HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH

HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH
prof. P. Kaczorowski

10.10.2012

Państwo jest pojęciem historycznym, ale nie dlatego, że należy do historii, ale dlatego, że pojawia się w konkretnej epoce i konkretnym miejscu (Europa Zachodnia).
- Max Weber: państwo to wytwór racjonalizmu zachodnioeuropejskiego (okcydentalnego), które zaczyna istnieć w wieku XVI
- Wiek XVI jest naznaczony załamaniem się dotychczasowej kultury; przejawia się rewolucją, wojnami religijnymi
- XVI w. – wiek wielkiego przełomu, gdzie dokonują się zasadnicze rewolucje (co stulecie mamy wydarzenie, które można nazwać rewolucją)
- I rewolucja: rewolucja niderlandzka
następnie rewolucja angielska
rew. Amerykańska
rew. Lipcowa
rew. Francuska
Wiosna Ludów
rew. W Rosji
- 2 podokresy:
1. 1500 – 1800: Dominacja kościoła katolickiego, silna monarchia, porządek feudalny (800 – 1500 – okres dojrzałego średniowiecza) – wszystko obecne dzięki władzy;
społeczeństwo stanowe pozostałością porządku średniowiecznego
2. Po 1800r.: zmiany następują wskutek rewolucji francuskiej
* moderne – epoka rozpoczęta wraz z rewolucją francuską (1789r.)
* pęknięcie tamy -> fala rewolucji
* monarchia i porządek feudalny zostają „zmyte”
* proces sekularyzacji (zeświecczenia) – przejście kościelnych dóbr ziemskich w ręce świeckie
+ autonomizacja pewnych dziedzin; przybywa też nowych dziedzin (prawo, sztuka itp. przestają być już tylko kościelne)
+ pierwszą dziedziną wyzwoloną spod kurateli Kościoła jest sztuka odrodzenia i polityka; sztuka odrodzenia czerpie z kultury antycznej
Nowa polityka, którą w praktyce przejawiają władcy północnych Włoch, które są terenem ciągłych konfliktów (ścieranie się wpływów cesarstwa i papiestwa); bogate miasta; polityka w nowym wydaniu, czyli walka o władze, gdzie ważna jest skuteczność w jej zdobywaniu -> zatracona zostaje moralność, etyka (Machiavelli to dokładniej opisuje)
+ czasami mówi się też o prawie, które w wieku XIII przestało być tylko prawem kanonicznym i rzymskim
* z polityką powstał nowy ład polityczny, nowe państwo (Hiszpania, Francja)
* państwo elementem procesu sekularyzacji – jest autonomiczne, wyswabadza się spod dominacji Kościoła i staje się odrębną dziedziną
+ jest stworzone przez człowieka, jest wynikiem celowej, metodycznej podejmowanej działalności człowieka
+ twory kultury niekoniecznie muszą być wytworami człowieka – mogą to być rzeczy dane ludziom przez bogów; są to składniki rzeczywistości, tak po prostu jest

- XVI wiek oddziela tę część ludzkości, która wierzyła, że nie wszystko jest wytworem człowieka – teraz z kolei wszystko jest wytworem człowieka
- obecne państwo wyróżnia się tym, że wiadomym jest, iż jest wytworem działalności ludzkości
* polityka jest działalnością doprowadzającą do budowy państwa, powołuje je do życia i utrzymuje w istnieniu
* Anglicy powiedzieliby, że państwo jest wytworem człowieka i historii
- XVI wiek oddziela okres lat 800-1500 od okresu, w którym pojawia się coraz więcej dziedzin autonomicznych, które obejmują coraz większe rzesze ludzi
- gospodarka w średniowieczu była podporządkowana Kościołowi, a dzisiaj ma ona swój własny cel – zysk
- wiek XVI centralnym momentem procesu sekularyzacji (pojawienie się państwa również jest etapem procesu sekularyzacji)

- def. Webera (1900r.): Państwo jest wytworem okcydentalnego racjonalizmu, że jest skonstruowane w sposób przemyślany i to widać – zachodni racjonalizm
Rozprawa pt. „Polityka jako zawód i powołanie” – z punktu widzenia rozważań socjologicznych państwo zajmuje się wszystkim w pewien sposób, podejmuje się najrozmaitszych działań, ale nie samo. Państwo stosuje przemoc fizyczną jako środek do podejmowania określonych działań. Przemoc jest środkiem specyficznym i tylko państwo go stosuje. (Obecnie się z tym oczywiście nie zgadzamy, ale za Trzech Muszkieterów tak było :P)

