Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka

układ Paktów jest w zasadzie identyczny. Poza wstępem dzielą się na pięć części, z których pierwsza zwiera jeden tylko artykuł poświęcony prawu ludów i narodów do samostanowienia, druga obejmuje postanowienia ogólne, trzecia traktuje odpowiednio: o prawach ekonomicznych, społecznych i kulturalnych lub o prawach obywatelskich i politycznych, czwarta poświęcona jest kontroli międzynarodowej, piąta to postanowienia końcowe. Artykuł 2 obu paktów nakłada zobowiązania na strony. W pierwszym przypadku - każda ze stron zobowiązuje się przedsięwziąć odpowiednie kroki, włączając w to środki ustawodawcze, indywidualne oraz w ramach pokoju i współpracy międzynarodowej. W drugim - każda ze stron zobowiązuje się przestrzegania i zagwarantowania wszystkim jednostkom znajdującym się na jej terytorium i podlegającym jej jurysdykcji praw uznanych Paktem

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych nie nakłada bezpośrednich zobowiązań, lecz formułuje jedynie program działań i cele społeczne. Progresywność praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych nie zwalnia państw od obowiązku ich realizacji, uzależnia jedynie zakres zobowiązań poszczególnych krajów od ich możliwości materialnych. Ekonomiczne, społeczne i kulturalne prawa człowieka sformułowane w Pakcie są w porównaniu z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka znacznie bardziej rozwinięte, skonkretyzowane

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych przyznaje ochronę tradycyjnym prawom i wolnością człowieka, kierując się wyliczeniem ich w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Pierwszym prawem jest prawo do życia, które powinno być chronione przepisami prawa. Bardzo rozbudowane są postanowienia Paktu chroniące prawa człowieka w postępowaniu sądowym. Wszyscy ludzie są równi przed sądami, mają też prawo do sprawiedliwego i publicznego przesłuchania przez niezależny i bezstronny sąd w sprawach karnych i cywilnych. Każdy człowiek ma prawo do wolności myśli, sumienia, wyznania oraz do własnych poglądów. Obywatel powinien mieć prawo i możliwość, bez żadnej dyskryminacji, do uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicznymi bezpośrednio lub za pośrednictwem swobodnie wybranych przedstawicieli, do korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego w głosowaniu tajnym, w rzetelnym, okresowo przeprowadzanych powszechnych i równych wyborach

znaczenie Międzynarodowych Paktów Praw Człowieka przyoblekały wyrażone w niej idee, prawa i wolności w szatę prawną, nadając im charakter norm prawa międzynarodowego; rozwijały i konkretyzowały postanowienia Deklaracji, uznawały one prawa, które nie figurowały w Powszechnej Deklaracji; rozszerzyły znacznie zakres praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych, sformułowały również wyraźny zakaz propagandy wojennej. Ustanawiały także procedurę kontrolna nad ich implementacją, której pozbawiona jest Deklaracja

w porównaniu z Deklaracja Pakty nie zawierają jednak trzech istotnych praw człowieka: praw do własności i zakazu jej arbitralnego pozbawienia, prawa każdego do ubiegania się i otrzymania azylu w innych krajach, jak też prawa każdego do posiadania obywatelstwa i zakazie samowolnego pozbawiania go

82.        Komitet Praw Człowieka działający na podstawie Paktów z 1966 r.

Komitet Praw Człowieka - powołany na mocy artykułu 28. Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z 16 grudnia 1966 roku. Jego celem jest monitorowanie przestrzegania postanowień Paktu oraz jego dwóch Protokołów Fakultatywnych. Komitet składa się z 18 niezależnych ekspertów, o nieposzlakowanej opinii i uznanych w

świecie kompetencjach w dziedzinie praw człowieka. Osoby te wybierane są spośród kandydatów zgłoszonych przez państwa, które ratyfikowały Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych w głosowaniu tajnym. Skarga do Komitetu może być złożona jedynie po wyczerpaniu dróg prawnych w kraju skarżącego, chyba, że procedura przedłuża się. Wniosek będzie także odrzucony, jeśli sprawę rozpatruje jednocześnie inny trybunał (np Europejski Trybunał Praw Człowieka). Po precedensowej sprawie Toonen v. Australia w 1994 można też skarżyć się "actio popularis", czyli na hipotetyczne naruszenie swoich praw np. poprzez odbiegające od standardów paktów prawodawstwo krajowe. Choć Komitet przypomina w swoim działaniu trybunał to jego decyzje nie wiążą państwa-strony Pierwszego Protokołu i Paktu. Jest to głos niejako doradczy, więc

od państwa zależy dostosowanie się do decyzji. Komitet przyjmuje także wnioski (skargi) od państw-stron przeciwko krajom, które łamią prawa człowieka, jednak jest to praktyka niestosowana. Kolejną kompetencją Komitetu jest przyjmowanie i rozpatrywanie informacji przedkładanych

przez państwa-strony Paktu na temat ochrony praw człowieka na ich terytorium. Komitet zgodnie z mechanizmem zawartym w Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych uprawniony jest do przyjmowania i rozpatrywania sprawozdań dotyczących postępów jakich państwa-strony

Paktu dokonały w dziedzinie zawartych w pakcie regulacji prawno- człowieczych. Niestety większość z państw zwleka ze zdawaniem sprawozdań, część z nich nie zdało nawet pierwszego sprawozdania. Komitet poza ponaglaniem państw nie jest w stanie w tej kwestii

nic zrobić.

83.        Regionalne systemy ochrony praw człowieka

Regionalny system ochrony praw człowieka - element międzynarodowego systemu praw człowieka, uzupełnia uniwersalny system ochrony praw człowieka ONZ w zakresie praw człowieka. Celem jest zwiększenie efektywności międzynarodowej ochrony praw człowieka, gdyż państwa danego regionu łączy wspólne dziedzictwo kulturowe i historyczne, faktyczna współpraca i gotowość akceptacji wspólnych wartości i norm.

System regionalny odnosi się do poszczególnych kontynentów.

 

Afryka posiada system afrykański, który nadzoruje Komisja Praw Człowieka i Ludów składająca się z 11 członków, oraz jej organ pomocniczy Afrykański Trybunał Praw Człowieka i Ludów. Komisja Praw Człowieka i Ludów rozpatruje sprawozdania z realizacji Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów.

 

Ameryka posiada system interamerykański, który opiera się na Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka. Gwarantem przestrzegania praw obywatelskich jest również Komisja Praw Człowieka i Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka.

 

Półwysep arabski posiada system arabski oparty na religii islamskiej oraz Arabskiej Karcie Praw Człowieka, gwarantem przestrzegania praw jest także Komitet Ekspertów Praw Człowieka.

 

W Europie funkcjonuje system europejski, który jest oparty na działalności trzech instytucji:

Rady Europy, Unii Europejskiej oraz Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE dawne KBWE).

84.        Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności

Konwencja została podpisana 4 listopada 1950 r. i weszła w życie we wrześniu 1953 r. Wraz ze swoimi jedenastoma protokołami dotyczy wielu podstawowych praw obywatelskich i politycznych. We wstępie Konwencji stwierdza się, że państwa europejskie działają w tym samym duchu oraz posiadają wspólne dziedzictwo tradycji politycznych, ideałów, swobód i rządów prawa. Do praw objętych Konwencją należy prawo do życia, zakaz tortur i niewolnictwa, prawo do wolności i bezpieczeństwa jednostki, prawo do sprawiedliwego i publicznego procesu w rozsądnym terminie w niezależnym i bezstronnym sądzie ustanowionym na mocy prawa, prawo do poszanowania prywatności i życia rodzinnego, wolność przekonań, sumienia i wyznania, wolność słowa, wolność zbierania się i stowarzyszeń, prawo do małżeństwa i założenia rodziny, prawo do efektywnych środków odwoławczych przed organami krajowymi w przypadku naruszenia któregokolwiek z praw przyznanych na mocy Konwencji oraz postanowienia dotyczące niedyskryminacji w związku z korzystaniem z praw i swobód przyznanych na mocy Konwencji. Ponadto niektóre podstawowe prawa chronione na mocy Konwencji zawarto w kilku protokołach. Protokół I chroni prawo do własności, oświaty i swobodnych wyborów w tajnym głosowaniu, Protokół IV zakazuje pozbawienia wolności za długi oraz chroni między innymi prawa swobodnego przepływu osób i wyboru miejsca zamieszkania oraz prawo powrotu do ojczystego państwa. Protokół VI przewiduje zniesienie kary śmierci, Protokół VII postanawia między innymi, że cudzoziemiec przebywający nielegalnie w danym państwie może być z niego wydalony tylko w drodze wykonania decyzji podjętej zgodnie z przepisami prawa; że osoba skazana za przestępstwo ma prawo do odwołania się od wyroku; że nikt nie może być ponownie sądzony i skazany w postępowaniu karnym za przestępstwo, za które został już skazany lub ostatecznie uwolniony od zarzutów.
W interpretacji Konwencji przyjęto podejście bardziej teleologiczne i elastyczne. Trybunał podkreślił, że Konwencja jest żywym instrumentem, który powinien być interpretowany zgodnie z duchem czasu. Podejście to ma zastosowanie nie tylko do merytorycznych praw chronionych na mocy Konwencji, lecz również do postanowień, które regulują mechanizm egzekwowania jej przepisów. Ponadto Trybunał stwierdził, że postanowienia Konwencji, jako instrumentu służącego ochronie praw jednostek muszą być interpretowane i stosowane tak, aby ta ochrona była praktyczna i efektywna.

85.        Europejski Trybunał Praw Człowieka - sposób powoływania i skład

siedzibą - Strasburg

utworzone zgodnie ze zmianami jakie wprowadził 11 protokół z 11 maja 1994 r. dotyczący przekształcenia mechanizmu kontrolnego ustanowionego przez konwencję

skład 45 sędziów

sędziowie są wybierani przez zgromadzenie parlamentarne większością głosów na okres 6 lat z możliwością ponownego wyboru

trybunał zasiada w składzie komitetów (trzech sędziów), izb ( siedmiu sędziów), wielkiej izby (17 sędziów)

trybunał może przyjmować skargę każdej osoby

trybunał może rozpatrywać skargę dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych, przewidzianych prawem wewnętrznym, zgodnie z powszechnie uznanymi zasadami prawa międzynarodowego

Trybunał składa się z sędziów w liczbie równej liczbie Państw-Stron Konwencji (obecnie 451). Konwencja nie nakłada ograniczeń co do liczby sędziów tej samej narodowości. Sędziowie wybierani są przez Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy na sześcioletnią kadencję. Kadencja połowy sędziów

wybranych w pierwszych wyborach wygaśnie po trzech latach, tak aby zapewnić, że kadencja połowy sędziów będzie odnawiana co trzy lata. Sędziowie zasiadają w Trybunale we własnym imieniu i nie reprezentują Państw Stron Konwencji. W czasie sprawowania urzędu nie mogą prowadzić żadnej

działalności, która nie dawałaby się pogodzić z niezawisłością i bezstronnością oraz z wymaganiami piastowania urzędu w pełnym wymiarze czasu. Kadencja sędziów upływa z chwilą ukończenia przez nich siedemdziesięciu lat. Zgromadzenie Plenarne Trybunału wybiera Prezesa, dwóch Wiceprezesów i dwóch Przewodniczących Izb na trzyletnią kadencję.

Wielka Izba złożona jest z siedemnastu sędziów; w jej skład wchodzą z urzędu

Prezes, Wiceprezesi i Przewodniczący Izb.

86.        Warunki skargi indywidualnej do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

Punkty dokumentu wydanego przez ten Trybunał mówią:

17. Każda skarga indywidualna przydzielana jest Izbie (Sekcji), a Przewodniczący

Izby wyznacza sędziego sprawozdawcę. Po wstępnym badaniu sprawy sprawozdawca decyduje, czy skarga ma być rozpoznawana przez trzyosobowy Komitet czy też przez Izbę.

18. Komitet może jednogłośnie uznać skargę za niedopuszczalną lub skreślić ją z listy spraw zawisłych przed Trybunałem, jeżeli decyzję taką można podjąć bez dalszego badania okoliczności sprawy.

19. Skargi indywidualne, które nie zostały uznane za niedopuszczalne przez Komitety, lub, które zostały przekazane przez sprawozdawcę do rozpoznania przez Izbę, a także skargi międzypaństwowe, są rozpatrywane przez Izby. Izby decydują o dopuszczalności i o zasadności skargi, zwykle wydając w tym przedmiocie odrębne orzeczenia, lub, o ile uznają to za stosowne, wydają jedno orzeczenie, co do obu tych kwestii.

20. Izby mogą w każdym czasie zrzec się właściwości na rzecz Wielkiej Izby, jeżeli w sprawie rozpatrywanej przez Izbę pojawi się poważne zagadnienie dotyczące interpretacji Konwencji, lub jeżeli istnieje ryzyko wydania orzeczenia, które byłoby sprzeczne z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału, chyba że jedna ze stron sprzeciwi się temu w terminie jednego miesiąca od dnia, w którym została zawiadomiona o zamiarze przekazania sprawy do Wielkiej Izby.

21. W pierwszej fazie postępowanie jest zasadniczo pisemne, chyba, że Izba zdecyduje przeprowadzić rozprawę, w którym to przypadku przedmiotem rozprawy będą zwykle zarówno kwestie związane z dopuszczalnością, jak i z zasadnością skargi.

22. Orzeczenia Izb, co do dopuszczalności skargi są podejmowane większością głosów, zawierają pisemne uzasadnienie i są publiczne.

87. Etapy postępowania przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka

Skarga badana jest na początku z punktu widzenia jej dopuszczalności. Analizuje się więc, czy spełnia ona wszystkie konieczne wymogi. Jeżeli nie, to może ona zostać odrzucona - uznana za niedopuszczalną przez komitet złożony z 3 sędziów lub izbę, do której została skierowana. Jeśli decyzję podejmuje komitet, to decyzja ta dla swej ważności potrzebuje jednomyślnych głosów wszystkich trzech sędziów. Jeżeli co najmniej jeden z nich wyłamie się i nie zagłosuje za odrzuceniem petycji to kwestię jej dopuszczalności rozstrzygnie cała izba (większością głosów). Decyzja o uznaniu skargi za niedopuszczalną jest ostateczna, niezależnie od tego, czy podejmie ją komitet czy izba Trybunału. Nie można się od niej w żaden sposób odwołać - kończy ona postępowanie definitywnie.

Jedynie więc po uznaniu skargi za dopuszczalną izba może przystąpić do jej merytorycznego badania. W trakcie postępowania przed Trybunałem, izba powinna zachęcać strony do pojednania, do polubownego załatwienia sprawy. Nie chodzi tu tylko o formalny wymóg, który ma być spełniany celem przejścia do dalszych etapów procedury. Chodzi o rzeczywisty obowiązek zachęcania stron w sporze do załagodzenia go z korzyścią dla ich obu oraz w duchu poszanowania praw człowieka. Z uwagi na zapewnienie maksimum skuteczności, postępowanie w tej fazie jest poufne.

Jeśli nie osiągnięto polubownego rozwiązania sporu, to izba Trybunału będzie kontynuować badanie skargi co do jej istoty. Strony postępowania (skarżący i państwo) zostaną zobowiązane do przedstawienia w konkretnym terminie swoich memoriałów i innych dokumentów popierających ich argumentację. W tym czasie dokonuje się również sprawdzanie stanu faktycznego powołanego w skardze (w tym celu izba może przeprowadzić dochodzenie). Gdy sędziowie już zapoznają się z tak zebranymi informacjami może (nie musi) nastąpić ustna faza postępowania - rozprawa przed Trybunałem. Biorą w niej udział przedstawiciele obu stron będących w sporze. Rozprawa jest dość sformalizowana. Strony zabierają głos według porządku ustalonego przez przewodniczącego izby. W trakcie rozprawy sędziowie mogą zadawać stronom dodatkowe pytania, aby bliżej wyjaśnić interesujące ich szczegóły ze stanu faktycznego lub prawnego sprawy.

Po zakończeniu rozprawy sędziowie zbierają się na naradę. Narada sędziowska jest poufna, jej przebieg nie jest komunikowany na zewnątrz, Po dyskusjach w swym gronie, sędziowie ostatecznie przyjmują tekst orzeczenia większością głosów. Wyrok (orzeczenie) obejmuje trzy zasadnicze części: opisanie stanu faktycznego sprawy, przedstawienie argumentów prawnych uzasadniających treść trzeciej części, czyli sentencji wyroku. Egzekutorem wykonania wyroku jest Komitet Ministrów Rady Europy, Komitet może uchwalić rezolucję wzywającą państwo do postępowania zgodnego z wyrokiem Trybunału.

88. Wolności lotnicze

Wolności lotnicze. Międzynarodowa żegluga lotnicza może się odbywac tylko na podstawie zezwoleń, czyli przywilejów przyznawanych przez panstwo ob­cym samolotom we własnej przestrzeni powietrznej.

Wolności techniczne (tranzytowe.) Dwie pierwsze wołności nazywane są technicznymi lub tranzytowymi. Są to:

- wolność pierwsza - prawo przelotu bez lądowania.

wolność dragą - prawo lądowania technicznego (niehandlowego).

Prawo lądowania technicznego oznacza ze niedopuszczalne jest zabieranie lub po­zostawianie pasażerów, towarów czy poczty. Jeśli chodzi o loty nieregularne to dwie pierwsze wolnosci wynikają a art. 5 Konwencji Chicagowskiej. Natomiast odnośnie do lotów regularnych przywileje te zawiera wymieniany układ o tranzycie międzynarodowych służb powietrznych (zwany układem o dwóch wolnościach) z 7 grudnia 1944 r. Polska jest stroną układu o dwóch wolnościach. Państwa niezwiązane układem o dwóch wolnosciach przyznają sobie wolności tranzytowena zasadach dwustronnych.

Wolności handlowe. Podstawowymi wolnościami handlowymi są:

wolność trzecia - prawo przywożenia pasażerów i ładunku z państwa

przynależności statku powietrznego,

- wolność czwarta - prawo zabierania pasażerów i ładunku do państwa przynależności statku powietrznego,

wolność piąta - prawo zabierania pasażerów i ładunku do państw trzecich oraz prawo przywożenia pasażerów i ładunku z tych państw.

Wzajemne przyznanie sobie pięciu wolności lotniczych przewiduje Układ o międzynarodowym transporcie lotniczym (zmam układem o pięciu wolnościach) z 7 grudnia 1944 r. Piątą wolność układ trakowe fakultatywnie, tzn. państwo będące jego stroną może przez jednostronną deklaracje wyłączyć ją w stosunkach z pozostałymi stronami układu. Polska nie jest stroną tego układu.

89. Status prawny przestrzeni powietrznej

W art. 1 konwencji regulującej zegluge powietrzna podpisanej w paryzu 13 pazdziernika 1919 napisano, ze panstwo posiada całkowita i wylaczna suwerennosc w przestrzeni powietrznej nad swoim terytorium. Analogiczne postanowienia znajduja się w konwencji chicagowskiej z 7 grudnia 1944 która jest podstawowa umowa dotyczaca zeglugi powietrznej. Zasada suwerennosci panstwa w przestrzeni powietrznej jest nie tylko normą umowna, ale powszechnie obowiazujaca norma zwyczajowa. W konsekwencji żadne państwo nie dopuszcza do korzystania ze swojej przestrzeni powietrznej przez obce samoloty bez swej wyraźnej zgody. Zgoda na przelot obcych samolotów może wynikać z umowy albo z aktu wewnętrznego państwa i może dotyczyc wielokrotnych przelotów łub jednego konkretnego przelotu. Panstwa godzące się na przeloty obcych samolotów, może równocześnie określić ich warunki

Statek powietrzny w lode podlega prawu tego państwa, do ktorego nalezy przestrzeń powietrzna. C. Berezowski sformułował teorie nierozerwalnosci przylegania przestrzeni powietrznej do podbudowy. Przestrzeń powietrzna nad morzem pełnym, podobnie jak wody morza pełnego nie podlega więc suwerenności żadnego państwa. Tak samo jest nad strefą wylacznego rybołóstówa, strefą ekonomiczną i szelfem kontynentalnym. Natomiast przestrzen nad morskimi wodami wewnętrznymi oraz morzem terytorialnym podlega suwerennosci panstwa nadbrzeznego. Suwerennosc ta jest nieograniczona i nie ma np. prawa nieszkodliwego przelotu.

90. Status prawny statku powietrznego

Do statków powietrznych zalicza się wszelkie aparaty mogące się utrzymać w atmosferze na skutek oddziaływania powietrza. podobnie polskie prawo lotnicze określa statek powietrzny jako „urządzenie zdolne do unoszenia się w atmosferze na skutek oddziaływania po­wietrza innego niż oddziaływanie powietrza obitego od podłoza”. Wyróżnia się statki cywilne i państwowe. W polsce panstwowym statkiem powietrznym jest:

statek powietrzny używany przez siły zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej (wojskowy statek powietrzny), statek powietrzny używany przez jednostki organizacyjne Straży Granicznej, Policji, Państwowej Straży Pożarnej i służby celnej (statek powielmy lotnictwa służb porządku publicznego)

Specjalnym rodzajem statków powietrznych są statki bez pilota. Według art. 8 Konwencji Chicagowskiej statki takie mogą przelatywać nad terytorium obcego państwa tylko za jego specjalnym upoważnieniem. Przepis ten na na celu bezpieczeństwo żeglugi i interes państwa terytorialnego.

Każdy statek powietrz­ny musi posiadać ok redloną przynależność państwowa której nabywa pizoi wpisa­nie do rejestru statków powietrznych, prowadzonego przez władze państwowe zgodnie z prawem wewnętrznym. W polsce rejestr cywilnych statków powietrznych prowadzi Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego. Wpisanie, zmiana i odmowa nastepuje w drodze decyzji administracyjnej. Statek może mieć tylko 1 przynależność.

Sytuacja prawna statków powietrznych na obszarach niepodlegających suwerenności żadnego państwa nie budzi wątpliwości - znajdują się one pod wyłączną władzą państwa rejestracji. Z zasady zwierzchnictwa nad przestrzenią powietrzną wynika, że w braku odmiennych zobo­wiązań międzynarodowych każde państwo może wykonywać jurysdykcję nad ob­cymi statkami znajdującymi się w jego przestrzeni powietrznej. W pewnych przypadkach może istnieć podwójna jurysdykcja - państwa terytorialnego i państwa rejestracji statku powietrznego.

wykonywanie tej jurysdykcji jest konieczne w celu doprowadzenia do po­szanowania każdego zobowiązania tego państwa, wynikającego z wielostronnej umowy międzynarodowej.

91. Status prawny przestrzeni kosmicznej

istnieje zwyczajowa norma prawna wolności badania i wykorzystania przestrzeni pozaatmosferycznej. ONZ powołała w 1959 roku Komitet ds. Pokojowego wykorzystania przestrzeni kosmicznej. W 1963Zgromadzenie Ogólne przyjęło Deklaracje zasad prawnych rządzących działalnością panstw w zakresie badania i korzystania z przestrzeni kosmicznej. W 1966 zaleciła państwom przyjecie traktatu regulującego te zagadnienia. Na podstawie rezolucji ZO 21 stycznia 1967 podpisany został równoczesnie w Moskwie, Londynie i Waszyngtonie Układ o zasadach działalności panstw w zakresie badan i uzytkowania przestrzeni kosmicznej, łącznie z księżycem i innymi cialami niebieskimi. Przestrzen ta, łącznie z Ksiezycem i innymi cialami niebieskimi nie podlega zawłaszczeniu przez panstwa. Panstwa ponoszą miedzynarodową opdowiedzialnosc za swoją działalność w przestrzeni kosmicznej oraz zachowują jurysdykcję i władzę nad obiektami wysyłanymi w przestrzen kosmiczną.

Układ moskiewski o zakazie prób broni nuklearnej w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej, pod wodą z 1967 roku. Ksiazyc i inne ciala niebieskie uzytkowane będą przez wszystkie panstwa wyłącznie w celach pokojowych. Zakazane jest zakladanie wojskowych baz i fortyfikacji na cialach niebieskich, dokonywanie na nich prob z jakimikolwiek typami broni oraz przeprowadzanie manewrów wojskowych. Zasady te zostaly potwierdzone w Układzie z 18 grudnia 1979 w sprawie działalności panstw na księżycu i innych ciałach niebieskich.

W związku z rozwojem technologii kosmicznej, pojawiła się potrzeba określenia zasięgu suwerenności w przestrzeni kosmicznej, jednak żadna z dotychczasowych konwencji nie miała do niej zastosowania.

Decydujące okazało się stanowisko społeczności międzynarodowej - państwa nie miały nic przeciwko by nad nimi krążyły satelity i statki załogowe. 13 grudnia 1963r. Zgromadzenie Ogólne ONZ na XVIII sesji przyjęło deklarację zasad prawnych regulujących działalność państw w badaniu i wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej.

27 stycznia 1968r. podpisano układ w 3 stolicach: Waszyngtonie, Moskwie i Londynie, o zasadach działalności państw w badaniu i wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej. Stwierdza on, że przestrzeń kosmiczna jest otwarta dla badania i wykorzystania przez wszystkie państwa, na zasadzie wolności. Zasada wykorzystywania w celach pokojowych oraz działanie dla dobra i w interesie wszystkich państw - całej ludzkości.

Układ z 1963r. zakazywał prób z bronią nuklearną w przestrzeni kosmicznej. Układ z 1967r. zakazał umieszczania na orbicie okołoziemskiej obiektów zawierających broń masowej zagłady, niedozwolone jest budowanie jakichkolwiek instalacji wojskowych w przestrzeni kosmicznej. Państwa muszą się konsultować, informować o swoich zamierzeniach, oraz umożliwiać sobie obserwowanie lotu obiektów kosmicznych. Mają także informować Sekretarza Generalnego ONZ, opinię publiczną, oraz międzynarodową wspólnotę naukową.

Granica zewnętrzna nie może być ostatecznie ustalona, jeśli przyjmiemy, że Wszechświat jest nieskończony, w praktyce jest ruchoma i wyznaczana aktualnym poziomem naukowych i technicznych możliwości człowieka.

Granica wewnętrzna ma istotne znaczenie, gdyż wskazuje równocześnie, dokąd sięga suwerenność państwa. Istniej wiele propozycji, co do wysokości, na której kończy się suwerenność państw, a zaczyna przestrzeń kosmiczna, najczęściej mówi się o 80-100km i obecnie mogłaby być w tym przedziale ustalona.

92. Odpowiedzialność państwa za szkody wywołane działalnością w przestrzeni kosmicznej uregulowana w Konwencji o miedzynarodowej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne z 29 III 1972. zasada odpowidzialnosci bezwzględnej za szkody wyrządzone na powierzchni ziemi lub statkowi powietrznemu podczas lotu.

Konwencja o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody kosmiczne, z 29 marca 1972r.

Zawiera zasadę o odpowiedzialności absolutnej i rozwija ogólne postanowienia o odpowiedzialności znajdujące się w układzie z 1967r. Zasada odpowiedzialności absolutnej - państwo wysyłające obiekt ponosi absolutną odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na powierzchni ziemi lub statkowi powietrznemu. (utratę życia, mienia; uszkodzenie ciała, mienia itp.).

Przedstawienie roszczeń. Państwo, które poniesie szkodę lub, którego osoby fizyczne lub prawne poniosą szkodę, może przedstawić roszczenie o odszkodowanie w ciągu roku od powstania szkody.

93. Status prawny astronauty

np. umowa o ratowaniu kosmonautów, powrocie kosmonautów i zwrocie obiektów wpuszczonych w przestrzen kosmiczna z 22 4 1968. przewiduje ona m.in. obowiązek udzielania w każdym przypadku pomocy kosmonautom, szybkiego przekazania załogi statkow kosmicznych przedstawicielom władzy „wpuszczającej” oraz zwrot obiektow wystrzelonych w przestrzen kosmiczna lub ich czesci.

