Romańskie kolumny ze Strzelna
Należą do najcenniejszych zabytków sztuki romańskiej w Polsce. Szczególnie dwie kolumny są tak cenne, są to kolumny z personifikacją cnót i przywar, które są znane w całym świecie. Podobne kolumny można podziwiać jedynie w Hiszpanii w Santiago de Compostella (katedra pw. św. Jakuba) i we Włoszech, w Wenecji (katedra pw. św. Marka). Bazylika św. Trójcy w Strzelnie jest trzecim takim miejscem w Europie i na świecie. Kolumny te są wykonane z piaskowca przywiezionego najprawdopodobniej z Brzeźna - okolice Konina (Wielkopolska). Datowane są one na II połowę wieku XII i początek wieku XIII. Chociaż mają już ponad 800 lat, to przez ponad 200 lat nikt o nich nie wiedział, gdyż były zamurowane do 1946 roku. Wtedy bowiem profesor Zdzisław Kępiński odkrył je w barokowych ceglanych filarach i rozsławił Strzelno na cały świat.
Południowa kolumna wyobraża personifikację cnót, południe kojarzy się od wieków z dobrą, ciepłą stroną, zatem wszystkie te postacie symbolizują dobre cechy człowieka. Natomiast druga kolumna północna przedstawia personifikację przywar - wady i grzechy ludzkie. Północ zawsze była kojarzona ze
złem, z siłami szatana. Na tych kolumnach jest pokazana walka Dobra ze Złem, która toczyła się już od początku naszego istnienia do czasów obecnych. Jest to ogromna symbolika, postacie mają również i dziś nauczać jak mamy postępować. Południe mówi jak mamy czynić, aby dążyć do świętości, by po śmierci trafić do nieba. Natomiast północ jak nie mamy postępować by nie trafić do piekła. Jest to też „biblia pauperum”, przecież ci ludzie przed wiekami nie potrafili czytać i pisać, nauczani byli na podstawie rzeźby i rysunku. Treści zawarte w kolumnach miały wyraźne zadania wychowawcze. Na jednej i drugiej kolumnie jest po 18 postaci, w trzech kondygnacjach oddzielonych ornamentem roślinnym, czyli po sześć w każdej strefie. Każda z tych rzeźb jest inna, posiada własny atrybut, za pomocą którego oglądający może rozpoznać symboliczne jej znaczenie. Razem jest zatem 36 personifikacji: 18 cnót i 18 przywar. Świadczy to ogromnej mądrości sióstr norbertanek już w czasach średniowiecza, ale także o ich ogromnym bogactwie. Tak bardzo bogaty program ikonograficzny romańskich kolumn ze Strzelna jest przypisywany wybitnej znajomości przez norbertanki utworów literackich i teologicznych, a szczególnie dramatu Hildegardy z Bingen „Korowód cnót”. Kolumna południowa - kolumna cnót.
Wśród wszystkich postaci zawartych na tej kolumnie możemy odczytać:
Sprawiedliwość - postać trzyma w ręku wagę,
Wiarę - postać trzyma dwa krzyże, oraz z obłoków wyłania się błogosławiąca Ręka Boża,
Mądrość (roztropność) - z księgą w ręku,
Cierpliwość - wyciągnięty palec wskazujący na klatce piersiowej,
Pokorę - ręce skrzyżowane na piersiach i głowa pochylona - w średniowieczu to królowa cnót,
Posłuszeństwo - ręce są otwarte do obserwatora, w taki sam sposób rycerstwo oddawało posłuszeństwo swojemu władcy, taki sam motyw możemy zaobserwować na tympanonie zwiastowania,
Wstrzemięźliwość - szeroko otwarte ramiona przez kobietę,
Czystość - niewiasta trzyma berło zakończone kwiatem lilii,
Pokój Chrystusowy - lewa ręka uniesiona w geście powitania.
Głowica tejże kolumny przedstawia chrzest Chrystusa w
Jordanie z aniołami w narożnikach. Nie przypadkowo właśnie ta scena znalazła się na kolumnie cnót, gdyż w myśl nauk Kościoła - Chrzest jest uznawany jako źródło wszelkich cnót.
Kolumna północna - kolumna przywar.
Zgodnie z zasadą średniowiecza, że północ to strona zła, strona szatana; możemy wyróżnić następujące grzechy i wady na tej kolumnie:
Gniew - kobieta szarpiąca oburącz ze złości własne włosy,
Morderstwo - młody mężczyzna w tunice
rycerskiej z długim mieczem,
Pychę - postać zachwyca się wręcz swoim długim przepięknym warkoczem,
Krzywoprzysięstwo - postać ma jedną rękę na księdze a drugą unosi w geście przysięgi, jednak dłonie są użyte odwrotnie niż powinny,
Obżarstwo - postać, która wyraźnie łapczywie coś zjada,
Rozpustę - naga postać kobieca zasłaniająca wstydliwe części ciała,
Swawolę - młody człowiek z dzwonkiem uniesionym w prawej ręce,
Bluźnierstwo - postać z oszczepem bez ostrza,
Zawiść - kobieta trzymająca węża.
Na obu kolumnach jest wiele takich postaci, których identyfikacja jest niemożliwa, gdyż są bardzo zniszczone. Największą szkodę przypisuje się wojskom szwedzkim, które ze świątyni podczas potopu zrobiły stadninę do koni i mieczami dla zabawy niszczyli te cudowne kolumny. Każdy kto zobaczy te romańskie kolumny będzie chciał jeszcze wrócić w to miejsce by je podziwiać ponownie.