ŻYCIE LITERACKIE W OKUPOWANEJ POLSCE
1939 - na ziemiach zachodnich i północnych - likwidacja pozostałości po państwie polskim
likwidacja placówek oświatowych i kulturalnych
zakaz uprawiania wszelkiej działalności w tym zakresie
zniknęły polskie napisy
prawie ustał ruch wydawniczy
legalna prasa i czasopisma w języku polskim służyły wyłącznie celom władz okupacyjnych i propagandzie nazistów
17 IX 1939 - atak ze strony ZSRR
wcielenie ziem polskich (wschodnich) do ZSRR
1939 - „okupacja” ze strony Litwy
uważanie Polaków za mniejszość narodową
Uniwersytet Wileński z wykładowym językiem litewskim
1940-1041 - deportacje
Generalne Gubernatorstwo
cel okupanta - wynarodowienie Polaków, odebranie im prawa do samodzielnych inicjatyw kulturalnych
grabież dzieł sztuki (planowa, dobrze zorganizowana)
tępienie wszelkich dotychczasowych form działalności kulturalnej
1939 - zarządzenie ws. cenzury
X 1940 - zakaz druku wszelkich wydawnictw w języku polskim bez uprzedniej zgody cenzora
ukazywać mogły się tylko podręczniki szkolne i popularne wydania lektur szkolnych (niemieckich)
„Nowy Kurier Warszawski” od 11 października 1939 - pierwszy legalny dziennik w okupowanej Polsce
pod koniec wojny - ok. 50 tytułów gazet, czasopism, prasy fachowej
i szkolnej (w porównaniu z innymi okupowanymi państwami - bardzo mało)
„Goniec Krakowski” (założony 27 października 1939)
prasa ta często współpracowała z wykwalifikowanymi dziennikarzami, publicystami i pisarzami (zazwyczaj posługiwali się pseudonimami)
czasem - na temat spraw kulturalnych (rocznicowe artykuły o znanych pisarzach, recenzje teatralne, powieści w odcinkach itd.)
taka prasa oficjalna wyrażała niemiecki, a nie polski punkt widzenia
na sprawy bieżącej polityki polskiej i międzynarodowej
prasa podziemna - jedyne źródło wiarygodnych informacji, organ kształtujący opinię publiczną zgodnie z dobrze pojętym interesem narodowym i polską racją stanu
przedstawiciele tzw. wolnych zawodów stanęli wobec trudnej decyzji podporządkowania się zarządzeniom władz, by pisarze, dziennikarze itp. zarejestrowali się w Urzędzie Propagandy
założone przez Niemców Wydawnictwo Polskie
ok. 30 tytułów reprezentujących gatunki powieści popularne
o niezłym poziomie
„Goniec Codzienny” ze Lwowa
sytuacja pisarzy
wielkie straty w ludziach i dobrach materialnych
rozpad więzi grupowych, instytucjonalnych, towarzyskich (między pisarzami)
prześladowania Żydów
znani pisarze i artyści ginęli w masowych egzekucjach, więzieniach, obozach koncentracyjnych
kres biologiczny najstarszego pokolenia (debiutującego
w okresie Młodej Polski), m.in. W. Berent (1973-1940), Leo Belmont (1865-1941, w getcie), Wincenty Korab-Brzozowski (1877?-1941), Jan Lorentowicz (1969-1940), Roman Jaworski (1883-1944), Zenon Przesmycki (Miriam; 1861-1944), Kazimierz Przerwa-Tetmajer (1865-1940), Karol Irzykowski (1873-1945), Wacław Sieroszewski (1858-1945), Tadeusz Boy-Żeleński (1874-1941, zginął z rąk gestapo we Lwowie)
z pisarzy (debiutujących w dwudziestoleciu międzywojennym) zm. m.in. Juliusz Kaden-Bandrowski (1885-1944, zm. z ran odniesionych w postaniu warszawskim, gdzie zginęli także jego dwaj synowie), Witkacy (1885-1939, zm. śmiercią samobójczą na wieść o agresji ZSRR na Polskę 17 września)
wielu wyemigrowało
wielu bardzo utalentowanych stało się ofiarami wojny - Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Andrzej Trzebiński, Zdzisław Stroiński, Wacław Bojarski
