Pakt Mołotow-Ribbentrop podzielił Polskę na dwie w miarę równe połowy. Rzesza wcieliła bezpośrednio te tereny, które były rozwinięte ekonomicznie i stanowiły przedmiot roszczeń jeszcze z czasów Republiki Weimarskiej. Było to Pomorze wraz z Gdańskiem, Wielkopolska [Warthergau], woj. Łódzkie, Górny Śląsk i północne Mazowsze z Ciechanowem. Obowiązywał na tych ziemiach podział na prowincje, rejencje i okręgi partyjne. Wysiedlano stamtąd Polaków aby stworzyć czysto niemieckie zaludnienie. Resztę terenów zorganizowano w tzw. Generalne Gubernatorstwo z siedzibą w Krakowie [aby zmarginalizować Warszawę, w dodatku lansowano „niemieckość” Krakowa]. Hitlerowcy żywili nadzieję na pozyskanie pewnych kół polskich, które mogłyby rządzić GG. Prowadzono rozmowy z W. Witosem, przeciwnikiem sanacji i więźniem brzeskim, który jednakże taką propozycję odrzucił. GG było zorganizowane w 4 dystrykty obejmujące siedleckie, lubelskie, radomskie i cześć Mazowsza, na ich czele stali szefowie. Latem 1941, gdy skończył się sojusz niemiecko-sowiecki zajęty został Lwów i powstał nowy dystrykt Galicja [Galizien], włączony do GG by skłócić Polaków i Ukraińców. Polakom skasowano szkoły poza podstawowymi i zawodowymi, zaś Ukraińcom pozostawiono gimnazja…
GG miało pełnić funkcję rezerwatu dla Polaków jako siły roboczej oraz tzw. hinterland zapewniający zaopatrzenie dla Rzeszy. Jednakże już w 1942 roku zaczęto realizować tzw. Generalplan Ost, przeznaczający część GG na tereny osadnicze dla Niemców z państw bałtyckich i Besarabii. Przykładem stała się Zamojszczyzna, tzw. Sonderlaboratorium SS, jednakże akcja kolonizacyjna postępowała opornie z uwagi na przeciwdziałanie ZWZ-AK i BCh.
GG rządzono przy udziale Polaków, pozostawiając m.in. policję kryminalną, tzw. granatową. Odbyło się to z cichą aprobatą ZWZ, gdyż pozwalało granatowym policjantom grać na dwie strony i współdziałać z podziemiem (choć niektórzy okryli się hańbą jak Franciszek Kłos). Policja ta sprawowała sądy kryminalne nad Polakami w najniższej instancji. Wszelkie sprawy polityczne powierzono Niemcom. Polakami byli też sołtysi na wsiach, których niemiłym obowiązkiem było typowanie ludzi na roboty do Niemiec, co stanowiło często pole do rozgrywek personalnych.
Okupacja sowiecka objęła Kresy i Białostocczyznę, w październiku 1939r. rozpisano tzw. wybory do zgromadzeń ludowych Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi, które to zgromadzenia następnie „poprosiły” o włączenie do Sowieckich: Ukraińskiej i Białoruskiej Republiki Socjalistycznej. Wilno oddano Litwie, lecz niedługo się nim cieszyła, gdyż latem państwa bałtyckie zostały włączone do ZSRR na skutek dokonanych w nich przewrotów. Na terenie okupacji obowiązywał podział terytorialny na rejony i obłasti jak w Sojuzie na skutek unifikacji.
Rząd na uchodźstwie.
Prezydent Mościcki na mocy konstytucji kwietniowej mógł desygnować swojego następcę na wypadek wojny. Zapis ten ocalił ciągłość władzy państwowej, gdy najwyższe władze opuściły Polskę 17 IX pod naciskiem obu agresorów. Początkowo następcą miał być „ulubieniec Cezara” Bolesław Wieniawia-Długoszowski, był on jednak piłsudczykiem, a cała sanacja, słusznie, choć przesadnie była obwiniana za klęskę wrześniową. Do tego ujawnił się sprzeciw Francji oraz przekonanie, że Wieniawa, kobieciarz który za kołnierz nie wylewał nie może być poważnym kandydatem na następcę prezydenta.
