3 si y rz dz ce rozwojem jŕzyka


Czynniki społeczno-polityczne, kulturalno-oświatowe, religijno-wyznaniowe warunkują rozwój języka w dobie staropolskiej, średniopolskiej i nowopolskiej.

Doba staropolska

a) Czynniki społeczno-polityczne:

b) Czynniki religijno-wyznaniowe:

Czynniki kulturalno-oświatowe:

Przełom wieku XIV/XV:

Doba Średniopolska

Czynniki społeczno-polityczne:

  1. Chłopstwo nadal jest pozbawione wpływu na zmiany, zamknięte w granicach terytorialnych.

  2. Upowszechnienie wspólnoty narodowej dzięki działalności gospodarczej: tłumy kupców jeżdżą do miast, co pozwala na językowe obcowanie ludności z różnych regionów.

  3. Miasto staje się skupiskiem życia kulturalnego - powstawanie szkół wyższych.

  4. Struktura społeczno-narodowa miasta wpływa na stosunek do polszczyzny:

Patrycjat (najbogatsze rodziny kupieckie pochodzenia niemieckiego i włoskiego) nie sprzyja awansowi polszczyzny. Grupa ta nie chce dopuścić do władzy pospólstwa, dlatego sprzyja językom takim jak niemiecki i łacina.

Pospólstwo (ludność najczęściej polskiego pochodzenia) jest obrońcą języka polskiego. Ta grupa społeczna sprzeciwia się wykorzystywaniu języka do walki klasowej oraz potępia obcość narodową.

To ludność miejska wydaje pierwszych drukarz, pisarzy, np. Biernat z Lublina.

  1. Połowa XVII w. to moment upadku miast (spowodowany klasowym egoizmem szlachty, a także epidemiami, pożarami i grabieżami). Jednocześnie oznacza to, że upada rola miasta jako siedliska kultury (także językowej).

  2. Połowa XVI w. - pojawia się literatura sowizdrzalska tworzona przez anonimowych plebejskich literatów i obieżyświatów, krytycznie patrzących na świat.

  3. Wzrost demokracji szlacheckiej jako forma ustroju społ.-polit. Szlachta i mieszczaństwo mieli główny wpływ na ruch postępowy państwa, jednakże dalszemu rozwojowi przeszkadzały konflikty jakie toczyły wewnątrz narodu.

Czynniki kościelno-wyznaniowe:

  1. Walka ruchu reformacyjnego z Kościołem:

2. Sobór Trydencki: sprowadzenie do Polski Jezuitów, nakaz wyjaśniania sakramentów według

katechizmu przełożonego na język polski oraz nakaz odprawiania kazań po polsku w święta.

3. Walka kościelno-wyznaniowa była ściśle związana ze sprawą języka polskiego.

Reformatorzy chcieli znaleźć jak największą liczbę zwolenników, a mogli to zrobić jedynie za sprawą propagandy w powszechnie używanym języku. Ta metoda posłużyła również obozowi katolickiemu. Prawdopodobnie najstarsze świadectwo zrozumienia propagandowej wartości polszczyzny to żądanie sejmiku w Środzie z 1534 roku, aby księża nie bronili drukować po polsku historii, kronik, praw i innych pism a zwłaszcza Biblii.

4. Król Zygmunt August wysłał po łacinie pismo po papieża Pawła IV, w którym wyraził życzenie aby kult boży wyznawany był w kościele w języku ojczystym.

Wówczas wielu Polaków lekceważyło język ojczysty, a zwłaszcza księża (wielu z nich uważało, że tłumaczenie Pisma Świętego na język polski dla pospolitego człowieka jest wystąpieniem przeciwko Bogu.).

Czynniki kulturalno-oświatowe:

  1. Mieszczaństwo nawiązuje stosunki z ruchem umysłowym Zachodu. Do Polski przenika renesansowy humanizm pod wpływem spotkania Polaków z Włochami (na tzw. wielkich soborach kościelnych).Na fali dążności renesansowych, dynamizuje się rozwój języka polskiego, który jest narzędziem myślenia. Język wówczas pełnił bardzo ważną rolę, był jednym z pierwszorzędnych czynników scalania, organizowania danego zbiorowiska ludzkiego. Jednakże wówczas językom narodowym zagrażał kult starożytności i ambicja wypowiadania się po łacinie. W Polsce pojawia się szereg wybitnych poetów piszących po łacinie: Krzycki, Dantyszek, Janicki, naukowcy: Kopernik, Kromer. Frycz Modrzewski, Orzechowski.