96.        Ustanowienie przedstawicielstwa dyplomatycznego 

Art. 2 konwencji wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych:

Ustanowienie stosunków dyplomatycznych pomiędzy państwami oraz wysyłanie stałych misji dyplomatycznych następuje za wzajemną zgodą.

Czynne i bierne prawo legacji:

Prawo wysyłania przedstawicieli dyplomatycznych jest nazywane czynnym prawem legacji, natomiast prawo przyjmowania ich- biernym prawem legacji.

Wszystkie państwa posiadają czynne i bierne prawo legacji.

Oprócz państw, zgodnie z tradycja, z czynnego i biernego prawa legacji korzysta też Stolica Apostolska (Watykan), co znalazło potwierdzenie w KWSD

Ustanowienie stosunków dyplomatycznych:

Prawo legacji nie implikuje konieczności ustanowienia stosunków dyplomatycznych, gdyż nawiązanie i utrzymanie tych stosunków zależy od zgody zainteresowanych państw. Należy tez podkreślić, ze uznanie państwa nie pociąga za sobą konieczności równoczesnego nawiązania z nim stosunków dyplomatycznych, jak również utrzymanie stosunków dyplomatycznych nie oznacza uznania państwa.

Państwa, jeśli nie łącza ich żadne więzi i interesy mogą nie odczuwać potrzeby ustanowienia stosunków dyplomatycznych utrzymywania stałych misji.

Zerwanie tych stosunków może być reakcja na postępowanie oceniane jako poważne naruszenie praw, interesów lub godności państwa albo w sytuacji, kiedy państwo przyjmujące nie zapewnia misji warunków normalnego wykonywania funkcji, a w szczególności nie zapewnia jej szczególnego bezpieczeństwa. O ile nawiązanie tych stosunkowi wymaga zgody 2 państw, o tyle ich zerwanie może nastąpić w wyniku aktu jednostronnego. Zerwanie tych stosunków może być tez stosowane jako sankcja wobec pastwa naruszającego pokój lub dopuszczającego się aktu agresji. Decyduje o tym Rada Bezpieczeństwa na podstawie art. 41 KNZ.

nawiązanie stosunków dyplomatycznych:

porozumienie o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych

znalezienie odpowiedniego kandydata na szefa misji (spełniającego warunki państwa wysyłającego i zaakceptowanego przez państwo przyjmujące)

agrément - zgoda państwa przyjmującego na proponowaną osobę; odmowa nie musi być uzasadniona, nie jest czymś wyjątkowym w stosunkach dyplomatycznych listy uwierzytelniające - po uzyskaniu agrément szef państwa wysyłającego (ambasador lub poseł) i minister spraw zagranicznych (w odniesieniu do charges d'affaires) wystawiają listy uwierzytelniające i wprowadzające, które są składane głowie państwa przyjmującego lub ministrowi spraw zagranicznych (przyjęcie ich jest warunkiem niezbędnym) po wręczeniu listów uwierzytelniających ambasador jest przyjmowany przez głowę państwa na audiencji prywatnej, w której uczestniczy z reguły minister spraw zagranicznych

akredytacja w kilku krajach - szef misji dyplomatycznej może mieć za zgodą państw przyjmujących akredytację w więcej niż w jednym państwie np. ambasador RP w RPA jest równocześnie akredytowany w Lesotho, Namibii, Mozambiku i Skazi misja dyplomatyczna w państwie, w którym szef misji nie ma stałej siedziby, może być kierowana przez chargé d'affaires ad interim członkowie personelu dyplomatycznego powinni mieć w zasadzie obywatelstwo państwa wysyłającego

97.        Zasady dotyczące pierwszeństwa w odniesieniu do misji dyplomatycznych. Pierwszeństwo:

Osiągnięciem Regulaminu Wiedeńskiego było oderwanie sprawy pierwszeństwa szefów misji w ramach poszczególnych klas od rangi i znaczenia państw.

Przyjęto, ze w ramach tej samej klasy pierwszeństwo ustala się wg starszeństwa w pełnieniu misji, tzn. daty urzędowego zawiadomienia o przybyciu do państwa przyjmującego. Zasadę tę utrzymała z niewielka modyfikacja KW. Wg jej art. 16 ust. 1 szefowie misji korzystają z pierwszeństwa w obrębie swej klasy zgodnie z kolejnością dat i godzin objęcia funkcji.

Za objecie funkcji zgodnie z art.. 13 ust. 1 może być uważane złożenie listów uwierzytelniających lub notyfikacja o przybyciu i złożenie kopii listów uwierzytelniających ministerstwie spraw zagranicznych.

98.        Dziekan korpusu dyplomatycznego

(Doyen) - z reguły najstarszy przedstawiciel dyplomatyczny, a więc ambasador najdłużej przebywający w danym kraju; w niektórych państwach funkcję tą pełni nuncjusz Stolicy Apostolskiej. Obowiązki protokolarne i reprezentacyjne. Dziekan (dziekanka w stosunku do pań) pomaga nowo przybyłym dyplomatom, informuje o miejscowych zwyczajach, o kolejności składania wizyt itp., w imieniu korpusu składa życzenia, wygłasza toasty lub przemówienia z okazji świąt państwowych

Węższe i szersze znaczenie korpusu dyplomatycznego - korpus to: wszyscy szefowie placówek dyplomatycznych akredytowanych w danej stolicy (węższe znaczenie); wszystkie osoby zaliczane do personelu dyplomatycznego i korzystający z przywilejów dyplomatycznych, którzy są wpisani na specjalną listę prowadzona przez protokół dyplomatyczny miejscowego MSZ (szersze znaczenie)

Istotą korpusu dyplomatycznego jest fakt, że nie jest to żadna organizacja i nie ma osobowości prawnej, pełni rolę niemal wyłącznie ceremonialną. Stosunki z korpusem utrzymuje MSZ poprzez departament protokołu dyplomatycznego

99.        Personel misji dyplomatycznej

Personel misji dyplomatycznej dzieli się na:

personel dyplomatyczny (grono korzystające z przywilejów i immunitetów; radcowie, sekretarze(3), attaches zwykli, będący najniższymi rangą dyplomatami oraz specjalni - wojskowi, morscy czy lotniczy, utrzymujący stosunki z odpowiednimi ministerstwami państwa pobytu i mający specjalne pozycje funkcjonalne i protokolarne w misji)

personel administracyjny i techniczny (kierownik i pracownicy kancelarii, maszynistki, lekarze, tłumacze, szyfranci)

służba misji (personel obsługi - kierowcy, dozorcy, sprzątaczki zatrudnieni przez państwo wysyłające)

prywatna służba (domowa służba członków misji, niezatrudnieni przez państwo)

 Art. 8 KWSD

1. Członkowie personelu dyplomatycznego misji będą mieć w zasadzie obywatelstwo państwa wysyłającego.

2. Członkowie personelu dyplomatycznego misji mogą być mianowani spośród osób posiadających obywatelstwo państwa przyjmującego jedynie za zgodą tego państwa, które może ją cofnąć w każdym czasie.

100.    Mianowanie szefa misji dyplomatycznej (w tym rozpoczęcie i zakończenie misji przez szefa)

szefowie misji dyplomatycznej mogą należeć do jednej z trzech klas (art. 14 KWSD):

ambasadorów i nuncjuszów (przedstawiciel Stolicy Apostolskiej) - akredytowani przy głowie państwa

posłów nadzwyczajnych i ministrów pełnomocnych oraz internuncjuszów - akredytowani przy głowie państwa

chargés d'affaires (en pied) - akredytowani przy ministrze spraw zagranicznych

chargés d'affaires ad interim - pracownicy dyplomatyczni misji kierujący nią w czasie okresowej nieobecności czy choroby szefa

minister-rezydent - między posłami a chargés d'affaires; byli ustanawiani rzadko, i to przede wszystkim w protektoratach i państwach zależnych; klasa ta przestała mieć jakiekolwiek znaczenie w praktyce

precedencja - pierwszeństwo między szefami placówek; regulamin wiedeński ustalił, iż w każdej klasie funkcjonariusze dyplomatyczni zajmują miedzy sobą miejsce według daty urzędowej notyfikacji ich przybycia

państwo może ustalać tę kolejność albo od momentu złożenia listów uwierzytelniających, albo od momentu zawiadomienia o przybyciu i przedstawieniu MSZ kopii listów uwierzytelniających, jednakże praktyka ta musi być jednolita i stosowana bez dyskryminacji

Gdy państwa nawiążą (ustanowią) stosunki dyplomatyczne, kolejnym etapem jest mianowanie szefa misji dyplomatycznej (z reguły w randze ambasadora). Prawo dyplomatyczne wymaga uzyskania uprzedniej zgody, tzw. agrément, na mianowanie określonej osoby szefem misji. Prośbę o udzielenie agrément kieruje się w drodze dyplomatycznej. Państwo zapytane może odmówić udzielenia zgody i nie ma obowiązku uzasadnianie swej decyzji. Zaakceptowany kandydat, po mianowaniu na szefa misji zgodnie z procedurą własnego kraju, przybywa do kraju przyjmującego wyposażony w listy uwierzytelniające (w przypadku chargé d'affaires będą to listy wprowadzające). Oficjalnym początkiem pełnienia jego funkcji jako szefa misji jest moment akredytacji, czyli złożenia swoich listów uwierzytelniających (wprowadzających).

zakończenie misji na skutek notyfikacji - notyfikacja przez państwo wysyłające państwu przyjmującemu o zakończeniu misji i odwrotnie (art. 43 Konwencji wiedeńskiej); na skutek notyfikacji państwu wysyłającemu przez państwo przyjmujące, że odmawia uznania przedstawiciela dyplomatycznego za członka misji

uznanie za persona non grata - po uznaniu przez państwo przyjmujące przedstawiciela dyplomatycznego za persona non grata, państwo wysyłające powinno odwołać taka osobę

zakończenie misji dyplomatycznej na skutek wypadków losowych - np. śmierć szefa placówki (placówką kieruje charges d'affaires ad interium do czasu nominacji nowego szefa), zmiana stanowiska głowy państwa, przy której przedstawiciel dyplom. jest akredytowany (potwierdzenie listów akredytacyjnych)

dymisja (zgubienie szyfru , doznanie ciężkiej obrazy i brak zadośćuczynienia)

zerwanie stosunków dyplomatycznych - ogłoszenie stanu wojny, rewolucja w państwie wysyłającym lub przyjmującym lub w przypadku utraty podmiotowości przez któreś z państw

zakończenie misji dyplomatycznej w skutek podniesienia rangi misji, czyli zmiany poselstwa w ambasadę

101.    Immunitet dyplomatyczny

Pojęcie przywilejów i immunitetów

wyłączenia, ulgi, prawa i szczególna ochrona, z jakiej korzystają przedstawiciele dyplomatyczni poza granicami swego kraju

umowy międzynarodowe traktujące o przywilejach i immunitetach: Karta NZ, Konwencja o przywilejach i immunitetach Narodów Zjednoczonych z 1946 r., konwencja o przywilejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowanych 1947 r., Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych

Podstawa przywilejów i immunitetów dyplomatycznych

teoria eksterytorialności - Grocjusz założenie, że misja dyplomatyczna powinna być traktowana tak, jak gdyby ambasada czy poselstwo, znajdujące się poza krajem pobytu, było cząstką państwa wysyłającego; teoria ta jest odrzucana w nauce jako sprzeczna z rzeczywistością

teoria reprezentacji - pochodzi z czasów absolutyzmu; założenie, że skoro przedstawiciel dyplomatyczny jest osobistym reprezentantem - alter ego monarchy-suwerena, który nie podlega żadnej władzy, to i on powinien być traktowany tak samo i mieć takie same przywileje i immunitety. Przedstawiciel dyplomatyczny reprezentuje naród i państwo, a skoro wszystkie państwa są sobie równe to organy jednego państwa nie powinny podlegać organom drugiego

uzasadnia jednak tylko przywileje organów wewnętrznych i zewnętrznych występujących w stosunkach międzynarodowych, nie uzasadnia natomiast przywilejów innych osób, które nie mają w pełni przedstawicielskiego charakteru

teoria funkcjonalna - założenie, że warunkiem wykonania przez personel misji powierzonych mu zadań jest korzystanie z określonych przywilejów i immunitetów; różnym funkcjom, wykonywanym przez różne kategorie personelu misji, przysługują różne przywileje i immunitety

zawężające interpretowanie przywilejów

we współczesnym prawie międzynarodowym przywileje i immunitety oparte są częściowo na teorii funkcjonalnej, a częściowo na teorii reprezentacji

przywileje i immunitety można podzielić na rzeczowe (przysługujące placówce dyplomatycznej) oraz osobowe (poszczególne kategorie pracowników misji)

Przywileje i immunitety misji

nietykalność - oznacza, że bez zgody szefa misji funkcjonariusze państwa przyjmującego nie mają prawa wstępu na teren misji (aspekt negatywny); obowiązek podjęcia wszystkich stosownych środków w celu ochrony pomieszczeń misji przed jakimkolwiek natręctwem, szkodą oraz zakłóceniem spokoju i naruszeniem jej powagi (aspekt pozytywny)

nietykalność obejmuje środki transportu misji, które są wyłączone spod rewizji, rekwizycji, zajęcia itp., a także archiwa i dokumenty misji

azyl dyplomatyczny - nie objęty PM, uregulowany na konferencjach w Hawanie i Montevideo; azyl umożliwia obywatelowi schronienie na jego własnym terytorium w misji dyplomatycznej innego państwa azyl może być udzielony tylko zbiegowi politycznemu, w przypadkach nagłych, na określony czas, przy czym państwo, na terytorium którego udzielono zbiegowi politycznemu schronienia, może zażądać opuszczenia przez niego swego terytorium pod warunkiem zagwarantowania mu bezpieczeństwa

prawo porozumiewania - porozumienie się z innymi placówkami i konsulatami państwa wysyłającego niezależnie od tego, gdzie się one znajdują, za pomocą wszelkich odpowiednich środków (kodem czy szyfrem), włączając w to kurierów dyplomatycznych, którzy korzystają z nietykalności. Korespondencja urzędowa dotycząca przedstawicielstwa i jego działalności jest nietykalna. Zwolnienie z opłat, podatków itp. placówki dyplomatycznej pobieranych w związku z wykonywaniem funkcji oficjalnych

Przywileje i immunitety osobowe

nietykalność przedstawiciela dyplomatycznego - zakaz stosowania jakichkolwiek środków przymusu: zatrzymania czy aresztowania, nakłada obowiązek traktowania go z należytym szacunkiem oraz obowiązek przedsięwzięcia wszelkich kroków dla ochrony i zapobieżenia jakiemukolwiek zamachowi na jego osobę, wolność lub godność (rezydencja, akta, korespondencja, mienie)

immunitet jurysdykcyjny - przedstawiciel dyplomatyczny wyłączony jest spod jurysdykcji karnej państwa przyjmującego oraz spod jurysdykcji cywilnej i administracyjnej (trzy wyjątki);

a.) powództwa z zakresu prawa rzeczowego dotyczące prywatnej własności położonej na terytorium państwa przyjmującego nieruchomości, b.) spraw dotyczących dziedziczenia, w której przedstawiciel dyplomatyczny występuje jako wykonawca, administrator, spadkobierca lub zapisobierca w charakterze osoby prywatnej, a nie w interesie państwa wysyłającego, c.) roszczeń z tytułu działalności zawodowej czy handlowej, wykonywanej przez przedstawiciela dyplomatycznego poza jego czynnościami urzędowymi

nie ma on obowiązku składania zeznań w charakterze świadka

immunitet jurysdykcyjny może zostać uchylony przez państwo wysyłające; immunitet sądowy nie zwalnia od odpowiedzialności przed sadami państwa wysyłającego

zwolnienie z opłat i podatków - przedstawiciel dyplomatyczny nie podlega przepisom o ubezpieczeniach społecznych, jest zwolniony z wszelkich opłat i podatków osobistych czy rzeczowych, państwowych, regionalnych czy komunalnych; z wyjątkiem VAT; bagaż dyplomaty jest zwolniony z kontroli

kategorie osób korzystających z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych - poza szefem misji i personelem dyplomatycznym z przywilejów i immunitetów korzystają członkowie ich rodzin, pozostający z nimi we wspólnocie domowej

członkowie personelu administracyjnego i kancelaryjnego - immunitet od jurysdykcji cywilnej i administracyjnej obejmuje tylko czynności o charakterze oficjalnym

początek i koniec przywilejów i immunitetów - od chwili wjazdu na terytorium państwa przyjmującego, bądź od chwili notyfikacji jej nominacji MSZ do momentu opuszczenia kraju. W przypadku wojny bądź zerwania stosunków dyplomatycznych między państwami, państwo przyjmujące ma obowiązek szanowania i ochrony pomieszczeń misji i jej mienia

przejazd przez państwo trzecie - korzystanie z uprzywilejowanego traktowania w czasie przejazdu lub przebywania na terytorium państwa trzeciego pod warunkiem, że znajduje się w drodze do kraju przyjmującego lub w drodze powrotnej (in transitu)

102.    Funkcje ambasadora

Ambasador - szef misji dyplomatycznej pierwszej klasy, reprezentujący państwo wysyłające wobec władz innego państwa lub organizacji międzynarodowej.

W dyplomacji watykańskiej odpowiednikiem ambasadora jest nuncjusz.

W stosunkach dyplomatycznych między krajami Wspólnoty Narodów funkcję ambasadorów pełnią wysocy komisarze.

Istnieje również tytuł ambasadora ad personam (ambasador tytularny). Tytuł taki otrzymują z reguły osoby bardzo zasłużone dla służby dyplomatycznej swojego kraju i mogą go używać niezależnie od tego, czy w danej chwili pełnią funkcję ambasadora, jako szefa misji dyplomatycznej.

Podczas nieobecności ambasadora lub niemożności tymczasowego pełnienia obowiązków zastępuje go osoba określana mianem chargé d'affaires ad interim (a.i.).

Zwyczajowo do ambasadora zwraca się: Wasza Ekscelencjo.

Artykuł 3 

1. Funkcje misji dyplomatycznej obejmują między innymi:

a) reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym;

b) ochronę w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego i jego obywateli, w granicach ustalonych przez prawo międzynarodowe;

c) prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego;

d) zaznajamianie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami panującymi w państwie przyjmującym i z rozwojem zachodzących w nim wydarzeń oraz zdawanie z tego sprawy rządowi państwa wysyłającego;

e)  popieranie przyjaznych stosunków pomiędzy państwem wysyłającym a państwem przyjmującym oraz rozwijanie pomiędzy nimi stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych.

2. Żadne z postanowień niniejszej Konwencji nie może być interpretowane jako uniemożliwiające pełnienie funkcji konsularnych przez misję dyplomatyczną.

Funkcje ambasadora

W Polsce na podstawie ustawy o służbie zagranicznej z 2001 roku ambasador jako szef misji dyplomatycznej pełni następujące funkcje:

1) reprezentuje RP

2) chroni interesy Polski i jej obywateli zgodnie z prawem międzynarodowym i zgodnie z prawem

państwa przyjmującego

3) uczestniczy w czynnościach przedstawicieli organów władzy publicznej w zakresie prowadzonych

przez nich negocjacji i podejmowanych działań, zapewnia współdziałanie tych przedstawicieli, dba

o zgodność ich czynności z założeniami polskiej polityki zagranicznej, a także udziela im pomocy

i współdziała z nimi w zakresie ich zadań w stosunkach państwem przyjmującym

4) działa na rzecz promocji Polski, a zwłaszcza polskiej kultury, nauki i gospodarki

5) udziela pomocy i współdziała w zakresie niezbędnym do wykonywania zadań przez członków służby

zagranicznej oraz innych osób delegowanych do załatwienia określonych spraw w państwie

przyjmującym,

6) nadzoruje działalność wszystkich placówek zagranicznych w państwie przyjmującym,

7) prowadzi rokowania z państwem przyjmującym,

8) popiera przyjazne stosunki między Rzeczpospolitą Polską a państwem przyjmującym,

9) zaznajamia się z warunkami, wydarzeniami i działalnością prowadzoną przez państwo przyjmujące

i przekazuje właściwym organom władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej informacje na ten temat.

103.    Ochrona pomieszczeń misji dyplomatycznej

Art. 22 KWSD 

1. Pomieszczenia misji są nietykalne. Funkcjonariusze państwa przyjmującego nie mogą do nich

wkraczać, chyba że uzyskają na to zgodę szefa misji.

2. Państwo przyjmujące ma szczególny obowiązek przedsięwzięcia wszelkich stosownych kroków dla

ochrony pomieszczeń misji przed jakimkolwiek wtargnięciem lub szkodą oraz zapobieżenia

jakiemukolwiek zakłóceniu spokoju misji lub uchybieniu jej godności.

3. Pomieszczenia misji, ich urządzenia i inne przedmioty, które się w nich znajdują, oraz środki transportu

misji nie podlegają rewizji, rekwizycji, zajęciu lub egzekucji.

 

Art. 41 paragraf 3 KWSD

3. Pomieszczeń misji nie wolno użytkować w jakikolwiek sposób niezgodny z funkcjami misji określonymi bądź w niniejszej Konwencji, bądź w innych normach powszechnego prawa międzynarodowego lub w specjalnych umowach obowiązujących między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym.

 

104.    Ustanowienie i utrzymywanie stosunków konsularnych

ustanowienie stosunków konsularnych - na podstawie wzajemnego porozumienia; zgoda na ustanowienie stosunków dyplomatycznych z reguły oznacza również zgodę na nawiązanie stosunków konsularnych; zerwanie stosunków dyplomatycznych nie pociąga za sobą zerwania stosunków konsularnych

wykonywanie funkcji konsularnych przez misje dyplomatyczne - specjalne wydziały konsularne, Polska posiada 37 wydziałów konsularnych w ambasadach RP. Nie jest wymagana zgoda państwa przyjmującego, lecz jedynie notyfikacja osób, które wykonują funkcje konsularne przy ambasadach (osoby te korzystają z szerszych przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, a nie konsularnych)

ustanowienie placówek konsularnych - zgoda na nawiązanie stosunków konsularnych pozwala państwu wysyłającemu na ustalenie siedziby urzędu konsularnego, jego klasy i okręgu konsularnego (ustalenie kilku placówek konsularnych działających w określonych częściach terytorium państwa przyjmującego); propozycje państwa wysyłającego podlegają aprobacie państwa przyjmującego

listy komisyjne (patenty) - propozycja co do osoby szefa placówki konsularnej; szefowie placówek konsularnych otrzymują tzw. listy komisyjne wystawione przez głowę państwa, premiera czy ministra SZ (zależnie od przepisów prawa wewnętrznego); wymieniają one nazwisko szefa, jego klasę, okręg konsularny i siedzibę placówki. Patent przekazywany jest rządowi państwa przyjmującego (droga dyplomatyczna). Za zgodną rządu państwa przyjmującego list komisyjny może być zastępowany notyfikacją. Państwo przyjmujące udziela zgody - udziela exequatur (dopuszczenie szefa placówki do pełnienia swoich funkcji). Nie ma obowiązku udzielania wyjaśnień w przypadku odmowy exequatur

zakończenie funkcji konsularnych - zawiadomienie przez państwo wysyłające państwa przyjmującego o zakończeniu czynności przez funkcjonariusza konsularnego, cofniecie exequatur, notyfikacja przez państwo przyjmujące państwu wysyłającemu, że przestało uważać daną osobę za członka personelu konsularnego

również zdarzenia losowe, zerwanie stosunków konsularnych, wybuch wojny, zmiany w podmiotowości czy rewolucja

105.    Klasy urzędów konsularnych (krótka charakterystyka)

klasy szefów: konsul generalny, konsul, wicekonsul, agent konsularny

od konsulów, wicekonsulów i agentów konsularnych, będących szefami placówek konsularnych i działających na podstawie listów komisyjnych, należy odróżnić funkcjonariuszy konsularnych mających zgodnie z wewnętrzną pragmatyką rangę konsula, wicekonsula czy agenta konsularnego, którzy działają w składzie placówki jako pomocnicy szefa

w polskiej służbie wyróżnia się stopień służbowy konsul generalny - minister pełnomocny, odpowiadający w służbie dyplomatycznej radcy - ministrowi pełnomocnemu

korpus konsularny - szefowie placówek konsularnych w danym mieście państwa przyjmującego (węższe znaczenie); wszyscy funkcjonariusze konsularni (szersze znaczenie); na czele stoi najstarszy klasą szef placówki, zwykle konsul generalny, który najwcześniej otrzymał exequatur; znaczenie podobne do korpusu dyplomatycznego

konsul zawodowy - urzędnik państwa wysyłającego, mianowany spośród jego obywateli (publiczny charakter do państwa wysyłającego), otrzymuje stałe wynagrodzenie i nie może oddawać się innemu zajęciu zarobkowemu

konsul honorowy - powoływany na podstawie umowy przez państwo wysyłające spośród mieszkańców (obywateli) państwa przyjmującego (prywatnoprawny stosunek do państwa wysyłającego), nie otrzymuje stałego uposażenia, prawo rekompensaty poniesionych wydatków

przywileje i immunitety konsula honorowego - zwolniony od wszelkich podatków i opłat od sum otrzymywanych od państwa wysyłającego z tytułu wykonywanej funkcji; może być aresztowany i uwięziony; nietykalność dokumentów i archiwów konsula honorowego

Mianowanie i dopuszczanie kierowników urzędów konsularnych. (KWoSK)

 

1. Kierownicy urzędów konsularnych są mianowani przez państwo wysyłające i dopuszczani do wykonywania swych funkcji przez państwo przyjmujące.

2. Z zastrzeżeniem postanowień niniejszej konwencji, sposób mianowania i dopuszczania kierownika urzędu konsularnego regulowany jest odpowiednio przez ustawy i inne przepisy oraz zwyczaje zarówno państwa wysyłającego, jak i państwa przyjmującego.

Exequatur. 

1. Kierownik urzędu konsularnego zostaje dopuszczony do wykonywania swych funkcji na mocy upoważnienia państwa przyjmującego, zwanego "exequatur", bez względu na formę tego upoważnienia.

2. Państwo, które odmawia udzielenia exequatur, nie jest obowiązane do podania państwu wysyłającemu przyczyn odmowy.

3. Z zastrzeżeniem postanowień artykułów 13 i 15 kierownik urzędu konsularnego nie może przystąpić do wykonywania swych funkcji przed uzyskaniem exequatur.

 Mianowanie członków personelu konsularnego. 

1. Z zastrzeżeniem postanowień artykułów 20, 22 i 23 państwo wysyłające może mianować członków personelu konsularnego według swego uznania.

2. Państwo wysyłające notyfikuje państwu przyjmującemu imiona, nazwiska, kategorię i klasę wszystkich urzędników konsularnych poza kierownikiem urzędu konsularnego odpowiednio wcześnie, aby państwo przyjmujące mogło, jeżeli sobie tego życzy, skorzystać z uprawnień przewidzianych w ustępie 3 artykułu 23.

3. Państwo wysyłające może, jeżeli tego wymagają jego ustawy i inne przepisy, zwrócić się do państwa przyjmującego o udzielenie exequatur urzędnikowi konsularnemu, który nie jest kierownikiem urzędu konsularnego.

4. Państwo przyjmujące może, jeżeli tego wymagają jego ustawy i inne przepisy, udzielić exequatur urzędnikowi konsularnemu, który nie jest kierownikiem urzędu konsularnego.

 Liczebność personelu konsularnego.

 

W braku wyraźnego porozumienia, co do liczebności personelu konsularnego państwo przyjmujące może żądać, aby liczebność personelu była utrzymana w granicach uznanych przez nie za rozsądne i normalne, z uwzględnieniem okoliczności i warunków istniejących w okręgu konsularnym oraz potrzeb danego urzędu konsularnego.