opracowanie Straty kultury polskiej (powst. na emigracji)
102 nazwiska pisarzy
ofiary wśród pisarzy żydowskiego pochodzenia, którym
nie udało się opuścić GG:
Rafał Blüth (1891-1939) - krytyk literacki, eseista
Stefan Napierski (właśc.Stefan Marek Eiger, 1899-1940) - krytyk, tłumacz poezji francuskiej
Zuzanna Ginczanka (1917-1944) - poetka
Jerzy Kamil Weintraub (1916-1943) - poeta
Ludwik Fryde (1912-1942) - krytyk literacki
Ostap Ortwin (właśc. Oskar Katzenellenbogen, 1876-
-1942) - organizator życia literackiego we Lwowie
po I wojnie światowej, krytyk
Janusz Korczak (właśc. Henryk Goldszmit, 1878-1942)
Gustawa Jarecka (1908-1942) - powieściopisarka
Władysław Szlengel (1914-1943) - poeta, satyryk, przyjaciel skamandrytów
Bruno Schulz (1892-1942)
opłakana sytuacja materialna
akcje skupowania rękopisów, np. przez Zbigniewa Mitznera (1910-1968) pomoc finansowa dla pisarzy
życie kulturalne i umysłowe
grupy: „Sztuka i Naród”, „Droga”, „Płomienie” i wiele innych
działalność dwóch departamentów - Informacji i Prasy oraz Oświaty i Kultury
tajne „komplety” Uniwersytetu Warszawskiego
państwo podziemne
życie literackie zeszło do podziemia (= regres)
kiepska dystrybucja (kilka-kilkunastu egzemplarzy, ewentualnie kilkudziesięciu)
odbiorca - przeciętny, niewykształcony
na terenie GG poza Warszawą - dwa ośrodki, Kraków
i Lublin
Kraków
„Czytelnik” - spółdzielnia księgarska
Ignacy Fik (1904-1942)
pismo „Nasz Wyraz”
Ignacy Fik
Kornel Filipowicz (1913-1990) - prozaik
Helena Wielowiejska (1911-1981)
krytyk literacki Michał Chmielowiec (1918-1974 vel Michał Sambor)
Wojciech Natanson (1904-1996)
pismo „Watra” - faktyczny organ miejscowych Szarych Szeregów (wyd. 1943-
-1944)
wydało antologię poetycką Krwawe
i Zielone
promowanie młodych talentów
konkursy na wiersz
pismo „Miesięcznik Literacki”
1942-1943, wyd. przez grupę „Unia”
red. T. Kwiatkowski, W. Żukrowski
Lublin
1932 - z inicjatywy Czechowicza
i Arnsztajnowej powstał miejscowy oddział Związku Literatów
„Kamena” - pismo regionalne
młode pokolenie piszących (m.in. Julia Hartwig, ur. 1921; Anna Kamieńska, 1920-1986; Zygmunt Kałużyński; Zygmunt Mikulski, ur. 1920; Jerzy Pleśniarowicz, 1920-1978)
Wybór wierszy poetów lubelskich (1945)
wieś tworząca
skrajne ubóstwo i wyniszczenie
Związek Młodzieży Wiejskiej RP „Wici” (zał. 1928)
instytucje kulturalno-oświatowe zeszły do podziemia
Stronnictwo Ludowe (pod kryptonimem „Roch”)
liczne lokalne przedstawicielstwa
Centralne Kierownictwo Ruchu Ludowego
działalność propagandowa
Bataliony Chłopskie
1944 - kolumna „Wieś Tworząca”
Instytut Oświaty i Kultury Wsi
sekcja literacka „Wieś Tworząca”
czasopisma
dwutygodnik „Chłopski Znak”
„Orle Ciosy”
zjazdy Związku Pisarzy i Poetów Ludowych
Dom Prasy Ludowej (zorganizowany przez Kłosowskiego)
oddziały partyzanckie miały własną bazę wydawniczą
zbiorek Pieśni Oddziałów Partyzanckich Zamojszczyzny (1944)
Tadeusz Różewicz, Echa leśne (1944, pod pseud. „Czechura”)
Ziemie wcielone do Rzeszy
tzw. akcja bezpośrednia
IX 1939 - pierwsze aresztowania
Witold Noskowski (1874-1939) - krytyk literacki, teatralny i muzyczny
Wojciech Bąk
Jerzy Bandrowski (1883-1940) - pisarz
Konstanty Troczyński (1906-1942), zginął w Oświęcimiu
od początku wojny istniały tu organy Delegatury Rządu i zbrojnego podziemia, działały partie polityczne, istniało tajne szkolnictwo, ale praktycznie nie było mowy o uprawianiu jawnych form pracy w sferze kultury i sztuki
