Inny świat jako utwór o sile i słabości człowieka - plan wypracowania
Wstęp
1. Jak rozumiesz pojęcia „siły” i „słabości” człowieka? W jaki sposób determinują one życie człowieka?
2. „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego jako zbiór opowieści o różnych postawach człowieka wobec obozowej rzeczywistości, która niszczyła go psychicznie, wykorzystując jego słabości iw której musiał on odnaleźć w sobie siłę, aby przeżyć i zachować swoje człowieczeństwo.
Rozwinięcie
1. Słabość człowieka wobec systemu i nieludzkich warunków, w jakich przyszło mu żyć:
a) Trudne warunki życia, zupełna izolacja od świata zewnętrznego, pozbawienie wszelkich praw oraz wyniszczająca fizycznie praca, sprowadzająca człowieka do roli jednostki siły roboczej sprawiały, że jego osobowość ulegała stopniowej degradacji i powoli tracił poczucie wartości moralnych, ważnych w normalnym życiu.
b) Więźniowie stają się obojętni na krzywdę drugiego człowieka, w milczeniu akceptują brutalne prawa, narzucone im przez system obozowy i „urków”. Nie sprzeciwiają się, kiedy na ich oczach gwałcone są kobiety, gdy dobijani są słabsi współwięźniowie czy też dokonywane są samosądy. Najważniejszym priorytetem staje się walka o przetrwanie i dbałość wyłącznie o siebie.
c) Człowiek zaczyna kierować się potrzebą zaspokojenia nieustannie odczuwanego głodu. Aby zdobyć pożywienie potrafi osiągnąć dno upodlenia - poniża się, grzebiąc w śmietniku bądź żebrząc o odrobinę jedzenia. Głód okazuje się silniejszy od człowieka, który wbrew sobie poddaje się (córka generała z Mołodeczna po przyjeździe do obozu starała się zachować kobiecą godność, zmuszona głodem do oddania się Polence, stała się prostytutką).
d) Więzień obozu pracy dostosowuje się do reguł, obowiązujących wśród skazańców, wierząc, że dzięki temu będzie mógł przeżyć. (Marusia, posłusznie wypełniająca rozkaz Kowala i godząca się na zbiorowy gwałt)
e) Żyje w nieustannym strachu, który ma rozmaite podłoża. Człowiek boi się śmierci, współtowarzyszy, głodu, utraty resztek sił, umożliwiających mu pracę. Wszechobecny strach czyni go słabym, niszczy go psychicznie.
f) Z biegiem czasu człowiek słaby psychicznie zaczyna wierzyć w spreparowaną przez władzę winę i przyznaje się do rzeczy, których w rzeczywistości nie popełnił („zabójca Stalina”, początkowo Kostylew).
g) Słabość więźniów przyspiesza proces zezwierzęcenia. Człowiek zaczyna kierować się przede wszystkim potrzebami biologicznymi, zapominając o prawdziwych wartościach, takich jak: współczucie, chęć niesienia pomocy, miłość, przyjaźń, zaufanie.
2. Siła człowieka:
a) Siła człowieka, żyjącego w nieludzkich warunkach obozu pracy, może mieć różnorodny charakter. To, co w normalnym życiu postrzegamy jako słabość, można nazwać siłą w warunkach, dobiegających od normy. Siłą więźniów była chęć przeżycia za wszelką cenę, nawet za cenę drugiego człowieka.
b) Grudziński przybliża kilku więźniów, którzy swoją postawą wykazali, że nawet w nieludzkich warunkach są w stanie podjąć walkę o zachowanie swego człowieczeństwa, wykazując się godną podziwu siłą charakteru i pragnieniem pozostania wiernym swoim zasadom: Kostylew przypalający rękę w ogniu, aby nie pracować dla systemu, który osądził go na podstawie fałszywych dowodów, Rusto Karinen podejmujący próbę ucieczki wbrew rozsądkowi, Natalia Lwowna, która poprzez próbę samobójstwa chciała sama zadecydować o czasie i sposobie śmierci, Jewgienija Fiodorowna odnajdująca prawdziwe szczęście w miłości do Jarosława R.
c) Siłą wykazywali się wszyscy więźniowie obozu pracy, mając w sobie tyle woli życia, aby podjąć walkę o przetrwanie, niezależnie od swej postawy wobec rzeczywistości.