17.10.2012 ciąg dalszy poprzedniego wykładu

* chodzi o legalną przemoc fizyczną, przymus – środek stale będący w pogotowiu do użycia
* państwo to władza, która może być realizowana dla celów altruistycznych bądź egoistycznych; może być pożądana dla niej samej, czy dla realizacji jakichś idei
* rodzaj i cel działania NIE są charakterystyczne dla państwa
* panowanie – jest charakterystyczne dla państwa
* władza nie może opierać się tylko na przymusie – człowiek sam z siebie musi uważać, że władza jest słuszna, żeby okazywać jej posłuch
* rodzaje panowania prawowitego:
+ tradycyjna legitymacja władzy – szacunek, uświęcony zwyczaj
+ autorytet niecodziennego daru łaski, panowanie charyzmatyczne
+ panowanie na mocy legalności, na mocy konstytucji

- instrumenty przymusu:
* administracja
* wojsko
* policja
* sadownictwo
- instrumenty te kiedyś były sprawowane przez panów feudalnych; wojsko istniało, ale było to pospolite ruszenie (więc nie było to wojsko w formacji obmyślonej, opłacane i oddane przepisom ustalonym przez państwo). W tym znaczeniu nie było również kiedyś policji.
- państwo to wielka machina: władza + instrumenty, które władza stworzyła
- cele, które władza realizuje to rzecz wtórna
- państwo to zespół instytucji

Jelinek G. (1920r.)
- „Ogólna nauka o państwie”
- definicja trójelementowa
a) suwerenna władza

- suwerenna, niepodległa

- jedna (zasada podziału nie powoduje multiplikacji władzy, gdyż są one wyodrębnione za względów organizacyjnych, bo jest wtedy sprawniejsza)

- władza świecka

- działa w obszarze życia doczesnego

- posiada kompetencję kompetencji – władza sama siebie określa (w jakim zakresie i gdzie działa), sama siebie definiuje

- posiada monopol stosowania legalnego przymusu

- wyklucza prawo do oporu

- poddani są rozbrojeni
b) ludność

- zasadniczo jednolita (pod względem praw; poddani zasadniczo praw nie mają; rozróżnienie na poddanych i obywateli); poddani to jednostki, czyli nie rodziny, bo to już grupy jednostek

- nad jednolita ludnością łatwiej jest sprawować władzę

- proces ujednolicania ludności danego terytorium: język, idea narodu (tradycja, doświadczenie, charakter narodowy)

c) terytorium
- wszędzie ma ten sam status, jako terytorium państwa, gdzie sprawowana jest dana władza i na którym zamieszkuje dana ludność poddana danej władzy

- nie ma uprzywilejowanych kawałków

- jest wszędzie tak samo ważne

- granice maja zasadnicze znaczenie, gdyż rozgraniczają terytorium od tych, gdzie władza państwa nie działa

- powinien być to teren zamknięty

- to nie tylko teren, ale również przestrzeń – państwo jest porządkiem przestrzennym -> tutaj państwo określa działania ludzkie

24.10.2012

Feudalizm

- funkcje państwowe (w rozumieniu Webera) były spełniane przez panów feudalnych, ale przez każdego w różnym stopniu i w różny sposób, więc nie możemy mówić o jednolitości instytucji

* zależą od dobrej woli pana feudalnego, czy zechce te funkcje spełniać

- monarchia feudalna jako piramida hierarchicznych struktur (podporządkowanie pionowe i poziome)

- trudno mówić o jednolitej zbiorowości, gdyż ludzie mieszkają daleko od siebie i różnią się kulturowo

- społeczność mieszana, dlatego ciężko ich nazwać społeczeństwem – można ich zatem określić, jako społeczność segmentarną – nieduże wspólnoty lokalne, odrębności

* wspólnoty hierarchiczne

* władza bezpośrednio występująca w życiu (władza feudała, wójta, księdza, domowa)

* odrębność językowa (dialekt, gwara)

* obyczaje

* inni panowie feudalni

* silnie związani ze swoim miejscem bytowania -> wszystko co poza nim jest niebezpieczne

* każda wspólnota ma własne prawa (oparte na zwyczaju)

* prawo zwyczajowe idzie za człowiekiem, jeżeli migruje

* prawo zwyczajowe jest samoistne, nie jest instrumentem sprawowania władzy przez monarchę, gdyż funkcjonuje niezależnie od niego i ogranicza jego władzę

* ordonanse funkcjonują jako uzupełnienie prawa zwyczajowego

*sady stosują prawo zwyczajowe, mają niezależną pozycję od władzy monarchy, mają samoistne znaczenie -> władza sądownicza jest zatem również ograniczeniem władzy monarszej