likwidacja Uniwersytetu Poznańskiego odtworzenie w Warszawie jako Uniwersytetu Ziem Zachodnich
Łódź
gazetki konspiracyjne
1940 „Biuletyn Informacyjny”
1940 „Biuletyn Kujawski” (red. Sarnecki, Timofiejew)
5 numerów
wiersze, szkice literackie, artykuły publicystyczne
Pomorze
ustały niemal wszelkie formy działalności kulturalnej (z wyjątkiem spontanicznych epizodów o charakterze foklorystycznym)
1940 - zmarł mazurski poeta ludowy, publicysta, działacz społeczno-oświatowy, Michał Kajka
1943 - zał. Związku Mazurów (związek konspiracyjny) represje
polski Śląsk (w wyniku wojny inkorporowany do Rzeszy całkowicie)
masowe aresztowania (Niemcy starali się wyeliminować inteligencję, która miała decydujący wpływ na opinię publiczną)
Sachsenhausen, Dachau - osadzeni pisarze śląscy, m.in. pisarz Gustaw Morcinek (1891-1963) oraz poeta i prozaik Adolf Fierl
na Górnym Śląsku pozostali nieliczni
Wilhelm Szewczyk (1916-1991)
deb. 1938 Hanys
Karol Wiktor Zawodziński (1890-1949)
1941 - poemat Noc (patriotyzm)
Lwów
był skupiskiem inteligencji polskiej, ukraińskiej i żydowskiej, po wybuchu wojny w planach radzieckich miał się stać przykładem zgodnego współdziałania przedstawicieli kilku narodowości (by stworzyć model kultury radzieckiej)
lwowski Oddział ZZLP (na czele - Ostap Ortwin)
w zarządzie Związku Pisarzy Radzieckiej Ukrainy: Wanda Wasilewska, Tadeusz Boy-Żeleński, Elżbieta Szemplińska, Leon Pasternak (1910-
-1969)
członkowie m.in.: Paweł Hertz (ur. 1918), Adam Ważyk, Julian Przyboś, Jerzy Putrament, Mieczysław Jastrun, Stanisław Jerzy Lec (1909-
-1966), Włodzimierz Słobodnik, Halina Górska, Tadeusz Hollender, Adolf Rudnicki, Stanisław Wasylewski, Jan Brzoza; krytycy marksistowscy i działacze kulturalni: Melania Kierczyńska (1888-1962), Jerzy Borejsza (1905-1952)
komunistyczny związek (kopia radzieckiego)
wydawnictwa mniejszości narodowych
uniwersytet (Państwowy Ukraiński Uniwersytet im. Iwana Franki)
filozofowie: Roman Ingarden (1893-1970), Kazimierz Ajdukiewicz (1890-1963)
historycy, m.in. Stanisław Łempicki (1886-1947)
historycy literatury: Juliusz Kleiner (1886-1957), Eugeniusz Kucharski (1880-1952), Tadeusz Boy-Żeleński (katedra romanistyki)
dziennik „Czerwony Sztandar”
pierwszy numer - 5 października 1939
początkowo - organ Zarządu Politycznego Frontu Ukrainy, potem - organ partyjny
pracę z pismem podjęli komuniści, więzieni już przed wojną: Julian Stryjkowski (1905-1996), Wat, Leon Pasternak (wiersze-agitki), podobnie jak Stanisław Jerzy Lec, Adam Ważyk, Wanda Wasilewska
współpracownicy: H. Górska, W. Wasilewska, J. Putrament,
J. Brzoza, L.Szenwald
fragmenty utworów prozatorskich, reportaże, artykuły literackie, opowiadania, felietony
informacje z „frontu walki” pisarzy o nowy kształt literatury
spod znaku realizmu socjalnego
tłumaczenia wierszy poetów rosyjskich i ukraińskich
miesięcznik „Nowe Wiadomości”
od stycznia 1941 (Moskwa)
większość autorów - ze Lwowa
przerwa maj 1942 - wznowiono wydawanie jako 2-tygodnik
od 1943 - oficjalny organ Związku Patriotów Polskich
pierwsze kolegium red.: rosyjska komunistka Helena Usijewicz, wdowa po Dzierżyńskim - Zofia, Tadeusz Boy-Żeleński, Julian Przyboś, Wanda Wasilewska, Janina Broniewska (1904-1981)
współpracownicy:
poeci: Jerzy Putrament, Adolf Rudnicki, H. Górska,
W. Wasilewska, E. Szemplińska, K. Brandys (ur. 1916)
prozaicy: A. Ważyk, L. Szenwald, Włodzimierz Słobodnik, Leon Pasternak