106.    Funkcje konsularne

K. Libera właściwość rzeczowa konsula obejmuje: kompetencje o charakterze ogólnym, opiekę nad obywatelami państwa wysyłającego, kompetencje w sferze obrotu gospodarczego, żeglugi morskiej i powietrznej oraz kompetencje o charakterze prawnym i administracyjnym

art. 5 Konwencji wiedeńskiej:

ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli,

popieranie rozwoju stosunków handlowych, gospodarczych, kulturalnych i naukowych między państwem wysyłającym i przyjmującym,

zapoznawanie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami i rozwojem życia handlowego, gospodarczego, kulturalnego i naukowego oraz składanie sprawozdań swemu rządowi,

wystawianie paszportów i wiz,

udzielanie pomocy własnym obywatelom,

pełnienie czynności notariusza i urzędnika stanu cywilnego pod warunkiem zgodności z przepisami miejscowymi,

ochrona interesów spadkowych własnych obywateli, ochrona interesów nieletnich osób i osób pozbawionych pełnej zdolności do czynności prawnych,

reprezentowanie współobywateli przed sądem oraz innymi władzami państwa przyjmującego,

wykonywanie nadzoru i kontroli nad statkami i samolotami,

udzielanie pomocy statkom i samolotom

w punkcie m konwencja stwierdza, że konsulowie mogą wykonywać wszelkie czynności, jakie zostały im powierzone przez państwo wysyłające, a które nie są zakazane przez ustawodawstwo państwa przyjmującego, nie spotykają się z jego sprzeciwem lub są przewidziane w umowach międzynarodowych obowiązujących państwo wysyłające i przyjmujące

107.    Przywileje i immunitety konsularne

immunitety i przywileje funkcjonariuszy konsularnych - traktowanie z należytym szacunkiem i względem, ochrona przed jakimkolwiek zamachem na osobę, wolność lub powagę przedstawiciela konsularnego

funkcjonariusze konsularni nie podlegają aresztowaniu ani zatrzymaniu (pozbawienie wolności za ciężkie zbrodnie tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądowego)

nie podlegają jurysdykcji władz sądowych lub administracyjnych tylko w odniesieniu do czynności wykonywanych podczas pełnienia swych funkcji

zwolnienia podatkowe i celne (węższy niż dyplomaci zakres)

szerszy zakres przywilejów i immunitetów konsularnych w polskich konwencjach (np. ustanawiana jest nieistniejąca w prawie powszechnym nietykalność mieszkań funkcjonariuszy konsularnych wydaje się, iż jest to obecnie przeważający kierunek ewolucji prawa konsularnego)

prawo używanie flagi i godła oraz nietykalność placówki konsularnej - władze państwa przyjmującego bez zgody szefa placówki nie maja prawa wkraczania do pomieszczeń konsularnych domniemanie zgody szefa placówki w przypadku pożaru lub innej katastrofy. Pomieszczenia, wyposażenie itp. są wyłączone spod rekwizycji; nietykalność dokumentów; zwolnienie od opodatkowania

prawo porozumiewania - swoboda porozumiewania się wszelkimi środkami łączności, włączając w to kurierów dyplomatycznych i konsularnych

Przywileje i immunitety konsularne przysługują w całej rozciągłości zawodowym kierownikom urzędów konsularnych oraz innym urzędnikom konsularnym, tj. osobom, którym powierzone zostało wykonywanie funkcji konsularnych.
Niektóre przywileje i immunitety konwencji wiedeńskiej rozciągały również na pracowników konsularnych, tj. na osoby zatrudnione w służbie administracyjnej lub technicznej urzędu. Pracownicy ci korzystają m.in. z immunitetu jurysdykcyjnego, nie są zobowiązani do składania zeznań odnoszących się do faktów związanych z wykonywanymi przez nich funkcjami. Ponadto korzystają z immunitetu podatkowego, celnego oraz są zwolnieni od świadczeń osobistych.
Członkowie rodzin urzędników i pracowników konsularnych nie korzystają z głównych przywilejów i immunitetów (ochrona wolności osobistej, immunitet jurysdykcyjny), gdyż mają one charakter funkcyjny. Są oni natomiast zwolnieni od wszelkich obowiązków przewidzianych przez prawo państwa przyjmującego w dziedzinie rejestracji cudzoziemców i zezwoleń na pobyt, a ponadto korzystają z immunitetu podatkowego i celnego.

Każdy członek urzędu konsularnego korzysta z przywilejów i immunitetów od chwili wjazdu na terytorium państwa przyjmującego w celu objęcia stanowiska lub też, jeśli już się znajduje na tym terytorium, od chwili objęcia funkcji w urzędzie konsularnym.
Zakończenie funkcji członka urzędu konsularnego pociąga za sobą wygaśnięcie przywilejów i immunitetów, z tym terytorium, że normalnie wygasają one z chwilą opuszczania przez daną osobę terytorium państwa przyjmującego.
Jeśli osoba, która zakończyła swą funkcję w urzędzie konsularnym, nie opuściła terytorium państwa przyjmującego w terminie, który został jej w tym celu przyznany, wówczas państwo przyjmujące może pozbawić ją przywilejów i immunitetów. Jednakże w odniesieniu do czynności urzędowych dokonanych przez urzędnika lub pracownika konsularnego, w związku z wykonywaniem funkcji, immunitet jurysdykcyjny pozostaje w mocy bez ograniczenia w czasie, czyli ma charakter trwały.
Sporny jest problem, czy przywileje i immunitety konsularne obowiązują na całym terytorium państwa przyjmującego, czy tylko w okręgu konsularnym przydzielonym danemu urzędowi, gdyż tam przede wszystkim urzędnik i pracownik konsularny pełni swoje czynności urzędowe. Konwencja wiedeńska nie ograniczyła terytorialnie przywilejów i immunitetów do okręgu konsularnego.
Konwencja wiedeńska przyznaje też urzędnikom konsularnym pewne przywileje i immunitety na terytorium państw trzecich.

108.    Zakres ochrony pomieszczeń konsularnych

Nietykalność pomieszczeń urzędu konsularnego konwencja wiedeńska ujmuje bardziej wąsko niż nietykalność pomieszczeń misji dyplomatycznej. Po pierwsze - władze państwa przyjmującego nie mogą wkroczyć bez zgody kierownika urzędu lub innej upoważnionej osoby.; Po drugie - można domniemywać zgodę kierownika urzędu konsularnego w razie pożaru lub innego nieszczęśliwego wypadku wymagającego podjęcia natychmiastowych środków ochrony.

Artykuł 27

Ochrona pomieszczeń i archiwów konsularnych oraz interesów państwa wysyłającego w okolicznościach wyjątkowych.

 

1. W razie zerwania stosunków konsularnych między dwoma państwami:

a) państwo przyjmujące jest obowiązane, nawet w razie konfliktu zbrojnego, szanować i ochraniać pomieszczenia konsularne, mienie urzędu konsularnego i archiwa konsularne;

b) państwo wysyłające może powierzyć pieczę nad pomieszczeniami konsularnymi, mieniem znajdującym się w tych pomieszczeniach i archiwami konsularnymi państwu trzeciemu, zaakceptowanemu przez państwo przyjmujące;

c) państwo wysyłające może powierzyć ochronę swych interesów oraz interesów swych obywateli państwu trzeciemu zaakceptowanemu przez państwo przyjmujące.

2. W razie czasowego lub ostatecznego zamknięcia urzędu konsularnego mają zastosowanie postanowienia punktu a) ustęp 1 niniejszego artykułu. Ponadto:

a) jeżeli państwo wysyłające, nie będąc reprezentowane w państwie przyjmującym przez przedstawicielstwo dyplomatyczne, ma na terytorium tego państwa inny urząd konsularny, urzędowi temu można powierzyć pieczę nad pomieszczeniami zamkniętego urzędu konsularnego, mieniem znajdującym się w tych pomieszczeniach i archiwami konsularnymi, jak również za zgodą państwa przyjmującego wykonywanie funkcji konsularnych w okręgu tego urzędu konsularnego; albo

b) jeżeli państwo wysyłające nie ma przedstawicielstwa dyplomatycznego ani innego urzędu konsularnego w państwie przyjmującym, mają zastosowanie postanowienia punktów b) i c) ustępu 1 niniejszego artykułu.

Władze państwa przyjmującego nie mogą wkraczać do tej części pomieszczeń konsularnych, które urząd konsularny używa wyłącznie na potrzeby swojej pracy, chyba że wyrazi na to zgodę kierownik urzędu konsularnego, osoba przez niego wyznaczona lub kierownik przedstawicielstwa dyplomatycznego państwa wysyłającego. Zgody kierownika urzędu konsularnego można się jednak domniemywać w razie pożaru lub innego nieszczęśliwego wypadku wymagającego niezwłocznych czynności ochronnych.

109. Odpowiedzialność państwa w prawie międzynarodowym

Odpowiedzialność za czyny zakazane. Jeśli postępują podmioty niegodnie z normami, a więc bądź działają sprzecznie z nimi, bądź zanięchąją tego, co prawo im nakazuje, dopuszczają się czynu zakazanego przez prawo międzynarodowe. Przez czyn zakazany przez prawo międzynarodowe rozumie się każde postępowanie niezgodne z prawem międzynarodowym, czyli każde narusze­nie prawa międzynarodowego (powszechnego lub partykularnego), niezależnie od tego, czy chodzi o bezprawne działanie, czy o bezprawne zaniechanie. Podmiot, który naruszył zobowiązanie międzynarodowe, ma obowiązek naprawienia szkody w taki sposób, żeby usunąć wszystkie skutki deliktu i przy wrócić stan, który prawdopodobnie by istniał, jeśli delikt nie zostałby popełniony. Podmioty prawa międzynarodowego, które doznały szkody na skutek deliktu, mają roszczenie prawne o jej naprawienie.

ODPOWIEDZIALNOSC PANSTWA

Podstawowe aspekty odpowiedzialności państw nadal regulują normy prawa zwyczajowego, które powstały na podstawie nie zawsze jednolitej praktyki. Istniejące ogólne normy nie są pre­cyzyjne.

Utrzymując stosunki z innymi, państwo obowiązane jest dochowywać zobowiązań i naprawić niesłusznie wyrządzoną szkodę.

Państwo odpowiada za postępowanie swoich organów bez względu na ich stanowisko konstytucyjne oraz ich funkcje. To znaczy odpowiada za organy naczel­ne i podporządkowane, centralne i terenowe, wewnętrzne i zagraniczne, za organy prawodawcze, sądowe i wykonawcze. Odpowiada również za działalność swoich sil zbrojnych. Panstwo odpowiada za wydane akty normatywne, które są sprzeczne z prawem międzynarodowym, lub za niewydanie aktów normatywnych wymaganych przez prawo międzynarodowe. Państwo odpowiada także za bezprawny w świetle prawa międzynarodowego wyrok oraz za bezprawną bezczynność organów sądowych, niezależnie od tego, czy było to równocześnie naruszeniem prawa wewnętrznego, czy też jego stosowaniem, jeśli prawo wewnętrzne jest sprzeczne z prawem międzynarodowym.

110. Rodzaje sankcji w prawie międzynarodowym

Realizacja odpowiedzialności. Może ona nastąpić w wyniku dwustronnych ustaleń, osiągniętych na drodze dyplomatycznej, w efekcie postępowania arbitrażowego lub sądowego albo nawet w wyniku zastosowania środków odwetowych i sankcji. Jednakże jeśli postępowanie dyplomatyczne zawiedzie to wówczas sprawa realizacji odpowiedzialności pozostanie otwarta. ealizacja odpowiedzialności może nastąpić w formie:

przywrócenia stanu poprzedniego (restytucji);

wynagrodzenia szkody (reparacji), jeśli restytucja obiektywnie nie jest moż­liwa, wynagrodzenie szkody następuje zazwyczaj w formie odszkodowania pieniężnego;

zadośćuczynienia (dania satysfakcji) za szkodę o charakterze niematerial­nym; w praktyce stosowane jest wyrażenie ubolewania, przeproszenie, zapewnienie ze w przyszłości podobne fakty nie będą miały miejsca.

Stały Trybunal Sprawiedliwości Międzynarodowej stwierdził w wyroku meryto­rycznym (w sprawie fabryki chorzowskiej) z 1928 r.: Podstawową zasadą jest ze odszkodowanie powinno, o ile th możliwe, usunąć wszystkie konsekwencje aktu niedozwolonego i przywrócić stan, który prawdopodobnie byłby istniał, gdyby dany akt nie został dokonany. Restytucja w naturze albo - jeśli nie jest możliwa - zaplata sumy odpowiadającej wartości, jaką by przedstawiała restytucja w naturze, przyznanie w miarę okoliczności odszkodowania za szkody poniesione, a niepokryte restytucją w naturze lub zapłatą, która ją zastępuje, oto zasady, którymi powinno kierować się ustalenie wysokości odszkodowania należ­nego z tytułu czynu sprzecznego z prawem międzynarodowym.

Odpowiedzialność za agresję. Stanowi najpowazniejsze naruszenie prawa miedzynarodowego. Komisja pr. Miedzynarodowego uznała agresję za jedną ze zbrodni między­narodowych. Uwaza się ze wygrani maja prawo do czasowej okupa­cji terytorium agresora i do wprowadzenia tam swego zarządu i kontroli. Odpowiedzialność panstwa agresora nie ogranicza się do naprawienia wyrządzonej szkody. Obejmie ona również i takie środki stosunku do agresora, której szczególności mogą się wyrażać w oderwaniu części jego terytorium w celu zapobieżenia agresji w przyszłości.

111. Sposoby naprawienia szkody przez państwo

istnieje Konwencją o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne z 1972. Państwo wypuszczające jest bezwzględnie zobowiązane do zapłacenia odszkodowania za szkodę, którą wypuszczony przez nie obiekt kosmiczny wyrządził na powierzchni ziemi lub statkowi powietrznemu podczas lotu (art. II). Odpowiedzialność w tych przypadkach oparta jest na koncepcji ryzyka. Ten, kto prowadzi działalność niebezpieczną, dążąc w ten sposób do osiągnięcia pew­nych korzyści, musi ponosić również ryzyko odpowiedzialności za szkody, jakie działalność ta może wyrządzić osobom trzecim. W 1978 r. Komisja Prawa Międzynarodowego ONZ podjęła prace nad kodyfikacją zasad dotyczących odpowiedzialności międzynarodowej za szkodliwe skutki wynikające z działalności niezakazanej przez prawo międzynarodowe.

Realizacja odpowiedzialności może nastąpić w wyniku:

- dwustronnych ustaleń, osiągniętych na drodze dyplomatycznej;

- postępowania arbitrażowego lub sądowego;

- zastosowania środków odwetowych i sankcji;

Realizacja odpowiedzialności państwa nie leży w sferze prawa karnego, ani cywilnego, choć może być to odpowiedzialność majątkowa. Odpowiedzialność cywilną będzie ponosiło za niewykonanie kontraktu cywilnego.

Realizacja odpowiedzialności może nastąpić w formie:

- przywrócenia stanu poprzedniego (restytucji);

- wynagrodzenia szkody (reparacji), jeśli restytucja obiektywnie nie jest możliwa (praetium succedit in locum rei); zazwyczaj w formie odszkodowania pieniężnego;

- zadośćuczynienia (dania satysfakcji) za szkodę o charakterze niematerialnym; w praktyce stosowane jest wyrażenie ubolewania, przeproszenie, zapewnienie, że w przyszłości podobne fakty nie będą miały miejsca.

STSM w wyroku merytorycznym (w sprawie fabryki chorzowskiej) z 1928 r. uznał, że zasadą, wynikającą z praktyki i orzecznictwa, jest restytucja w naturze, a jeśli jest niemożliwa to zapłata sumy odpowiadającej wartości restytucji oraz przyznanie w miarę okoliczności odszkodowania za szkody nie pokryte.

112. Odpowiedzialność osoby fizycznej w prawie międzynarodowym

Doczekała się realizacji dopiero po drugiej wojnie światowej w dużym stopniu dzięki polityce Związku Radzieckiego. Próbe stworzenia prawa umownego podjeto w wersalskim traktacie pokojowym z 1919. Traktat ten oskarżał cesarza Wilhelma II o pogwałcenie moralności międzynarodowej i uświęco­nej mocy traktatów. Ponadto w Traktacie Wersalskim dopuszczono karanie przez sądy państw zwycię­skich osób oskarżonych o popełnienie czynów niezgodnych z prawom i zwyczajami wojny.

Sprawa karania zbrodniarzy wojennych drugiej wojny światowej. W deklaracji moskiewskiej z 1943 ZSRR, Stany Zjednoczone i Wielka Brytania w imieniu 32 walczących Narodów Zjednoczonych postanowiły, że członkowie niemieckich sił zbrojnych i partii narodowosocjalistycznej, którzy są odpowiedzialni za okrucieństwa i zbrod­nie lub brali w nich udział, będą odesłani do kraju, w którym popełnili przestęp­stwa, w celu ich ukarania zgodnie z prawem tych krajów (przepis ten wprowadził ekstradycję, lecz nie przewidywał jeszcze ukarania na podstawie prawa międzynaro­dowego). Ponadto deklaracja zapowiadała ukaranie na mocy prawa międzynąrodowego materialnego i formalnego tzw. głównych zbrodniarzy wojennych, którzy popełnili przestępstwa, niedające się zlokalizować na terytorium jednego panstwa.

Prawo londyńskie uznało odpowiedzialność indywidualną za trzy rodzaje zbrod­ni podlegające właściwości Trybunału. Są to: zbrodnie przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości. Przez zbrodnie przeciwko pokojowi rozumie się planowanie, przygotowywanie, rozpętanie lub prowadzenie wojny napastniczej albo wojny podjętej z pogwałceniem traktatów międzynarodo­wych, porozumień i gwarancji tudzież udział w planowaniu spisku w celu dokona­nia tych czynów. Przez zbrodnie wojenne - pogwałcenie praw lub zwyczajów Wojennych. Przez zbrodnie przeciwko ludzkości - mordowanie, eksterminację, deportacje i inne akty nieludzkie, popełniane przed lub w czasie wojny wobec ludności cywilnej, prześladowanie ze względów politycznych, rasowych czy religij­nych. Prawo londyńskie przewidywało odpowiedzialność za wymienione czyny; nawet jeżeli czyn taki nie naruszał prawa krajowego.

W myśl zasad norymberskich jednostkę można pociągnąć do odpowiedzialno­ści za pogwałcenie prawa międzynarodowego (za zbrodnię międzynarodową) i poldega ona ukaraniu na podstawie prawa międzynarodowego. Zbrodniami prawa między­narodowego, karanymi na podstawie tego prawa, są:

- zbrodnie przeciwka pokojowi,

- zbrodnie wojenne,

- zbrodnie przeciwko ludzkości.

113. Powstanie Międzynarodowego Trybunału Karnego ds. byłej Jugosławii

W związku z licznymi naruszeniami prawa humanitarnego jakie miały miejsce w na terenie byłej Jugosławii od 1991 roku Rada Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych działając na podstawie rozdziału VII Karty Narodów Zjednoczonych, na mocy rezolucji nr 808 z 22 lutego 1993 roku (SC/Res/ 22.02.1993) oraz rezolucji nr 827 z 25 maja 1993 roku (SC/Res/25.05.1993) utworzyła Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii - MTKJ (International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia - ICTY) z siedzibą w Hadze. Trybunał składa się z 16 sędziów wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne NZ na okres 4 lat. Organami Trybunału są: Izby, Izba Apelacyjna, Urząd Prokuratora oraz Sekretariat.

Trybunał jest organem sądowniczym powołanym do osądzenie osób podejrzanych o pogwałcenie międzynarodowego prawa humanitarnego w związku z wydarzeniami na terenach byłej Jugosławii, by oddać sprawiedliwość ofiarom, zapobiec swym działaniem dalszym przestępstwom oraz by przyczynić się do odbudowy pokoju poprzez promowanie pojednania w byłej Jugosławii. Zgodnie ze Statutem jego jurysdykcja obejmuje cztery grupy przestępstw: poważne pogwałcenia Konwencji Genewskich z 1949 roku naruszenia praw i zwyczajów wojny, ludobójstwo, zbrodnie przeciwko ludzkości.

114. Skład i kompetencje Międzynarodowego Trybunału Karnego ds. byłej Jugosławii

Skład

Trybunał składa się z trzech Izb Procesowych oraz z Izby Apelacyjnej. Izba Apelacyjna jest wspólna dla Międzynarodowego Trybunału Karnego dla Rwandy. MTKJ składa się z 16 niezależnych sędziów stałych oraz maksymalnie 9 sędziów ad litem (ad litem - dla oznaczonej sprawy). W składzie stałych sędziów oraz sędziów ad litem nie może orzekać dwóch lub więcej sędziów tej samej narodowości.

W skład każdej Izby Procesowej wchodzi 3 sędziów oraz maksymalnie 6 sędziów ad litem, natomiast Izba Apelacyjna obraduje w składzie 7 sędziów (5 sędziów MTKJ oraz 2 sędziów MTKR). Każda apelacja jest rozpatrywana i rozstrzygana w składzie 5 sędziów.

Sędziowie wybierani są przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych na kadencję czteroletnią, spośród listy kandydatów sporządzonej przez Radę Bezpieczeństwa ONZ, na której znalazły się kandydatury przedstawione przez państwa członkowskie ONZ. Reelekcja sędziów Trybunału jest dopuszczalna.

Kompetencje

Właściwość rzeczowa Trybunału (kompetencje ratione materiae)

Według Statutu , MTKJ jest właściwy do ścigania następujących zbrodni:

1) Ciężkie naruszenia Konwencji Genewskich z 1949 roku, do których zaliczono:

- umyślne zabójstwo;

- tortury oraz nieludzkie traktowanie, włączając eksperymenty biologiczne;

- sprawianie umyślnych cierpień oraz ciężkich uszkodzeń ciała lub zdrowia;

- bezprawne i samowolne, nieuzasadnione koniecznością wojenną niszczenie lub przywłaszczenie cudzego mienia;

- zmuszanie jeńców wojennych lub ludności do służby w siłach zbrojnych nieprzyjaciela;

- umyślnie pozbawienie jeńca wojennego lub cywila prawa do rzetelnego i prawidłowego procesu;

- bezprawne deportacje lub przeniesienie oraz bezprawne pozbawienie wolności osoby cywilnej;

- branie ludności cywilnej jako zakładników.

2) Pogwałcenie praw i zwyczajów wojny, m. in.:

- zastosowanie broni toksycznych lub broni, które są obliczone na spowodowanie niepotrzebnego cierpienia;

- bezmyślne zniszczenie lub dewastacja miast lub wsi nieusprawiedliwione koniecznością wojenną;

- atakowanie bądź bombardowanie za pomocą jakichkolwiek środków nie bronionych miast, wsi, mieszkań lub budynków;

- zagarnięcie, zniszczenie lub umyślne uszkodzenie obiektów przeznaczonych do kultu religijnego, instytucji charytatywnych i edukacyjnych, historycznych monumentów oraz dzieł sztuki;

- grabież publicznej lub prywatnej własności;

3) Ludobójstwo, dokonanie któregokolwiek z następujących czynów w zamiarze zniszczenia w całości lub w części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych jako takich:

- zabójstwo członków grupy;

- spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy;

- rozmyślne stworzenie dla członków grupy warunków życia obliczonych na spowodowanie ich całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego;

- stosowanie środków mających na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy;

- przymusowe przekazywanie dzieci członków grupy do innej grupy;

4) Zbrodnie przeciwko ludzkości; tj.:

- morderstwo;

- eksterminacja;

- niewolnictwo;

- deportacje;

- pozbawienie wolności;

- tortury;

- gwałt;

- prześladowania ze względów politycznych, rasowych i religijnych;

- inne nieludzkie akty;

Właściwość miejscowa Trybunału (kompetencje ratione loci)

Jurysdykcja MTKJ rozciąga się na terytorium byłej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii obejmując zarówno powierzchnię lądową, przestrzeń powietrzną oraz wody terytorialne.

Właściwość podmiotowa Trybunału (kompetencje ratione personae)

Przed Trybunałem odpowiada każda osoba fizyczna bez względu na obywatelstwo państw zaangażowanych w konflikt, która planowała, podżegała, wydawała rozkazy, popełniła lub w inny sposób namawiała lub pomagała w planowaniu, przygotowaniu lub popełnieniu wymienionych zbrodni. Oficjalne stanowisko oskarżonego, bez względu na to czy jest to głowa państwa, szef rządu czy członek rządu nie zwalnia od indywidualnej odpowiedzialności karnej za popełnione zbrodnie. Nie zapobiegnięcie zbrodni lub też nie ukaranie winnych przez przełożonych, którzy wiedzieli lub mogli się dowiedzieć o popełnionej zbrodni będzie karane przez MTKJ. Również działanie na rozkaz nie zwalnia od odpowiedzialności karnej. Działanie na rozkaz może jednak stanowić przesłankę łagodzącą, jeżeli Trybunał stwierdzi, że wymaga tego sprawiedliwość.

Właściwość czasowa (kompetencje ratione temporis)

MTKJ rozpatruje sprawy o zbrodnie wymienione w Statucie popełnione na terytorium byłej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii od 1991 roku.

115. Podstawy orzekania Międzynarodowego Trybunału Karnego ds. byłej Jugosławii

Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii jest sądem powołanym ad hoc, dla osądzenia sprawców zbrodni popełnionych w konkretnym czasie i miejscu. Jurysdykcji MTKJ nie podlegają inne zbrodnie popełnione w odrębnym miejscu i czasie. Drugim sądem powołanym ad hoc jest Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy. Oba trybunały działają z upoważnienia Rady Bezpieczeństwa ONZ.

Natomiast stałym i niezależnym od Rady Bezpieczeństwa ONZ trybunałem karnym jest Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK). Jurysdykcji MTK podlegają czyny popełnione od 1 lipca 2002, czyli od momentu wejścia w życie statutu rzymskiego z 17 lipca 1998 roku ustanawiającego ten trybunał.

116. Powstanie Międzynarodowego Trybunału Karnego

Po raz pierwszy idea utworzenia stałego mechanizmu ścigania zbrodniarzy wojennych i osób odpowiedzialnych za masowe mordy pojawiła się na forum Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych w 1948 roku, po procesach w Norymberdze i Tokio po II Wojnie Światowej. Od tego czasu Narody Zjednoczone nieprzerwanie poświęcały tej idei wiele uwagi. Jednak mimo potrzeby ustanowienia międzynarodowego karnego trybunału, który zajmowałby się ściganiem i karaniem osób winnych najcięższych zbrodni, dotychczasowe próby stworzenia takiego organu kończyły się niepowodzeniem. Gwarancja, że przynajmniej niektórzy oskarżeni staną przed sądem, jest przestrogą dla kolejnych, potencjalnych sprawców zbrodni i zwiększa szanse na zakończenie danego konfliktu.

1 lipca 2002 r. wszedł w życie Traktat Rzymski ustanawiający Międzynarodowy Trybunał Karny. Stały Trybunał ma sądzić sprawców zbrodni przeciwko ludzkości i zbrodni wojennych. Traktat został przyjęty na Konferencji Dyplomatycznej Narodów Zjednoczonych w Rzymie w dniach od 15 czerwca do 17 lipca 1998, w której wzięło udział 160 państw ze wszystkich regionów świata.

Statut został uchwalony 17 czerwca 1998 roku przez zorganizowaną przez Narody Zjednoczone Konferencję Dyplomatyczną Pełnomocników do spraw Utworzenia Międzynarodowego Trybunału Karnego. Zgodnie z artykułem 125 Statutu, dokument ten został wyłożony do podpisu przez wszystkie państwa w Rzymie w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO). Później Statut został przewieziony do siedziby Ministerstwa Spraw Zagranicznych Włoch w Rzymie, gdzie był przechowywany do 17 października 1998 roku. Następnego dnia Statut przewieziono do Nowego Jorku i wyłożono do podpisu w głównej siedzibie Narodów Zjednoczonych do 31 grudnia 2002 roku.