- ponad tym wszystkim jest Kościół – ostoja uniwersalizmu (na całym obszarze Europy zachodniej działa Kościół, który w morzu partykularyzmów jest ostoją jedności całej ludności -> reprezentuje jedna wiarę, jeden zestaw dogmatów wiary, jeden obrzęd, jedną chrześcijańską teologię (rozumowy wykład wiary), jeden język (łacina), jest przekazicielem całej kultury antycznej, jedno prawo (kanoniczne) zbudowane na prawie rzymskim, jedno centrum zwierzchnictwa nad władza kościelną)

- władza monarchy jest więc zależna, nie jest absolutna, jest uwarunkowana; zależna od:

* papiestwa (monarcha z łaski Boga, koronowany przez duchownego) -> więzi moralno-honorowe

* władzy cesarza (potomków cesarza niemieckiego, spuścizny po Karolu Wielkim)

* praw zwyczajowych

* władzy feudałów (jaką dysponują siłą i umiejętnościami)

* jest to jednak zależność wzajemna i zależy od pozycji monarchy i jego umiejętności

- średniowiecze jest swoistą anarchią, gdzie były prowadzone wojny prywatne

* nie ma tej trzeciej władzy sądowniczej – sądzą się sami

* bezwład relatywny w znaczeniu braku centralnej władzy

* zajazd – próba dochodzenia sprawiedliwości na własna rękę

- na każdym spoczywa obowiązek pilnowania porządku

- z tego właśnie wynika anarchia

- w państwie feudalnym porządek oparty jest na więziach łączących poszczególne osoby

Wyróżniamy monarchię:

- feudalną

- patrymonialną

- stanową

- monarchia stanowa – forma przejściowa pomiędzy monarchią feudalną a państwem

* Sycylia (XIII w., król Roger), płn. Włochy (miasta-księstwa)

* powstanie korporacji – skupienie się feudałów w stany (reprezentacja feudałów na zgromadzeniach)

* rozdzielenie „osoby” i „urzędu” – instytucjonalizacja władzy królewskiej

* stany tworzyły się na drodze jednoczenia się wasali na zasadzie równości w prawie

* osłabienie relacji między feudałami a monarchą

* kwestia podatków -> zależały od zgodny opodatkowanych na płacenie

* stopniowe zastąpienie sprawowania władzy jako czynności osobistej monarchy -> nastąpiła formalizacja, instytucjonalizacja

* podstawą praworządności uznania władzy monarchy nie były już tylko jego cechy osobiste, ale również urząd, jaki sprawował

* instytucja urzędu wprowadzona na podstawie prawa rzymskiego i dzięki roli Kościoła

* władza jako coś abstrakcyjnego, co doprowadziło do racjonalizacji sprawowania władzy, formułowania „roszczeń” wobec niej

* podział władzy pomiędzy króla a grupy uprzywilejowane (duchowni, rycerstwo, potem miasta)

* miała bardziej klarowną strukturę sprawowania władzy niż zwykła monarchia -> bo była to relacja między monarchą a feudałem

* sprawowanie władzy polegało na współpracy monarchy i feudałów

07.11.2012

Dla ustroju feudalnego charakterystyczne jest rozdrobnienie władzy: monarcha + panowie feudalni (podział władzy pionowy i poziomy)

Dygresja o Anglii:
- jest tam inaczej niż wszędzie -> obowiązuje tam zasada, że wasal mojego wasala jest moim wasalem

- Anglia krajem opartym na podboju

- dokonuje się spisów grodów feudalnych, co ma świadczyć o sprawowanej nad nimi pieczy

- Rozwój powolny, ale stały

- konwenanse konstytucyjne

- władzę sprawuje parlament, który łączy w sobie trzy ustroje polityczne i nie ma nad nim żadnej konstytucji (monarcha + arystokracja + izba gmin)

- parlament jest zdolny zmienić każdą ustawę

- władza monarchy jest ograniczona, więc nie jest on suwerenny (czyli nie może sam określać, jaką ma władzę) -> ogranicza go władza Kościoła, cesarza, zakony, prawa zwyczajowe

Przełom XV i XVI wieku – pewne wydarzenia sprawiły, że nastąpiła potrzeba władzy państwowej. Było to spowodowane dezintegracją Kościoła z powodu postępującej reformacji (bardzo gramatycznie, wiem ;)). To z kolei spowodowało podział społeczeństwa na antagonistyczne grupy, które walczyły o wiarę, co wywołało wojny domowe.

