Zawód - pojęcie zawodu nie jest jednolicie rozumiane. W literaturze występują różne jego definicje, gdyż zawód jest przedmiotem analizy wielu nauk. Stąd można spotkać definicje zawodu w ujęciu filozoficznym, ekonomicznym, socjologicznym, psychologicznym, pedagogicznym itp.
Zawód wg Teodora Scharmanna - zawodem powinno się nazywać, wolną, możliwie nieprzerwaną, wyuczoną, przeważnie na przydatności i skłonności opartą czynność służbową, wyuczoną i specjalną, opłacaną, która jako cząstka zorganizowanej gospodarki służy zaspokojeniu potrzeb materialnych lub duchowych.
Zawód wg T.W. Nowackiego - przez zawód rozumie się w nim kompleks wiedzy, umiejętności, sprawności potrzebnych dla wykonania społecznie koniecznych czynności w określonym obszarze pracy i wymagających przeważnie przygotowania w formie systematycznego wdrożenia.
Zawód jest wydzielonym w procesie pracy systemem czynności, wymagających od pracownika kwalifikacji, zdobywanych w kształceniu w systemie szkolnym lub pozaszkolnym, wywołujących rozwój osobowości zawodowej i potrzebę nieustannego dokształcania się i doskonalenia.
Pojęcie zawodu bliskie jest pojęciu „specjalność zawodowa”, ale od niego szersze. Wspólną cechą tych pojęć jest to, że wskazują one na konieczność posiadania przez wykonawcę (zawodu lub specjalności) kwalifikacji, które można nabyć w rezultacie odpowiedniego przygotowania.
Powyższe definicje lepiej przybliżają istotę zawodu nauczyciela, z którego określeniem możemy się spotkać w literaturze encyklopedyczno-słownikowej, jak i w podręcznikach pedagogiki oraz różnych pracach o charakterze pedentologicznym.
Wg Leksykonu PWN. Pedagogika,
NAUCZYCIEL to - odpowiednio przygotowany specjalista do prowadzenia pracy dydaktyczno-wychowawczej w instytucjach oświatowych-publicznych i niepublicznych (przedszkolach, szkołach różnych typów, placówkach pozaszkolnych).
Autorzy Nowego słownika pedagogiki i pracy twierdza z kolei, że
nauczyciel to - osoba posiadająca przygotowanie merytoryczne w jakiejś dyscyplinie i kwalifikacje pedagogiczne uprawniające do działalności nauczycielskiej w szkole, stosownie do swego przygotowania.
Natomiast Wincenty Okoń uważa, że nazwa nauczyciel oznacza kogoś, kto uczy innych, przekazując im wiadomości, bądź naucza kogoś jak żyć.
Współczesny nauczyciel to ktoś, kto kształci, wychowuje i rozwija znajdujących się pod jego opieką uczniów ( dzieci, młodzież, dorosłych).
Z powyższych definicji nauczyciela wynika jednoznacznie, że jest to zawód, gdyż:
wykonuje on wyraźnie wydzielone czynności o charakterze edukacyjnym;
czynności te wykonywane są przez dłuższy czas i zapewniają środki utrzymania;
wykonywanie tych czynności wymaga zdobycia odpowiednich kwalifikacji, a następnie ciągłego ich doskonalenia;
wykonywane czynności zawodowe wpływają także na rozwój własnej osobowości i awans zawodowy oraz są wyznacznikiem statusu w hierarchii społecznej.
Zawód nauczyciela może być wykonywany nie tylko w różnego rodzaju szkołach, ale również w innych placówkach oświatowych i opiekuńczo-wychowawczych, jak np. przedszkola, domy dziecka, zakłady poprawcze, sanatoria, schroniska dla nieletnich, szkoły przy zakładach karnych, ośrodki metodyczne, placówki poradnictwa wychowawczo-zawodowego, biblioteki szkolne, organa administracji szkolnej itp.
Obecnie występują cztery kategorie zawodowe nauczycieli:
nauczyciel stażysta;
nauczyciel kontraktowy;
nauczyciel mianowany;
nauczyciel dyplomowany.
Natomiast nauczyciela szkół wyższych, nazywani nauczycielami akademickimi, dzielą się na pracowników naukowo-dydaktycznych i dydaktycznych.
Nauczyciel jest dla pedagogiki tak ważną postacią i przedmiotem szczególnych zainteresowań badawczych, że w jej ramach wyodrębnił się dział zajmujący się tą problematyką, nazywany pedeutologią. Tak więc pedeutologia to nauka o nauczycielu.
PREDYSPOZYCJE I CECHY OSOBOWOSCIOWE NAUCZYCIELA
Skuteczność realizowanych przez nauczyciela zadań i funkcji uwarunkowana jest przede wszystkim takimi czynnikami jak jego osobowość oraz kwalifikacje zawodowe.