117. Podstawy orzekania Międzynarodowego Trybunału Karnego

Statut MTK, zwany też Statutem Rzymskim, jest zasadniczym aktem prawnym, na którym opiera się funkcjonowanie Trybunału. Akt ten, który ma charakter umowy, przede wszystkim tworzy go, nadaje mu osobowość prawną, zawiera przepisy prawa materialnego i procesowego oraz unormowania organizacyjne. Obok Statutu obowiązują także inne akty prawne, bardziej szczegółowe. Najważniejsze wymieniono w art. 21 Statutu. Są to Reguły Procesowe i Dowodowe (RPD) oraz Elementy Definicji Zbrodni. Ich treść musi być zgodna z postanowieniami Statutu Rzymskiego. Postanie również opracowany i przyjęty regulamin samego Trybunału i najprawdopodobniej pojawią się też inne akty prawne, o mniej lub bardziej szczegółowym charakterze (o ile już nie zostały opracowane - tekst z 2004r.

118. Skład i funkcje Międzynarodowego Trybunału Karnego

Skład:

Skład sędziowski Trybunału liczy 18 sędziów, którzy specjalizują się w prawie karnym i jego procedurach i posiadają odpowiednie doświadczenie w zakresie postępowań karnych. Sędziowie legitymują się szerokimi kompetencjami w odpowiednich dziedzinach prawa międzynarodowego, takich jak międzynarodowe prawo humanitarne i prawa człowieka. Skład sędziowski Trybunału musi mieć w pełni wyważony i międzynarodowy charakter i dlatego o wyborze sędziów decydują takie kryteria jak reprezentatywny udział przedstawicieli głównych systemów prawnych na świecie, sprawiedliwa reprezentacja geograficzna, zrównoważony udział kobiet i mężczyzn oraz znajomość problemu przemocy wobec kobiet i dzieci. Każdy sędzia pochodzi z innego kraju i zasiada w Trybunale tylko raz, przez dziewięcioletnią kadencję. Sędziowie wybierani są w tajnym głosowaniu według kolejności zdobytych głosów, a głosowanie jest ważne, jeżeli weźmie w nim udział przynajmniej 2/3 Państw-Stron Statutu.

Sędziego można pozbawić urzędu, jeśli udowodni mu się poważne wykroczenie lub naruszenie obowiązków służbowych. Wszystkie te zabezpieczenia mają na celu zapewnienie niezależności, uczciwości i kompetencji składu sędziowskiego i jego ochronę przed naciskami politycznymi z zewnątrz.

Funkcje:

Trybunał jest uprawniony do sądzenia osób fizycznych, a nie państw. Misją Trybunału jest pociąganie do odpowiedzialności karnej tych osób, które są sprawcami najpoważniejszych przestępstw wymierzonych przeciwko międzynarodowej społeczności - zbrodni wojennych, zbrodni przeciwko ludzkości, ludobójstwa i, z czasem, zbrodni agresji. Właściwość Trybunału dotyczy wyłącznie przestępstw popełnionych po wejściu w życie Statutu (czerwiec 2002).

Zgodnie ze Statutem, do zbrodni przeciwko ludzkości zaliczają się takie przestępstwa jak eksterminacja ludności cywilnej, wzięcie w niewolę, tortury, gwałt, prześladowania na tle politycznym, rasowym, narodowym, etnicznym, kulturowym, religijnym lub płciowym oraz wymuszone zaginięcie - ale tylko wtedy, gdy stanowią element szeroko zakrojonych lub systematycznych napaści na ludność cywilną.

Statut przewiduje, że Trybunał nie może korzystać ze swej jurysdykcji w stosunku do aktów agresji, dopóki podczas Konferencji Przeglądowej Państwa-Strony nie dojdą do porozumienia odnośnie definicji, cech i warunków, na podstawie których Trybunał mógłby rozszerzyć swoje kompetencje na ten rodzaj przestępstw.

Zgodnie z Kartą NZ, wyłączne prawo oceny, czy doszło do aktu agresji, przysługuje Radzie Bezpieczeństwa. W Statucie Trybunału zawarto klauzulę, która mówi, że ostateczny tekst klauzuli na temat agresji musi być zgodny z odpowiednimi postanowieniami Karty.

Cele MTK:

· Dążenie do pokoju i ochrony praw człowieka

· Zagwarantowanie powszechnej sprawiedliwości

· Położenie kresu bezkarności

· Przyczynianie się do rozwiązywania konfliktów

· Uniknięcie wad trybunałów doraźnych

· Przejęcie sprawy, kiedy krajowe organy wymiary sprawiedliwości nie chcą lub nie są w stanie podjąć odpowiednich działań

· Przestroga dla potencjalnych zbrodniarzy wojennych

119. Delimitacja obszarów morskich

wody wewnętrzne

morze terytorialne

obszary niepodlegające suwerenności zadnego panstwa

Podział obszarów morskich na strefy przybrzeżne i morze pełne. Wolnosc morz - swoboda korzystania z morza pełnego. Klasyfikacje obszarów morskich można przeprowadzic według zmniejszających się kompetencji panstwa nadbrzeżnego. W kierunku od lądu do morza pełnego występują wody wewnętrzne (porty i większość zatok), stanowią one terytorium panstwa nadbrzeżnego, które sprawuje na nich pełną władze suwerenną. Dalej wody archipelagowi na których uswerennosc panstw podlega szczególnym ograniczeniom. Dalej morze terytorialne - jest to pas wód rozciągających się od ladu względnie - granicy zewnętrznej wod wewnętrznych lub archipelagowych. Ograniczone przez prawo nieszkodliwego przepływu, przysługujące statkom wszystkich panstw. Niekiedy wody wewnętrzne i morze terytorialne nazywane SA wodami terytorialnymi, ponieważ stanowia czesc terytorium panstwa nadbrzeżnego. Niektóre panstwa ustanawiaja poza granica morza terytorialnego tzw strefe przyległą, która nie stanowi terytorium panstwa nadbrzeżnego, lecz jest czescią morza pełnego, na ktorej panstwo nadbrzeżne zastrzega sobie pewne uprawnienia np. w dziedzinie kontroli celnej lub sanitarnej. Pas morski lezacy poza morzem terytorialnym na którym panstwo nadbrzeżne zastrzega sobie wyłączność rybołostwa nazywamy sfera wyłącznego rybolostwa.

SA tez uprawnienia do szelfu czyli dna morskiego i podziemia płytkich obszarow przylądowych. Państwu nadbrzeżnemu przygluguje suwerennego prawo poszukiwania i eksploatacji zasobow naturalnych szelfu. Strefy ekonomiczne - panstwo nadbrzeżne posiada suwerenne prawo poszukiwania i eksploatacji wszelkich zasobów zarówno żywych jak i mineralnych wod morskich oraz dna morskiego i jego poziemia. Dalej jest morze pełne.

art. 7-11, 50 KoP

120. Pojęcie aktu piractwa

piractwo, czyli rozbójnictwo morskie, uwazane jest za zbronie prawa narodów (delictum Iris gentium). Kazde panstwa może wiec zatrzymac statek piracki, schwytac piratow i ukarac ich wg swego prawa wewnętrznego lub wydac ich władzy ojczystej, w stosuku wiec do statku pirackiego (który może posiadac okresloną przynależność panstwową) zostaje uchylona zasada wyłączności jurysdykcji panstwa bandery. ART. 15 KONWENCJI GENEWSKIEJ O MORZU PELNYM.

Podobną definicje aktu piractwa zawiera konwencja prawa morza z 1982 r.

Artykuł 101. KoPM

Definicja piractwa

Każdy z następujących czynów stanowi piractwo:

(a) wszelki bezprawny akt gwałtu, zatrzymania lub grabieży popełniony dla celów osobistych przez załogę lub pasażerów prywatnego statku lub samolotu i wymierzony:

(i) na morzu pełnym przeciwko innemu statkowi morskiemu lub powietrznemu albo przeciwko osobom lub mieniu na pokładzie takiego statku morskiego lub powietrznego;

(ii) przeciwko statkowi morskiemu lub powietrznemu, osobom lub mieniu w miejscu niepodlegającym jurysdykcji żadnego państwa;

(b) wszelki akt dobrowolnego udziału w korzystaniu ze statku morskiego lub powietrznego, jeżeli jego sprawca wiedział o okolicznościach nadających takiemu statkowi charakter pirackiego statku morskiego lub powietrznego;

(c) wszelki akt podżegania do popełnienia czynów określonych w punktach (a) i (b) lub wszelki akt celowego ułatwiania popełnienia takich czynów.

Artykuł 102. KoPM

Akty piractwa popełnione przez okręt wojenny, rządowy statek morski lub powietrzny, którego załoga zbuntowała się

Akty piractwa określone w artykule 101, popełnione przez okręt wojenny, rządowy statek morski lub powietrzny, którego załoga zbuntowała się i przejęta kontrolę nad tym okrętem, statkiem morskim lub powietrznym, traktuje się na równi z czynami popełnionymi przez prywatny statek morski lub powietrzny.

Piractwo podlega zasadzie represji wszechświatowej.

121. Status statków morskich

Polski kodeks morski z 18 9 2001 - statkiem morskim jest kazde urządzenie pływające przeznaczone lub uzywane do żeglugi morskiej, zwane dalej statkiem.

Brak jednolitej i powszechnej definicji statku morskiego, choć w wielu umowach czy prawie wew. są zawarte różne definicje, ale `dla celów niniejszej konwencji` i z reguły obejmują jednostki pływające, których objęcie jest niezbędne ze względu na przedmiot i cel danej konwencji:

- (def. wąska) Konwencja Brukselska z 1924 r. o ujednostajnieniu niektórych zasad dotyczących konosamentów - statek oznacza wszelkie urządzenie, używane do przewozu towarów morzem;

- (def. szeroka) Międzynarodowa Konwencja z 1969 r. dotycząca interwencji na morzu pełnym w razie zanieczyszczenia olejami - statek oznacza każdy statek morski jakiegokolwiek rodzaju, każde urządzenie pływające z wyjątkiem instalacji lub urządzeń używanych do badań i eksploatacji zasobów dna i podglebia mórz i oceanów;

- polski kodeks morski z 2001 r. - statek morski to każde urządzenie pływające przeznaczone lub używane do żeglugi morskiej;

Z reguły nie uważa się za statek bardzo małego urządzenia pływającego (np. szalupa, tratwa) oraz platformy pływające, dźwigi, doki, gdyż nie są przeznaczone do żeglugi, choć mogą być holowane. Statkiem nie jest również wrak statku.

Przynależność państwowa statków morskich

PM wymaga, by statek posiadał tylko jedną przynależność państwową, którą statek nabywa przez rejestrację i wydanie mu dowodu jego przynależności. Zewnętrznym znakiem przynależności jest bandera (flaga).

Prawo do bandery - prawo do nadawania statkom swojej przynależności państwowej - dawniej miały ją tylko państwa nadbrzeżne, ale obecnie od deklaracji w sprawie uznania prawa do bandery państw pozbawionych wybrzeża morskiego z 1921r. jest to prawo powszechne. Ustalenie warunków przyznawania przynależności pozostawione zostało prawu wewnętrznemu, co z reguły określane jest tak, by pomiędzy statkiem a państwem istniała rzeczywista więź - potwierdzone w Konwencji Genewskiej o morzu pełnym (rzeczywisty związek; w szczególności należy skutecznie wykonywać swą jurysdykcję i swą kontrolę w zakresie technicznym, administracyjnym i socjalnym nad statkami podnoszącymi jego banderę).

Polskie uregulowania:

- Kodeks morski z 1961 r. - polska przynależność państwowa, gdy statek był własnością osoby prawnej mającej siedzibę w Polsce, Skarbu Państwa, obywatela polskiego zamieszkałego w

- Kodeks morski z 2001 r. - uzyskanie polskiej przynależności na czas oznaczony, gdy wnioskodawca to osoba prawna z siedzibą/oddziałem w Polsce lub jest osobą fizyczną zamieszkałą lub posiadającą oddział w Polsce.

- Kodeks morski z 2001 r. umożliwia uzyskanie polskiej przynależności na czas oznaczony, także gdy statek zostanie wpisany do rejestru okrętowego, na podstawie postanowienia izby morskiej stwierdzającego okres przynależności. Gdy armator uzyska czasową przynależność podlega polskiemu prawu i sądom, tak jak osoba mająca siedzibę lub zamieszkanie w RP.

Rodzaje statków morskich.

Podstawowy podział na okręty wojenne i statki (czyli wszystkie jednostki nie będące okrętami wojennymi) - terminologia z okresu międzywojennego, choć wcześniej używane zamiennie, stąd zwierzchnictwo okrętowe. Statki dzielimy na państwowe (służb państwowych) oraz na statki mające charakter prywatny.

OKRĘTY WOJENNE - Konwencja Genewska o morzu pełnym - okrętem wojennym jest okręt należący do marynarki wojennej państwa i noszący znaki zewnętrzne okrętów wojennych tego państwa; dowódca powinien być oficerem w służbie państwowej (na liście oficerów marynarki), a załoga powinna być podporządkowana regulaminom dyscypliny wojskowej (podobna definicja w Konwencji prawa morza z 1982 r.); szczególna sytuacja prawna i pełen immunitet;

- ze względu na przeznaczenie rozróżnia się:

1) OKRĘTY WOJENNE;

Istnieją jeszcze okręty wojenne o szczególnym charakterze posiadające wyróżniający napęd (okręty nuklearne) lub rodzaj przewożonych materiałów (np. tankowce);

2) STATKI HANDLOWE - używane do prowadzenia działalności gospodarczej - statki handlowe dzielimy na:

- PRZYSTOSOWANE DO PRZEWOZU OSÓB;

- PRZYSTOSOWANE DO PRZEWOZU TOWARU

122. Prawo rewizji i wizyty

Artykuł 110. KoPM

Prawo wizyty

1. Z wyjątkiem przypadków, gdy akty ingerencji wynikają z uprawnień przyznanych w umowie międzynarodowej, okręt wojenny, który spotyka na morzu pełnym obcy statek, inny niż statek korzystający z pełnego immunitetu przewidzianego w artykułach 95 i 96, nie ma prawa poddawać go rewizji, chyba że istnieje uzasadnione podejrzenie:

(a) że statek zajmuje się piractwem;

(b) że statek zajmuje się handlem niewolnikami;

(c) że statek zajmuje się nadawaniem nielegalnych audycji i państwu bandery okrętu wojennego przysługuje jurysdykcja zgodnie z artykułem 109;

(d) że statek nie posiada przynależności państwowej lub

(e) że statek, chociaż podnosi obcą banderę lub odmawia pokazania swojej bandery, posiada w rzeczywistości tę samą przynależność państwową co okręt wojenny.

2. W wypadkach przewidzianych w ustępie 1 okręt wojenny może przystąpić do sprawdzania, czy statek ma prawo podnoszenia swojej bandery. W tym celu może on wysłać do podejrzanego statku łódź pod dowództwem oficera. Jeżeli po sprawdzeniu dokumentów nadal istnieją podejrzenia, może on przeprowadzić dalszą kontrolę na statku, która powinna zostać dokonana z możliwie największą rozwagą.

3. Jeżeli podejrzenia okażą się nieuzasadnione i jeżeli zatrzymany statek nie popełnił żadnego czynu, który by te podejrzenia usprawiedliwiał, należy wynagrodzić mu wszelkie wyrządzone straty lub szkody.

4. Niniejsze postanowienia mają zastosowanie mutatis mutandis do wojskowych statków powietrznych.

5. Niniejsze postanowienia mają również zastosowanie do wszelkich innych należycie upoważnionych statków morskich lub powietrznych, posiadających wyraźne znaki rozpoznawcze świadczące o tym, że pozostają one w służbie rządowej.

123. Morskie wody wewnętrzne

znajduje się miedzy ladem a morzem terytorialnym. Zatoki - do określonej szerokości wejścia, wody historyczne i wody portów. Jeżeli linia wybrzeza ma zagłębienia i zatoki lub obramowana jest wyspami, wtedy panstwo nadbrzeżne może mierzyc szerokość swego morza terytorialnego od linii prostych, przeciągniętych miedzy najdalej w morze wysunietymi przyladkami lub wyspami. Wówczas obszary morskie położone miedzy tymi liniami prostymi a ladem stanowia wody wewnętrzne. Do morskich wod wewnętrznych polski zalicza się:

czesc zatoki nowowarpieńskiej i zalewu szczecińskiego

czesc zatoki gdańskiej zamknieta linia laczaca hel z punktem na mierzei wislanej

czesc zalewu wislanego

wody portow i red

Wladza panstwa nadbrzeżnego na wodach wewnętrznych nie jest ograniczona prawem nieszkodliwego przepływu.

Zatoki - konwencja genewska o morzu terytorialnym i strefie przyległej z 1958 roku, konwencja prawa morza z 1982 roku.

„Jeżeli odległość miedzy punktami wytyczającymi naturalne wejscie zatoki przy najdalszym odpływie nie przekraczaj 24 mil, linie zamykajaca zatoke można wytyczyc miedzy tymi dwoma punktami najdalszego odpływu a wody ta linia zamkniete uwazane będą za wody wewnętrzne. Jeżeli odległość miedzy punktami wytyczającymi naturalne wejscie zatoki przy najdalszym odpływie nie przekracza 24 mil, wytycza się linie prosta długości 24 mil poprzez zatoke w taki sposób, aby zamknąć nia jak najwieksza powierzchnie wod jaka da się zamknąć linia o takiej długości”.

Zatoki i wody historyczne - Nawet bardzo rozległe zatoki czy obszary przybrzeżne, nieposiadające charakterystycznego ukształtowania zatok, mogą Stanowic wody wewnerzne, jeżeli nadbrzeżne ma do nich tytul historyczny to znaczy jeżeli zostaly one przez panstwo nadbrzeżne zawłaszczone, od dawna uwazane są za wody wewnętrzne, panstwo nadbrzeżne wykonuje tam swoja wladze tak jak na innych wodach wewnętrznych i tak tez traktowane są przez inne panstwa. Np. zatoka Piotra wielkiego nad która lezy Władywostok.

Porty - porty otwarte dla statkow handlowych są portami handlowymi (otwartymi) w odróżnieniu od portow zamknietych, przenaczonych wyłącznie dla wlasnychstatkow rybackich lub stanowia porty wojenne. Panstwo samo decyduje o ich zamknieciu dla żeglugi miedzynarodowej. W Polsce portami otwartymi jest szczecin-swinoujscie, Gdynia i Gdańsk oraz Kołobrzeg, Darłowo i ustka. Nie można odmowic wejścia do portu zamknietego statkowi który na skutek sztormu lub awarii znalazł się w niebezpieczeństwie. Panstwo może natomiast zakazac wejścia do portu otwartego statkom ze wzgledów bezpieczeństwa, gdy statki maja naped nuklearny, albo może poddac je szczrgolnym przepisom.

Redy - jest obszarem wodnym lezacym przed wejściem do portu, który sluzy do postoju statkow oczekujących na wplyniecie do portu. Czasami na redzie przeprowadzany jest całkowity lub czesciowy załadunek i wyładunek statkow.

Statki w obcych portach: okrety wojenne z reguly nie mogą zawijac do obcych portow bez zezwolenia panstwa nadbrzeżnego. Jednak z chwila uzyskania takiego zezwolenia i wpłynięcia do obcego portu korzystaja w nim z pelnego immunitetu i nie podlegaja ani jurysdykcji cywilnej, ani karnej. W przypadku naruszenia przez załogę okretu wojennego interesow panstwa nadbrzeżnego wladze jego mogą jedynie zażądac aby okret wojenny opuścił port. Zostaje droga dyplomatyczna do dochodzenia dalszych roszczen. Statek zwykly, handlowy w obcym porcie nie korzysta z zadnego prawa eksterytorialności. W stosunku do obcych statkow, znajdujących się w porcie lub na redzie pastwo nadbrzeżne wykonuje jurysdykcje karna i cywilna przede wszystkim z mysla o ochronie interesow wlasnych. Choc wiec w zasadzie jurysdykcje te może rozciągać na statek i osoby znajdujące się na nim w każdym przypadku, w praktyce rozciąga ja tylko do ochrony wlasnych interesow. Jeżeli chodzi o jurysdykcje karna, to wladze panstwa nadbrzeżnego ingeruja zazwyczaj jeżeli skutki przestępstwa rozciągają się na obszar panstwa nadbrzeżnego jeżeli przestępstwo zakloca spokoj lub porządek w porcie albo gdy wladze te zostana wezwane przez kapitana statku lub przedstawiciela panstwa bandery (konsula).

124. Pojęcie wód historycznych

Zatoki i wody historyczne - Nawet bardzo rozległe zatoki czy obszary przybrzeżne, nieposiadające charakterystycznego ukształtowania zatok, mogą Stanowic wody wewnerzne, jeżeli nadbrzeżne ma do nich tytul historyczny to znaczy jeżeli zostaly one przez panstwo nadbrzeżne zawłaszczone, od dawna uwazane są za wody wewnętrzne, panstwo nadbrzeżne wykonuje tam swoja wladze tak jak na innych wodach wewnętrznych i tak tez traktowane są przez inne panstwa. Np. zatoka Piotra wielkiego nad która lezy Władywostok.

125. Morze terytorialne

naleza do terytorium oanstwowego położone u brzegow panstwa wody morskie. Zewnetrzna granica morza terytorialnego jest zarazem granica terytorium państwowego. Jest to obszar polozony miedzy morzem pelnym lub strefa ekonomiczna a wybrzeżem lub wodami wewnętrznymi lub archipelagowymi z drugiej. Pelna wladza suwerenna i jurysdykcja z zastrzezeniem prawa nieszkodliwego przepływu. Panstwo nadbrzeżne może także zarezerwowac eksploatacje zasobow biologicznych i mineralnych morza terytorialnego dla wlasnych obywateli. Wladza panstwowa rozciąga się także na przetsrzen powietrzna nad morzem terytorialnym oraz na jego dno i wnetrzne ziemi pod nim.

Szerokość morza terytorialnego: za mniejsza szerokością opowiadaly się największe potegi morskie. Morze terytorialne ma 12 mil + 200-milowa strefa ekonomiczna. Opisane w konwencji prawa morza z 1982 roku. Obecnie na podstawie ustawy z 21 3 1991 o obszarach morskich i administracji morskiej morzem terytorialnym RP jest obszar wod o szerokości 12 mil morskich 2222224 m liczonych od linii podstawowej morza. Linia, od której mierzy się szerokość morza terytorialnego, nazywana jest linią podstawową; jest nią linia wybrzeża Tub granica zewnętrzna wód wewnętrznych (np. zatok, portów), a w państwach archipelagowych granica wód archipelagowych. Państwa przeważnie mierzą szerokość morza terytorialnego od linii wybrzeża, Którą jest linia zetknięcia się morza z lądem przy odpływie, a więc linia najdal­szego odpływu. Niektóre państwa (np. Norwegia) stosują mną metodę wyznaczania linii podstawowych. Jest nią metoda prostych linii podstawowych. Polega ona na łączeniu za pomocą odcinków linii prostych najdalej w morze wysuniętych przylądków i wysp. Stosowanie tej metody zwiększa powierzchmęobszarów morskich poddanych władzy państwa nadbrzeżnego. Meto­da ta jest dopuszczalna w przypadku, gdy rzeźba wybrzeża jest bardzo zróżnicowa­na.

Artykuł 3. KoPM

Szerokość morza terytorialnego

Każde państwo ma prawo do ustalania szerokości swojego morza terytorialnego do granicy nieprzekraczającej 12 mil morskich, odmierzanych od linii podstawowych wytyczonych zgodnie z niniejszą konwencją.

Artykuł 4. KoPM

Zewnętrzna granica morza terytorialnego

Zewnętrzną granicę morza terytorialnego stanowi linia, której każdy punkt znajduje się w odległości równej szerokości morza terytorialnego do najbliższego punktu linii podstawowej.

Artykuł 5. KoPM

Zwykła linia podstawowa

Jeżeli niniejsza konwencja nie stanowi inaczej, zwykłą linią podstawową dla mierzenia szerokości morza terytorialnego jest linia najniższego stanu wody wzdłuż wybrzeża, oznaczona na mapach o dużej skali uznanych oficjalnie przez państwo nadbrzeżne.

1) prawo swobodnego przepływu

Artykuł 17. KoPM

Prawo nieszkodliwego przepływu

Z zastrzeżeniem postanowień niniejszej konwencji statki wszystkich państw, zarówno nadbrzeżnych, jak i śródlądowych, korzystają z prawa nieszkodliwego przepływu przez morze terytorialne.

Artykuł 18. KoPM

Znaczenie terminu "przepływ"

1. "Przepływ" oznacza żeglugę przez morze terytorialne w celu:

(a) przejścia przez to morze bez wchodzenia na wody wewnętrzne i bez zatrzymywania się poza wodami wewnętrznymi na redzie bądź przy urządzeniu portowym; lub

(b) wejścia na wody wewnętrzne lub wyjścia z nich albo zatrzymania się na takiej redzie bądź przy takim urządzeniu portowym.

2. Przepływ powinien być nieprzerwany i szybki. Przepływ obejmuje jednakże zatrzymanie się i zarzucenie kotwicy, ale tylko wówczas, gdy jest to związane ze zwyczajną żeglugą albo jest konieczne z powodu siły wyższej lub niebezpieczeństwa, albo w celu udzielenia pomocy ludziom, statkom morskim lub powietrznym, znajdującym się w niebezpieczeństwie lub krytycznym położeniu.

Artykuł 19. KoPM

Znaczenie terminu "nieszkodliwy przepływ"

1. Przepływ jest nieszkodliwy dopóty, dopóki nie narusza pokoju, porządku publicznego lub bezpieczeństwa państwa nadbrzeżnego. Taki przepływ powinien odbywać się zgodnie z niniejszą konwencją oraz innymi normami prawa międzynarodowego.

2) prawo przejścia tranzytowego

dot. państw archipelagowych. Na takich obszarach mogą być ustanawiane tradycyjne szlaki komunikacyjne. Panuje na nich pełna swoboda (jest to niekorzystna sytuacja dla państwa archipelagowego). To prawo ustala się w drodze zwyczaju.

126. Strefa przyległa w prawie morza

Strefa przyległa nie stanowi terytorium państwa nad­brzeżnego, lecz część morza pełnego przyległą do morza terytorialnego, w której posiada ono specjalne uprawnienia, ściśle określone i służące mu do specjalnych celów. Strefa przyległa może częściowo (lub całkowicie) pokrywać się ze strefą wyłącznego rybołówstwa lub strefą ekonomiczną. Państwo nadbrzeżne może w strefie przyległej sprawować kontrolę koniecz­ną do:

a) zapobiegania naruszeniu jego przepisów celnych, skarbowych, i migracyjnych i sanitarnych na jego terytorium lub na morzu terytorialnym,

b) karania naruszeń tych przepisów popełnionych na jego terytorium łub na morzu terytorialnym.

Konwencja genewska z 1958 ustaliła 24milowa strefe przyległą. Od 1 stycznia 1978 PL nie posiada morskiej strefy przyległej. Panstwo nadbrzezne sprawuje jurysdykcje nad statkami w takim zakresie i w taki sposób, jak na morzu terytorialnym. Oczywiście okręty wojenne korzystają z pełnego immunitetu.

STREFA WYŁĄCZNEGO RYBOŁÓSTWA

Strefa wyłącznego rybołówstwa jest obszarem, na którym państwo nad­brzeżne ma odnośnie do rybołówstwa takie same uprawnienia, jak na morzu terytorialnym, tzn. może zastrzec wyłączność rybołówstwa dla własnych obywateli. Ewentualne dopuszczenie obcych rybaków do połowów na tych wodach uzależ­nione jest od zgody państwa nadbrzeżnego i może nastąpić na podstawie umów międzynarodowych albo na podstawie przepisów wewnętrznych i decyzji odpowied­nich władz (wydawanie licencji na połowy). Może być ono nieodpłatne lub odpłat­ne. Ponadto dopuszczenie obcych rybaków może być ograniczone do określonych obszarów strefy wyłącznego rybołówstwa.. Obecnie prawie wszystkie państwa, które mogły to uczynić ze względów geograficznych, ustanowiły 200 milowe strefy rybołówstwa lub strefy ekonomiczne. Panstwa nadbałtyckie (pierwsza uczyniła to Szwecja) zaczęty dzielić między siebie cały obszar Morza Bałtyckiego, Polska ustawą z 17 XII 1977 r. o polsldej strefie rybołówstwa morskiego (która weszła w życie 1 I 1978 r.) rozciągnęła naszą władzę na cały. sektor Bałtyku, do którego byliśmy uprawnieni. Na obszarze polskiej strefy rybołów­stwa morskiego mają prawo uprawiać rybołówstwo wyłącznie polskie statki rybac­kie. Obce statki rybackie mogą uprawiać rybołówstwo w strefie polskiej, jeżeli umowa międzynarodowa zawarta przez Polskę z państwem przynależności statku możliwość taką przewiduje.