reportaże i opowiadania o tematyce wojennej (przeważnie autorstwa pisarzy radzieckich)
przekreślenie dorobku odrodzonego państwa polskiego
marksistowscy publicyści, np. Jerzy Borejsza, Roman Werfel, Władysław Bieńkowski (1906-1991)
naginanie twórczości artystycznej do zaleceń tzw. realizmu socjalistycznego (od lat 30. - obowiązująca w ZSRR doktryna twórcza)
w pewnej części dorobek artystyczny nie był zupełnie bezwartościowy
wiersze - Broniewski, Przyboś, Ważyk, Jastrun
proza - Rudnicki, Boguszewska, Górska
eseistyka - Boy-Żeleński
kwartalnik „Almanach Literacki”
wyd. przez Państwowe Wydawnictwa Mniejszości Narodowych
oficjalny organ Lwowskiej Organizacji Związku Pisarzy
od czerwca 1941
utwory i artykuły pisarzy polskich i ukraińskich
red. - Elżbieta Szemplińska
w skład kolegium redakcyjnego weszli Brzoza, Lec, Putrament
ofensywa propagandowa na polu kultury
napaść Hitlera na ZSRR District Galizien (formalnie przynależny do GG)
„Biuletyn Informacyjny Ziemi Czerwińskiej”
oficjalny organ BIP-u lwowskiego okręgu ZWZ
od 31 grudnia 1941
współpracownicy - Mirosław Żuławski, doc. dr Stefania Skwarczyńska
Lwów pod okupacją hitlerowską - główne centrum konspiracyjnej działalności kulturalnej
różne pisma - organy stronnictw i partii politycznych
Wilno
podczas tzw. pierwszej okupacji sowieckiej ruch kultury polskiej zamarł na ziemiach litewskich prawie zupełnie (po 10 listopada 1939)
IX 1939 - Wilno (podobnie jak Lwów) udzieliło schronienia wielu „uciekinierom” (m.in. pisarzom, aktorom, dziennikarzom)
pospieszna organizacja komitetów itp.
władze litewskie zarządziły rejestrację wszystkich artystów, dziennikarzy itp.
cenzura twórczości w języku polskim, ale władze udzielały wsparcia Polakom (także materialnego)
od 2 listopada 1939 zaczął wychodzić „Kurier Wileński” („Vilnianus Kurjeris”)
współpracownicy:
historyk literatury Konrad Górski (1895-1990)
filolog klasyczny Stefan Srebrny (1890-1962)
wileński poeta, prozaik, dramaturg Tadeusz Łopalewski
byli żagaryści - Józef Maśliński (ur. 1910), Czesław Miłosz
uchodźcy - dramatopisarz, poeta, prozaik Aleksander Maliszewski, wybitny krytyk literacki Ludwik Fryde (potem rozstrzelany przez Niemców
warszawski publicysta Zdzisław Broncel (w latach 1939-1941 dyrektor wileńskiego teatru „Na Pohulance”)
od 25 listopada 1939 - konkurencyjna „Gazeta Codzienna”, stanowiąca opozycję w sprawach politycznych (dawnych i aktualnych)
pod red. Józefa Mackiewicza
artykuł Janusza Minkiewicza (1914-1981) Śmierć i życie kaprala Mostowicza (1940 nr 34) wywołał
śmierć Tadeusza Dołęgi-Mostowicza (1898-1939) - powód do gwałtownych ataków na elity rządzące II RP, zwłaszcza sarmacyjnych oficerów
różne wypowiedzi na temat wojny
polemika z „Kurierem”
w prasie wypowiedzi Czesława Miłosza, Teodora Bujnickiego (1907-1944)
1939-1040 - prasa wileńska pierwsza podjęła rozrachunek
z dwudziestoleciem międzywojennym
książki polskie wydawane na Litwie 1939-1940
Wiersze o Warszawie (Antologia poezji o Warszawie; Wilno, 1940)
krytyczne przyjęcie prasy wileńskiej
zarzut niskiego poziomu artystycznego
tom poezji wileńskiego poety Anatola Mikułki (1910-1955) Wiosła pogubione (Wilno, 1940)
typ katastroficzny
opublikowanie w przekładzie na litewski reportaż Aleksandra Maliszewskiego Ludzie bez domu (Kowno, 1940)
prowokacje radzieckie upadek rządu
21 sierpnia 1940 - likwidacja dotychczasowej prasy
