1. ANAFORA- powtarzanie na początku kolejnych zdań lub wersów tego samego sformułowania.
2. ANTONIMY- wyrazy o znaczeniach przeciwstawnych albo odwrotnych; odnoszą się do tego samego procesu, czynności, lecz nazywają skrajne nasilenia jakiejś cechy, np. dobry _ zły.
3. DONKISZOTERIA- postawa życiowa charakterystyczna dla Don Kichota; sposób działania z góry skazany na porażkę; maniactwo, dziwactwo, marzycielstwo.
4. EMBLEMAT-. rodzaj kunsztownego wiersza typowy dla poezji barokowej. Składa się z alegorycznego rysunku (np. śmierci jako kosiarza),inskrypcji pod rysunkiem objaśniającej jego treść oraz krótkiego utworu poetyckiego. Gatunek znany już w renesansie.
5. EPIFORA- powtarzanie na końcu zdania lub wersu tego samego sformułowania.
6. GONGORYZM- (naz. L. de Góngora y Argote, poeta hiszp., 1561-1627) lit. kwiecisty styl barokowy w literaturze hiszp. XVII w., charakteryzujący się przesadną metaforycznością i skomplikowaną stylistyką dzieł; kultyzm.
7. GRADACJA-uporządkowanie w porządku rosnącym lub malejącym składników wypowiedzi.
8. GRA SŁÓW- zabieg polegający na zestawieniu słów w celu uwydatnienia ich pokrewieństwa, analogii lub kontrastu ich znaczenia.
9. HIPERBOLA- (przesadnia) : wyolbrzymienie, powiększenie danego zjawiska, jego znaczenia lub działania. Może służyć nadaniu uroczystego tonu bądź podkreśleniu emocjonalnej wartości przedstawionego problemu.
10. INWERSJA- (przestawnia) naruszenie szyku wyrazów, rozbicie gramatyczne struktury zdania. Użycie jej eksponuje kunsztowność mowy poetyckiej.
11. KARYKATURA- przesadne wyolbrzymienie komicznych cech postaci lub zjawiska.
12. KALAMBURY- rodzaj gry słów, polegający na uwydatnieniu dwuznaczności jakiegoś wyrazu lub wyrażenia na skutek umieszczenia go w specjalnie do tego ukształtowanym kontekście językowym.
13. KOMIZM- właściwość dzieła polegająca na wywołaniu wesołości, śmiechu przy jednoczesnym wykluczeniu negatywnych odczuć, takich jak strach, niechęć, odraza.
14. KOMIZM CHARAKTERÓW- typ komizmu, w którym główną rolę odgrywa kreacja postaci, cechy ich osobowości i zachowania. Zazwyczaj charakterystyka bohaterów podporządkowana jest jednej cesze narzucającej sposób bycia.
15. .KOMIZM JĘZYKOWY- właściwość tekstu wywołująca u odbiorcy reakcję w postaci śmiechu; jego źródłem jest jednak nie spiętrzenie niefortunnych zdarzeń i zachowanie postaci, ale zaskakujący odbiorcę kształt językowy wypowiedzi.
16. KOMIZM SYTUACYJNY- typ komizmu zasadzający się na spiętrzeniu niezwykłych zbiegów okoliczności, zaskakujących zdarzeń decydujących o rozwoju akcji.
17. KSENOFOBIA- postawa niechęci, wrogości wobec cudzoziemców i cudzoziemszczyzny.
18. . LIT. SOWIZDRZALSKA- nurt literatury plebejskiej tworzonej anonimowo w końcu XVI i w XVII w., głównie w Małopolsce, m.in. przez wędrujących klechów i rybałtów, żaków Akademii Krakowskiej, bakałarzy, kantorów. Wywodzi się ze zbioru popularnych w Europie powiastek humorystycznych powstałych ok. 1500 w Niemczech. Sowizdrzalska literatura zwracała się przeciwko kulturze i twórczości oficjalnej, dworskiej, rycerskiej oraz kościelnej, ośmieszając i parodiując jej formy (np.psalmy) oraz system wartości społecznych, politycznych, moralno-obyczajowych pod hasłem "świat na opak".
19. MAKARONIZOWANIE- łączenie w jednym tekście wyrazów polskich i słów oraz całych zwrotów łacińskich. Jako zabieg literacki, którego celem było wywołanie efektu komicznego, funkcjonowało już w renesansie.
20. MANIERYZM- styl w sztuce europejskiej, stanowiący przejściową fazę od renesansu do baroku. Powstał we Włoszech i rozwinął się w innych krajach w XVIw. Jego głównymi cechami są: odejście od harmonii renesansu, położenie nacisku na subiektywne, emocjonalne postrzeganie świata, częste użycie groteski, deformacja, dekoracyjność.
21. MARINIZM jeden z nurtów poezji barokowej, którego nazwa pochodzi od nazwiska włoskiego twórcy Giambattisty Marina (1569 -1625); inna nazwa KONCEPTYZMU - stylu skoncentrowanego na formie dzieła. Marinizm to inaczej „poezja pięciu zmysłów”, odrzucająca renesansowe ideały harmonii i złotego środka.
22. MESJANIZM- pogląd religijno-społeczny, głoszący wiarę w nadejście zbawiciela, mesjasza, który przyniesie wybawienie. Pogląd ten jest charakterystyczny dla narodów, które utraciły niepodległość.