Artykuł 33. KoPM

Strefa przyległa

1. W strefie przyległej do swojego morza terytorialnego, zwanej strefą przyległą, państwo nadbrzeżne może wykonywać kontrolę konieczną do:

(a) zapobiegania naruszaniu jego ustaw i innych przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych lub sanitarnych na jego terytorium lub morzu terytorialnym;

(b) karania naruszeń takich ustaw i innych przepisów, dokonanych na jego terytorium lub morzu terytorialnym.

2. Strefa przyległa nie może sięgać dalej niż 24 mile morskie od linii podstawowych, od których mierzy się szerokość morza terytorialnego.

Jurysdykcja w tej strefie - posiada ją państwo nadbrzeżne, jeżeli:

- obywatel państwa nadbrzeżnego jest ofiarą przestępstwa;

- obywatel państwa nadbrzeżnego jest przestępcą;

- skutek przestępstwa rozciąga się na państwo przyległe.

127. Wyłączna strefa ekonomiczna w prawie morza

W ustawodawstwie niektórych państw Ameryki Łacińskiej był „morzem patrymonialnym”. Jest obszarem rozciągającym się poza morzem terytorialnym, na któ­rym państwo nadbrzeżne posiada suwerenne prawa do celu poszukiwania, eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi, zarówno ży­wymi, jak i mineralnymi, wód morskich, jak również dna morskiego i jego podziemia.

Prawa państwa nadbrzeżnego w wyłącznej strefie ekonomicznej obejmują więc w zasadzie prawa wykonywane w strefie wyłącznego rybołówstwa oraz na szelfie kontynentalnym. Prawa zwłaszcza w zakresie ochrony środowiska i prowadzenia badań naukowych. Prawa państwa nadbrzeżnego w strefie ekonomicznej mają charakter funkcjonalny, a nie terytorialny. Nic stanowi więc ona części terytorium, lecz obszar szczególnego rodzaju (sui genem), niebędący ani morzem terytorialnym, ani morzem pełnym. Szerokość strefy ekonomicznej nie może przekraczać 200 mil, licząc od linii pod­stawowej, od której jest mierzone morze terytorialne. Polska ustanowiła wyłączną strefę ekonomiczną na podstawie ustawy z 21 III 1991 r. o obszarach morskich RP i administracji morskiej. Jeśli chdozi o eksploatacje zasobow mineralnych prawa państwa nadbrzeżnego do tych zasobów mają więc charakter wy­łączny. Zsoby zywe: zasada optymalnego ich wykorzystania. Tu prawa państwa nadbrzeżnego do żywych zasobó strefy nie zostały określone jako wyłączne. Jeżeli państwo nadbrzeżne nie może pozyskać całego dopuszczalnego odłowu, to powinno dopuś­cić rybaków innych państw do nadwyżki połowowej. Prawa przysługujące w wyłącznej strefie ekono­micznej innym państwom to przede wszystkim wolności komunikacyjne obowiązu­jące na morzu pełnym. Wszystkie państwa korzys­tają z wymienionych w art. 87 wolności: żeglugi i przelotu, układania kabli pod­morskich i rurociągów oraz innych zgodnych z prawem międzynarodowym sposobow korzystaia z morza.

Artykuł 55. KoPM

Specjalny reżim prawny wyłącznej strefy ekonomicznej

Wyłączna strefa ekonomiczna jest to obszar znajdujący się poza granicami morza terytorialnego i przylegający do tego morza, który podlega specjalnemu reżimowi prawnemu ustalonemu w niniejszej części, zgodnie z którym prawa i jurysdykcja państwa nadbrzeżnego oraz prawa i wolności innych państw regulowane są przez stosowne postanowienia niniejszej konwencji.

Artykuł 58. KoPM

Prawa i obowiązki innych państw w wyłącznej strefie ekonomicznej

1. Z zastrzeżeniem stosownych postanowień niniejszej konwencji wszystkie państwa, zarówno nadbrzeżne, jak i śródlądowe, korzystają w wyłącznej strefie ekonomicznej z wymienionych w artykule 87 wolności żeglugi i przelotu, układania podmorskich kabli i rurociągów oraz innych, zgodnych z prawem międzynarodowym, sposobów korzystania z morza, jakie wiążą się z tymi wolnościami w związku z używaniem statków morskich i powietrznych oraz podmorskich kabli i rurociągów, o ile jest to zgodne z innymi postanowieniami niniejszej konwencji.

2. Artykuły od 88 do 115 oraz inne stosowne normy prawa międzynarodowego mają zastosowanie do wyłącznej strefy ekonomicznej o tyle, o ile nie są sprzeczne z niniejszą częścią.

3. Korzystając ze swoich praw i wypełniając obowiązki w wyłącznej strefie ekonomicznej zgodnie z niniejszą konwencją, państwa w należyty sposób uwzględniają prawa i obowiązki państwa nadbrzeżnego oraz przestrzegają ustaw i innych przepisów prawnych, wydanych przez państwa nadbrzeżne zgodnie z postanowieniami niniejszej konwencji i innymi normami prawa międzynarodowego, o ile nie są one sprzeczne z niniejszą częścią.

128. Szelf kontynentalny w prawie morza

Treść praw do szelfu: Konwencja Genewska stwierdza, że państwo nadbrzeżne sprawuje nad szelfem kontynentalnym prawa suwerenne w celu poszukiwania i eksploatacji, jego zasobów naturalnych (art. 2). Konwencja prawa morza z 1982 r. określa prawa państwa do szelfu w ten sam spósób. Prawa państwa nadbrzeżnego mają charakter wyłączny. Budowa platform na szelfie wymaga zgody władz pań­stwa nadbrzeżnego, które rozciąga na te instalacje swoją jurysdykcje i prawo. Konwencja Genewska o szelfie kontynentalnym stanowi, że prawa państwa nadbrzeżnego do szelfu nie wpływają na sytuację prawną wód pokrywających szelf, jako wód morza pełnego, ani na sytuację prawną przestrzeni powietrznej nad tymi wodami (art. 3). Granica zewnętrzna szelfu. Konwencja Genewska określiła szelf kontynentalny jako dno morskie i podziemie obszarów podmorskich przyległych do wybrzeża, lecz położonych poza morzem terytorialnym, aż do głębokości 200 metrów albo poza tę granicę aż do punktu; gdzie głębokość znajdujących się nad nim wód pozwala na eksploatację naturalnych zasobów wymienionych obszarów. Jak widać, w konwencji przyjęto dwa główne kryteria określenia zewnętrznej granicy szelfu - głębokość 200 m (izobatę 200 m) oraz możliwość eksploatacji zasobów naturalnych szelfu. Minimalna szerokosc szelfu wynosi 200 mil, mierzonych od linii podstawo­wej. Prawa państwa nadbrzeżnego mogą jednak sięgać poza 200 mil az do zewnętrznej krawędzi obrzeża kontynentu, tam gdzie obrzeże kontynentu roz­ciąga się poza 200 mil. Innymi słowy, mogą obejmować nie tylko szelf w sensie geologicznym, ale także zbocze kontynentalne do głębokości kilku tysięcy metrów.

Artykuł 76. KoPM

Definicja szelfu kontynentalnego

1. Szelf kontynentalny państwa nadbrzeżnego obejmuje dno morskie i podziemie obszarów podmorskich, które rozciągają się poza jego morzem terytorialnym na całej długości naturalnego przedłużenia jego terytorium lądowego aż do zewnętrznej krawędzi obrzeża kontynentalnego albo na odległość 200 mil morskich od linii podstawowych, od których mierzy się szerokość morza terytorialnego, jeżeli zewnętrzna krawędź obrzeża kontynentalnego nie sięga do tej odległości.

2. Szelf kontynentalny państwa nadbrzeżnego nie rozciąga się poza granice przewidziane w ustępach od 4 do 6.

3. Obrzeże kontynentalne stanowi podwodne przedłużenie masywu lądowego państwa nadbrzeżnego i składa się z dna i podziemia szelfu, zbocza i wzniesienia. Nie obejmuje ono dna oceanicznego na dużych głębokościach z jego grzbietami ani jego podziemia.

Artykuł 77. KoPM

Prawa państwa nadbrzeżnego w odniesieniu do szelfu kontynentalnego

1. Państwo nadbrzeżne wykonuje suwerenne prawa w odniesieniu do szelfu kontynentalnego w celu jego badania i eksploatacji jego zasobów naturalnych.

Szelf to powierzchnia dna morskiego do głębokości 200 m. (morza szelfowe/epikontynentalne). Wraz z rozwojem techniki i odkryciem złóż minerałów państwa nadbrzeżne zaczęły rozciągać swoją władzę na płytkie obszary dna morskiego i jego podziemie leżące poza granicami morza terytorialnego - teoria szelfu kontynentalnego - dno i podziemie szelfu zaczęto uważać za przedłużenie lądu. Państwo wykonuje nad szelfem kontynentalnym prawa suwerenne w celu badania i eksploatacji jego naturalnych zasobów. Prawa mają charakter ekskluzywny tzn., że nawet, jeśli nie prowadzi badań to żadne inne państwo nie może tego robić. Nie daje mu suwerenności nad szelfem.

129. Wolności morza pełnego

Konwecja z 1958 r wymienia:

wolność żeglugi,

wolność rybołówstwa,

wolność układania podmorskich kabli i rurociągów.

wolność przelotu.

Konwencja z 1982 wymienia w art. 87 ust 1:

wolność żeglugi,

wolność przelotu,

wolność układania kabli podmorskich i rurociągów,

wolność budowania sztucznych wysp i innych instalacji,

wolność rybołówstwa,

wolność badań naukowych

130. Status prawny kanałów morskich

STATUS KANAŁÓW

Kanały morskie są sztucznymi połączeniami dwóch otwartych dla żeglugi obszarów morskich. Są otwarte, gdy stanowi tak UM lub prawo wewnętrzne (brak powszechnej normy zwyczajowej wolności żeglugi po kanałach morskich).

1. Kanał Sueski

Łączy on Morze Śródziemne z Oceanem Indyjskim i jest jednym z najważniejszych szlaków handlowo-transportowych. Traktat z 1888r. stwierdza, że Kanał będzie zawsze otwarty i wolny w czasie wojny i pokoju dla wszystkich okrętów wojennych i statków handlowych. Kanał był wielokrotnie zamykany w czasie konfliktów. Współcześnie kanałem zarządza egipska administracja, które reguluje przepisy związane z przepływaniem przez kanał. Jednostki wojskowe mogą się po nim poruszać. W promieniu 12 mil morskich jest zakaz prowadzenia działań wojennych (zatopione statki mogą utrudnić żeglugę). Opłata za przepłynięcia uzależniona jest od wyporności jednostki.

2. Kanał Panamski

Łączy Ocean Atlantycki z Oceanem Spokojnym. Spór o kanał do lat 90-tych XX wieku - kanał był własnością prywatnej spółki. Wybudowany w Panamie, sfinansowany przez USA. W 1999r. Stany Zjednoczone zwróciły całkowicie strefę Kanału Panamskiego, Panamie.

3. Kanał Kiloński

Łączy Morze Bałtyckie z Morzem Północnym. Początkowo miał charakter kanału wewnętrznego, gdyż jego status określało prawo wewnętrzne. Jurysdykcja Niemiec. Mogą przepływać przez kanał wszystkie jednostki, których państwa mają stosunki pokojowe z Niemcami.

4. Kanał Koryncki

Jurysdykcja Grecji. Łączy Morze Jońskie z Morzem Egejskim. Nie została zawarta żadna specjalna umowa określająca jego status. Kanał jest otwarty dla żeglugi handlowej i wojskowej.

131. Status prawny cieśnin morskich

STATUS PRAWNY CIEŚNIN

To naturalne połączenia morskie między dwoma obszarami morskimi. Jurysdykcja zależy od szerokości cieśniny.

3 różne sytuacje:

1) gdy cieśnina jest szersza niż podwójna szerokość morza terytorialnego państw nadbrzeżnych na części cieśniny poza morzem terytorialnym obowiązuje pełna wolność żeglugi (a więc co najmniej 24 mile morskie);

2) gdy cieśnina jest węższa (choćby na pewnym odcinku) od podwójnej szerokości morza terytorialnego państw nadbrzeżnych (mniej niż 24 mile morskie) - państwa muszą się porozumieć; obowiązuje prawo nieszkodliwego przepływu między 2 częściami morza pełnego. Tranzyt bez ograniczeń, chyba, że ograniczenia wystąpią na drodze umowy pomiędzy państwami nadbrzeżnymi;

3) gdy cieśnina ma dowolną szerokość, ale oba obszary morskie należą do tego samego państwa - państwo sprawuje całkowitą jurysdykcje.

133. Podstawowe cele Organizacji Dna Morskiego

Na III Konferencji Prawa Morza zagadnienie, kto będzie mógł eksploatować zasoby naturalne międzynarodowego obszaru dna morskiego, było sporne. Państwa rozwijające się uważały, że prawo poszukiwania i eksploatacji tych zasobów powin­na mieć tylko organizacja międzynarodowa. Natomiast państwa wysoko uprzemys­łowione stały na stanowisku, że prawo eksploatacji powinny mieć wszystkie pań­stwa oraz osoby działające z ich upoważnienia, z tym że organizacja między­narodowa wydawałaby licencje na tę działalność, kontrolowała ją i pobierała opła­ty. Ostatecznie jako rozwiązanie kompromisowe przyjęto w konwencji tzw. równo­legły system eksploatacji. Jest ona prowadzona: 1) przez Organizację Dna Mor­skiego, działającą za pośrednictwem międzynarodowego przedsiębiorstwa oraz 2) w stowarzyszeniu z Organizacją i na podstawie kontraktów, przez państwa i upoważnione przez nie przedsiębiorstwa i osoby (art. 153 ust. 2). Funkcje organizacyjne odnoszące się do dna morskiego jako obszaru międzynarodowego pełni Organizacja Dna Morskiego.

Artykuł 156. KoPM

Utworzenie Organizacji

1. Tworzy się Międzynarodową Organizację Dna Morskiego, która będzie działała zgodnie z niniejszą częścią.

2. Wszystkie Państwa-Strony są, ipso facto, członkami Organizacji.

4. Siedzibą Organizacji jest Jamajka.

5. Organizacja może tworzyć takie regionalne ośrodki lub biura, jakie uzna za niezbędne dla wykonywania swoich funkcji.

Artykuł 158. KoPM

Organy Organizacji

1. Tworzy się, jako główne organy Organizacji, Zgromadzenie, Radę i Sekretariat.

2. Tworzy się Przedsiębiorstwo stanowiące organ, za pośrednictwem którego Organizacja wykonuje funkcje, o których mowa w artykule 170 ustęp 1.

3. W miarę potrzeby mogą być tworzone, zgodnie z niniejszą częścią, organy pomocnicze.

4. Każdy główny organ Organizacji i Przedsiębiorstwa jest odpowiedzialny za wykonywanie nadanych mu uprawnień i funkcji. Wykonując swoje uprawnienia i funkcje, organ unika podejmowania jakichkolwiek działań, które mogą naruszać lub utrudniać wykonywanie specjalnych uprawnień i funkcji nadanych innemu organowi.

Cele organizacji:

1) Ochrona i zachowanie środowiska morskiego;

2) Współpraca globalna i regionalna;

3) Pomoc naukowa i techniczna dla państw rozwijających się;

4) Monitoring i ocena środowiska;

5) Zapobieganie, zmniejszanie zanieczyszczenia środowiska morskiego;

6) Morskie badania naukowe.

134.    Pojęcie organizacji międzynarodowej

Organizacja międzynarodowa, organizacja zrzeszająca przynajmniej trzy podmioty, utworzona dla realizacji wspólnego celu, który ma charakter międzynarodowy lub realizowany jest przez działalność międzynarodową. Zależnie od rodzaju ww. podmiotów można wyróżnić:

Forma wielostronnej współpracy międzynarodowej, ustalona w wielostronnej umowie międzynarodowej, obejmująca względnie stały zakres członkostwa, istnienie stałych organów o zdefiniowanych kompetencjach zawartych w statucie organizacji.

organizacje rządowe (międzyrządowe, państwowe, międzypaństwowe, publiczne, GO) - zrzeszają państwa, ew. państwa i obok nich organizacje międzyrządowe:

powszechne (np. ONZ) lub partykularne (np. OPA),

ogólne (np. ONZ,UA) lub specjalne (wyspecjalizowane, funkcjonalne) (np. FAO, OPEC)

organizacje pozarządowe (niepaństwowe, prywatne, NGO) - zrzeszają osoby fizyczne lub/i osoby prawne lub związki tych osób, ew. obok nich członkami NGO mogą być też państwa bądź ich organy, np. Czerwony Krzyż

Inny podział wyróżnia:

organizacje rządowe - zrzeszają państwa, ew. obok nich organizacje międzyrządowe

organizacje pozarządowe - zrzeszają osoby fizyczne lub/i osoby prawne lub związki tych osób

organizacje mieszane - zrzeszają osoby fizyczne lub/i osoby prawne lub związki tych osób, obok nich również państwa bądź ich organy

Jest kwestią dyskusyjną to, czy za organizację międzynarodową można uznać organizacje międzyrządowe nie posiadające podmiotowości prawnej, takie jak Unia Europejska (UE) czy Ruch Państw Niezaangażowanych. UE jest często kwalifikowana jako organizacja międzynarodowa, ponieważ coraz częściej korzysta z podmiotowości prawnej Wspólnot Europejskich i jest uznawana za podmiot prawa międzynarodowego.

135.    Rodzaje organizacji międzynarodowych- patrz wyżej

136.    Pojęcie organizacji wyspecjalizowanych ONZ

Organizacje wyspecjalizowane ONZ (ang. UN Specialized Agencies, dlatego też w języku polskim niekiedy nazywa się je agencjami wyspecjalizowanymi ONZ) - organizacje międzynarodowe powiązane i blisko współpracujące z Organizacją Narodów Zjednoczonych. ONZ wraz z jej organizacjami wyspecjalizowanymi nazywa się "rodziną ONZ".

Organizacje wyspecjalizowane muszą spełnić następujące warunki:

być organizacjami międzyrządowymi,

mieć charakter powszechny, tj. otwarty dla wszystkich państw świata,

posiadać szerokie kompetencje choćby w jednej z dziedzin o której mowa w art. 57 Karty Narodów Zjednoczonych[1]

musi być związana z ONZ umową międzynarodową.

Organizacje wyspecjalizowane są autonomicznymi organizacjami, stanowią odrębne podmioty prawa międzynarodowego, mają swoich członków, odrębne organy i własne budżety, a z ONZ są połączone specjalnymi porozumieniami zawieranymi z Radą Gospodarczo-Społeczną ONZ a zatwierdzanymi przez Zgromadzenie Ogólne ONZ.[2] Organizacje wyspecjalizowane przedkładają sprawozdania ze swej działalności tym dwóm organom ONZ.

do najważniejszych organizacji wyspecjalizowanych ONZ należą:

Powszechny Związek Pocztowy (1874)

Międzynarodowa Organizacja Pracy (1919)

Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (1932)

UNESCO (Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wychowania, Nauki i Kultury)

WHO (Światowa Organizacja Zdrowia)

WMO (Światowa Organizacja Meteorologiczna)

ICAO (Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego)

IMO (Międzynarodowa Organizacja Morska)

FAO (Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa)

IDA (Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju)

IBRD (Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju)

IMF (Międzynarodowy Fundusz Monetarny)

UNIDO (Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłu)

IFC (Międzynarodowa Korporacja Finansowa)

zbliżony charakter do organizacji wyspecjalizowanych ma IAEA

Światowa Organizacja Handlu (WTO) współpracuje z IMF, IBRD, UNIDO, UNCTAD i ILO

137.    Geneza ONZ

Poprzedniczką Organizacji Narodów Zjednoczonych była Liga Narodów. Powołano ją z inicjatywy prezydenta USA Woodrowa Wilsona w 1919 r. Liga narodów powstała w wyniku wrażenia, jakie na rządzących wywarła I wojna światowa. Ogrom ofiar i zniszczeń motywował do tego, aby zrobić wszystko w celu uniknięcia powtórki takiej tragedii. W swych założeniach Liga Narodów miała strzec pokoju i bezpieczeństwa na świecie. Była to jednak organizacja bardzo nieudolna. Pierwszym ciosem dla niej była absencja USA. Prezydent Wilson, inicjator powstania Ligi, nie zdołał przekonać amerykańskiego Kongresu do akceptacji udziału Stanów Zjednoczonych w tej organizacji. W USA po raz kolejny zwyciężyła, obecna w polityce zagranicznej tego kraju od XIX w., koncepcja izolacjonizmu. Liga Narodów nie była w stanie przeszkodzić włoskiej agresji na Etiopię, japońskim atakom na Chiny oraz polityce ekspansji prowadzonej przez Niemcy Adolfa Hitlera, która doprowadziła do wybuchu II wojny światowej.

Okazał się, że kolejna wojna była jeszcze straszniejsza od poprzedniej. Pokazywało to konieczność utworzenia, tym razem skutecznej powszechnej organizacji międzynarodowej, której celem byłoby zapobieganie tego typu konfliktom. Poza tym Wielka Trójka, czyli USA, Wielka Brytania oraz ZSRR - trzy największe państwa koalicji antyhitlerowskiej dążyły do utworzenia takiej organizacji, aby zdobyć narzędzie do kontrolowania sytuacji międzynarodowej po zakończeniu wojny. 14 sierpnia 1941 r., podczas spotkania premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla i prezydenta USA Franklina D. Roosevelta na oceanie Atlantyckim na pancerniku "Prince of Wales" rządy USA i Wielkiej Brytanii podpisały Kartę Atlantycką, która zawierała zasady pokojowego współżycia państw, które miały obowiązywać po wojnie. 1 stycznia 1942 r. 26 państw koalicji antyhitlerowskiej podpisało Deklaracje Narodów Zjednoczonych, w której potwierdzono postanowienia Karty Atlantyckiej. Oba te dokumenty miały stać się punktem wyjścia w negocjacjach nad statutem nowej organizacji. Rokowania te toczyły się podczas spotkań przedstawicieli rządów Wielkiej Trójki w Moskwie, Teheranie i Dumbarton Oaks w Kanadzie. Konferencja założycielska ONZ odbyła się w dniach 25 kwietnia - 26 czerwca 1945 r. w San Francisco. 26 czerwca 1945 r. przyjęto Kartę Narodów Zjednoczonych - statut nowej organizacji międzynarodowej jaką była ONZ. Karta weszła w życie 24 października 1945 r.

138.    Podmiotowość ONZ

Podmiotowość organizacji międzynarodowych - zdolność działania w płaszczyźnie międzynarodowej, do nabywania praw i zaciągania obowiązków międzynarodowych: zawieranie umów międzynarodowych z państwami i innymi organizacjami, korzystanie z biernego prawa legacji, ponoszenie odpowiedzialności i sprawowanie opieki nad funkcjonariuszami, korzystanie z przywilejów i immunitetów, działalność jest określona przez PM (na przykładzie ONZ).

Podmiotowość prawnomiędzynarodową ONZ stwierdził MTS w swej opinii doradczej w sprawie odszkodowania w związku z zabójstwem przedstawiciela ONZ na Bliskim Wschodzie, hrabiego F. Bernadotte, zaznaczając jednocześnie, że „podmioty prawa niekoniecznie są identyczne, jeśli chodzi o ich charakter i zakres uprawnień”.

139.    Cele ONZ

Artykuł 1 (Karty NZ)

Cele Organizacji Narodów Zjednoczonych są następujące:

Utrzymać międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo, stosując skuteczne środki zbiorowe dla zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwania, tłumienia aktów agresji i innych naruszeń pokoju, łagodzić i załatwiać - w drodze pokojowej, według zasad sprawiedliwości i prawa międzynarodowego - spory lub sytuacje mogące prowadzić do naruszenie pokoju.

Rozwijać przyjazne stosunki między narodami, oparte na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów, i stosować inne odpowiednie środki dla wzmocnienia powszechnego pokoju.

Doprowadzić do współdziałania międzynarodowego w rozwiązywaniu zagadnień o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym lub humanitarnym, jak również popierać i zachęcać do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język lub wyznanie.

Być ośrodkiem uzgadniającym działalność międzynarodową, zmierzającą do osiągnięcia tych wspólnych celów.

Artykuł 2

Dla osiągnięcia celów ustalonych w artykule 1 Organizacja i jej członkowie postępować będą według następujących zasad:

Organizacja opiera się na zasadzie suwerennej równości wszystkich członków.

Wszyscy członkowie, w celu zapewnienia sobie praw i korzyści wynikających z członkostwa, wykonywać będą w dobrej wierze zobowiązania przyjęte przez nich zgodnie z niniejszą Kartą.

Wszyscy członkowie załatwiać będą swe spory międzynarodowe środkami pokojowymi w taki sposób, aby nie dopuścić do zagrożenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz sprawiedliwości.

Wszyscy członkowie powstrzymają się w swych stosunkach międzynarodowych od stosowania groźby lub użycia siły przeciwko całości terytorialnej lub niepodległości któregokolwiek państwa.

Członkowie Organizacji okażą jej wszelką pomoc w każdej akcji podjętej zgodnie z niniejszą Kartą i powstrzymają się od udzielenia pomocy jakiemukolwiek państwu, przeciwko któremu Organizacja zastosowała akcję prewencji lub przymusu.

Organizacja zapewni, aby państwa, które nie są jej członkami, postępowały zgodnie z niniejszymi zasadami w stopniu koniecznym do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Żadne postanowienie niniejszej Karty nie upoważnia Organizacji Narodów Zjednoczonych do interwencji w sprawach, które z istoty swej należą do kompetencji wewnętrznej któregokolwiek państwa, ani do żądania od członków, aby przekazywali takie sprawy do załatwienia według niniejszej Karty. Powyższa zasada nie dotyczy możności zastosowania środków przymusu przewidzianych w rozdziale VII.

140.    Zadania ONZ

Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa za pomocą zbiorowych i pokojowych wysiłków.

Rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami na zasadach samostanowienia i równouprawnienia.

Rozwiązywanie konkretnych problemów międzynarodowych (gospodarczych, społecznych, kulturalnych, humanitarnych, czy dotyczących praw człowieka) na zasadzie współpracy międzynarodowej oraz uznania równości ras, płci, języków i wyznań

Stanowienie ośrodka uzgadniania działań narodów w imię wspólnych celów.

141.    Struktura ONZ

Zgromadzenie Ogólne - jest to organ plenarny, w którym są reprezentowane wszystkie państwa członkowskie. Podejmuje uchwały, wspólnie z Radą Bezpieczeństwa decyduje o przyjęciu, wykluczeniu i zawieszeniu w prawach członkowskich, określa budżet i wysokość składek członkowskich. Ponadto może debatować i zajmować stanowisko we wszystkich należących do kompetencji organizacji. Decyzje są podejmowania w zależności od wagi sprawy zwykła lub kwalifikowana większością. Zgromadzenie Ogólne zbiera się raz do roku na tak zwanych sesjach zwyczajnych, zwykle we wrześniu. Może zebrać się na sesji nadzwyczajnej zwołanej przez Sekretarza Generalnego ONZ lub na wniosek większości państw członkowskich ONZ. Siedziba Zgromadzenia Ogólnego mieści się w Nowym Jorku.