„Gazeta Codzienna” otrzymała komisarycznego redaktora
„Kurier Wileński” przemianowany na komunistyczną „Gazetę Ludową”
z czasem oba tytuły połączone w jeden - „Prawdę Wileńską” (dziennik, organ Partii Komunistycznej)
przewodniczący - Teodor Bujnicki
dział teatralny - Józef Maśliński
dział teatralny oraz redaktor miesięcznego dodatku literackiego - Aleksander Maliszewski
przy redakcji „Prawdy” - Koło Literatów Polskich w Wilnie
w zarządzie: Bujnicki, Mikułko, Żeromska (ur. 1913)
większe artykuły w „Prawdzie Wileńskiej” - omówienie wydawnictw
i imprez w republikach ukraińskiej i białoruskiej, przedruki
„Prawda Kosmomolska”
felietony Leopolda Tyrmanda (1920-1985)
Józef Maśliński - herold realizmu socjalistycznego
podziemie polskie wydało wyroki na pisarzy, działaczy komunistycznych, współpracujących w latach 1940-1941 z władzą radziecką i NKWD; na karę śmierci zostali skazani: Stefan Jędrychowski, Henryk Dembiński (1908-1941), Anatol Mikułko, Teodor Bujnicki; wyrok wykonano tylko na Bujnickim (28 listopada 1944)
Ruch umysłowo-kulturalny w Podziemiu
Warszawa
konglomerat formalnych i nieformalnych stowarzyszeń, grup towarzysko-salonowych, tajnych „kompletów” uniwersyteckich, wieczorów poezji itp.
ruch wydawniczy
liczny zastęp uczonych, dziennikarzy, artystów, pisarzy
słowa-hasła, np. „walka”, „czyn”, „służba” itp.
inteligencja katolicka - Unia - ideowo-wychowawczy ruch katolicki, zmierzający do przebudowy stosunków w państwie na zasadach odpowiadających etyce chrześcijańskiej, powstał w 1940 w wyniku scalenia wielu organizacji podziemnych, które krytycznie odnosiły się do sanacji
najbliższy sojusznik ideowy - Stronnictwo Pracy
główny działacz - Jerzy Braun (1901-1975) - publicysta, krytyk literacki, prozaik, poeta
wyd. pismo „Zet” (1932-1939)
popularyzacja filozofii Józefa Hoene-Wreńskiego
Unia Kultury - jednostka koordynująca prace w dziedzinie kultury
prezes - Artur Górski (1870-1959)
uczestnicy: kompozytor, muzykolog Konstanty Regamey, muzyk Piotr Perkowski, historyk sztuki Michał Walicki; pisarze: Karol Ludwik Koniński, Karol Bunsch (1898-1987), Jerzy Zagórski, Stanisław Miłaszewski, Wojciech Żukrowski, Tadeusz Kwiatkowski, Jerzy Kierst (1911-1988), Bogdan Ostromęcki
wielu zwolenników, m.in. Tadeusz Kudliński - pisarz, krytyk literacki
Instytut Wydawniczy
cel: skupowanie od pisarzy rękopisów ich dzieł
miesięcznik „Kultura Jutra”
akcentowanie silnych związków z katolicyzmem (zabarwienie nacjonalistyczne)
anonimowy program w artykule Znaczenie kultury
kampania antykomunistyczna
publicystyka kulturowa Brauna i Zagórskiego
bilans literatury dwudziestolecia międzywojennego - negatywny
pomaganie Żydom
silne wpływy Unii w Krakowie
okopy prometeizmu - „Nurt”
1943-1944 - „Nurt” - „pismo poświęcone kulturze polskiej”
wydawała je tajna organizacja Obóz Polski Walczącej
red. - Ferdynand Goetel, potem - Wilam Horzyca (1889-1959)
pokolenie dramatyczne „Sztuka i Naród” („SiN”) - pismo odznaczające się wysokim poziomem
16 numerów wydano bez przerwy o 2 kwietnia 1942 do lipca 1944 roku
konsekwentny stosunek członków grupy do założeń ideowych sformułowanych już na początku
nawiązanie do ideologii skrajnego odłamu Obozu Narodowo-Radykalnego (ONR), Falanga
I redaktor - Bronisław Kopczyński, publicysta, muzykolog
Włodzimierz Pietrzak (1913-1944) - inicjator tzw. ruchu kulturowego
czerpanie z frazeologii ONR-u
idea „rewolucji kulturalnej”
