Przykłady wykorzystania zasad i metod nauczania

Zasady nauczania to ogólne normy postępowania dydaktycznego, które określają, jak należy realizować cele kształcenia. Przestrzeganie tych norm pozwala nauczycielowi zaznajamiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im określone poglądy oraz wdrażać do samokształcenia. (Kupisiewicz Cz., 1996)
Podział zasad nauczania wg Kupisiewicza:
- Zasada poglądowości
- Zasada przystępności w nauczaniu
- Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania ? uczenia się
- Zasada systematyczności
- Zasada trwałości wiedzy uczniów
- Zasada operatywności wiedzy uczniów
- Zasada wiązania teorii z praktyką

Zasada poglądowości- przestrzeganie tej zasady przez nauczycieli ma się przyczynić do usunięcia z procesu nauczania - uczenia się wszelkiego werbalizmu tj. zastępowania przedmiotów przez oznaczające je ale często nie znane uczniom wyrazy. Zasada ta domaga się oparcia całej nauki szkolnej na poznawaniu samej rzeczywistości a więc konkretnych rzeczy, zjawisk, procesów i stosunków lub przynajmniej ich obrazowych przedstawień. Uczeń poznając treść musi rzeczywiście kojarzyć z nią odpowiednie słowa.
Zasada poglądowości wyraża a konieczność zdobywania wiedzy poprzez:
- bezpośrednie poznanie omawianego aktualnie zjawiska (np. obserwacja zjawiska fizycznego występującego naturalnie lub wywołanego w laboratorium),
- bezpośrednie poznanie omawianej rzeczy - przedmiotu (model rzeczywisty lub środek dydaktyczny w postaci modelu, obrazu, schematu, wykresu lub innych).
Przykłady na lekcjach informatyki w I klasie liceum:
Na lekcji zatytułowanej ?Instalacja i usuwanie programów komputerowych? dajemy uczniom do zainstalowania aplikacje komputerową a następnie każemy ja usunąć.
Na lekcji zatytułowanej ?Budowa komputera? dajemy uczniom komputer do złożenia lub sami w trakcie pogadanki o budowie komputera montujemy komputer.

Zasada przystępności w nauczaniu (stopniowania trudności) - przy doborze materiału nauczania nauczyciel musi brać pod uwagę przystępność dla uczniów, a także dostosowywać metody nauczania do ich poziomu aby umożliwiały im w maksymalnym stopniu pracę zarówno na lekcji jak i podczas zajęć pozalekcyjnych. Stopniowanie trudności w nauczaniu polega na przechodzeniu: - od tego co bliskie do tego co dalsze, - od łatwiejszego do trudniejszego, - od znanego do nieznanego.
Przykłady na lekcji informatyki w I klasie liceum:
Na lekcjach dostosowujemy trudność wykonywanego ćwiczenia polegającego na odwzorowaniu dokumentu tworzonym za pomocą edytora tekstu do przeciętnych możliwości i umiejętności uczniów w danej klasie.
Na lekcjach dostosowujemy trudność wykonywanego ćwiczenia polegającego na odwzorowaniu strony internetowej (dokumentu HTML) tworzonej za pomocą edytora tekstu Notatnik do przeciętnych możliwości i umiejętności uczniów w danej klasie.
Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania ? uczenia się polega na świadomym i aktywnym uczestnictwie ucznia w procesie uczenia sie, czyli braniu udziału w dyskusjach, wykonywaniu doświadczeń, realizowaniu projektów.
Na lekcjach informatyki aktywne uczestnictwo ucznia wynika z charakteru przedmiotu i stosowanych narzędzi.
Przykłady na lekcji informatyki w I klasie liceum:
Wyszukaj w dostępnych encyklopediach multimedialnych informacje na temat budowy, zasady działania i zastosowania lasera. Na podstawie tych informacji sporządź notatkę (edytor tekstu) zatytułowaną ?Co wiem o laserze?? zawierająca oprócz tekstu schemat budowy (rysunek), tabele zawierającą dane techniczne różnych laserów, jeżeli znajdziesz wklej do dokumentu klip video demonstrujący zasadę działania lasera.