  2. XVII wiek jest okresem uwstecznienia ideologii mas szlacheckich, okresem sarmatyzmy, zaściankowości dewocji, zabobonu, nietolerancji. Wojny domowe, głód i niepewność jutra powodowały usychanie do reszty zainteresowań umysłowych i artystycznych.

  3. Również nauka stale się pogrążała, brak niezbędnej opieki materialnej dla uczonych oraz irracjonalne dążności powodują, że nauka jałowieje.

  4. Postępujący upadek Akademii Krakowskiej spowodowany utratą kierownictwa polskiego życia umysłowego. Akademia podtrzymywała średniowieczny system w doborze autorów i interpretacji, dbając o łacinę a ignorując język polski. Upadek ten wiązał się również z wyjazdami młodzieży przodującej za granicę, co oddalało od języka ojczystego.

  5. Oprócz Akademii funkcjonowały również inne szkoły: Akademia wileńska, szkoły parafialne, kalwińskie, luterańskie, ariańskie, braci czeskich. Rola polszczyzny w tych szkołach mogła być trojaka: w najpomyślniejszych okolicznościach stawała się pożądanym środkiem usługowym, w najgorszym - tępioną zawadą dydaktyczną i chyba najczęściej obojętnie tolerowaną koniecznością.

  6. Rozwój usługowej funkcji języka polskiego: od średniowiecza celem nauczania językowego było opanowanie łaciny i właśnie w trakcie nauczania języka obcego z konieczności trzeba było posługiwać się językiem ojczystym. Właśnie traktat Parkoszowica oraz traktat Stanisława Zaborowskiego miały potępić metodę wkuwania reguł łacińskich oraz zwrócić uwagę nauczycieli na zaznajomienie się z systemem gramatycznym języka ojczystego.

  7. Dążenia mające na celu zapewnić językowi polskiemu należyte miejsce w programach szkolnych:

- dedykacja Jana Mączyńskiego do króla Zygmunta Augusta, w której autor prosi króla o zachęcenie młodzieży do nauki dwóch języków łącznie (łaciny i polskiego);

- program krakowskiej szkoły parafialnej przy kościele Mariackim, gdzie rektor wprowadził naukę ortografii i pisania listów po polsku, żądał pomocy przy przekładzie i interpretacji tekstów łacińskich i greckich;

- Grzegorz Orszak, autor Postylli polskiej domowej, zorganizował program dla szkoły kalwińskiej, w którym język polski miał być lepiej wyzyskany: uczono się katechizmu po polsku, tłumaczono na polski łacińskie czytanki i komedie Terencjusza i na odwrót.

  1. Szkoła jezuicka ujemnie zaważyła na losach mowy ojczystej. Była popularna wśród młodzieży, ponieważ była dobrze zorganizowana, miała wychować elitarną grupę społeczną, oddaną Kościołowi, perfekcyjnie posługującą się łaciną.

  2. W żeńskich szkołach klasztornych wprawdzie uczono ortografii polskiej, ale przede wszystkim ceniono i uprawiano język francuski.

  3. Oświata powoli upadała, na początku XVIII wśród magnatów i byłej szlachty było 28% niepiśmiennych, wśród masy drobnej 92%, a olbrzymia masa chłopów to analfabeci.

  4. W Prusach Królewskich panuje popyt na język polski, obcokrajowcy uczą się go ze względów gospodarczych i handlowych. Np. w gimnazjum toruńskim Niemcy mogli dobrze zaznajomić się z polszczyzną.

