Periodyzacja- bieg czasu, jest podziałem procesu dziejowego na mniejsze odcinki czasowe, a jego celem wyodrębnienie głównych etapów w dziejach ludzkości oraz wskazanie ważnych punktów zwrotnych w historii. w Polsce: wczesny (1580-1620), dojrzały (1620-1680) i późny (1680-1740). Cechy stylu barok. – niepokój sztuka barok. wywołuje u widza, czytelnika lub słuchacza wrażenie niepokoju; ruch w baroku „wszystko leci, płynie i zmienia się”; nieład w miejsce klasycz. porządku pojawia się wrażenie chaosu.; skomplikowanie barok lubi formy trudne; niejasność skomplikowana kompozycja wymaga wysiłku od odbiorcy, zmusza go do namysłu nad sensem dzieła; indywidualizm klasyczne dążenie do wartości ogólnych i pewnych zastępują prawdy indy wid.; dysharmonia artyści dążą do ujawnienia nowego porządku świata, który polega na harmonii przeciwieństw; zmysłowość sztuka działa przede wszyst. na zmysły odbiorcy, chce olśnić bogactwem form i ozdób. Filozofia- filozof. Nie dowierzają już zmysłowemu poznaniu. Szukają modelu wiedzy, która nie opieralaby się na danych docierających do człowieka za pośrednictwem zmysłów, bo oszukują. Pozananie to zależy od indy wid. Zdolności i możliwości obserwatora. Rzeczywistość postrzegana przez zmysły jest plynna, zmienna i kapryśna jak sen Kartezjusz zwolennik racjonalizmu – poglądu, według którego najważniejszy w procesie poznawania przez człowieka otaczającej go rzeczywistości jest jego rozum. Podstawą filozofii Kartezjusza było „myślę, więc jestem”. W sentencji tej zawiera się nakaz zwątpienia w to, co wydaje się prawdą w otaczającej nas rzeczywistości, ponieważ nie można udowodnić, że to rzeczywiście jest prawdą. Właśnie to zwątpienie prowadzi do jedynej udowadnianej prawdy. Ten, który wątpi – myśli, natomiast fakt myślenia świadczy o tym, że myślący rzeczywiście istnieje. Jedno z ważniejszych dzieł Kartezjusza to Rozprawa o metodzie. Blaise Pascal W swoich poglądach porównywał człowieka do trzciny. Pisał, że „człowiek jest trzciną, ale trzciną myślącą”. Oznacza to, że istota ludzka jest tak słaba, że jedyny dla niej ratunek stanowi wiara w Boga (nawet jeśli jest ona niezgodna z rozumem). To, że wiara w Boga jest najlepszym rozwiązaniem dla człowieka, przedstawia tak zwany zakład Pascala. Człowiek może wybrać, czy wierzy w Boga czy nie. Jeśli Bóg istnieje, człowiek wierzący uzyskuje życie wieczne, niewierzący zaś traci je. Jeśli natomiast Bóg nie istnieje, zarówno człowiek wierzący, jak i nie, nic nie tracą ani nie zyskują. Zatem najlepszym wyjściem jest wiara w Boga, ponieważ tylko w ten sposób można zyskać (życie wieczne). Natomiast stracić można tylko wówczas, gdy jest się niewierzącym. Poglądy swoje Pascal zawarł w Myślach. Kontrreformacja- prąd zwalczający reformację w celu odbudowy potęgi kościoła, polegal na poglębieniu życia religijnego wzmożenie dyscypliny, skierowany był również przeciwko różnowiercą. Topos marności (vanitas)- mianem tego motywu określamy różne literackie i artystyczne prezentacje kruchości ludzkiego istnienia. Nazwa wywodzi się od Księgi Eklezjastesa „Marność nad marnościami i wszystko marność” (Mikolaj Sęp- Sarzyński Sonet I, Epitafium Rzymowi, Daniel Naborowski Krótkość żywota). Topos życia-snu- porównianie życia do snu ma b.dlugą tradycję. Już w platońskich dialogach Sokrates rozważal problem: „jest sporne, czy się śpi, czy się jest na jawie”. Później motyw zrobil wyjątkową karierę. Odpowiadal atmosferze czasów w których zakwestionowano dotychczasowe podstawy ludzkiej wiedzy- świadectwo zmysłów ( Zbigniew Morsztyn Żywot- sen i cień, Waclaw Potocki Śpi świat pijany). Kompozycja łańcuchowa- sposób rozwijania wypowiedzi za pomocą powtórzenia i dopelnienia jakiegoś elementu członu poprzedniego ( Daniel Naborowski Na oczy królewny angielskiej). Figura (r)sumacji- modny rodzaj puenty polegając na zebraniu najważniejszych w wierszu slów, motywów lub pojęć po to, by przedstawić je w nowy, zaskakujący sposób (Jan Andrzej Morsztyn Do tejże). Koncept- poeta, by odtworzyć dziwną, niepojętą naturę świata, musial się wykazać niezwyklą pomysłowością, , dążąc do nieustannego zadziwiania czytelnika. Zwieńczeniem była zaskakująca puenta (Jan Andrzej Morsztyn O swej pannie, Do tejże). Marinizm- jeden z najważ. nurtów poezji XVII stulecia, nazwa od wloskiego poety Marina. Jego naśladowcy osiągnęli prawdziwą wirtuozerię formy poety. Opisywali utwory erotyczne, ale ich wpływy można też odnaleźć w twórczości religijnej gdzie latwo mieszano doświadczenia religijne i miłosne (najwyb. Jan Andrzej Morsztyn O swej pannie, Do trupa). Sarmatyzm- ideologia i kultura szlachty polskiej dominująca między końcem r XVI a schylkiem XVII stulecia. Akcentowala ona szczególne cechy szlachty polskiej i jej wyjątkowe misje. Ideologia ta obejmowała zarówno życie codzienne, jak i uroczystości, w których szlachta brała udział. Sarmata był wojownikiem, ceniącym nade wszystko wolność (Waclaw Potocki Wojna chocimska). Ksenofobia- (z greckiego ksenos – obcy, phobos – strach)- niechęć, wrogość do cudzoziemszczyzny jak i lęk wobec obcych, wyparla typową dla Polski tolerancję i otwartość wobec świata. Megalomania- przesadne przekonanie o wlasnej wartości, przejawia się w glebokim przekonaniu w wyższości polskiego ustroju, prawa, obyczajowości itp., wpłynęła na nią duma narodu z osiągnięć narodu. Epistolografia- sztuka pisania listów, za pomocą których komunikowano się w epoce baroku. Najwytrwalszym epistolografem był król Jan III Sobieski, który pisal z licznych podróż do ukochanej. Makaronizm- język stosowany w utworach satyrycznych, w których miesza się łacinę, najczęściej w formie zwulgaryzowanej bądź zniekształconej, z danym językiem narodowym dla uzyskania efektu humorystycznego, zwroty obce wplatane w język rodzimy. Turpizm- zjawisko wlączania do literatury ( a szczególnie poezji) współczesnej motywów brzydoty, nędzy, kalectwa, choroby, śmierci. Poeci wprowadzili je do swojej twórczości protestując przeciwko konwencjonalnym wartościom estetycznym, które ich zdaniem fałszowały dramatyczną rzeczywistość współczesnego świata.