Pod naciskiem zarówno przeciwników sanacji, rekrutujących się m.in. z Frontu Morges oraz pod silną presją Niemiec rząd F. Sławoja-Składkowskiego oraz Naczelny Wódz zostali internowali w Rumunii, choć przynajmniej w stosunku do rządu gwarantowano droit le passage.
Prezydentem ostatecznie został W. Raczkiewicz, były wojewoda pomorski. Precedensem była Belgia, w Wielkiej Wojnie okupowana 4 lata przez Niemców, której rodzina królewska zdążyła uciec i panowała na emigracji, wracając po wojnie. Na podobnej podstawie uznano rząd polski na emigracji.
Sanacja nie była frankofilska, stosunki były dość chłodne, sam Piłsudski lubił prowadzić niezależną politykę i nie potrzebował kurateli. Premierem został Wł. Sikorski, znany frankofil, jako wojskowy nie uczestniczący w polityce czasów sanacji. Po jego tragicznej śmierci w Gibraltarze w 1943 premierem zostanie S. Mikołajczyk, a następnie T. Arciszewski, który będzie ostatnim uznanym premierem rządu polskiego na emigracji.
Ustrój władz polskich na emigracji
Rada Narodowa stanowiła namiastkę parlamentu. Postulowano odzyskanie niepodległości w granicach przedwrześniowych i poszerzenie granicy zachodniej kosztem Rzeszy. Były nadzieje, że w 1940 r. wojna się rozpali na dobre, „im słoneczko wyżej, tym Sikorski bliżej”, Francja ze swą potęgą lądową i Anglia z morską zgniotą Rzeszę i rok 1940 będzie ostatnim rokiem wojny. Spowodowało to konieczność kontaktu z krajem - powstała więc Delegatura Rządu na Kraj. Pierwszym delegatem został Cyryl Ratajski, następnie Jan Piekałkiewicz, Jan Stanisław Jankowski „Agaton”, a po jego aresztowaniu p.o. delegata był Stefan Korboński. Podział na resorty i delegatury okręgowe ukończono dopiero w 1943. Resorty obejmowały:
Polski Korpus Bezpieczeństwa,
tajne nauczanie, które objęło ok. 1mln ludzi i działało zarówno na szczeblu podstawowym jak i akademickim, do robienia doktoratów włącznie,
sądownictwo zwalczające kolaborację i bandytyzm,
opiekę społeczną i in.
Delegaturę przeobrażono latem 1944 r. na Krajową Radę Ministrów, gdy już postępowała akcja „Burza”. Akcja ta polegała na wystąpieniu wobec wkraczającej Armii Czerwonej w charakterze gospodarza terenów polskich i współdziałaniu bojowym w walce z hitlerowcami. Ujawniały się struktury cywilne i oddziały bojowe AK, dla większości skończyło się to tragicznie, pomimo początkowego współdziałania m. in. we Lwowie, Wilnie i Grodnie.
W Krajowej Radzie Ministrów obowiązywała zasada, że delegat rządu stawał się wicepremierem, a jego dwa zastępcy uzyskiwali rangę ministrów. Jeżeli delegat był np. ludowcem, to jego zastępcą byli socjalista i narodowiec. W kraju liczyły się 4 stronnictwa [tzw. gruba czwórka]: Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Pracy , PPS-Wolność Równość Niepodległość i Stronnictwo Narodowe.
Władzę ustawodawczą sprawował Polityczny Komitet Porozumiewawczy [od 26.02.1940 r.] przekształcony następnie w Krajową Reprezentację Polityczną [1943]. W nocy z 8 na 9 stycznia 1944 r. w miejsce KRP powołana została Rada Jedności Narodowej, która wydała manifest O co walczy naród polski?. Na czele RJN stanął K. Pużak, przedstawiciel PPS i przewodniczący poprzedniej KRP.