Zasada systematyczności powinna być dokładnie przestrzegana w codziennej pracy nauczyciela i uczniów bo wymaga ona rytmiczności w pracy i skrupulatności w spełnianiu codziennych obowiązków szkolnych. Zaniedbywanie tych obowiązków przejawiające się w opuszczaniu zajęć szkolnych lub w słabym do nich przygotowaniu przyczynia się do powstawania luk w wiadomościach, do niedostatecznego rozwoju umiejętności uczniów.
Zasada systematyczności mówi o potrzebie systematycznego utrwalania wiedzy. Zasada ta w dużej mierze odnosi sie do ucznia, który chce w sposób systematyczny zdobywać i utrwalać wiedzę.
Przykłady na lekcji informatyki w I klasie liceum:
Dobrym przykładem realizacji tej zasady na lekcjach informatyki jest nauczanie użytkowania arkusza kalkulacyjnego. W trakcie tego nauczania oprócz poznawania nowych możliwości arkusza powtarzane są wielokrotnie poznane wcześniej umiejętności stosowania formuł obliczeniowych i formatowania komórek oraz ich zawartości.

Zasada trwałości wiedzy uczniów mówi o konieczności stosowania takiego przebiegu procesu dydaktycznego, który pozwoli na trwałe przyswojenie wiedzy. ?Tylko trening czyni mistrza?. Nie ulega wątpliwości, że wielokrotne powracanie do poznanych treści czy też wielokrotne powtarzanie poznanych czynności pozwoli trwale i skutecznie cos zapamiętać.
Przykłady na lekcji informatyki w I klasie liceum:
Przykładem zastosowania tej zasady na lekcjach informatyki jest korzystanie oraz poznawanie programu Word w coraz to szerszym zakresie. Początkowo zapoznawanie się z jego podstawowymi elementami, następnie utrwalanie ich oraz poznawanie nowych.

Zasada operatywności wiedzy uczniów zasada ta mówi o samodzielności działania uczniów. Samodzielność uwzględnia rodzina i szkoła przez stopniowe wdrażanie dzieci i młodzieży poczynając od wieku przedszkolnego i wczesnoszkolnego do samodzielnego wyboru i planowania pracy, wykonywania pracy, sprawdzania wykonanej pracy. Nauczyciel kształtuje u uczniów myślenie samodzielne wtedy gdy: wdraża ich do formułowania problemów, uczy ich samodzielnego rozwiązywania, przyzwyczaja młodzież do sprawdzania uzyskanych odpowiedzi.
Celem stosowania tej zasady jest doprowadzenie do sytuacji, w której uczeń potrafi samodzielnie zdobywać wiedzę i umiejętności.

Przykłady na lekcji informatyki w I klasie liceum:
- Sporządź notatkę w Wordzie na temat kart graficznych
- Narysuj schemat budowy komputera
- Wyszukaj w słowniku informatycznym definicje następujących pojęć: dysk, karta pamięci, procesor itp.
- Korzystając z Internetu przygotuj notatkę zawierającą listę uczelni wyższych, na których
można studiować informatykę.

Zasada wiązania teorii z praktyką służy przygotowaniu dzieci i młodzieży do racjonalnego posługiwania się wiedzą teoretyczną w różnorakich sytuacjach praktycznych, do przekształcania otaczającej rzeczywistości. Formy realizacji tej zasady mogą być rozmaite gdyż czynności praktyczne w działaniu człowieka spełniają różnorakie funkcje. Funkcje te mogą się sprowadzać do łączenia teorii z praktyką i traktowania tego związku jako źródło wiedzy o świecie, jako kryterium prawdziwości tej wiedzy. Łącząc teorie z praktyką łatwiej pojąć sens omawianej zasady.
Przykłady na lekcji informatyki w I klasie liceum:
- przygotować Curriculum Vitae i list motywacyjny jeżeli staramy sie o prace,
- obliczyć raty kredytu,
- prowadzenie księgowości domowej