hasło: „Artysta jest organizatorem wyobraźni narodowej” (niedokładny cytat z Promethidionu Cypriana Kamila Norwida)
negatywny stosunek do dwudziestolecia międzywojennego
piętnowanie wpływów obcych na twórczość literacką i w ogóle sztukę
zarzucanie artystom jałowego eksperymentatorstwa i ulegania tendencjom „rozkładowym” płynącym z Zachodu
oskarżenia pod adresem pisarzy emigracyjnych, zwłaszcza skamandrytów
odmawiano im prawa do wypowiadania się na tematy krajowe
zarzuty „bebechowatości” i płytkiego sentymentalizmu
liczył się czyn
uniwersalizm - „zarys narodowej filozofii społecznej”
odrzucenie demokracji, totalizmu
metoda ostrych i jednoznacznych rozstrzygnięć
odrzucenie klerkizmu
kolejni redaktorzy:
Wacław Bojarski (pseud. Jan Marzec, Wojciech Wierzejski; 1921-1942) - prozaik, poeta
Ranny różą - poemat
groteska
odwrócenie hierarchii
naśladował Gałczyńskiego
ładunek grozy i niesamowitości ulegał rozmyciu
„piosenki Uderzenia” (np. Piosenka o Kasi)
publicystyka
praca propagandowa w ramach tzw. Studium Słowiańskiego
Biegiem w głąb życia (1942)
bohater-zagadka (niedoszły samobójca)
opowiadanie O barze „Pod Lampionami”, zielonym nosie i dyktaturze (1942)
przejrzysta aluzja do państwa totalitarnego
Andrzej Trzebiński (pseud. Stanisław Łomień, Paweł Późny; kryptonim Ł; 1922-1943) - prozaik, poeta, publicysta, krytyk
1941-1943 - działacz Konfederacji Narodu
w twórczości - pozostawał pod wpływem wzorów literatury międzywojennej i romantycznej,
ale wniósł do dorobku literackiego własne zdobycze
działalność publicystyczna
temperament polemiczny
organizator ruchu kulturowego
deklaracja ruchu kulturowego
artykuły - Pokolenie liryczne i dramatyczne, Pokolenie wojenne
styl - nerwowy, jątrzący, pełen skrótów i metafor
twórczość literacka
teksty piosenek żołnierskich
Pamiętnik wzorowany na podobnym dziele Stanisława Brzozowskiego
opis spotkania, dyskusje, wieczory literackie, spektakle
autobiografia „nieosobista”,
z dystansem
wiersze - dialog z tradycjami romantycznymi, poezja okupacyjna, tematyka wojenna
dramat Aby podnieść różę (1970)
podobieństwo do dramatów Witkacego (groteska)
zbiór pism prozą Kwiaty z drzew zakazanych (1972, wyd. z rękopisu)
niedokończona powieść, której bohater zdradza rysy autora
w zakresie stylistyki - wpływ powieści Witkacego
odwołania do listopadowych mitów
i symboli
nakaz poświęcenia i heroizmu
Tadeusz Gajcy (pseud. Karol Topornicki, Roman Oścień, Topór; 1922-1944) - poeta
wszechstronnie utalentowany
zginął 16 sierpnia 1944 na powstańczej barykadzie wraz ze swym przyjacielem Zdzisławem Stroińskim
najważniejsze publikacje:
poemat Widma (wyd. w maju 1943 nakładem „SiN-u”) z garścią wierszy lirycznych
tom Grom powszedni (maj 1844)
- 25 utworów
żartobliwa farsa Misterium niedzielne (październik 1943)
stylizowany dramat klasyczny Homer
i Orchidea
cechy twórczości:
Widma
luźna sekwencja scen, senno-profetycznych „widzeń”
zatarcie konturów rzeczywistości
stylizacja biblijna
nawiązanie do tradycji katastroficznych sprzed wojny
symbolika biblijna
liryki dołączone do Widm
fascynacja śmiercią
zapowiedź tomu Grom powszedni
Grom powszedni
motyw przewodni - fascynacja śmiercią
wizja zaświatów
naturalistyczna filozofia bytów
dwuznaczne symbole
poezja zmetaforyzowana
zamierzona ciemność języka
Twarzą w noc - „fragment opowieści” (nie została wydana za życia autora)
tematyka wojenna
Homer i Orchidea
uwspółcześnianie wątków mitolog.