Konkurencję stanowiła opcja komunistyczna.
W roku 1938 Komintern rozwiązał KPP pod zarzutem zinfiltrowania przez Oddział II, a także za tzw. błąd majowy. Kierownictwo zostało unicestwione już rok wcześniej w czasie wielkich czystek roku 1937, ostał się jedynie drugi garnitur działaczy. Układ Mołotow-Ribbentrop wprawił komunistów w zakłopotanie, z którego wybawił ich dopiero wybuch wojny 22.06.1941. W grudniu 1941 w rejonie Wiązownej spadli z nieba komuniści, którzy stworzyli PPR [w nazwie, co charakterystyczne brak określenia „komunistyczna”, gdyż nie było ono popularne w Polsce]. Komintern lansował tzw. fronty ludowe w różnych państwach, PPR miała się włączyć do tego trendu.
Po Stalingradzie zwiększyły się szanse na objęcie władzy przez komunistów, gdyż stało się jasne, że to Sowieci pierwsi wkroczą na ziemie polskie. Toczyły się wprawdzie rozmowy Piekałkiewicz-PPR, ale rozbiły się o mur obustronnej nieufności. PPR była uważana przez ZWZ-AK za sowiecką agenturę [i słusznie] zaś sami PPR-owcy mieli zbyt duże ambicje pod względem podziału władzy. Skutkiem rozmów powstał tzw. Antyk [oddział anty-komunistyczny KG AK] mający śledzić działalność komunistyczna w Polsce.
W sylwestra 1943 r. przy ul. Twardej w Warszawie powołano Krajową Radę Narodową. Jej przewodniczącym był Bierut, formalnie bezpartyjny, Rada skupiała głównie PPR i działaczy z kręgów lewicy ludowej [SL-Wola Ludu] i PPS [ci, co nie byli w PPS-WRN]. Rady Narodowe zaczynają powstawać na szczeblu wojewódzkim i powiatowym jako lokalna organizacja władzy. Nie były to zbyt liczne komórki Koła związane z KRN były gotowe oddać Kresy bezwarunkowo, w przeciwieństwie do rządu londyńskiego stojącego na stanowisku granicy ryskiej z 1921 r. Była to sprawa przegrana, ponieważ już w Teheranie zgodzono się na utratę Kresów, o czym Mikołajczyk dowiedział się dopiero rok później.
21.07.1944 r. w Moskwie powstał PKWN, który wydał swój manifest na pierwszym skrawku ziemi „wyzwolonej” przez Armię Czerwoną za linią Bugu, która miała być przyszłą granicą Polski. Manifest ogłoszono w Chełmie Lubelskim, data jego publikacji stała się świętem państwowym, złośliwie zwanym Świętem Wedla. Przewodniczącym PKWN został E. Osóbka-Morawski. PKWN dążył do objęcia władzy nad Polską bez Kresów wschodnich i z bliżej nieokreślonymi nabytkami na zachodzie. Komitet chciał przyciągnąć znane nazwiska - Andrzej Witos, brat Wincentego, otrzymał resort rolnictwa i reformy rolnej, z którego został potem notabene usunięty. Najważniejsze resorty objęli członkowie PPR:
bezpieczeństwo publiczne - Radkiewicz - dowódca MO i SB powołanych w październiku 1944, kadry stanowili partyzanci GL i AL, podkomendni Moczara.
wojsko - M. Rola-Żymierski, usunięty przed wojną z wojska za malwersacje, „ofiara sanacji”
MSZ - Z. Modzelewski
Komuniści ostatecznie przejęli władzę w Polsce, gdyż Zachód wolał walczyć Wańkami niż Johnami i Robertami, więc nie narażał się Sowietom, licząc, ze wykonają za nich większość roboty przy niszczeniu nazizmu. Reforma rolna, przed wojną prowadzona za odszkodowaniem i nie dość efektywnie, teraz będąc brutalnym wywłaszczaniem spowodowało przywiązanie niektórych ludzi do systemu.