23. NEOLOGIZM- nowy element językowy, uzupełniający zasób słownictwa lub użyty w tekście jednostkowo; może być nim nowy wyraz, nowe znaczenie wyrazu lub stałe połączenie wyrazowe. Neologizmy najczęściej powstają w związku z potrzebą nazwania obiektów zjawisk, czynności, dla których nie ma odpowiednich środków językowych, albo tez stanowią uzupełnienie słownikowych środków ekspresji.
25. NEO. FRAZEOLOGICZNY- nowe stałe połączenia wyrazowe, np. „jestem za, a nawet przeciw”
26. NEO. SŁOWOTWÓRCZY- wyraz utworzony na gruncie polskim za pomocą wyspecjalizowanych w tej funkcji cząstek (formantów), np. reklamówka, kablówka, dresiarz. Wskazane jest, by był skonstruowany zgadnie z polskimi zasadami słowotwórstwa, by nie łączył elementów rodzimych i obcych.
27. NEOSEMANTYZM- (NEO. ZNACZENIOWY) wyraz znany w polszczyźnie, lecz użyty w nieznanym dotąd znaczeniu, powstałym na gruncie polszczyzny lub przeniesionym z języka obcego.
28. OKSYMORON- rodzaj epitetu, składa się z wyrazów o przeciwstawnej treści. Użycie go wywołuje efekt paradoksu (np. ognista woda).
29. PARONOMAZJA- twórczy zabieg językowy polegający na celowym zestawieniu wyrazów podobnie brzmiących, ale etymologicznie niespokrewnionych, tzw. paronimów, np. kolisty i kulisty, adoptować i adaptować.
30. ROKOKO- nurt literacki powstały we Francji w XVIII w., który do liryki i dramatu wprowadził formy lekkie, pełne wdzięku i delikatności, o charakterze elitarnej gry towarzyskiej oraz upodobanie do sentymentalizmu i sielankowości.
31. SONET- charakterystyczny dla kunsztownej poezji gatunek wywodzący się z liryki miłosnej. Dzieli się na 3 podstawowe typy : sonet włoski, francuski i szekspirowski. Pierwszy uznawany za podstawowy, składa się z 14 wersów podzielonych na dwie czterowersowe i dwie trzywersowe zwrotki. Rymy w dwóch pierwszych strofach są okalające (abba, abba), w dwóch pozostałych naprzemienne (cdc, dcd). Pierwsze dwie zwrotki zazwyczaj miały charakter opisowy, pozostałe przedstawiały ogólną, filozoficzną refleksję. Za ojca gatunku uznaje się Petrarkę. W Polsce gatunek ten uprawiali J. Kochanowski, M. Sęp-Szarzyński.
32. SYNONIM-(gr. synónymos `równoimienny' od sýn `razem' + ónyma (ónoma) `imię') językozn. wyraz lub związek frazeologiczny zbliżony znaczeniowo do innych wyrazów lub związków frazeologicznych, które w określonych kontekstach mogą występować zamiennie; bliskoznacznik, wyraz bliskoznaczny.
33. VANITAS- częsty w okresie baroku, zaczerpnięty z Biblii motyw marności; dotyczył przede wszystkim wizji ludzkiej egzystencji.
34. WYRAZ WIELOZNACZNY- wyraz, który ma więcej niż jedno znaczenie, tzn. może być odnoszony do różnych obiektów, stanów czynności na podstawie zbieżności ich cech.
35. HOMONIMY - wyrazy ( także formy wyrazowe i połączenia wyrazów) o identycznym brzmieniu i \ lub zapisie, jednak niepowiązane ze sobą znaczeniowo, np. muł - zwierzę, muł-osad rzeczny, jeziorny; dam- forma czasownika, dam- forma rzeczownika, miedź- mieć; mama ma nastroje - mama ma nas troje.
36. MONOLOG DRAMATYCZNY - monolog budowany pod kątem obecności adresata, rozwijamy na osi "ja"-"ty"
37. POETA - METAFIZYK - poeci u schyłku renesansu, którzy w swej twórczości odzwierciedlali nową poezję szukającą wyzwolenia od strachu przed dynamiką uciekającego czasu przez pełne włączenie się w ruch czasu, lub przez ucieczkę w miejsce bezruchu
38.SARMATYZM - szesnastowieczna ideologia szlachty polskiej tłumacząca jej dominującą rolę w państwie polskim pochodzeniem od legendarnego plemienia sarmatów. Sarmaci to nazwa ludu, szczepu wojowniczego zamieszkującego tereny czarnoleskie. Lud ten odznaczał się walecznością, odwagą, męstwem. W XVI w. rozpowszechnił się pogląd o sarmackim pochodzeniu Słowian (Polaków) w XVII w. pojęcie "sarmatyzm" uległo deformacji (takiego zdeformowania Sarmata - Polaka przedstawiają „pamiętniki" Paska i dzieło Potockiego)
39.KONCEPT - (od łac. Conceptus - pomysł) wyszukany i oryginalny pomysł kompozycyjny, obrazowy lub stylistyczny, którego zadaniem jest zaskoczenie, a czasem zaszokowanie czytelnika poprzez niezwykłe zestawienia pojęć i obrazów. Podstawowy wyróżnik stylu barokowego poezji dworskiej, określanym także jako konceptyzmem Walka z wiatrakami - czyli walka z czymś co jest urojone. Pojęcie powstało od treści książki Cervantesa „Don Kichot”
MADE BY BOCIEK