 

Rada Bezpieczeństwa - na tym organie ONZ spoczywa odpowiedzialność za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa w świecie. W jej skład wchodzi piętnaście państw, w tym pięciu stałych członków: Chiny, Francja, ZSRR/Federacja Rosyjska, USA i Wielka Brytania. Pozostałych dziesięciu członków jest wybieranych na okres dwóch lat, wg ściśle określonego klucza regionalnego. Rada Bezpieczeństwa przyjmuje zlecenia w kwestiach pokojowego rozwiązywania sporów międzynarodowych oraz podejmuje decyzje w sytuacjach zagrożenia lub naruszenia pokoju międzynarodowego. Te ostatnie mają charakter wiążący. Decyzje zapadają większością dziewięciu głosów z tym, że sprawy ważne wymagają, by żaden ze stałych członków nie głosował przeciw rozstrzygnięciu - każdy z nich ma więc prawo weta.

 

Rada Gospodarczo-Społeczna - Organ ten koordynuje działalność w sprawach gospodarczych i społecznych. Rada składa się z 54 członków wybieranych na trzyletnia kadencję, z uwzględnieniem corocznej rotacji 1/3 członków. Prowadzi prace studyjne, przygotowuje konferencje międzynarodowe, inicjuje zawieranie konwencji, nadzoruje realizację programów społecznych i gospodarczych ONZ. W jej ramach działają komisje funkcjonalne.

 

Rada Powiernicza - przez wiele lat Rada sprawowała nadzór nad terytoriami niesamodzielnymi, przygotowując je do niepodległości. Odegrała istotną rolę w procesie dekolonizacji państw Trzeciego Świata. Po ogłoszeniu w 1994 r. niepodległości przez ostatnie terytorium powiernicze, Republikę Palau - Rada zawiesiła działalność. W skład Rady Powierniczej wchodzili stali członkowie Rady Bezpieczeństwa.

 

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości - jest to organ sądowy składający się z piętnastu sędziów wybieranych na dziewięcioletnią kadencję, ale obowiązuje zasada rotacji, dlatego co trzy lata zmienia się 1/3 składu sędziów. Sędziowie jednak mogą zostać wybrani ponownie - reelekcja. Trybunał rozpatruje sprawy sporne miedzy państwami, ale tylko wówczas, gdy same zwrócą się do Trybunału lub, gdy ten tryb rozstrzygania sporów jest przez te państwa zastrzeżony w umowie międzynarodowej. Wyroki Trybunału są dla państw wiążące. Ponadto Trybunał wydaje opinie prawne w sprawach kierowanych do niego przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa. Siedzibą Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości jest Haga.

 

Sekretariat - na jego czele stoi Sekretarz Generalny ONZ, który jest wybierany na pięć lat przez Zgromadzenie Ogólne z rekomendacji Rady Bezpieczeństwa. Administruje oraz zarządza Sekretariatem, reprezentuje Narody Zjednoczone w kontaktach z państwami i innymi organizacjami, koordynuje działania systemu ONZ, prezentuje działania ONZ światowej opinii publicznej, pełni funkcję mediatora w sporach międzynarodowych.

 

Z ONZ związane są tzw. organizacje wyspecjalizowane, połączone z nią umowami międzynarodowymi. Realizują one zadania szczegółowe. Jest ich kilkanaście m. in. Międzynarodowa Organizacja Pracy, Organizacja do spraw Wyżywienia i Rolnictwa, Światowa Organizacja Zdrowia.

142.    Funkcje Zgromadzenia Ogólnego ONZ

Do kompetencji Zgromadzenia należy:

rozpatrywanie i udzielanie rekomendacji we wszelkich sprawach wchodzących w zakres Karty Narodów Zjednoczonych oraz dotyczących kompetencji i funkcji któregokolwiek organu przewidzianego w Karcie NZ,

rozpatrywanie i formułowanie rekomendacji dotyczących zasad współpracy w dziedzinie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa,

inicjowanie badań i przekazywanie zaleceń w celu rozwijania współpracy międzynarodowej w dziedzinie politycznej i popierania rozwoju i kodyfikacji prawa międzynarodowego,

inicjowanie badań i przekazywanie zaleceń w celu rozwijania współdziałania międzynarodowego w dziedzinie gospodarczej, społecznej, kulturalnej, oświaty, ochrony zdrowia, praw człowieka i podstawowych wolności bez różnicy rasy, płci, języka czy wyznania,

rozpatrywanie raportów Rady Bezpieczeństwa i innych organów ONZ,

rozpatrywanie i zatwierdzanie budżetu ONZ, także umów finansowych i budżetowych z organizacjami wyspecjalizowanymi,

wybieranie niestałych członków Rady Bezpieczeństwa, Rady Gospodarczej i Społecznej, Rady Powierniczej, Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości (wspólnie z RB), mianowanie Sekretarza Generalnego ONZ (z rekomendacji RB).

Artykuł 10

Zgromadzenie Ogólne może omawiać wszelkie zagadnienia lub sprawy wchodzące w zakres niniejszej Karty albo dotyczące kompetencji i funkcji któregokolwiek organu przewidzianego w niniejszej Karcie, Jak również może ono, z zastrzeżeniem postanowień artykułu 12, udzielać w związku z takimi zagadnieniami i sprawami zaleceń członkom Organizacji Narodów Zjednoczonych albo Radzie Bezpieczeństwa, albo też członkom Organizacji Narodów Zjednoczonych i Radzie Bezpieczeństwa.

Artykuł 11

1.Zgromadzenie Ogólne może rozważać ogólne zasady współdziałania nad utrzymaniem międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, włączając w to zasady rozbrojenia i regulowania zbrojeń, oraz w związku z tymi zasadami może udzielać zaleceń członkowskich Organizacji Narodów Zjednoczonych albo Radzie Bezpieczeństwa, albo też członkom Organizacji Narodów Zjednoczonych i Radzie Bezpieczeństwa.

2.Zgromadzenie Ogólne może omawiać każdą sprawę dotyczącą utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, wniesioną przez członka Organizacji albo przez Radę Bezpieczeństwa, albo też, zgodnie z ustępem 2 artykułu 35, przez państwo nie będące członkiem Organizacji, może ono, z zastrzeżeniem przewidzianym w artykule 12, udzielać w tych sprawach zaleceń zainteresowanemu państwu lub państwom albo Radzie Bezpieczeństwa, albo jednym i drugim. Każdą sprawę, w związku z którą konieczne jest przeprowadzenie akcji, Zgromadzenie Ogólne przekaże Radzie Bezpieczeństwa przed jej omówieniem lub po omówieniu.

Artykuł 13

Zgromadzenie Ogólne inicjuje badania i udziela zaleceń w celu:

rozwijania współdziałania międzynarodowego i jego kodyfikacji;

popierania współdziałania międzynarodowego w dziedzinach gospodarczej, społecznej, kulturalnej, wychowawczej i zdrowia oraz przyczynienia się do urzeczywistnienia praw człowieka i podstawowych wolności przez wszystkich, bez różnicy rasy, płci, języka i wyznania.

Dalsze obowiązki, funkcje i zadania Zgromadzenia Ogólnego w sprawach wymienionych powyżej w punkcie 1 b) określone są w Rozdziałach IX i X.

Artykuł 15

Zgromadzenie Ogólne otrzymuje roczne i specjalne sprawozdania Rady bezpieczeństwa; sprawozdania te powinny zawierać zestawienie środków, jakie Rada Bezpieczeństwa postanowiła zastosować lub zastosowała w celu utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Zgromadzenie Ogólne otrzymuje i bada sprawozdania innych organów Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Artykuł 17

Zgromadzenie ogólne bada i zatwierdza budżet Organizacji.

Członkowie Organizacji pokrywają jej wydatki w stosunku ustalonym przez Zgromadzenie Ogólne.

Zgromadzenie Ogólne bada i zatwierdza wszelkie układy finansowe i budżetowe z organizacjami wyspecjalizowanymi, wymienionymi w artykule 57, oraz bada budżety administracyjne tych organizacji w celu udzielania im zaleceń.

143.    Głosowanie w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ

Wyróżniamy 5 procedur podejmowania uchwał w ZO:

w sprawach ważnych - ZO podejmuje uchwały większością 2/3 członków obecnych i głosujących. Do spraw ważnych zalicza się zgodnie z art. 18 Karty NZ:

sprawy budżetowe,

sprawy dotyczące funkcjonowania systemu powiernictwa,

wykluczenie członków z ONZ,

zawieszenie w korzystaniu z praw i przywilejów członków ONZ,

przyjmowanie nowych członków ONZ,

wybór członków Rady Bezpieczeństwa,

wybór członków Rady Gospodarczej i Społecznej,

wybór niestałych członków Rady Bezpieczeństwa,

zalecenia dotyczące międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

w pozostałych sprawach, ZO zasadniczo podejmuje decyzje zwykłą większością głosów aby uchwała zapadła więcej musi głosować za uchwałą niż przeciw,

w sprawach wyboru sędziów Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, ZO podejmuje uchwały bezwzględną większością głosów art. 10 statutu MTS,

w sprawie poprawek do Karty NZ oraz zwołania konferencji rewizyjnej, ZO podejmuje uchwały większością 2/3 głosów wszystkich członków ONZ,

odformalizowana procedura podejmowania uchwał w drodze konsensusu, która polega na tym, że decyzje w danej sprawie zostanie podjęta jeżeli żadne z państw obradujących nie wyrazi sprzeciwu.

144.    Zadania Rady Bezpieczeństwa

Rada Bezpieczeństwa spełnia szczególnie ważną rolę w systemie funkcjonowania O.N.Z. Początkowo składała się ona z 11 członków, w tym pięciu stałych i sześciu niestałych. Na stałych członków O.N.Z powołano wielkie mocarstwa: Z.S.R.R, U.S.A, Chiny, Wielką Brytanię, Francję.

Pozostali niestali członkowie Rady Bezpieczeństwa są już wybierani, a ich kadencja trwa trzy lata.

Rada Bezpieczeństwa działa cały czas i ma prawo podejmować kluczowe decyzje dotyczące pokoju i bezpieczeństwa światowego.

Aby zapadła ważna decyzja, musi zgodzić się na nią siedem państw, ale w tym wszystkie państwa będące stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa. Weto któregokolwiek z nich uniemożliwia pojęcie jakiejkolwiek uchwały czy decyzji. Każdy członek ma więc prawo veta. Jednocześnie jednak sami stali członkowie Rady też nie mogą podjąć samodzielnie niczego, gdyż muszą uzyskać poparcie co najmniej dwóch członków niestałych.

Artykuł 24

1.W celu zapewnienia szybkiej i skutecznej akcji Organizacji narodów Zjednoczonych członkowie jej nakładają na Radę Bezpieczeństwa główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz uznają, że Rada Bezpieczeństwa działa z tytułu tej odpowiedzialności z ich ramienia.

2.Wypełniając te funkcje Rada Bezpieczeństwa kieruje się celami i zasadami Organizacji Narodów Zjednoczonych. Szczególne kompetencje udzielone Radzie w tym zakresie wymienione są w Rozdziałach VI, VII, VIII i XII.

Artykuł 26

W celu zapewnienia i utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, przy jak najmniejszym zużyciu światowych zasobów ludzkich i gospodarczych na zbrojenia, Rada Bezpieczeństwa obowiązana jest opracować, z pomocą przewidzianego w artykule 47 Wojskowego Komitetu Sztabowego, planów, które będą przedłożone członkom Organizacji Narodów Zjednoczonych celem stworzenia systemu normowania zbrojeń.

145.    Głosowanie w Radzie Bezpieczeństwa ONZ

Rada przyjmuje uchwały większością 9 głosów spośród 15 członków. Wśród uchwał wyróżnia się uchwały dotyczące spraw proceduralnych oraz uchwały dotyczące innych spraw. W przypadku spraw innych do ważności uchwały wymagane są zgodne głosy członków stałych. Jednak w drodze zwyczaju wykształciła się zasada, że uchwała zostaje przyjęta także w wypadku, gdy żaden z członków stałych nie wyrazi sprzeciwu (pierwszy przypadek takiej interpretacji, niezgodnej z literalnym brzmieniem art. 27 Karty Narodów Zjednoczonych, miał miejsce w 1950 r. w związku z interwencją ONZ w Korei). Do zawetowania rezolucji potrzeba, więc determinacji jednego z członków stałych lub 7 głosów innych państw. Ten sposób głosowania jest powszechnie krytykowany, swą słabość ujawnił m.in. w trakcie kryzysu irackiego 2003, proponuje się więc, by wprowadzić tzw. podwójne weto (co najmniej 2 członków permanentnych musiałoby być przeciw, by decyzja nie weszła w życie).

W historii Rady Bezpieczeństwa najczęściej wetowali: Związek Radziecki (116), USA (42), Wielka Brytania (23), Francja (15) i Chiny (5, w tym raz przedstawiciel Republiki Chińskiej).

RB przedkłada ZO sprawozdania coroczne lub specjalne (art. 24, ust. 3), w artykule 26 zobowiązano ją zaś do poczynienia szczególnych kroków prowadzących do kontroli zbrojeń.

146.    Skuteczność decyzji Rady Bezpieczeństwa ONZ

Wydaje odpowiednie decyzje i może dla zapewnienia wykonania tych decyzji stosować sankcje bez użycia sił zbrojnych (art. 41) i ewentualnie sankcje z użyciem sił zbrojnych (art. 42)

Zgodnie z postanowieniami art. 27 Karty NZ, decyzje Rady Bezpieczeństwa w sprawach innych niż proceduralne, powinny być podejmowane większością dziewięciu głosów w stosunku do ogólnej liczby piętnastu członków Rady.

Artykuł 25

Członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych zgadzają się przyjmować i wykonywać decyzje Rady Bezpieczeństwa zgodnie z niniejszą Kartą.

Artykuł 39

Rada Bezpieczeństwa stwierdza istnienie zagrożenia lub naruszenia pokoju bądź aktu agresji oraz udziela zaleceń lub decyduje, jakie środki należy zastosować w myśl artykułów 41 i 42 w celu utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju lub bezpieczeństwa.

W odróżnieniu od uchwał ZO, niektóre uchwały RB do państw są prawnie wiążące. Rozwiązanie to jest niezbędne do zapewnienia skuteczności działania RB w dziedzinie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Moc wiążących uchwał RB wynika z art. 25 Karty, NZ, który głosi, że członkowie ONZ zgadzają się przyjmować i wykonywać decyzje RB zgodnie z Kartą.

Uchwały mogą występować w formie decyzji i zaleceń:

1. ZALECENIA- nie mają mocy wiążącej dla członków organizacji

2. DECYZJE- mają moc wiążącą

Decyzje mogą być podejmowane przede wszystkim, kiedy chodzi o akcje w razie zagrożenia pokoju, naruszenia go i aktów agresji, o którym mówi rozdział VI Karty NZ. Może wtedy także wydać niewiążące zalecenie. Natomiast uchwały RB dot. Pokojowego załatwia sporów (rozdział V Karty) mają zawsze charakter zaleceń.

147.    Rada Gospodarczo - Społeczna ONZ

Rada Gospodarcza i Społeczna, ang. The Economic and Social Council (ECOSOC) jest jednym z 6 organów ONZ.

Tworzy ją 54 członków (do 1965 r. 18, do 1973 - 27 członków) wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ na trzyletnią kadencję. Obraduje w Genewie oraz w Nowym Jorku. Polska została członkiem Rady 1 stycznia 2003 r. i skończyła kadencję 31 grudnia 2006 r.

Rada zajmuje się sprawami zdrowia publicznego, gospodarczymi, społecznymi i kulturalnymi, prawami człowieka, przygotowuje projekty konwencji, ustala wytyczne dla organów pomocniczych (regionalne komisje gospodarcze i komisje funkcjonalne) i wyspecjalizowanych agencji, jak np. UNICEF (Fundusz NZ Pomocy Dzieciom). Uchwały Rady Gospodarczej i Społecznej są podejmowane zwykłą większością głosów.

Uprawnienia RGS obejmują badanie, zalecanie oraz inicjatywę prawotwórczą. Może kierować zalecenia do ZO, członków ONZ i do organizacji wyspecjalizowanych ONZ. Inicjatywa prawotwórcza polega na opracowywaniu projektów umów i na przedstawianiu tych projektów ZO. Może też zwoływać konferencje międzynarodowe.

Art. 62 Kart NZ

Koordynuje ona działalność organizacji wyspecjalizowanych odbywając z nimi konsultacje i udzielając im zaleceń (art. 43). Uchwały Rady dot. Spraw organizacyjnych i proceduralnych mogą być prawnie wiążące, natomiast uchwały adresowane do państw mają charakter zaleceń.

W szczególności ECOSOC jest odpowiedzialna za:

wspieranie wyższych standardów życia, pełnego zatrudnienia oraz postępu ekonomicznego i społecznego

znajdywanie rozwiązań międzynarodowych problemów ekonomicznych, społecznych i zdrowotnych

ułatwianie międzynarodowej współpracy w obszarze kultury i edukacji

propagowanie powszechnego poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności

148.    Sekretarz Generalny ONZ

Sekretarza Generalnego wybiera ZO na zalecenie RB. Kadencja jego nie została określona w Karcie NZ jednak zgodnie z rezolucją ZO trwa ona 5 lat.

Personel ONZ mianowany jest przez Sekretarza Generalnego. Sekretarz Generalny i jego zastępcy korzystają z immunitetów dyplomatycznych.

Sekretarz Generalny jest:

najważniejszym funkcjonariuszem administracyjnym ONZ,

składa coroczne sprawozdania, które są przekazywane ZO,

zwraca uwagę RB na każdą sprawę, która jego zdaniem może zagrażać utrzymaniem międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Personel organizacji - zajmuje się obsługą administracyjną z prawem pozostałych organów ONZ.

Wybierany jest na kadencję pięcioletnią przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa (aktualnie jest nim Ban Ki-moon). Do kompetencji sekretarza generalnego należy zarządzanie majątkiem ONZ i prawo uczestniczenia w posiedzeniach wszystkich organów organizacji.

Obowiązki Sekretarza

1. administracja i zarządzanie sekretariatem;

2. reprezentowanie NZ wobec wszystkich państw i organizacji;

3. utrzymywanie stałych kontaktów ze wszystkimi państwami członkowskimi;

4. prezentacja działania ONZ, światowej opinii publicznej;

5. koordynacja działania systemu ONZ;

6. kreowanie nowych koncepcji i strategii;

7. pośrednictwo w sporach międzynarodowych;

8. nadzór nad przestrzeganiem praw człowieka.

Sekretariat składa się z wielu biur i departamentów zajmujących się bieżącą działalnością ONZ. Sekretariat ma swoje biura w Genewie, Wiedniu i Nairobi. W sekretariacie pracuje ok. 15 tys. pracowników.

9 października 2006 Rada Bezpieczeństwa ONZ nominowała Koreańczyka Ban Ki-moona na Sekretarza Generalnego. Ostatecznego wyboru dokonało 13 października Zgromadzenie Ogólne.

Artykuł 99

Sekretarz Generalny ma prawo zwracać uwagę Rady Bezpieczeństwa na każdą sprawę, która, w jego mniemaniu, mogłaby zagrażać utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Artykuł 100

1. Przy wykonywaniu swych obowiązków Sekretarz Generalny i jego personel nie powinni żądać lub otrzymywać instrukcji od jakiegokolwiek rządu albo od jakiejkolwiek innej władzy, nie należącej do Organizacji. Powinni oni powstrzymać się od wszelkiej działalności, która mogłaby odbić się na ich charakterze jako funkcjonariuszy międzynarodowych, odpowiedzialnych jedynie przed Organizacją.

149.Rewizja Karty Narodów Zjednoczonych

karta przewiduje 2 procedury zmian:

zwykle zmiany (poprawki uchwalone przez ZO)

rewizje karty dokonana przez ogolna konferencje członków organizacji, zwolana w tym celu

Artykuł 109. KNZ

1. (6) Ogólna konferencja członków Narodów Zjednoczonych, zwołana w celu rewizji niniejszej Karty, będzie mogła zebrać się w czasie i miejscu oznaczonym uchwałą, powziętą większością dwóch trzecich głosów członków Ogólnego Zgromadzenia oraz uchwałą którychkolwiek dziewięciu członków Rady Bezpieczeństwa. Każdy członek Narodów Zjednoczonych mieć będzie na konferencji jeden głos.

2. Wszelka zmiana niniejszej Karty zalecona głosami dwóch trzecich członków konferencji wejdzie w życie po ratyfikowaniu jej, w trybie przepisanym przez odnośne konstytucje, przez dwie trzecie członków Narodów Zjednoczonych, włączając w to wszystkich stałych członków Rady Bezpieczeństwa.

3. Gdyby taka konferencja nie odbyła się przed dziesiątą doroczną sesją Ogólnego Zgromadzenia, po wejściu w życie niniejszej Karty, wniosek o zwołanie takiej konferencji wniesiony będzie na porządek obrad tej sesji Ogólnego Zgromadzenia i konferencja odbędzie się, jeżeli uchwała w tym duchu zapadnie większością głosów członków Ogólnego Zgromadzenia i głosami siedmiu jakichkolwiek członków Rady Bezpieczeństwa.

Do tej pory nie było żadnej rewizji KNZ.

150. Poprawki do Karty Narodów Zjednoczonych

poprawki do karty uchwala ZO większością 2\3 glosow wszystkich członków. Wymagana jest wiec większość 2\3 wszystkich członków ONZ, a nie jak w innych przypadkach glosowania w ZO - większość dwoch trzecich obecnych i glosujacych. Uchwalana przez ZO poprawka, aby mogla wejscc w Zycie, musi być ratyfikowana przez 2\3 czlonkow organizacji, włączając w to wszystkich stalych członków RB. Konferencja rewizyjna uchwala zmiany karty większością 2\3 glosow. Zmiana wchodzi w Zycie po jej ratyfikacji w tym samym trybie jak poprawka. Do wejścia w Zycie zarówno poprawek, jak i zmian stanowiących rewizje karty, wymagana jest ich ratyfikacja przez wszystkich stalych członków RB, zatem każdy z 5 czlonkow może sprzeciwic się jakiejkolwiek zmianie karty, nie dokonując ratyfikacji uchwalonej poprawki lub rewizji. Natomiast panstwo niebędące stalym członkiem RB może być związane poprawka, przeciwko ktorej glosowalo i ktorej nie ratyfikowalo.

Artykuł 108. KNZ

Poprawki do niniejszej Karty uprawomocnią się w stosunku do wszystkich członków Narodów Zjednoczonych gdy zostaną uchwalone większością dwóch trzecich głosów członków Ogólnego Zgromadzenia oraz ratyfikowane przez dwie trzecie członków Narodów Zjednoczonych, włączając w to wszystkich stałych członków Rady Bezpieczeństwa, w trybie przepisanym przez ich odnośne konstytucje.

151.    Rola ONZ w utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

1. Podtrzymywanie pokoju i bezpieczeństwa - UN przeprowadziło 42 operacje pokojowe i obserwacyjne, przywracając spokój i umożliwiając proces negocjacji, chroniąc w ten sposób miliony osób od stania się ofiarami konfliktów zbrojnych. W tej chwili jest 16 aktywnie działających operacji pokojowych.

2. Tworzenie pokoju - od 1945 roku UN wspierała negocjacje 172 pokojowych umów, które zakończyły regionalne konflikty. Niedawnym przypadkiem takiego działania było zakończenie wojny Iracko - Irańskiej i wycofanie jednostek wojskowych Radzieckich z Afganistanu, a także koniec wojny domowej w Salwadorze.

3. Promocja demokracji - UN umożliwiła udział w wolnych i uczciwych wyborach w 45 krajach między innymi w Kambodży, Namibii, Salwadorze, Erytrei, Mozambiku, Nikaragui i Południowej Afryce. Działania UN polegały na doradzaniu w wyborach, obecności i monitorowaniu ich rezultatów.

4. Promocja rozwoju - UN poświęcają wiele uwagi i środków promocji rozwoju umiejętności i potencjału ludzkiego. Roczny system rozdziału środków zawiera pożyczki i granty o sumie przekraczającej 10 mld $.

5. Promocja prawa człowieka - od przyjęcia "Powszechnej deklaracji praw człowieka" w 1948 roku, UN pomogła w ustanowieniu dziesiątków obszernych porozumień dotyczących politycznych, cywilnych, społecznych i kulturalnych praw.

6. Ochrona środowiska naturalnego - UN odegrała znacząca rolę w przygotowaniu globalnego programu ochrony środowiska.

7. Przeciwdziałanie rozpowszechnianiu broni atomowej - UN poprzez Międzynarodową Agencje Energii Atomowej pomaga minimalizować zagrożenie wojny nuklearnej poprzez inspekcje reaktorów atomowych w przeszło 90 krajach celem upewnienia się, że nie służą one także celom militarnym.

8. Promocja własnych rządów i niezależności - UN odegrało znaczącą rolę w doprowadzeniu do niezależności krajów, które teraz są jej członkami

9. Wzmocnić prawo międzynarodowe - dzięki działaniom UN udało się ustanowić przeszło 300 traktatów, które regulują stosunki w wielu dziedzinach życia od praw człowieka do wykorzystania przestrzeni kosmicznej.

10. Dostarczanie pomocy humanitarnej ofiarom konfliktów - więcej niż 30 milionów uciekinierów uciekło przed wojną, głodem, prześladowaniami otrzymują oni pomoc od Wysokiego Komisarza NZ ds. Uchodźców od 1951 roku. Wysiłki na rzecz uchodźców były również podejmowane przez inne agendy ONZ. W tej chwili jest 19 milionów uchodźców, przede wszystkim kobiet, dzieci, którzy korzystają z pomocy żywnościowej, schronienia, a także pomocy medycznej, edukacji i pomocy w repatryjacji.

11. Koncentracja działań organizacji na rozwoju Afryki - Dla UN kraje Afryki są w centrum zainteresowania. W 1986 roku UN odbyło specjalna sesję poświęcona mobilizacji międzynarodowej pomocy dla Afryki w ożywianiu i rozwoju ekonomicznym.

12. Naciska na powszechne szczepienia - Choroba Heine - Medina, tężec, odra, dyfteryt i tuberkuloza ciągle zabijają więcej niż 8 milionów dzieci każdego roku. W 1974 roku tylko 5 % dzieci w krajach rozwijających się było zaszczepionych przeciwko chorobom. Dzisiaj, dzięki wysiłkom UNICEF-u i WHO, 80 % dzieci jest szczepione, ratuje to życie 3 milionów dzieci każdego roku.

13. Redukcja śmiertelności dzieci - poprzez czystą wodę, promocje właściwych warunków sanitarnych, pomocy zdrowotnej oraz żywnościowej przedsięwzięte przez agendy UN.

14. Zwalczanie chorób pasożytniczych.

15. Działania na rzecz ochrona warstwy ozonowej, która przejawiła się zawarciem traktu zwanego protokołem Montrealskim, który był globalnym wysiłkiem na rzecz redukcji emisji substancji chemicznych niszczących dziurę ozonową. Działania te obejmą miliony ludzi narażonych na zwiększone promieniowanie ultrafioletowe, a w konsekwencji na raka.

16. Promuje wolny przepływ informacji - pozwala otrzymywać ludziom informacje wolne od cenzury, bezstronne, UNESCO pomaga w rozwoju i wzmocnieniu sieci przekazywania informacji poprzez tworzenie nowych agencji informacyjnych oraz popieranie niezależnej prasy.

17. Ułatwienia w akademickich i kulturalnej wymianie - UN poprzez UNESCO i UNU popiera naukowa współpracę, tworzenie sieci instytucji i promocją twórczości kulturalną, także tą mniejszości

152. Pojęcie sporu międzynarodowego

Przez spor miedzynarodowy rozumiemy taka sytuacje, w ktorej panstwa występują ze skonkretyzowanymi, sprzecznymi stanowiskami i roszczeniami. Staly trybunal sprawiedliwości miedzynarodowej mowi: „spor jest to nieporozumienie w przedmiocie prawa lub faktu, sprzeczność stanowisk prawnych lub interesow miedzy 2 osobami”.