W grudniu z PKWN powstał Rząd Tymczasowy, uznany przez Jugosławię J. Broz-Tity, Czechosłowację i o dziwo, Francję gen. de Gaulle'a [na skutek przebiegłej intrygi].
Ujawnia się KRN jako quasi-parlament. Latem 1945 odbyły się rozmowy moskiewskie - Mikołajczyk, już były premier rządu na uchodźstwie rozmawiał z przedstawicielami rządu komunistycznego [ponieważ w Jałcie w 1945 r. Stalin stwierdził, że najlepiej, jak Polacy sami wybiorą formę rządu]. Powstaje w czerwcu Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. Premierem został Osóbka-Morawski, a wicepremierem Mikołajczyk, który objął także tekę ministra rolnictwa i reform rolnych. Drugim wicepremierem był Gomółka [resort ziem odzyskanych]. Parę resortów objęli nie-komuniści [Wycech - oświata, Kiernik - administracja publiczna], lecz resorty „siłowe” pozostały u komunistów.
Rekonstrukcja KRN-u, dołącza się prawicowiec, Stanisław Grabski, powstaje nadzieja, że rząd nie będzie w pełni komunistyczny. Rząd miał przygotować kraj do wyborów, co do których wierzono, że będą wolne, demokratyczne i Polska, choć okrojona, będzie suwerenna wewnętrznym aktem wyborczym.
Mikołajczyk gromadzi wokół siebie PSL i nie tylko - tzw. rolnicy z Marszałkowskiej - wszyscy będący w opozycji wobec komunistów garną się do jedynej partii która jest nie jest jedynie reprezentacją rolników, a wszystkich osób o wolnościowych pragnieniach. Podobnie Solidarność, która była pierwotnie związkiem zawodowym, a stała się reprezentacją wszystkich Polaków poza partyjnymi.
Rok 1946 przyniósł dekret o nacjonalizacji przemysłu, pod który podpadały wszystkie przedsiębiorstwa zatrudniające więcej, niż 50 pracowników na jedną zmianę. Szykany wobec PSL, takie jak zastraszanie działaczy, najścia na lokale partyjne, cenzurowanie prasy [Gazeta Ludowa] szły w parze z próbami rozmów. Proponowano Mikołajczykowi układ, który zakładał, że niezależnie od wyborów PSL miało otrzymać 20% udziałów zarówno w Sejmie jak i w administracji terenowej. Mikołajczyk odrzucił ten układ, pewien swojego zwycięstwa w wyborach. Nie przewidział tylko, że mogą być one sfałszowane.
Ponieważ Mikołajczyk nieopatrznie rzucił hasło referendum ludowego, komuniści zorganizowali tzw. referendum 3x TAK. Pierwsze pytanie brzmiało „czy jesteś za zniesieniem senatu?”. Drugie pytało o granice na Odrze i Nysie, trzecie: „czy chcesz utrwalenia w przyszłej konstytucji ustroju gospodarczego zaprowadzonego przez reformę rolną i unarodowienie podstawowych gałęzi gospodarki narodowej, z zachowaniem ustawowych uprawnień inicjatywy prywatnej?” Ludowcy, którzy przed wojną dążyli do likwidacji tej izby parlamentu, teraz nawoływali do głosowania „nie” na pierwsze pytanie, aby odróżnić się od komunistów. Powstawały hasła: „tylko kaczka, głupi ptak, mówi ciągle tak, tak, tak, mądry Polak wie, co chce, i na pierwsze mówi „»nie«”. Opozycyjnie mówiono „dwuizbowy parlament - gadanina i zamęt!”. Mikołajczyk chciał policzyć siły i znać liczbę swego elektoratu. Była to próba dla obu stron. Dla komunistów, jak fałszować wybory, dla PSL - jak daleko władza się posunie i jakie ma rzeczywiste poparcie. Były różnego rodzaju próby mydlenia oczu, e.g. marszałek Żymierski pod rękę z kard. Hlondem aby zmylić społeczeństwo co do charakteru komunistycznej władzy, tak naprawdę wspieranej bagnetami Moskwy. Referendum oczywiście sfałszowano, jedynie Kraków wyrwał się i ogłosił prawdziwe wyniki, za co pewnie uszczęśliwiono miasto Nową Hutą.