język współczesny
Misterium niedzielne - poemat „rozpisany” na szereg głosów
farsa na temat nastrojów społecznych tuż przed wybuchem wojny
„panowie intelektualiści”
Karol Irzykowski (zm. w listopada 1944)
Bogdan Suchodolski (pseud. R. Jadźwing, 1903-1992)
Czesław Miłosz
Jerzy Andrzejewski
Kazimierz Wyka
Tadeusz Kroński (1907-1958) - filozof-heglista
liczne intelektualne dyskusje
wojna i hedonizm
„Dźwigary” (wyd. od grudnia 1943 do marca 1944) jako „Miesięcznik Literacki”
poprzednik - „Kuźnia”
recenzje z prasy i ruchu wydawniczego w podziemiu
humanizm socjalistyczny
młodzież o poglądach lewicowych
miesięcznik społeczno-literacki „Droga” (1943-1944)
wyd. przez grupę młodzieży akademickiej
z inicjatywy Ewy Pohoskiej (zm. podczas zbiorowej egzekucji pod Pawiakiem 11 lutego 1944)
red. lit. Stanisław Marczak (pseud. Oborski) - poeta, publicysta, aktor w środowisku warszawskim
ważna pozycja Juliusza Garzteckiego (pseud. Jerzy Wilczyński, ur. 1920)
opowiadanie Służba
debiutował tu Jan Józef Szczepański (ur. 1919) - pisarz, podróżnik, eseista
beletryzowane reportaże z Września
sympatycy Tadeusza Borowskiego, Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
„Płomienie” - pismo młodych socjalistów (1942-1944,
7 numerów)
utalentowani publicyści: Karol Lipiński (1922-1944), Jan Strzelecki (1919-1988) - ideowi przywódcy pisma i grupy
„unia personalna” z „Drogą”
przeciwwaga dla „ekonomizmu”, reliktu myśli
XIX-wiecznej
„Lewą Marsz” - pismo socjalistycznej prasy podziemnej (1942-
-1943)
red. Teofil Głowacki (1906-1986)
tytuł - nawiązanie do wiersza Majakowskiego
współpracownicy: poeta Ryszard Dobrowolski („bard Warszawy”), satyryk Benedykt Hertz (1872-1952), krytyk przedwojenny Jan Nepomucen Miller (1890-1977), Mieczysław Jastrun
środowisko humanistyczne
styczeń 1942 - powstanie Polskiej Partii Robotniczej
„Przełom” - nieregularny periodyk (1942-1943)
artykuły Stefana Żółkiewskiego (1911-1991), Władysława Bieńkowskiego
poprzednik „Literatury Walczącej” (z której nie zachowały się żadne numery)
„Realizacje” (1944, postała tylko informacja na ten temat)
lipiec 1943 - założenie w Warszawie Związku Walki Młodych - organizacji humanistycznej
„Walka Młodych”
reportaże, artykuły, wiersze - takich autorów, jak m.in. Antoni Szulc (1922-1943), Helena Jaworska (ur. 1922), Maria Castellatti
twórczość poetycka o bojowym wyrazie podejmowały czasopisma powoływane do życia przez oddział bojowy PPR, Gwardię i AL
„Walka Młodych”
„Gwardzista”
z prasą lokalną Gwardii Ludowej i Armii Ludowej współpracowali m.in. Stanisław Jerzy Lec, Władysław Machejek (1920-1991), Wanda Żółkiewska (1909-1989), Wanda Zieleńczyk („Dziula”)
dwa razy wyd. przez Związek Walki Młodych, w 1943 i w 1944, Zbiór pieśni i wierszy dla partyzantów
dawne wiersze i pieśni rewolucyjne
utwory współczesne (m.in. Wandy Zieleńczyk, Piotra Borowego, Emila Dziedzica, Zofii Zawadzkiej)