Artykuł 33. KNZ

1. Strony w sporze, którego dalsze trwanie może narazić na niebezpieczeństwo utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, powinny przede wszystkim dążyć do jego rozstrzygnięcia w drodze rokowań, badań, pośrednictwa, koncyliacji, arbitrażu, postępowania sądowego, odwołania się do organów lub porozumień regionalnych, albo innymi sposobami pokojowymi stosownie do swego wyboru.

2. O ile Rada Bezpieczeństwa uzna to za niezbędne, wezwie strony do załatwienia sporu takimi sposobami.

Artykuł 34. KNZ

Rada Bezpieczeństwa będzie władna poddać zbadaniu każdy spór albo sytuację, które mogłyby doprowadzić do tarć międzynarodowych albo wywołać spór, w celu ustalenia, czy dalsze trwanie sporu lub sytuacji nie grozi niebezpieczeństwem dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Artykuł 36. KNZ

1. Rada Bezpieczeństwa jest władna w każdym stadium sporu, należącego do kategorii sporów wymienionych w artykule 33, lub sytuacji podobnego rodzaju, zalecić odpowiednie sposoby postępowania albo metody załatwienia.

2. Rada Bezpieczeństwa powinna uwzględnić przyjętą już przez strony wszelką procedurę załatwienia danego sporu.

Karta NZ wymienia łącznie spór i sytuacje (np. RB może badać każdy spór czy sytuację, czy nie zagraża międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu). Rozróżnianie tych pojęć jest bardzo ważne, tym bardziej, że państwo zobowiązane do rozwiązywania sporów w określony sposób, może twierdzić, że nie ma sporu, by uniknąć tego sposobu.

Sytuacja międzynarodowa - to określony, co do czasu i miejsca, układ stosunków międzynarodowych (def. szersza niż spór, gdyż z sytuacji mogą wynikać spory);

Spór międzynarodowy - to taka sytuacja, w której państwa występują ze skonkretyzowanymi, sprzecznymi stanowiskami i roszczeniami.

Pojęcia w orzecznictwie:

- STSM w sprawie koncesji Mavrommatisa w Palestynie „spór jest to nieporozumienie w przedmiocie prawa lub faktu, sprzeczność stanowisk prawnych lub interesów między dwiema osobami”;

- MTS w sprawie Australii vs Francja o doświadczenia jądrowe - MTS stwierdził, że spór przestał istnieć, bo Francja w jednostronnych oświadczeniach zobowiązała się nie przeprowadzać doświadczeń jądrowych w atmosferze.

153. Rodzaje sporów międzynarodowych

spory prawne i polityczne. Każdy spor prawny jest tez sporem politycznym, lecz nie każdy spor polityczny jest prawnym. Roznica miedzy sporami prawnymi i politycznymi polega wiec na tym, ze te ostatnie nie mogą być rozstrzygane wyłącznie na podstawie istniejącego prawa, bez wzięcia pod uwage również elementów pozaprawnych. Spory prawne powinny być w zasadzie kierowane do MTS. Te bowiem spory nadaja się do rozstrzygniecia na drodze sadowej lub arbitrażowej.

Spory zwykle i kwalifikowane - rozróżnienie to można wprowadzic na podstawie przepisów karty NZ. Takie sytuacje i spory które godza w glowny cel ONZ. Są to sytuacje lub spory zagrażające pokojowi. Można je nazwac sporami kwalifikowanymi.

Obowiązek załatwiania sporow wyłącznie metodami pokojowymi karta NZ uznaje za podstawowa zasade postepowania członków. Obowiązek taki istnieje tylko w stosunku do sporow kwalifikowanych. Jeśli idzie o spory zwykle (niezagrażające pokojowi) to w swietle powszechnego prawa miedzynarodowego panstwa mogą pozostawic je niezałatwione. Jednakze jeśli załatwiają taki spor, mogą to czynic wyłącznie metodami pokojowymi.

Spory kwalifikowane: sporami tego rodzaju zajmuje się przede wszystkim Rada Bezpieczeństwa. Mozę ona je rozpatrywać:

ną wniosek państwa lub państw

na wniosek Zgromadzenia Ogólnego

z inicjatywy Sekretarza Generainego

z urzedu

154. Spory kwalifikowane w ujęciu KNZ

Art. 33 - 38 KNZ

Artykuł 33

Strony w sporze, którego dalsze trwanie może zagrażać utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, będą przede wszystkim szukały rozwiązania w drodze rokowań, badań, pośrednictwa, pojednania, arbitrażu, rozstrzygnięcia sądowego, odwołania się do organizacji lub układów regionalnych albo w drodze innych środków pokojowych według własnego wyboru.

Rada Bezpieczeństwa wezwie strony do rozstrzygnięcia sporu takimi środkami, gdy uzna to za konieczne.

Artykuł 34

Rada Bezpieczeństwa może badać każdy spór lub każdą sytuację, która może doprowadzić do nieporozumień międzynarodowych lub wywołać spór, w celu ustalenia, czy dalsze trwanie sporu lub sytuacji może zagrażać utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Artykuł 35

Każdy członek Organizacji Narodów Zjednoczonych może zwrócić uwagę Radzie Bezpieczeństwa lub Zgromadzenia Ogólnego na spór, w którym jest stroną, jeśli w zakresie tego sporu przyjmie uprzednio zobowiązania wynikające z postanowień niniejszej Karty o pokojowym załatwianiu sporów.

Postępowanie przed Zgromadzeniem Ogólnym w sprawach, na które zwrócono jego uwagę w myśl niniejszego artykułu, podlega przepisom artykułów 11 i 12.

Artykuł 36

W każdym stadium sporu o charakterze określonym w artykule 33 lub sytuacji o podobnym charakterze Rada Bezpieczeństwa może zalecić odpowiednią procedurę lub sposób załagodzenia.

Rada Bezpieczeństwa weźmie pod uwagę procedurę już przyjętą przez strony dla załagodzenia tego sporu. Przy udzielaniu zaleceń na podstawie niniejszego artykułu Rada Bezpieczeństwa uwzględni również, że spory o charakterze prawnym strony powinny w zasadzie wnosić do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, stosownie do postanowień jego Statusu.

 Artykuł 37

Strony przekazują Radzie Bezpieczeństwa spór należący do kategorii określonej w artykule 33, którego nie zdołały załatwić sposobami wymienionymi w tym artykule.

Jeżeli Rada Bezpieczeństwa uzna, że dalsze trwanie sporu może rzeczywiście zagrozić utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, zadecyduje ona, czy należy zastosować środki przewidziane w artykule 36, czy też zalecić takie warunki załatwienia sporu, jakie Rada Bezpieczeństwa uzna za stosowne. 

Artykuł 38

Niezależnie od postanowień artykułów 33-37 Rada Bezpieczeństwa może na żądanie wszystkich stron w sporze czynić stronom zalecenia w celu pokojowego załatwienia sporu. 

155. Sposoby rozstrzygania sporów międzynarodowych

rokowania

dobre usługi i pośrednictwo (mediacja)

komisje sledcze

koncyliacja

arbitraz

posterowane przed organami ONZ

sądownictwo miedzynarodowe: MTS

ROKOWANIA (NEGOCJACJE)

Rokowania mogą być prowadzone na roznych szczeblach: przez Glowy panstw, szefow rządów, ministrow spraw zagranicznych lub inne osoby upoważnione do ich prowadzenia. Zgodnie z art. 3 konwencji wiedeńskiej z 1961 o stosunkach dyplomatycznych jedna z funkcji misji dyplomatycznej jest prowadzenie rokowan z rzadem pastwa przyjmującego. Szef misji dyplomatycznej nie potrzebuje wiec w tym zakresie specjalnych pełnomocnictw. Rokowania mogą być prowadzone ustnie w formie pisemnej np. wymiany not. Niektóre umowy miedzynarodowe w razie powstania sporu nakładają na panstwa obowiązek prowadzenia rokowan celem jego załagodzenia lub załatwienia. Jednakze jak to stwierdzil staly trybunal sprawiedliwości miedzynarodowej, obowiązek prowadzenia rokowan nie oznacza obowiązku osiągnięcia porozumienia.

DOBRE USŁUGI I POŚREDNICTWO (MEDIACJA)

Bierze udzial tylko jedno lub kilka panstw trzecich. Przy dobrych usługach rola panstwa trzeciego polega na ułatwieniu panstwom będącym w sporze nawiązania rokowan bezpośrednich. W samych rokowaniach panstwo to nie bierze jednak udzialu. Przy pośrednictwie panstwo trzecie bierze udzial w rokowaniach i udziela stronom w sporze swych rad. Panstwo trzecie może najpierw doprowadzic do rozpoczęcia rokowan miedzy stronami w sporze (będą to dobre usługi) a nastepnie wziąć w nich udzial wprowadzając elementy pośrednictwa. Instytucja dobrych usług i pośrednictwa zajmowala się konwencja haska z 1907 o pokojowym załatwianiu sporow miedzynarodowych. Panstwo nieuczestniczące w sporze może samo ofierowac dobre usługi i pośrednictwo. Konwencja uznaje ze proponowac dobre usługi i pośrednictwo można nawet w przypadku konfliktu zbrojnego. Czynności pośrednika koncza się z chwila stwierdzenia przez niego lub przez strony uczestniczace w sporze, ze zaproponowane srodki pogodzenia się nie zostaly przyjete. Czynności te konacza się także, gdy spor ustal z innej przyczyny (np. panstwa same osiągnęły porozumienie) albo gdy panstwa bedace w sporze postanowily skorzystac z innej metody jego załatwienia (np. z drogi sądowej). Tendencje do korzystania z pośrednictwa wybitnej osobistości. Role mediacyjna mogą odgrywac także organizacje i organy miedzynarodowe.

KOMISJE SLEDCZE

Inaczej badawcze, mogą być powoływane za zgoda stron będących w sporze w celu wyjaśnienia stanu faktycznego. Zadaniem ich jest stwierdzenie faktow, jeśli SA one sporne. Wg konwencji haskiej z 1907 komisja sledcza może być powolana przez strony w sporze miedzynarodowym w którym istnieje roznica zapatrywan na kwestie stanu faktycznego. Konwencja przewiduje powolanie komisji śledczej po wyczerpaniu drogi dyplomatycznej. Jest wiec etapem nastepnm, jeżeli panstwa nie doszly do porozumienia ani w drodze rokowan bezpośrednich ani przez odwolanie się do instytucji dobrych usług i pośrednictwa. Skorzystanie z tej procedury jest fakultatywne. Sklad komisji ustalaja strony. Określają one również szczegółowo jej zadanie przez dokładne okreslenie faktu który ma być poddany zbadaniu. Postępowanie przed komisją jest kontradyktoryjne. Uchwały komisji podejmowane są większością głosów jej członków. Kończy się ono sporządzeniem sprawozdania ograniczonego do stwierdzenia faktów. Sprawozdanie to nie jest dla stron wiążące i od ich woli zależy, jakie z niego wyciągną wnioski. ZO wezwalo sekretarza generalnego do sporządzenia rejestru ekspertow w dziedzinie prawa i w innych dziedzinach którzy mogliby być wykorzystani przez strony w sporze dla ustalenia faktow. ZO zwróciło się ponadto do panstw o wysuniecie do 5 obywateli każdego panstwa celem wlaczenia do tego rejestru.

KONCYLIACJA

Jest metodą załatwiania sporów, w której organ międzynarodowy (komisja koncyliacyjna) po zbadaniu stanu faktycznego sporu nie wydaje wyro­ku, lecz zaleca konkretne rozstrzygnięcie sporu. Zajmuje ona miejsce pośrednie między drogą dyplomatyczną a drogą sądową załatwiania sporu. Koncyliacja łączy w sobie element badań i pośrednictwa (mediacji). Korzystanie z koncyliacji przewi­dywały liczne, zawierane w okresie międzywojennym umowy dwustronne tzw. traktaty arbitrażowo-koncyliacyjne.

POSTEPOWANIE PRZED ORGANAMI NZ

Art. 1 karty NZ: celem NZ jest m.in. lagodzic i załatwiać - w drodze pokojowej, wg zasad sprawiedliwości i prawa miedzynarodwego, spory i sytuacje mogące prowadzic do naruszenia pokoju. Załatwianiu sporów Karta poświęca wiele postanowień, a w szczególności cały rozdział 6. Karta nakłada obowiązek załatwiania sporów kwalifikowanych,

ARBITRAZ (SĄDOWNICTWO POLUBOWNE)

Inaczej rozjemstwo. Na I Międzynarodowej Konferencji Pokojowej w Hadze w 1899 r. zorało skodyfikowane prawo dotyczące międzynarodowego arbitrazu. Równocześnie podjęto próbę instytucjonalizacji arbitrażu poprzez utworzenie tzw Stalego trybunalu arbitrażowego. II konferencja haska z 1907 rozbudowala to prawo. Arbitraz miedzynarodowy ma za przedmiot rozstrzyganie sporow miedzy panstwami przez sędziów przez nie wybranych w opraciu o poszanowanie prawa. Zastosowanie arbitrażu pociaga za soba obowiązek poddania się z dobra wiara wyrokowi. Wyrok zostaje wydany na podstawie prawa. Poddanie się arbitrażowi: arbitraz nie ma charakteru obowiązkowego, tzn. poddanie mu się musi opierać się na zgodzie państw

STAŁY TRYBUNAŁ ARBITRAZOWY

I konwencja haska zawiera przepisy o STA. Trybunal ten nie jest stalym miedzynarodowym organem sądowym. Stala jest tylko lista osob, które mogą się podjac roli arbitra. Nie jest również jedynym sadem, do którego srony konwencji haskiej moglyby się odwołać. Sekretariat miesci się w Hadze. Każda strona wyznacza najwyżej cztery osoby, które muszą być osobami o powszechnie uznanej kompetencji w dziedzinie prawa międzynarodowego. SA to tzw grupy narodowe w STA.

Arbitraz a sądownictwo stałe. rozstrzygnięcie sporu następuje w zasa­dzie na podstawie prawa, a wyroki, zarówno arbitrażowe, jak i sądowa są wiązace. Różnice między postępowaniem arbitrażowym a sądowym:

w arbitrażu strony same ustalają skład sądzący, natomiast skład sądu mię­dzynarodowego jest staly

w arbitrażu strony mogą ustalić dowolną procedurę postępowania, nato­miast procedura sądowa jest stalą.

162. Podstawy prawne działania Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości

- Karta ONZ - art. 7 ust. 1

- Art. 92 karty w którym karta okresla MTS jako głowny organ sądowy ONZ

- Podstawami jego ustroju i działalności są: Statut, oparty ściśle na statucie Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej i stanowiący integralną część Karty, oraz Regulamin przyjęty w 1946 r. i zmieniany w latach 1972, 1978 i 2000. Stronami Statutu są ipso facto wszyscy członkowie ONZ (art. 93 ust. 1 Karty). Mogą być nimi także państwa, które nie należą do ONZ.

Artykuł 1. Statutu MTS

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, ustanowiony przez Kartę Narodów Zjednoczonych jako główny organ sądowy Narodów Zjednoczonych, będzie utworzony i będzie czynny zgodnie z postanowieniami niniejszego Statutu.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) z siedzibą w Hadze jest głównym organem sądowniczym ONZ. Został on ustanowiony podczas konferencji w San Francisco 26 czerwca 1945 roku. Trybunał rozpoczął swoją działalność w 1946 roku zastępując Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej, który funkcjonował od 1922 roku. Trybunał działa według swego Statutu, który opiera się na Statucie Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej i stanowi integralną część Karty Narodów Zjednoczonych. Wszyscy członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych są ipso facto stronami Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Państwo przystępując do ONZ nie mogło negować istnieniu MTSu.

163. Skład MTS

Artykuł 2. Statutu MTS

Trybunał będzie się składał z zespołu sędziów niezależnych, wybranych bez względu na ich narodowość z pomiędzy osób o wysokim poziomie moralnym, odpowiadających warunkom wymaganym w ich odnośnych krajach do zajmowania najwyższych stanowisk w sądownictwie albo będących pracownikami, cieszącymi się uznaną powagą w zakresie prawa międzynarodowego.

Artykuł 3. Statutu MTS

1. Trybunał będzie się składał z piętnastu członków; nie może w nim zasiadać dwóch sędziów, będących obywatelami tego samego państwa.

2. Osoba, która, z uwagi na należenie do składu Trybunału, może uchodzić za obywatela więcej niż jednego państwa, będzie uważana za obywatela tego z nich, w którym zwykle wykonywa swoje prawa cywilne i polityczne.

Artykuł 4. Statutu MTS

1. Członków Trybunału wybierać będzie Ogólne Zgromadzenie i Rada Bezpieczeństwa z listy osób wyznaczonych przez grupy narodowe Stałego Sądu Rozjemczego w trybie niżej określonym.

2. Co się tyczy tych członków Narodów Zjednoczonych, którzy nie mają swej reprezentacji w Stałym Sądzie Rozjemczym, kandydatów wyznaczą grupy narodowe mianowane w tym celu przez swoje rządy w taki sam sposób, jak to jest przewidziane dla członków Stałego Sądu Rozjemczego w artykule 44 Konwencji Haskiej z 1907 r. o pokojowym załatwianiu sporów międzynarodowych.

3. W braku odrębnego porozumienia, Ogólne Zgromadzenie, na wniosek Rady Bezpieczeństwa, określi warunki, na jakich państwo, należące do niniejszego Statutu a nie będące członkiem Narodów Zjednoczonych, może uczestniczyć w wyborze członków Trybunału.

Artykuł 13. Statutu MTS

1. Sędziowie będą wybierani na lat dziewięć z prawem ponownego wyboru; zastrzega się jednak, że spośród sędziów wybranych na pierwszych wyborach, mandaty pięciu sędziów wygasną po upływie trzech lat, a mandaty innych pięciu sędziów wygasną po upływie sześciu lat.

2. Natychmiast po zakończeniu pierwszych wyborów Sekretarz Generalny wylosuje nazwiska tych sędziów, których mandaty wygasną po upływie wspomnianych wyżej okresów początkowych trzy- i sześcioletniego.

3. Członkowie Trybunału będą w dalszym ciągu wykonywali swe czynności, dopóki ich miejsca nie zostaną obsadzone. Jednakowoż, pomimo zastąpienia ich przez innych, powinni oni dokończyć sprawy, które były im już przydzielone.

4. W przypadku, gdyby jeden z członków Trybunału zrzekł się swego stanowiska, zrzeczenie to powinno być zgłoszone na ręce Prezesa Trybunału w celu przekazania go Sekretarzowi Generalnemu. Z chwilą otrzymania tego zawiadomienia przez Sekretarza Generalnego, miejsce uważa się za opróżnione.

Trybunał składa się z 15 niezależnych sędziów wybieranych bez względu na ich przynależność państwową na dziewięcioletnie kadencje. Co 3 lata zmieniana jest jedna trzecia składu. Sędziowie mogą być wybrani na ponowną kadencję. Kandydatów na sędziów zgłaszają grupy narodowe Stałego Trybunału Arbitrażowego w Hadze spośród osób mogących pełnić najwyższe stanowiska sędziowskie w swych państwach lub uznanych znawców prawa międzynarodowego. Następnie sędziowie są wybierani przez Zgromadzenie Ogólne ONZ oraz Radę Bezpieczeństwa. Statut Trybunału stwierdza, iż organy te dokonują wyboru niezależnie od siebie. Kandydaci muszą uzyskać bezwzględną większość głosów w obu wspomnianych organach. Każdy sędzia musi pochodzić z innego państwa. Przy wyborze należy zwracać uwagę na to, by w składzie sądu zapewnić reprezentację głównych form cywilizacyjnych i zasadniczych systemów prawnych świata. Praktyką jest, że wśród sędziów znajdują się reprezentanci wielkiej piątki. Sędziowie wybierają spośród swego grona prezesa i wiceprezesa Trybunału na trzyletnią kadencję z prawem reelekcji. Sędziowie nie mogą zajmować się inną działalnością zawodową (nie dotyczy to publikacji lub wygłaszania wykładów) ani polityczną. Nie reprezentują państwa, z którego pochodzą. Są niezawiśli, nie mogą przyjmować poleceń od jakiejkolwiek strony. Polskimi sędziami w Międzynarodowym Trybunale Sprawiedliwości byli Bohdan Winiarski (prezes Trybunału w latach 1961-1964) i Manfred Lachs (prezes Trybunału w latach 1973-1976).

164. Wybór sędziów do MTS

Trybunał składa się z sędziów niezależnych, wybranych bez względu na ich przynależność państwową spośród osób o wysokim poziomie moralnym, które mają, zgodnie z prawem swych państw, kwalifikacje do objęcia najwyższych stanowisk sędziowskich lub są prawnikami o uznanej kom­petencji w prawie międzynarodowym (art. 2 Statutu). Trybunat składa się z 15 sę­dziów o różnej przynależności państwowej (art. 3 Statutu). Z obywateli polskich sędziami Trybunatu byli prof. B. Winiarski w latach 1946-1967 i prof. M. Lachs w latach 1967-1993. sędziowie wybierani na 9 lat, z prawem reelekcji. Co 3 lata wybór 5 sędziów. Zgromadzenie Ogólne i Rada Bezpieczeństwa spośród kandydatów wyznaczonych przez tzw. grupy narodowe w Stałym Trybunale Arbitrażowym.

Artykuł 5. Statutu MTS

1. Na trzy miesiące przynajmniej przed datą wyborów, Sekretarz Generalny Narodów Zjednoczonych powinien zwrócić się na piśmie do tych członków Stałego Sądu Rozjemczego, którzy są Stronami w niniejszym Statucie, oraz do członków grup narodowych, wyznaczonych zgodnie z ustępem 2 artykułu 4, wzywając ich do zamianowania w określonym terminie, jako grupy narodowe, osób znajdujących się w położeniu umożliwiającym im przyjęcie obowiązków członka Trybunału.

2. Każda grupa może zamianować najwyżej cztery osoby, spośród których nie więcej jak dwie mogą należeć do ich własnej narodowości.

W żadnym przypadku liczba kandydatów mianowanych przez daną grupę nie może przekraczać podwójnej liczby miejsc, które należy obsadzić.

Artykuł 7. Statutu MTS

1. Sekretarz Generalny sporządzi spis w porządku alfabetycznym osób w ten sposób mianowanych. Z uwzględnieniem przepisu ustępu 2 artykułu 12, te tylko osoby mogą podlegać wyborowi.

2. Sekretarz Generalny powinien przedłożyć tę listę Ogólnemu Zgromadzeniu i Radzie Bezpieczeństwa.

Artykuł 8. Statutu MTS

Ogólne Zgromadzenie i Rada Bezpieczeństwa niezależnie od siebie dokonają wyboru członków Trybunału.

Artykuł 10. Statutu MTS

1. Będą uważani za wybranych ci kandydaci, którzy uzyskali bezwzględną większość głosów w Ogólnym Zgromadzeniu i w Radzie Bezpieczeństwa.

166. Wyrok MTS

Wyrok odczytuje się na posiedzeniu publicznym. Musi on zawierać uzasadnienie (motywy), a nadto m.in.: datę, nazwiska sędziów, streszczenie postępowania, ustalenie faktów, postanowienia operatywne, liczbę sędziów, którzy tworzą większość, i ewentualną decyzję co do kosztów. Jeżeli wyrok w całości lub w części nie jest wyrokiem jednomyślnym, każdy sędzia, który nie zgadza się z sentencją wyroku lub z jej częścią, może dołączyć swą opinię odrębną. Zamiast zgłaszać swą opinię odrębną, sędzia może dołączyć do wyroku krótkie stwierdzenie swego zapatrywania. Natomiast sędzia, który zga­dza się wprawdzie z sentencją wyroku, lecz nie zgadza się z całością lub z częścią uzasadnienia, może dołączyć swą opinię indywidualną (art. 57 Statutu i art. 79 § 2 Regulaminu). W praktyce Trybunatu zgłaszanie opinii indywidualnych jest bardzo częste.

Moc wiążąca wyroku. Wyrok Sądu wiąże strony, lecz tylko w danej sprawie. Specjalne potwierdzenie obowiązku członków ONZ wykonywania orzeczeń Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości zawiera Karta NZ. Przewiduje ona, że każdy z członków zobowiązuje się zastosować do postanowienia Trybunału w każdej sprawie, w której jest stroną (art. 94 ust. 1). Odpowiednikiem tego przepisu jest postanowienie Statutu Trybunału, które stwierdza, że orzeczenie Sądu jest ostateczne i nie podlega apelacji (art 60). Dodatkowym środkiem gwarantującym wykonalność wyroków MTS jest od­wołanie do Rady Bezpieczeństwa. Państwo może zawsze odwołać się do Rady Bezpieczeństwa, jeżeli druga strona nie wykonuje zobowiązań ciążących na niej z mocy wyroku wydanego przez Trybunał (art. 94 ust. 2). W tym przypadku zadaniem Rady Bezpieczeństwa jest zapewnić wykonanie wyroku. Jeżeli Rada uzna, że zarzut niewykonania wyroku byt słuszny, i dojdzie do przekonania, że powinna przyczynić się do tego, by decyzja Sądu nie pozostała martwą literą, może albo wydać zalecenia, albo uchwalić zastosowanie środków, jakie należy podjąć w celu wykonania wyroku. Wyrok Sądu jest ostateczny i strony nie mają prawa apelacji. Jednakże w pewnych wyjątkowych okolicznościach Sąd może dokonać rewizji wyroku.

167. Rewizja wyroku MTS

W razie sporu co do znaczenia lub zakresu wyroku Sąd daje jego właściwą interpretację na żądanie którejkolwiek ze stron (art. 60). Interpretacja, po odpowiednim postępowaniu, dokonywana jest przez Sąd w formie wyroku. Jak wskazano wyżej, w wyjątkowych okolicznościach Sąd może dokonać rewizji wyroku. Strona w sporze może zgłosić wniosek o rewizję tylko wówczas, jeżeli:

wniosek opiera się na wykryciu faktu, który ma dla sprawy decydujące znaczenie;

w chwili wydania wyroku fakt ten nie byt znany Sądowi i stronie, która występuje o rewizję wyroku

nieświadomość co do tego faktu nie wynikła z nie­dbalstwa;

wniosek o rewizję zostat złożony najpóźniej w ciągu 6 miesięcy od wykrycia nowego faktu;

wniosek o rewizję został złożony przed upływem 10 lat od dnia wydania wyroku.

Postępowanie rewizyjne otwiera orzeczenie Trybunału stwierdzające, że ist­nieją dostateczne podstawy do rewizji wyroku. W dotychczasowej praktyce tylko raz wystąpiono o rewizję wyroku (spór Tunezji z Libią).

Artykuł 61. statutu MTS

1. Żądanie rewizji wyroku może być zgłoszone tylko wtedy, gdy opiera się na odkryciu faktu, który, w chwili wydania wyroku, był nieznany ani Trybunałowi, ani stronie, żądającej rewizji, a mógł mieć wpływ decydujący, zawsze z zastrzeżeniem, że nieświadomość ta nie była zawiniona skutkiem niedbalstwa.

2. Postępowanie rewizyjne otwiera się orzeczeniem Trybunału, wyraźnie stwierdzającym istnienie nowego faktu, uznaniem, że jest on tego rodzaju, iż czyni sprawę nadającą się do rewizji, oraz oświadczeniem, że wniosek o rewizję jest na tej podstawie dopuszczalny.

3. Trybunał władny jest zażądać, żeby, zanim dopuści procedurę rewizyjną, osnowa wyroku była uprzednio wykonana.

4. Żądanie rewizji może być zgłoszone nie później niż w sześć miesięcy od chwili odkrycia nowego faktu.