Zakończenie
„Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego to utwór o sile i słabości człowieka w świecie pozbawionym wszelkich zasad moralnych i norm etycznych. Zastanów się, czy można obiektywnie ocenić bohaterów powieści? Jakie czynniki decydowały o ich sile bądź słabości?
Gustawa Herlinga - Grudzińskiego Inny świat. Wyjaśnij tytuł na podstawie podanego fragmentu. Czy opisany mechanizm systemu działał w pełni skutecznie? Odpowiedź uzasadnij argumentami z całego utworu.
ROZWINIĘCIE TEMATU (można przyznać maksymalnie 30 punktów)
Punktacja: 0 lub 2
Świat jako system
1. cele: eksploatacja gospodarcza i przeobrażenie (dezintegracja osobowości) więźniów, 4 za wskazanie 1 celu (2)
2. tortury (długie przesłuchania) jako sposób osiągania celów. 2
Objawy zmian w osobowości więźnia
3. odżegnanie się od wcześniejszego życia (postaw, poglądów), 2
4. pozbycie się poczucia niepewności (poczucie wewnętrznej pustki), 2
5. uczucie, że nie należy już do świata łagrów („ma już wszystko za sobą”, nie odzywa się do nikogo, „stawia pierwsze kroki w innym już świecie”), 2
6. efekt: dostosowanie osobowości więźnia do potrzeb systemu - dawny prześladowany albo staje się trybikiem w sprawnie działającym mechanizmie, albo umiera. 2
Podsumowanie
7. świat jako bezduszna machina („inny” = nieludzki). 2
Cały utwór
Potwierdzenie wniosków z fragmentu
8. dręczenie więźniów głodem i katorżniczą pracą, 2
9. odebranie nadziei na uwolnienie, 2
10. tworzenie wrogości między więźniami (np. „urkowie” - polityczni) 2
11. więźniowie ulegający systemowi - należy podać co najmniej 1 przykład 2
m. in.:
− dla korzyści własnej donoszący na współtowarzyszy, np. Machapetian,
− obojętni na los słabszych (umierających w „trupiarni”, „kurzych ślepców”),
− okrutni wobec słabszych (pozbywanie się słabszych z brygad),
− uwolnieni więźniowie pozostający (pracujący) w obozie z lęku przed wolnością,
− urzędnik, który uwierzył we własną winę („zabójca” Stalina).
Podważenie wniosków
12. więźniowie bronią się przed presją systemu, są świadomi obcowania ze złem. 2
Sposoby obrony:
13. „zaczepianie się o wolność” - należy podać co najmniej 1 przykład 2 m. in.
− stosunek do spotkań w „domu swidanij”,
− sposób zachowania się w dniu wolnym od pracy,
− reakcja na filmy, „wieczory kulturalne”,
− lektura powieści Dostojewskiego (Natalia Lwowna),
14. marzenie o ucieczce („trzeba wiedzieć, po co się żyje”), 2
15. pielęgnowanie wolnościowych manii (prof. literatury, Borys Lazarowicz N.), 2
16. poczucie jedności losu, współczucie (sprawa Pamfiłowa), 2
17. postawy heroiczne:
17.1. Kostylew („nie będę dla nich pracował”), 2
17.2. trzy zakonnice, umierające za wiarę, 2
17.3. Grudziński (głodówka protestacyjna). 2
18. powrót do tradycyjnego systemu wartości w normalnych warunkach (epizod w Rzymie). 2
Wykorzystanie kontekstów
19. możliwe konteksty: historyczny, polityczny, literacki, biograficzny. 2
20. Wniosek (powinien dotyczyć cech ukazanego w zacytowanym fragmencie systemu oraz faktu, że ogląd szczegółów ujawnia większe niż w uogólnieniu skomplikowanie rzeczywistości. Możliwa jest także refleksja wartościująca.).
np.: Cytowany fragment odsłania mechanizmy systemu totalitarnego, jest uogólnieniem poczynionych przez autora obserwacji, rodzajem wniosku. Obraz konkretnych ludzi ujawnia większe zróżnicowanie postaw. Liczne potwierdzają tezę o skuteczności nieludzkiego mechanizmu, liczne jednak jej zaprzeczają, stanowiąc dowód wielkości człowieka, nie poddającego się presji zła, broniącego swojej godności. 0 - 2 - 4
21. za niepełny wniosek (2)
22.Refleksja wartościująca 2
Uwaga: za spełnienie poszczególnych kryteriów przyznaje się wskazaną przy nich liczbę punktów; nie przyznaje się punktów cząstkowych.