Metody nauczania to sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiąganie celów kształcenia, inaczej mówiąc, wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów. (Okoń W., 1998)
Podział metod nauczania wg Kupisiewicza:
- metody oparte na obserwacji (oglądowe): pokaz, pomiar
- metody oparte na posługiwaniu się słowem: wykład, opowiadanie, pogadanka, opis, dyskusja, praca z książką
- metody oparte na praktycznej działalności uczniów: m. laboratoryjna, m. zajęć praktycznych
- metody gier dydaktycznych: burza mózgów, sytuacyjna, inscenizacji, problemowa

Metody oparte na obserwacji (oglądowe)
Obserwacja to inaczej przezywanie tego co widzimy. Pracując ta metodą należy pamiętać, że bardzo ważne jest przygotowanie uczniów do obserwacji, instruowanie słowne, komentowanie i na koniec podsumowanie wiedzy zdobytej w czasie obserwacji.
Pomiar to czynności wykonywane bądź przez nauczyciela w postaci pokazu , bądź bezpośrednio przez uczniów pracujących pod jego kierunkiem, pozwalające określić ilościową stronę badanych rzeczy zjawisk i procesów za pomocą odpowiednich jednostek miar. Dzięki pokazowi spostrzeganie uczniów zostaje ukierunkowane na istotne , a nie na przypadkowo zaobserwowane zewnętrzne właściwości demonstrowanych im rzeczy , zjawisk , i procesów. Największą wartość dydaktyczną ma ta forma pokazu , której przedmiotem są naturalne rzeczy , zjawiska i procesy występujące w ich naturalnym otoczeniu. Pomoce można podzielić na trójwymiarowe ( modele) i dwuwymiarowe ( obrazy). Pomoce dwuwymiarowe dzielą się na ruchome i nieruchome. Przedmiotem pokazu mogą być także tablice statyczne , wykresy , schematy, symboliczne zapisy
Przykłady na lekcji informatyki w I klasie liceum:
Obserwować można na przykład zależności zachodzące w przyrodzie ale również działanie programu komputerowego. Przykładem na lekcji informatyki może być obserwacja przez uczniów nowo wprowadzonego programu np. antywirusowego oraz jego działania. Nauczyciel może pokazać uczniom programy np. na projektorze oraz zaprezentować jego funkcje. Na lekcjach informatyki można również skorzystać pomocy trójwymiarowych oraz dwuwymiarowych np. przy poznawaniu budowy komputera.

Metody oparte na posługiwaniu się słowem
Wykład. Metodę wykładu stosujemy by przekazać słuchaczom informacje z zakresu różnych dziedzin nauki. Może to być np. wykład konwencjonalny, problemowy lub konwersatoryjny.
Opowiadanie polega na zaznajomieniu uczniów z jakimiś rzeczami czy zjawiskami w formie ich słownego opisu. Metodę opowiadania stosuje sie najczęściej w pracy z uczniami młodszymi.
Pogadanka to rozmowa nauczyciela z uczniami. Nauczyciel zmierzając do osiągnięcia sobie znanego celu stawia pytania uczniom, na które oni udzielają odpowiedzi. Materiał nauczania danej jednostki lekcyjnej stanowi logicznie powiązany ciąg pytań nauczyciela i odpowiedzi uczniów. W czasie trwania lekcji nauczyciel utrzymuje stały kontakt z uczniami, wykorzystuje ich wiedze i doświadczenie do przekazania nowych wiadomości.
Dyskusja jest związana nierozłącznie z metodą problemową, choć zalicza się ją również do metod podających. Kierowanie dyskusja jest trudna ale ważna umiejętnością. Ponieważ zadaniem dyskusji jest wymiana poglądów, skuteczne posługiwanie sie nią w procesie dydaktycznym wymaga odpowiedniego przygotowania uczniów.
Praca z książką to metoda, która wielu uważa za bardzo łatwą, nie wymagająca specjalnego przygotowania tak ze strony nauczyciela jak i uczniów. Jest to jednak przekonanie błędne. Samodzielnego posługiwania sie książką trzeba ucznia nauczyć, ważnym elementem jest tu umiejętność płynnego czytania oraz robienia notatek. W przypadku przedmiotu jakim jest informatyka ważna jest także umiejętność korzystania z informacji zawartych w Internecie.
Przykłady na lekcji informatyki w I klasie liceum:
Metody polegające na posługiwaniu się słowem wykorzystuje sie w nauczaniu informatyki raczej sporadycznie. Formę wykładu można zastosować do przekazania uczniom wiadomości
o historii informatyki, jednak i w tym wypadku należy zadbać o ilustrację przekazywanych informacji przy pomocy zdjęć, rysunków czy ?starych? części komputera. Forma dyskusji będzie pomocna na przykład w czasie konstruowania i analizowania algorytmów.