  5. 1589 r.- po raz pierwszy wprowadzono język polski do publicznej szkoły gdańskiej, do Gimnazjum Akademickiego. Jego nauczycielem jest sprowadzony z Torunia Jan Rybiński. Urok i pożytek polszczyzny wzrastał i o czym świadczą pochwały w podręcznikach wydawanych w Gdyni. Języka polskiego uczono także prywatnie, wiele osób ubiegało się o zezwolenie na prowadzenie takiej szkoły prywatnej, szczególnie ewangelicy. Zaobserwowano w ówczesnym okresie wzmożoną pracę wydawniczą w zakresie podręczników dla Niemców.

Doba Nowopolska

Czynniki społeczno- polityczne:

1. Okres stanisławowski

Czynniki kulturalno-oświatowe:

2. Okres 1795-1815

  1. Zabór austriacki

Tam germanizacja wystąpiła najwcześniej: zmalała ilość szkół, podjęto próby usunięcia ze wszystkich szkół języka polskiego, co okazało się niemożliwe z powodu braku nauczycieli oraz nieznajomości języka niemieckiego.

  1. Zabór pruski

Proces germanizacji rozpoczął się od powolnej likwidacji zastanych szkół średnich albo ich zepchnięcia do poziomu niższych szkółek z językiem niemieckim. Germanizacji przyszłej inteligencji miała służyć szkoła kadecka w Chełmie, gimnazjum w Poznaniu, gdzie języka polskiego uczyli Niemiec i Francuz, królewskie liceum w Warszawie pod dyrekcją Lindego. Fryderyk II chciał na Górnym Śląsku bardziej upowszechnić język niemiecki, przez co rozporządził, iż każdy duchowny nie znający perfekcyjnie niemieckiego, zostanie usunięty ze swojego stanowiska.

  1. Zabór rosyjski

Caryca Katarzyna rozwinęła proces rusyfikacji, zarządziła zamknięcie wielu szkół oraz nadzór policyjny nad pozostałymi. Sytuacja uległa zmianie za cara Aleksandra, który podjął reformę oświaty wedle wzorów Komisji Edukacji Narodowej. Cały zabór rosyjski jako okręg szkolny był pod nadzorem uniwersytetu wileńskiego i zarządem A.K. Czartoryskiego. W szkołach uczono języka ojczystego, korzystano z gramatyki Kopczyńskiego i elementarzy KEN. Uczelnia stała się świetnym ośrodkiem pracy naukowej. Z upadkiem Napoleona zaczęła się doba usuwania języka polskiego ze szkół.

3. Okres 1815-1831

Terytorium dawnej Rzeczpospolitej zostaje na nowo podzielone, podjęte wysiłki i poniesione ofiary okazały się bezowocne.

4. Okres 1831-1918

Okres 1918-1939:



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
3 Si y rz dz ce rozwojem jŕzyka TAK
regresje i zaleĹĽnosci statystyczne, Twierdzenia statystyczne dotycz˙ce zale˙no˙ci mi˙dzy zmienymi s
46 cechy jŕzykowe na granicy miŕdzy dob staropolsk a Âredniopolsk TAK
KOCHAM CI%c4%98 w 200 j%c4%99zykach(1)
jŕzyk prawny i prawniczy, I ROK, Prawoznawstwo
FIZ OP~6, Zjawisko nak˙adania si˙ 2 lub wi˙cej fal nazywamy zjawiskiem interferencji
C & C++ Wyklady Politechnika Wroclawska 1 rok informatyki, W03 instrukcje iteracyjne, 2 Wyk?ad: J?zy
materialy do wykladow z jezykoznawstwa Jŕzykoznawstwo ogˇlne A glossematyka
materialy do wykladow z jezykoznawstwa Jŕzykoznawstwo ogˇlne A wstep
materialy do wykladow z jezykoznawstwa Jŕzykoznawstwo ogˇlne A szk praska
Czas zrozumie, , e, wiatem rz dz, psychopaci, Wolne Media
Jŕzyk i gard-o, weterynaria, I semestr, Anatomia i fizjologia
Zabawy logopedyczne i wierszyki │ami▒ce jŕzyki
Kultura Języka, CO TO JEST KULTURA J˙ZYKA
Visual C++ 6.0 Dodatki, Przegl˙d j˙zyka
materialy do wykladow z jezykoznawstwa Jŕzykoznawstwo ogˇlne A deskryptywizm

więcej podobnych podstron