Opisując uczucia i reakcje bohaterów Innego świata Gustawa Herlinga -
Grudzińskiego, wyjaśnij znaczenie przedstawień teatralnych i filmowych
dla władz obozu oraz więźniów.
„Inny świat” to utwór napisany na podstawie osobistych doświadczeń więźnia radzieckiego łagru Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. W książce tej zawarta jest nie tylko relacja z wydarzeń, są w niej również refleksje na temat systemu sowieckiego, człowieka w tym systemie i sposobów jego podporządkowywania władzy radzieckiej. Ponieważ twórcy systemu dbali o to, by przekonać społeczeństwo, że życie w łagrach toczy się normalnie, organizowały na ich terenie instytucje takie jak w wolnym świecie. Celem tych instytucji było oczywiście propagowanie idei komunistycznych. Jedną
z nich był teatr, w którym także wyświetlano filmy. Sala teatralna była w baraku, który w dniu wyświetlania filmów przybierał odświętny wygląd. Uczestniczący w spektaklu więzień („za mojej bytności obozie”) pisze, że był to nie tylko efekt dekoracji wykonanej z kolorowych bibułek i zielonej jedliny, również więźniowie zachowywali się inaczej niż na co dzień. Dbali o czystość, byli dla siebie grzeczni. Do baraku wchodzili wyciszeni i skupieni, przygotowani do obcowania z tajemnicą. Można było odnieść wrażenie, że wchodzą do kościoła, aby się modlić. Wzruszeni i przejęci przychodzili do teatralnego baraku nie tylko dla rozrywki albo z ciekawości; mieli ogromną potrzebę obcowania z tym, co piękne, stworzone na wolności i co tu, w obozie, było jej znakiem. Dawało to namiastkę życia na wolności, za którą więźniowie tęsknili. Było to rodzajem zwyczajnego wyjścia do kina czy teatru.
Szczególne były reakcje na filmy, które wyświetlono w obozie jako nagrodę za wykonanie zaplanowanej pracy (naprawdę była to jedna z metod „wychowywania” więźniów). Pierwszy film miał charakter wybitnie propagandowy. Mówił o tym, jak młody, rozumny student, dumny ze swojej
inteligencji i dobrego przygotowania do pracy intelektualnej, został przekonany, że najwyższą wartością jest praca rąk, nie umysłu. Wygłoszone na jej cześć płomienne przemówienie nie podobało się więźniom,
bo nie akceptowali systemu komunistycznego i tego, że są traktowani jak maszyny, którymi się steruje
i które się programuje. Swoją niezgodę wyrazili milczeniem, które było jedynym bezpiecznym sposobem wyrażenia buntu. Zupełnie inne reakcje wywołał amerykański film kostiumowy. Przede wszystkim więźniowie odebrali go jako rzecz o wolności, którą im odebrano. W filmie widzieli obraz normalnej rzeczywistości i szczęśliwych ludzi, niemalże Raj utracony. Film przeniósł więźniów do innego, zakazanego świata. Nikt z widzów nie myślał o tym, że to świat wykreowany przez twórczą wyobraźnię artysty. Chłonęli „nieprzytomnie wszystko, co działo się na ekranie”. Obraz wywołał również refleksje na temat ich sytuacji. Niektórzy myśleli o własnej przyszłości, która stała się przedmiotem marzeń.
Sądzę, że film wywołał zupełnie inne reakcje więźniów niż te zaplanowane przez obozowe władze
i zupełnie inne miał znaczenie dla jednych i drugich. Władze obozowe zaplanowały działania indoktrynacyjne, ale reakcje na pierwszy film pokazały, że celu tego nie osiągnęły. Nagrodą w postaci drugiego filmu naczelnik obozu chciał również zachęcić do wydajniejszej pracy, ale więźniowie nie przestali czuć się niewolnikami i nie uwierzyli w normalność stworzonej sytuacji. Dał im natomiast film namiastkę wolności i chwilę wytchnienia po ciężkiej pracy. Dał im również świadomość, że są ludźmi, którzy potrafią zachować godność. Seans filmowy ujawnił także, że pomimo życia i pracy w świecie
odwróconego dekalogu, mają marzenia, są zdolni do bardzo głębokich wzruszeń i przeżyć, reagują na sztukę, czyli nie stali się maszynami do pracy. Cel obozowych wychowawców i systemu komunistycznego nie został osiągnięty.
3