W styczniu 1947 odbyły się wybory do jednoizbowego Sejmu ustawodawczego, który miał ustanowić konstytucję. Wybory sfałszowano, Mikołajczyk otrzymał 10% głosów, choć szacowano, że tak naprawdę dostał ¾ ogółu głosów. Krążyło powiedzenie o urnie wyborczej: „cóż to za szkatułka, wchodzi Mikołajczyk, wychodzi Gomółka”. Do sejmu weszły partie satelickie wobec PPR, czyli SL-Wola Ludu, koncesjonowana PPS i Stronnictwo Demokratyczne. Mikołajczyk uciekł z Polski i przedostał się na Zachód. Obawiał się, że skończy, jak na Węgrzech, gdzie wprawdzie wygrała Partia Drobnych Rolników, ale dokonał się przewrót komunistyczny i jej przywódcy zostali rozstrzelani.
W kraju powstał rząd z Cyrankiewiczem na czele. Władzę ustawodawczą pełnił sejm na mocy małej konstytucji z lutego 1947 r.
[Sejm i rząd] tworzy Radę Państwa, której przewodniczącym jest Prezydent RP [wówczas nie PRL]. Rada Państwa łączyła w sobie władzę wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą. Mogła wydawać dekrety z mocą ustawy, które musiały być jednak zatwierdzone przez sejm, mianowała ambasadorów, profesorów, sędziów etc, przysługiwało jej też prawo łaski. To zaprzeczenie trójpodziału władz było recepcją wzorców sowieckich. Sejm stanowił formalnie najwyższą władzę.
Rok 1951 przyniósł gotowy projekt konstytucji, której rosyjski tekst został przesłany Stalinowi, który zaniósł poprawki, tłumaczone następnie przez Bieruta i nanoszone na polski tekst konstytucji. Zamiast „ograniczenia” klas posiadających po poprawkach konstytucja postulowała ich „eliminację”, z drugiej strony, Stalin pozostawił zapis o Rosji jako zaborcy Polski. Był realistą i uważał, że komunizm pasuje Polsce jak siodło krowie Komuniści chcieli zmienić nawet hymn państwowy, ale generalissimus stwierdził, że eto charosznaja piesn i pozostał Mazurek Dąbrowskiego.
Konstytucja PRL z 22 VII 1952 r. pozostawiła najwyższą władzę w ręku Rady Państwa, zagwarantowała szerokie prawa socjalne, bezpłatną naukę etc., gwarantowała wolności obywatelskie, wolność słowa i in. Konstytucja zniosła urząd prezydenta, rolę głowy państwa pełnił Przewodniczący Rady Państwa, którym został Aleksander Zawadzki. Wszystko to odbywało się najpierw w warunkach zimnej wojny [odrzucenie planu Marshalla] która rychło przekształciła się w wojnę gorącą [Korea 1950-53].
NeoMagic MagicGraph 128ZV/ZV+/XD
swoją drogą niedopuszczalny nacisk na władze suwerennego państwa
zasłynął m.in. swym konnym wjazdem do restauracji Adria w Warszawie
Naczelny Wódz jako żołnierz mógł zostać internowany na mocy konwencji haskiej, nie dotyczyło to jednak władz cywilnych
marginalne, ale popierające Sikorskiego
Zakłady E. Wedla po wojnie przemianowano na Zakłady im. 22 lipca.
Stalin powiedział polskim komunistom - gdyby nie my, Polacy by was wystrzelali jak kuropatwy
powołane zaraz przed wojną jako partia dla inteligentów i rzemieślników, miała niewielkie poparcie