- kiedyś między Zachodem a chrześcijaństwem można było postawić znak równości

- wojny religijne przeistaczały się w wojny domowe – jest to moment zasadniczy, gdyż w ich wyniku powstało państwo

- rozpad systemu feudalnego -> potrzebna jest silna, skoncentrowana władza państwowa

- władza państwowa jest suwerenna, czyli niczemu nie podległa, jest zdolna całkowicie się samookreślić (kompetencja kompetencji)

- władze poszczególnych państw różnią się między sobą -> regulują różne kwestie w każdym państwie -> władza jest pod tym względem wolna

- państwo pojawiło się, by zapewnić ludziom porządek, pokój i bezpieczeństwo (na początku jednak było ono tylko pewna strukturą, którą dopiero później nazwano państwem)

05.12.2012

Francja w okresie absolutyzmu

Elementy struktury państwa absolutystycznego (pierwsza formuła państwowości):

Suwerenna władza państwowa (najważniejszy przymiot państwa, cecha wyjątkowa, panowanie władzy państwowej, państwo jest tworem samoistnym) – niezależna, panująca nad wszystkimi podmiotami, nad którymi sprawuje władzę
1. Panowanie to co innego niż sprawowanie władzy
2. Dopiero w sytuacji podległości można wydawać polecenia, rozkazy
3. Najpierw jest zdobycie pozycji i utrzymanie władzy, zapewnienie swojego własnego istnienia
4. 3 zadania władzy:
  1. Reprodukowanie się
  2. Zapewnienie stanu pokoju, ładu i bezpieczeństwa
  3. Podejmowanie rozmaitych działań, aby zapewnić rozwój w różnych sferach życia społecznego
5. Podmioty sprawujące władzę (jeden, wielu, wszyscy – Arystoteles)
  1. Czym innym jest władza, a czym innym podmiot ja sprawujący
Racja stanu – państwo tworzy stan – jednolity stan porządku publicznego; racja stanu uzasadnia rozmaite działania podejmowane przez władzę (Giovanni Boetto)
Racja stanu:
1. Nadrzędność interesu państwa nad wszystkimi innymi interesami
2. Uznanie, że istnieje coś takiego, jak konieczność czy racjonalność, które dyktuje racja stanu, która jest czymś innym niż ludzkie rozumowanie -> konieczność państwa jest ważniejsza niż konieczność, na którą powołuje się jednostka
3. Państwo powinno dążyć do tego, aby być coraz potężniejsze; o ile się nie rozwijamy, to się cofamy -> rozwój jest więc konieczny, gdyż nie ma nic pośrodku
  1. Machiavelli: konieczność i okazja -> wykorzystywanie każdej okazji, nawet słabości innych państw – myślenie polityczne (bo gdy chodzi o jednostkę, to takie zachowanie jest niemoralne); wykorzystywane do powiększenia własnego potencjału
ARCANA IMPERI – „sztuka rządzenia państwem” – wymaga szczególnych zabiegów, gdyż władza jest czymś wykreowanym; jest wiele sposobów rządzenia – tajniki sprawowania władzy

- państwo jest organizacją przymusową – musimy płacić podatki

- państwo jest również organizacją przestrzenną – obszar, gdzie państwo posiada władzę jest określony pewnymi granicami, które ustala samo państwo -> przeciwieństwo tego, co obowiązywało dawniej, gdyż kiedyś obowiązywało wśród określonej wspólnoty

* prawo chroni i reguluje działania obywatela -> nie może jednak regulować naszego życia wewnętrznego

Państwa absolutystyczne to monarchie

- władza sprawowana przez monarchę – indywidualność (gdy jednostka sprawuje władzę, to lepiej jest „sprawować” suwerenność); suwerenność jest niepodzielna, jak punkt w geometrii

- władza jest absolutna, bo niepodzielna -> władca sprawuje wszystkie rodzaje władzy

- władza jest absolutna, bo nie ma granic tzn. że jeśli poddaje swemu panowaniu społeczeństwo, to nie ma ona granicy, żeby objąć wszystko; władca decyduje co obejmuje

- „princeps legitus solutus” – książę wobec prawa niepodległy

Francja

- Ludwik XIV: „państwo to ja” (również Jakub I – król Anglii)

- monarcha niepodlegający żadnym prawom (ale były prawa fundamentalne, których jednak nie mógł zmienić i był nim zobowiązany); zasada dziedziczności tronu przez potomka męskiego; niezawisłość władzy królewskiej od duchownej, niezbywalność domen królewskich, zasady gallikańskie, czyli zasad swobody Kościoła

- monarcha-katolik

- nigdzie nie ma rejestru wyżej wymienionych praw – nie zostały one nigdy spisane, dlatego mogą stanowić kwestie sporne

