STANISŁAW BORTNOWSKI „KŁOPOTY Z KLASYFIKACJĄ METOD NAUCZANIA”
1. Metoda, sposób, chwyt
- opisanie różnic w definicjach pojęć „metoda” i „sposób” („każda metoda jest sposobem, ale nie każdy sposób metodą”)
- wg Zaczyńskiego:
„metoda nauczania to celowo i systematycznie stosowany sposób kierowania pracą uczniów w procesie dydaktycznym, użyty ze świadomością możliwości jego zastosowania”
- czynniki uzasadniające wybór metody: cel dydaktyczny, treści nauczania, środki nauczania i organizacją poszczególnych jednostek lekcyjnych
- 3 stopnie świadomości dydaktycznej:
metoda - najszerszy, najważniejszy
sposób - węższy, niesamodzielny, wpisany w inne czynności
chwyt (pomysł) - najwęższy, dotyczący jednego elementu lekcji, krótkotrwały, wyrazisty
- komplikacje z podziałem i różnicowaniem metod/chwytów/sposobów
(np. sąd literacki jako skrzyżowanie dwóch metod: dyskusji i inscenizacji; debata, burza mózgów, kula śniegowa jako zmodyfikowane rodzaje dyskusji)
kłopoty z klasyfikacją wynikają często z różnych punktów widzenia: ogólnodydaktycznego i polonistycznego (część metod łączy się z określonymi przedmiotami np. na fizyce praca z książką jest metodą, na języku polskim jest to element stały, który nie decyduje o specyfice lekcji)
- problem z zakwalifikowaniem sprawdzianów, wycieczek itp.
- M. Nagajowa oprócz metod wyróżnia formy organizacyjne lekcji, np.:
pracę zbiorową, pracę w stałych zespołach uczniowskich, pracę w grupach (ustalonych jednorazowo), pracę indywidualną (każdy uczeń ma inne zadanie), pracę jednostkową ( wszyscy uczniowie mają to samo zadanie)
2. Podziały pedagogiczne
- Bogdan Nawroczyński
Metody:
podające (akroamatyczne) - oparte na słuchaniu, o charakterze monologowym (np. opis, opowiadanie, wykład)
poszukujące (erotematyczne) - dialogowe (np. heureza, dyskusja)
- Czesław Kupisiewicz
Metody oparte na:
obserwacji i pomiarze (oglądowe) - pokaz, pomiar
posługiwaniu się słowem - opowiadanie, wykład, dyskusja
działalności praktycznej uczniów - laboratoryjna, zajęcia praktyczne
grach dydaktycznych - gry symulacyjne, fabryka pomysłów
- Wincenty Okoń
4 strategie nauczania:
A - asocjacyjna - przyswajanie wiedzy gotowej
P - problemowa - samodzielne dochodzenie przez uczniów do wiedzy (poprzez rozwiązywanie problemów)
O - operacyjna - nauczanie przez działanie
E - emocjonalna - nauczanie przez przeżywanie
To jest wg Bortnowskiego najlepszy podział;
Jego zalety to:
prostota
wyraziste ujmowanie czterech różnych, ale dopełniających się celów i sposobów nauczania
syntetyczne spojrzenie na nauczanie
- nowsze klasyfikacje np. Krzysztofa Kruszewskiego czy Franciszka Szloska
3. Polonistyczny punkt widzenia.
- Zenon Uryga
Metody kształcenia literackiego:
impresyjno-eksponująca
analizy dokumentacyjnej
analizy wykonawczej
przekładu intersemiotycznego/analizy pozawerbalnej
dyskusji
Ta klasyfikacja radykalnie zrywa z podziałami pedagogicznymi.
- wymienia też inne klasyfikacje np. Karola Lausza („ambitna i przenaukowiona”) czy Bożeny Chrzęstowskiej (w porządku)
Moda na nowoczesność.
- przytoczenie opowiadania/felietonu Joanny Szczepkowskiej „Nagłe zastępstwo”
- Polska zalana nowatorskimi metodami, chwytami, przy całkowitym odrzuceniu tradycji; przerost formy nad treścią, tworzy to wrażenie nadmiaru, chaosu; trzeba mieć wyczucie w stosowaniu nowych, zaskakujących metod
Wnioski po przeglądzie.
- idealnego podziału odpowiadającego wszystkim nigdy nie było i nie będzie
- wg Bortnowskiego metoda to:
„świadomy sposób postępowania dydaktycznego, podporządkowany wyrazistym celom: poznawczym, wychowawczym czy sprawnościowym, tworzący model; w modelu tym mieści się zarówno wzorzec budowy lekcji, jej forma organizacyjna, jak też opis czynności nauczyciela i uczniów”
- jak zapisywać w konspektach nazwy metod?
Wg Bortnowskiego należy najpierw wskazywać nazwy nadrzędne, nie bać się synonimiki i używać nazw, które są popularne lub określają jakąś metodologię.
- podział metod nauczania wg Bortnowskiego (w załączniku)
6. Słownikowy przegląd wybranych metod:
- pogadanka heurystyczna (powstała na początku XX w.)
- metoda problemowa (ogniwa: stworzenie sytuacji problemowej, sformułowanie problemu, postawienie hipotez i ich weryfikacja)
- praca w grupach ( w Polsce pojawiła się w latach 60'; odmiany: kula śniegowa, układanka)
- dyskusja, odmiany:
forum krytyków
stolik ekspertów
dyskusja panelowa
burza mózgów
debata
dyskusja punktowa
- sąd literacki
- hipoteza interpretacyjna
- kapelusze myślowe (odmiana dyskusji i metody problemowej)
- drzewko decyzyjne
- przekład intersemiotyczny
- metoda impresyjna (spontaniczne interpretowanie tekstu)
- działania twórcze (wszystko co nie mieści się w schematach)
- metoda przypadków (analiza przypadku wziętego z życia)
- drama
- gry i zabawy
- recytacja
- metoda projektów
Słowniczek chwytów i pomysłów.
- barometr nastroju (uczuć)
- kosz i walizeczka
- pociąg
- puste krzesło
- kłębek nie tylko dla kotka
- wyspa
- rybki w akwarium
Władysław Zaczyński