5. Po upływie dziesięciu lat od daty wydania wyroku żadne żądanie rewizji nie może być zgłoszone.

168. Konwencje genewskie z roku 1949

cztery konwencje genewskie o ochronie ofiar wojny, Genewa 12 sierpnia 1949

I - o polepszaniu losu i rannych i chorych w armiach w polu będących

II - o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitkow w wojnie morskiej

III - o traktowaniu jeńców wojennych

IV - o ochronie osob cywilnych podczas wojny

Konwencje obowiązują w każdym przypadku, gdy toczą się działania wojenne, niezależnie od tego czy wojnę wypowiedziano, czy nie. Nie ma tu znaczenia kwalifikacja konfliktu zbrojnego przez jego uczestników (może więc być to wojna obronna, napastnicza, sprawiedliwa bądź niesprawiedliwa). Prócz wojny Konwencje dotyczą też okupacji, nawet jeśli ona nie napotyka zbrojnego oporu. Konwencje dotyczą wszystkich państw, również takich sytuacji, gdy jedno z państw zaangażowanych w konflikcie nie jest stroną Konwencji.

Art. 3, wspólny dla wszystkich konwencji nakłada na każdą ze stron w konfliktach zbrojnych niemających charakteru międzynarodowego obowiązek stosowania się do postanowień konwencji.

I i II Konwencja Genewska

- Uczestnicy działań zbrojnych wyłączeni z walki wskutek zranień lub choroby oraz rozbitkowie na morzu, jeżeli nie podejmują wrogich działań, powinni być traktowani w sposób humanitarny.

- Ranni, chorzy i rozbitkowie korzystają z ochrony przewidzianej w prawie międzynarodowym,

- Powinni być szanowani we wszelkich okolicznościach, leczeni oraz traktowani w osób humanitarny,

- w przypadku dostania się w ręce nieprzyjaciela korzystają z ochrony należnej jeńcom,

- Ludność cywilna oraz statki cywilne mają prawo nieść pomoc rannym chorym i rozbitkom,

- Formacje sanitarne(stałe i ruchome) oraz statki szpitalne podlegają ochronie, w żadnym wypadku nie mogą być atakowane,

- Personel sanitarny i duchowny powinien być szanowany i chroniony; w razie wzięcia do niewoli korzysta, co najmniej z ochrony przysługującej jeńcom,

- Znak rozpoznawczy Czerwonego Krzyża lub Czerwonego Półksiężyca może być używany jedynie przez osoby upoważnione do niesienia pomocy rannym, chorym i rozbitkom (personel sanitarny i duchowni) oraz umieszczony na obiektach i sprzęcie przeznaczonym do tego celu. Jest to znak konwencyjny i podlega ochronie.

III Konwencja Genewska

- Konwencja zapewnia jeńcom podstawowe prawa humanitarne.

Wzięcie do niewoli jest formą wyłączenia z walki zbrojnej jej uczestników. Jeniec jest we władzy państwa nieprzyjacielskiego (zatrzymującego), a nie osób lub oddziałów, które go pojmały. Z chwilą ustania powodów zatrzymania w niewoli oraz po faktycznym ustaniu działań zbrojnych jeńcy powinni być zwolnieni.

STATUS JEŃCA (uprawnienia i obowiązki):

- jeńcy mają prawo do uszanowania ich czci, godności osobistej i wyznania, do warunków bytowania i wyżywienia zapewniających im zachowanie zdrowia i dobrej kondycji psychicznej, do wymiany korespondencji z najbliższymi, praktyk religijnych, nie mogą być karani za czyny nie zabronione,

- w razie wzięcia do niewoli jeniec zobowiązany jest jedynie podać swoje imię i nazwisko, datę urodzenia, stopień wojskowy oraz numer posiadanej legitymacji,

- jeniec nie ma obowiązku wierności wobec mocarstwa zatrzymującego, za próbę ucieczki z niewoli może być karany jedynie dyscyplinarnie,

- jeńcy nie mogą być wykorzystywani do działań zbrojnych ani zatrudniani do prac niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, obozy jenieckie powinny być zlokalizowane w bezpiecznej odległości od strefy walki,

- jeniec nie może zrzec się samodzielnie uprawnień przysługujących mu z mocy konwencji, w tym statusu jeńca.

IV Konwencja Genewska

Zapewnia ochronę osobom cywilnym i ludności cywilnej w czasie działań zbrojnych oraz podczas okupacji wojennej (wojskowej). Otacza szczególną ochroną dzieci, kobiety, osoby starsze i upośledzone.

Osoby cywilne, będące we władzy strony przeciwnej, mają we wszelkich okolicznościach prawo do poszanowania ich osoby, honoru, praw rodzinnych i praktyk religijnych, zwyczajów i obyczajów. Żadne zarządzenie władz okupacyjnych nie może pozbawić ludności terytorium okupowanego praw zagwarantowanych przez Konwencję.

KONWENCJA ZABRANIA:

- zmuszania, bądź nakłaniania ludności cywilnej do służby wojskowej w siłach zbrojnych przeciwnika,

- przymusowego przesiedlania ludności cywilnej z terytoriów okupowanych,

- deportacji lub przesiedlania własnej ludności cywilnej na terytorium okupowane.

KONWENCJA ZOBOWIĄZUJE:

- do zapewnienia ludności cywilnej podstawowego minimum warunków egzystencji (bytowania i wyżywienia),

- do traktowania jej w sposób humanitarny,

- do otoczenia troską osób potrzebujących pomocy,

- do poszanowania dóbr i urządzeń niezbędnych dla przetrwania ludności cywilnej.

169. Status jeńca wojennego w oparciu o Konwencję Genewską z 1949 r.

jencem wojennym jest członek sil zbrojnych panstwa wojującego który znalazł się we władzy nieprzyjaciela. Prawo dotyczące traktowania jeńców wojennych miesci się w regulaminie haskim z 1907 i uzupełniającej ten regulamin konwencji genewskiej 1949, cz III, dotyczaca traktowania jeńców wojennych. Ten kto dostaje się do niewoli znajduje się we władzy obcego panstwa, nie zas jednostki lub oddzialu biorącego do niewoli. Repatriacja powinna nastapic od razu po zakończeniu działań wojennych. Za zgodne z prawem traktowanie jeńców wojennych odpowiada zarówno jednostka wykonujaca nad nim wladze, jak i panstwo zatrzymujące. Panstwo zatrzymujące może jednca wojennego internowac w obozach, miastach lub innych miejscowościach. W zadnym wypadku nie może umieszczan jeńców w pobliżu działań wojennych lub chronic pewne obiekty albo okręgi przez wysylanie tam jeńców wojennych. Panstwo zatrzymujące obowiązane jest zapewnic jencom wojennym odpowiednie pomieszczenia, wyżywienie i umundurowanie. Prawo nei nakazuje ucieczki jenca wojennego. Jeżeli panstwo zatrzymujące wezmie ponownie do niewoli jenca, nie może go ukarac za poprzednia ucieczke. Jeniec chwytany w czasie ucieczki może być karany tylko dyscyplinarnie. Panstwo zatrzymujące może się jednak wszelkimi sposobami starac przeszkodzic ucieczce. W szczególność nie odpowiada ono, gdy jedniec zostanie zabity podczas proby ucieczki z tym ze broni wolno uzyc tylko w razie ostateczności i zawsze po stosownym do okoliczności uprzedzeniu. W niewoli jency wojenni podlegaja prawu, regulaminom i rozkazom obowiązującym w panstwie zatrzymującym. Za niezachowanie tych przepisow można jenca pociągnąć do odpowiedzialności (również do odpowiedzialności karnej). Jency wojenni mogą być zatrudnieni jako robotnicy z tym ze praca ta nie może być niebezpieczna ani szkodliwa dla ich zdrowia. Podoficerowie mogą być zatrudnieni przy pracach nadzorczych a oficerowie tylko wtedy, gdy sami zwroca się o prace. W zadnym wypadku nie wolno ich zmuszac do pracy. Jency wojenni maja prawo - we wszelkich okolicznościach - do poszanowania swego honoru i czci.

170. Zasady traktowania rannych podczas wojny lądowej w oparciu o Konwencję Genewską a 1949 r.

I konwencja genewska. Konwencja może być stosowana przy współudziale i pod kontrola mocarstw opiekujących się interesami panstw walczacych (tzw mocarstw opiekuńczych). Działalność mocarstw opiekuńczych nie stoi na przeszkodzie działalności MCK lub jakiejkolwiek innej bezstronnej organizacji humanitarnej. Chorzy i ranni powinni być leczeni przez te strone konfliktu w ktorej władzy się znajduja. Po bitwie strony konfliktu powinne niezwłocznie wydac wszelkie możliwe zarzadzenia w celu wyszukania i zebrania rannych, chorych. Ochronie podlegaja również stale zakłady służby zdrowia, szpitale i ruchome formacje sanitarne. Prawo do ochrony upada, jeśli wbrew zadaniom humanitarnym zakładów lub formacji takich uzywa się do działań na szkode nieprzyjaciela. Z ochrony korzystaja także transporty chorych i rannych oraz sprzętu sanitarnego. Personel sanitarny stron walczacych, który dostal się we wladze nieprzyjaciela może być zatrzymany tylko wówczas, gdy wymaga tego potrzeba opieki lekarskiej nad jencami wojennymi. Emblematem i znakiem odróżniającym wojskowe służby sanitarne jest znak czerwonego krzyza na białym tle albo czerwony półksiężyc na białym polu. Trzeba uwidocznic emblematy. Zakazane jest nadużywanie emblematow ochronnych.

171. Zasady traktowania rannych i rozbitków podczas wojny morskiej w oparciu o Konwencję Genewską z 1949 r.

w czasie działań wojennych na morzu należy, podobnie jak w wojnie ladowej, zapewnic ochrone chorych i rannych oraz dodatkowo jeszcze rozbitków. Jeśli chodzi o rozbitkow to istnieje obowiązek ich wylaniania, nie powinni być oni nigdy przedmiotem ataku. Po każdej bitwie morskiej panstwa wojujące zobowiązane SA wydac niezwłocznie wszelkie możliwe zarządzenia w celu wyszukania i zabrania rozbitkow, rannych i chorych. Wojskowe statki szpitalne nie podlegaja atakowi lub zajeciu. Statki te powinne być odpowiednio oznakowane (znakiem czerwonego krzyza lub innymi uznanymi znakami rozpoznawczymi). Statki szpitalne nie mogą być uzywane do działań wyrządzających szkode nieprzyjacielowi, gdyz wówczas mogą być pozbawione ochrony.

172. Ochrona ludności cywilnej podczas konfliktów zbrojnych

ochronie ogolnej przed niektórymi skutkami wojny podlega cala ludność cywilna panstw walczacych na zasadzie równości, bez względu na rase, narodowość, religie lub przekonania polityczne. Szczegolna ochrone konwencja przewiduje dla rannych, chorych, kobiet ciężarnych i dzieci. Osoba chroniona nie może działać na szkode interesow panstwa, pod którego wladza się znajduje. Stosowanie konwencji może odbywac się przy pomocy i pod kontrola mocarstw opiekuńczych, strzegących interesow panstw walczacych. Zadania mocarstw opiekuńczych mogą spełniać także instytucje miedzynarodowe (np. Czerwony krzyz), jeżeli strony walczace zgodnie taka instytucje wyznacza. Spośród sposobow ochrony ludności stron walczacych IV konwencja genewska wymienia: strefy bezpieczeństwa, strefy zneutralizowane, ewakuacje stref oblezonych lub otoczonych, ochrone szpitali cywilnych i wolność przewozu pomocy dla ludności.

Sytuacja prawna i traktowanie osob chronionych: IV konwencja genewska zabrania stosowania wobec osob chronionych jakiegokolwiek przymusu (zwłaszcza w celu uzyskania informacji), srodkow mogących wywołać cierpienia fizyczne lub wyniszczenie osob chronionych, nadmiernych kar oraz wszelkich srodkow zastraszenia i terroru. Także rabunek i branie zakładników są wzbronione.

Ludność cywilna nie biorąca udziału w wojnie musi być zabezpieczona przed skutkami działań wojennych. Regulacja: prawo zwyczajowe, UM, w tym IV Konwencja Genewska z 1949 r. (stosowanie KG przy pomocy i pod kontrolą mocarstw opiekuńczych i innych podmiotów, jak Czerwony Krzyż);

Ochronie podlega cała ludność, bez dyskryminacji. Szczególna ochrona dla rannych, chorych, kobiet ciężarnych i dzieci. Ludność nie może działać na szkodę państwa wojującego.

Sposoby ochrony to:

- strefy bezpieczeństwa,

- strefy zneutralizowane,

- ewakuacja stref oblężonych lub otoczonych,

- ochrona szpitali cywilnych,

- wolność przewozu pomocy dla ludności;

Prawo do poszanowania ich godności, honoru, praw rodziny, przekonań i praktyk religijnych, zwyczajów i obyczajów - zakaz stosowania wobec nich przymusu, środków wywołujących cierpienia fizyczne, nadmiernych kar i środków terroru, oraz rabunku i brania zakładników.

Podczas II wojny światowej Niemcy głosząc hasło tzw. wojny totalnej nie oszczędzały ludności, również w ostatnich latach nie szanuje się praw ludności cywilnej i wysuwa się poglądy, że współczesna wojna jest wojną totalną i że zaciera się różnica między siłami zbrojnymi a ludnością cywilną, co jest sprzeczne z PM. Konieczność ochrony ludności cywilnej wiele razy potwierdzona została w rezolucjach ONZ.

173. Pojęcie szpiega

Za szpiega Regulamin Haski uważa osobę, która, działając potajemnie lub pod fałszywymi pozorami, zbiera łub stara się zbierać wiadomości w obrębie działań wojennych jednej ze stron z zamiarem przekazania tych wiadomości stronie przeciwnej. Szpiedzy nie są chronieni przez prawo międzynarodowe i mogą podlegać najwyższemu wymiarowi kary. Jednakże, zgodnie z Regulaminem Haskim, nawet szpieg złapany na gorącym uczynku nie może być ukarany .bez sadu, którym z reguły jest sąd polowy. Inna natomiast jest sytuacja szpiega, któremu udało się powrócić do swojej armii. Jeżeli taki szpieg dostanie się później do niewoli, nie ponosi odpowiedzialności za swoją poprzednią działalność szpiegowską i powinien być traktowany jako jeniec wojenny. Nie jest natomiast szpiegiem zwiadowca, który w mundurze wojskowym przedostaje się w strefę działań armii nieprzyjacielskiej w celu zbierania informacji potrzebnych własnej armii. Zwiadowcy mogą zamaskować swój ubiór i broń. W razie
wzięcia do niewoli zwiadowca musi być traktowany jako jeniec wojenny.

174. Definicja wojny w prawie międzynarodowym

często wojne identyfikuje się ze stanem walki zbrojnej miedzy panstwami. Identyfikacja taka nie jest zupełnie scisla. Należy bowiem odróżnić stan wojny od walki zbrojnej czyli działań wojennych. Zwykle walka zbrojna konczy się zanim panstwa wojujące zamienia stan wojny na stan pokoju z mocy traktatu pokojowego czy na podstawie aktu jednostronnego uznającego zakończenie stanu wojny. Niekiedy tocza się miedzy panstwami dzialania wojenne (istnieje walka zbrojna) bez wypowiedzenia wojny i wprowadzenie miedzy nimi stanu wojny. Stan wojny nie zawsze jest wiec równoznaczny z walka zbrojna i odwrotnie. Pojecie konfliktu zbrojnego jest szersze od pojecia wojny. Obejmuje ono bowiem przejawy walki zbrjnej miedzy panstwami nawet wówczas, kiedy wojna nie zostanie wypowiedziana jak również takie konflikty zbrojne, w których uczestncza strony nieuznane za podmioty prawa miedzynarodowego (za strony wojujące).

Wojna (w sensie prawnym) to zerwanie między państwami stosunków pokojowych i przejście do stosunków wojennych (walka zbrojna i akty wrogie) - dawniej jako ius ad bellum, uznany za atrybut suwerenności państwa.

Stan wojny ≠ walka zbrojna (działania wojenne).

PM reguluje stosunki międzynarodowe (w tym związane z konfliktem zbrojnym) między państwami, ale też między innymi podmiotami (np. strona wojująca).

Pojęcie konfliktu zbrojnego jest szersze niż pojęcie wojny, gdyż obejmuje również:

- walkę zbrojną między państwami bez wypowiedzenia wojny;

- walkę zbrojną między stronami, które nie są uznane za podmioty PM.

Zagadnienie konfliktów zbrojnych nie będących wojnami ma coraz istotniejsze znaczenie - wg R. Bierzanka „Modelem wojny w dobie obecnej zdaje się być przede wszystkim konflikt zbrojny o charakterze lokalnym, przy czym często będzie to konflikt łączący w sobie jednocześnie cechy konfliktu wewnętrznego i konfliktu międzynarodowego” - stąd tendencja do jak najszerszego stosowania prawa humanitarnego.

175. Pojęcie agresji w prawie międzynarodowym

W świetle Konwencji Londyńskich agresorem jest państwo, które pierwsze:

wypowie wojnę innemu państwu, dokona na najazdu za pomocą sił zbrojnych na terytorium innego państwa, nawet bez wypowiedzenia wojny

zaatakuje za pomocą sił lądowych, morskich lub powietrznych terytorium, okręty lub samoloty innego państwa, nawet bez wypowiedzenia wojny

zastosuje blokadę morską wybrzeża lub portów innego państwa

udzieli poparcia zbrojnym bandom, które zorganizowały się na jego terytorium i dokonują napadu na terytorium innego państwa, lub odmówi, pomimo żądania państwa napadniętego, wydania na swym własnym terytorium wszelkich będących w jego mocy zarządzeń w celu pozbawienia tych band pomocy lub opieki.

Agresorem jest państwo, które pierwsze popełni jeden z określonych czynów. Pojęcie agresji nie ma zastosowania do wojny domowej (tzw. wojny cywilnej), wojny narodowowyzwoleńczej czy anty-kolonialnej

W 1974 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło uchwalę definiującą pojęcie agresji. Artykuł I stanowi, że agresja to użycie sił zbrojnych przez jedno państwo przeciwko suwerenności, integralności terytorialnej lub politycznej niezawisłości innego państwa lub też użycie ich w inny sposób niezgodny z postanowieniami Karty Narodów Zjednoczonych. Artykuł 3 wyszczególnia przykłady aktów agresji, które obejmują uzycie broni przez jedno państwo przeciwko drugiemu państwu, blokadę portów lub wybrzeży danego państwa przez sity zbrojne drugiego, atak sil zbrojnych jednego państwa na lądzie, morzu lub w powietrzu, a także ekspediowanie przez jedno państwo lub w jego imieniu uzbrojonych oddziałów z zamiarem przeprowadzenia działań zbrojnych przeciwko drugiemu państwu. Wyliczenie to nei jest wyeczerpujace. Rada Bezpieczeństwa może określić, ze również inne akty stanowią agresję w świetle Karty ONZ. Definicja przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne nie ma mocy prawnie wiążącej, podobnie jak inne rezolucje tego organu.

176. Rodzaje konfliktów zbrojnych

Z punktu widzenia sposobu i miejsca prowadzenia działań wojennych można wyróżnić trzy rodzaje konfliktów zbrojnych:

- otwarte działania wojenne

- działania partyzanckie

- terroryzm

Konflikty ze względu na wywołujące je przyczyny dzielmy na cztery zasadnicze grupy:

- konflikty o podłożu ekonomicznym;

- konflikty o podłożu religijnym i etnicznym;

- konflikty o podłożu politycznym;

- konflikty terytorialne

177. Legalność wojny jako środka rozwiązywania konfliktów międzynarodowych

ius ad bellum uwazane było za jeden z atrybutow suwerenności. Prawo wojny wysuwalo się wówczas nawet nad prawo pokoju. Haskie konferencje pokojowe z 1899 i 1907 nie wprowadzily nie wprowadziły ani obowiązku pokojowego załatwiania sporów, ani zakazu wojny agresywnej. W chwili wybuchu pierwszej wojny światowej w 1914 r. prawo międzynarodowe nie zawierało więc żadnej powszechnie obowiązującej normy zakazującej wojny agresywnej. Uchwala zgromadzenia LN z 24 X 1927 stwierdzala ze wojny agresywne SA i będą zabronione, ze są zbrodnia miedzynarodowa. Uchwala ta nie miala jednak mocy prawnie wiążącej. Pierwszą umową wielostronną, która zawierała bezwzględny zakaz wojny agre­sywnej między kontrahentami, był podpisany w 1928 r. w Paryżu pakt przeciw wojenny (zwany również paktem paryskim, paktem F. Kellogga lub Brianda-Kellogga. Był on umową otwartą, obowiązującą w 1939 r. około 60 państw, w tym wszystkich późniejszych agresorów (Niemcy, Włochy i Japonię). Pakt paryski zakazujacy wojny agresywnej nie wykluczal jednak możliwości wojny obronnej. We wstepie do paktu stwierdzono ze panstwo lamiace pakt nie korzysta z jego ochrony. Dopuszczalna jest nie tylko obrona indywidualna ale i zbiorowa. Pakt dopuszczal wojne zbiorowa Ligii narodow (wojne sankcyjna). Data wejścia w życie paktu paryskiego jest datą przełomową w rozwoju prawa międzynarodowego. Od tego czasu wojna agresywna została osunięta poza prawo. Prawo międzynarodowe przestało być prawem „wojny i pokoju”, a stało sję prawem pokoju i pokojowego współistnienia. Na zasadzie bezwzględnego zakazu agresji zbudowany jest system Or­ganizacji Narodów Zjednoczonych. Karta dopuszcza jednak samoobrone i zbiorowa akcje przeciw agresorowi. Zakaz agresji - jego naruszenie jest zbronia przeciwko pokojowi. Norma ta ma charakter ius cogens. Zakaz wojny agresywnej uznawany jest przez wszystkie panstwa. Zakaz ten potwierdzony zostal w wielu rezolucjach ZO ONZ. Zakazana jest tez okupacja wojskowa. Zakaz uzycia sily w stosunkach miedzynarowych znalazł potwierdzenie w Pakcie Ligi Panstw Arabskich, Karcie organizacji panstw amerykańskich i Układzie warszawskim.

178. Pakt Brandta - Kelloga

Pierwszą umową wielostronną, która zawierała bezwzględny zakaz wojny agresywnej między kontrahentami, był podpisany w 1928 r. w Paryzu pakt przeciwwojenny (zwany również paktem paryskim, paktem F. Kellogga lub Brianda-Kellogga). Był on umową otwartą, obowiązującą w 1939 r. około 60 państw, ą więc prawie wszystkie istniejące wówczas państwa, w tym wszystkich późniejszych agresorów (Niemcy, Włochy i Japonię). Geneza paktu paryskiego była następująca; w 1927 r. francuski minister spraw zagranicznych A. Briand wystąpił do Stanów Zjednoczonych z propozycją zawarcia dwustronnego układu o przyjaźni i wyrzeczeniu się wojny, pragnąc w ten sposób zapewnić sobie przychylne stanowisko Stanów Zjed­noczonych na wypadek, gdyby Francja stalą się stroną w nowym konflikcie europejskim. Propozycja ta nie spotkała się z pozytywnym przyjęciem, gdyż Stany Zjednoczone pragnęły zapewnić sobie wpływy polityczne za pomocą wielostronnej umowy, zawartej poza Ligą Narodów (której Stany Zjednoczone nie były członkiem). Sekretarz Stanu F. Kellogg zaproponował zawarcie wielostronnego paktu o nie­agresji pomiędzy głównymi mocarstwami, z prawem przystąpienia do niego również innych państw. Pakt paryski w art. 1 zawiera uroczyste potępienie uciekania się do wojny w celu załatwiania sporów międzynarodowych oraz wyrzeczenie się wojny jako narzędzia polityki narodowej we wzajemnych stosunkach. Dopełnieniem postano­wienia o wyrzeczeniu się wojny jest art. 2 paktu, który uznaje, że sposoby załat­wiania lub rozstrzygania wszelkich sporów lub zatargów, niezależnie od ich istoty lub pochodzenia, będą poszukiwane wyłącznie za pomocą środków pokojowych. Pakt pański, zakazując wojny agresywnej, nie wykluczał jednak możliwości wojny obronnej. We wstępie do paktu stwierdzono, że państwo łamiące pakt nie korzysta z jego ochrony, a więc dopuszczalna jest pomoc dla ofiary napaści, a zatem me tylko obrona indywidualna, lecz również zbiorowa. Przewidując wyrzeczenie się wojny „jako narzędzia polityki narodowej” - pakt dopuszczał akcję zbiorową Ligi Narodów (wojnę sankcyjną). Data wejścia w życie paktu paryskiego jest datą przełomową w rozwoju prawa międzynarodowego. Od tego czasu wojna agresywna została usunięta poza prawo. Prawo międzynarodowe przestało być prawem „wojny i pokoju”, a stało
się prawem pokoju i pokojowego współistnienia.

179. Reguły wypowiedzenia wojny w oparciu o konwencję haską z 1907 r.

od dawna utarly się zwyczajowo pewne formy wypowiadania wojny. Nie zawsze jednak były przestrzegane. Na II koferencji haskiej w 1907 podpisano III konwencje o rozpoczynaniu krokow nieprzyjacielskich. Konwencja wymaga by kroki nieprzyjacielskie nie były rozpoczynane bez uprzedniego niedwuznacznego ostrzeżenia które może mieć forme umotywowanego wypowiedzenia wojny bądź ultimatum z warunkowym wypowiedzeniem wojny. Ultimatum takie jest oświadczeniem jednego panstwa skieowanym do innego.

Na II konferencji haskiej w 1907 r. podpisano III Konwencję o rozpoczynaniu kroków nieprzyjacielskich - wymóg uprzedniego niedwuznacznego ostrzeżenia (może to być forma umotywowanego wypowiedzenia wojny lub ultimatum, tj. pod groźbą wojny żądanie spełnienia postulatów w krótkim terminie). Konwencja i tak była wielokrotnie naruszana.

- fakt wypowiedzenia wojny nie zmienia kwalifikacji wojny;

- zmiana stosunków z pokojowych na wojenne, a dla państw nie biorących udziału powstają prawa i obowiązki państw neutralnych;

- między stronami wojny - następuje zerwanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych, a umowy zawarte na czas pokoju ulegają zawieszeniu lub wygaśnięciu

- ograniczenie praw osób przynależności wrogiego państwa, a własność tego państwa jest ograniczana, sekwestrowana lub konfiskowana.

180. Ograniczenie zbrojeń - traktat o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej 1968 r.

Jej uzycie jest zakazane przez prawo miedzynarodowe a zakaz ten wynika z istniejącego prawa zwyczajowego oraz pośrednio z wielu umow miedzynarodowych. W szczególnośći uzycie broni atomowej jest sprzeczne z:

zasada humanitaryzmu uznana we wstepie do IV konwencji haskiej

zasada ze walka zbrojna prwadzona jest przeciwko silom zbojnym przeciwnika, a nie przeciwko ludności cywilnej.

Z przepisami dotyczącymi bombardowania które zakazuja bombardowania obiektow niebronionych

Z zasada ze nie wolno używać srodkow walki powodujących nadmierne cierpienia

Zasada ze w wyniku krokow nieprzyjacielskich nie mogą być poszkodowane panstwa neutralne. Skutki dzialania broni jadrowej prawdopodobnie dotknęłyby również terytoria panstw neutralnych.

Wszedł w życie w 1970 r. Stronami traktatu były 3 mocarstwa atomowe (ZSRR, USA i BG) oraz szereg innych państw, w tym Polska. ChRL i Francja znalazły się poza układem.

- zobowiązanie do nieprzekazywania/nieprzyjmowania bezpośrednio lub pośrednio broni jądrowej oraz kontroli nad tą bronią oraz do niepomagania w jej stworzeniu, oraz do nieprodukowania jej i nieuzyskiwania w inny sposób;

- zobowiązanie się państw nieatomowych do poddania się kontroli w zakresie wykonywania w/w zobowiązań, dokonywanej przez Międzynarodową Agencję Energii Atomowej na podstawie umów między nią a nimi;

- rezolucja RB ONZ o gwarancjach dla państw nieatomowych i oświadczenie 3 mocarstw atomowych (stron układu) o gotowości pomocy w razie agresji ze strony państwa atomowego.

---