W pierwszej kolejności skoncentrujemy uwagę na osobowości nauczyciela, czyli na jego predyspozycjach i cechach (właściwościach) osobowościowych.
Osobowość nauczyciela- nazywana jest talentem pedagogicznym.
Na talent pedagogiczny składa się zwykle cały szereg cech psychicznych i fizycznych, które przy wykonywaniu danej czynności czy zawodu stoją ze sobą w stosunku ścisłej koordynacji. Cechy te mają charakter wrodzony, wrodzone dyspozycje psychofizyczne oraz nabywane są w toku życia.
Z. Mysłakowski wyróżnia takie cechy jak:
kontaktowość;
żywość wyobraźni;
instynkt rodzicielski;
pobudliwość uczuć umożliwiająca:
- „adaptację uczuciową”,
- „współodczuwanie”,
- „współprzeżywanie”,
nastawienie całokształtu psychiki na zewnątrz;
kontaktowość.
Z kolei M.Kreutz wskazuje na trzy szczególnie istotne dla pracy nauczyciela dyspozycje(cechy):
miłość ludzi;
skłonność do społecznego oddziaływania;
zdolność sugestywna (umożliwiająca wywieranie wpływu na poglądy, uczucia i wolę innych ludzi).
Ponadto wymieniał jeszcze takie cechy jak:
pewność siebie,
spokój,
odwaga działania,
wiara w siebie,
bezkompromisowość i prostolinijność w dążeniu do realizacji własnych celów.
Na wymagania względem osobowości współczesnego nauczyciela wpływa aktualna rzeczywistość, w jakiej żyjemy i wyzwania edukacyjne, jakie stawia XXI wiek. Stąd też we współczesnych poglądach na osobowość nauczyciela wskazuje się m.in. na takie cechy jak:
szeroko rozumiana tolerancja;
szeroki kontakt interpersonalny nie tylko z wychowankiem, ale także z jego środowiskiem;
otwartość na problemy społeczne, jakie przeżywa wychowanek i jego rodzina;
wszechstronne przygotowanie do roli diagnostyka i terapeuty, wspierającego rodziców i opiekunów w wychowaniu;
inwencja twórcza itp.
Zdzisław Kosyrz uważa, że strukturę osobowości tworzą „ społecznie i biologicznie ukształtowane, a zarazem ściśle ze sobą zintegrowane składniki (właściwości) obejmujące:
światopogląd,
motywacje,
zainteresowania,
zdolności,
inteligencję,
mechanizmy temperamentalne i charakterologiczne oraz samoregulacyjne.
POSTAWA
Postawa, pojęcie wieloznaczne, stosowane w wielu dziedzinach nauki. W psychologii postawa definiowana jest różnie, m.in. określana jako względnie stała i zgodna organizacja poznawczo-uczuciowo-motywacyjna oraz zachowanie podmiotu w stosunku do określonego przedmiotu bądź klasy przedmiotów.
Postawą nazywamy konglomerat składników osobowości wyrażających się w skłonności do specyficznych albo stereotypowych sposobów reagowania na określone bodźce w określonych sytuacjach. Przyjmowanie trwałych postaw, związane z kształtowaniem się różnych ideologii, uprzedzeń i przesądów, powoduje preferowanie pewnych celów, wartości i sposobów działania w odniesieniu do poszczególnych osób, grup, problemów, doktryn nauk. Werbalnym wyrazem postaw są opinie.
Każda postawa składa się z trzech wzajemnie powiązanych elementów:
1. poznawczego, oznaczającego całokształt wiedzy i przekonań dotyczących obiektu np. w skład postawy religijnej może wchodzić wiedza o historii kościoła, jego społecznej roli oraz przekonania dotyczące istnienia Boga;
2. emocjonalnego, obejmującego uczucia wobec danego obiektu, takie jak np. radość, miłość, zachwyt, szacunek oraz ich przeciwieństwa;
3. behawioralnego (odnoszącego się do zachowań), składa się z reakcji ekspresyjnych (mimicznych, pantomimicznych), wokalnych, słownych (w formie opinii) i działań ukierunkowanych na cel (pomoc, opieka, przeszkadzanie, unikanie).
Te 3 elementy przejawiają się w każdej postawie, ale w różnych proporcjach np. w postawie ucznia wobec szkoły dominuje element poznawczy, natomiast matki wobec dziecka emocjonalny.
Postawa polityczna to określenie stworzone przez socjologię polityki. Jest to trwały stosunek jednostki lub grupy do polityki, systemu politycznego, partii politycznych, elit, przywódców.
Powstaje pod wpływem procesu socjalizacji jednostki, kształtowana przez środowisko życia danej jednostki - rodzinę, szkołę, religię
Postawa - uwewnętrzniona przez jednostkę, wyuczona skłonność (akt woli przejawiający się w czynach) do reagowania w społecznie określony sposób, szczególnie przez podejmowanie określonych działań w odpowiedzi na oczekiwania społeczne.
Rodzaje postaw:
akceptacji