Metody oparte na praktycznej działalności uczniów Dzieli się je na metodę laboratoryjną i met zajęć praktycznych.
Metoda laboratoryjna polega na samodzielnym przeprowadzeniu eksperymentów przez uczniów tzn. na stwarzaniu sztucznych warunków dla wywołania jakiegoś zjawiska po to aby można było zbadać przyczyny jego występowania, jego przebieg i skutki.
Metoda zajęć praktycznych polega na stosowaniu wiedzy w rozwiązywaniu zadań praktycznych. Więc na plan pierwszy wysuwa się tu rozwijanie umiejętności stosowania teorii w praktyce, wiążące się jednak stale ze zdobywaniem i pogłębianiem wiedzy.
Przykłady na lekcji informatyki w I klasie liceum:
Nauczanie czynności praktycznych na lekcjach informatyki, zaznajamianie uczniów z podstawowymi czynnościami związanymi z obsługa komputera łączenie sprzętu, instalacja oprogramowania, wykrywanie nieprawidłowości w działaniu sprzętu i konserwacja. Bardzo ważną umiejętnością jest szybkie pisanie na klawiaturze, bez patrzenia i przy pomocy wszystkich dziesięciu palców. Należy tak zmotywować uczniów, aby wyćwiczyli te umiejętność. Bedzie ona bardzo przydatna w ich dorosłym życiu. Na lekcjach informatyki uczeń nabywa też umiejętności praktyczne korzystania z konkretnego oprogramowania.

Metody gier dydaktycznych to rozwiązywanie zagadnień przez stosowanie takich form pracy jak wykład problemowy, burza mózgów, analiza przypadku czy metody symulacyjne.
Główne cele nauczania problemowego dotyczą rozwijania myślenia uczniów, ich umiejętności poznawczych i społecznych, wdrażania do samodzielności i odpowiedzialności.
Burza mózgów. Uczniowie samodzielnie wymyślają sposoby rozwiązania problemu, stawiają hipotezy często mało prawdopodobne opierając sie na intuicji i potocznym rozumieniu przedstawionych zjawisk.
Metoda przypadków. Praca ta metoda polega na rozpatrzeniu z uczniami pewnego typowego przypadku i zastosowaniu zaobserwowanych rozwiązań do rozważanego problemu.
Metoda symulacyjna. Praca ta metoda to przedstawienie rozważanego problemu przy pomocy inscenizacji.
Przykłady na lekcji informatyki w I klasie liceum:
Poszukiwanie rozwiązań danego problemu można znakomicie ułatwić lub przyśpieszyć przy pomocy komputera. Z ta metoda nauczania będziemy mieć do czynienia najczęściej w przypadku algorytmiki i programowania oraz w czasie wykonywania projektów zbiorowych. Burza mózgów może być wykorzystana przy poszukiwaniu przez uczniów najlepszej metody ściągania plików z Internetu. Każdy może zaprezentować własne zdanie na ten temat, a następnie zostanie wybrana optymalna metoda. Można także symulować pewne procesy używając do tego komputera z odpowiednim oprogramowaniem. (wykorzystanie metody symulacyjnej)

Bibliografia

Kupisiewicz Cz. (1996): Podstawy dydaktyki ogólnej. Warszawa
Okoń W. (1998): Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Warszawa

---