- monarcha sam na siebie nakłada prawa – nie ma instancji, która by pilnowała przestrzegania przez niego tych praw, więc sam siebie z nich rozlicza

- sądy zwyczajowe funkcjonowały, gdy funkcjonowało prawo zwyczajowe i były ośrodkami kultury prawnej; prawo nie było spisane

- parlament paryski miał największe znaczenie; związany z uniwersytetem w Sorbonie; posiadał prawo remonstracji, czyli prawo odmowy zarejestrowania aktów królewskich (co miało postać swoistego weta zawieszającego)

- Rada Królewska (30-120 członków): wchodzili do niej z tytułu pochodzenia lub godności książęta krwi i parowie Francji + Wielcy Urzędnicy Korony + z tytułu przywileju Radcy tytularni + z tytułu nominacji Radcy zwyczajni (mianowani przez króla);
podział na sekcje (są to urzędy najwyższe):

Rada Stanu, czyli Tajna Rada pod przewodnictwem króla: sprawy polityki zagranicznej, sprawy wewnętrzne o szczególnej wadze (jest to najmniej liczna sekcja)
Rada Depesz: sprawy administracji wewnętrznej, czyli orzekała w sprawach spornych w działalności administracji; stanowiła instancję odwoławczą od decyzji intendendentów (działających na specjalnych pełnomocnictwach)
Rada Finansów: ustalanie wysokości sumy podatków i rozdzielanie ich na poszczególne okręgi królestwa (rozplanowanie według zamożności); sprawy umów z dzierżawcami korony; izba kasacyjna od orzeczeń izby podatkowej
Rada Prywatna: funkcje sądowe; król nie brał udziału w ich posiedzeniach; mogła każdą sprawę zakończyć lub odnowić oraz zmienić wyrok już podjęty; trybunał kompetencyjny pomiędzy sprawami różnych sądów

12.12.2012 c.d.

Nadworni urzędnicy – mianowani dożywotnio; nie podlegali władzy monarchy, więc monarchowie, aby to ominąć, mianowali innych urzędników, którzy sprawowali władze, a ci pierwsi zachowywali jedynie swój status – urzędy ich stawały się czysto tytularne

Urząd kanclerza
1. Stał na czele kancelarii
2. Przemawia w Stanach Generalnych i parlamencie
3. Strażnik pieczęci królewskiej przez co kontrolował wszystkie pisma z kancelarii królewskiej
4. Nieusuwalny, mianowany dożywotnio, no ale gdy popadł w niełaskę to i tak powoływano nowego urzędnika, który faktycznie sprawował tę funkcję, mimo że tamten tytułu nie został pozbawiony
5. Sprawował pieczę nad uniwersytetami
6. Jest to urząd tytularny
Urząd generalnego kontrolera finansów – powstał, bo w XVII wieku ściąganie podatków było sprawą bardzo skomplikowaną i poważną
1. Urząd ten pojawił się w nowopowstałym państwie by ściągać podatki na funkcjonowanie instytucji państwowych i było to także oznaką istnienia państwa – środek do dyscyplinowania społeczeństwa
2. Kierowanie administracją skarbową
3. Terminowe i skuteczne ściąganie określonych podatków ( za co i w jakiej wysokości)
4. Sprawy przemysłu, rolnictwa, dróg i mostów, handlu (bo zaczęła pojawiać się gospodarka w znaczeniu narodowym, czyli ogólnym)
Sekretarz stanu (było ich czterech – każdy zajmował się jednym z regionów i rejonów); nazwa taka od XVI wieku
1. Sprawy zagraniczne państw sąsiadujących z danym regionem
2. Wywodzą się od notariuszy królewskich – urząd znany już w średniowieczu
3. Przez natłok obowiązków zaczęły się tworzyć resorty, np. sekretariat ds. wojny, ds. zagranicznych, ds. domu królewskiego, ds. marynarki handlowej (tutaj także sprawy kolonii)
4. Sprawowanie naczelnego zarządu nad przydzielonym rejonem
5. Wiek XVII – sekretarzy zaczęto nazywać ministrami („sługa”)
6. Podlegali bezpośrednio królowi, byli wykonawcami jego zleceń
7. Współpracowali z Radą Królewską
8. Mianował ich monarcha spośród szlachty urzędniczej albo mieszczaństwa
  1. Charakterystyczne było tworzenie nowej grupy szlachty, która byłaby konkurencyjna wobec dawnej szlachty; równoważenie sił
  2. Uszlachetnianie wiązało się zawsze z obsadzaniem danej osoby na jakiś urząd: szlachta urzędnicza – lojalna, popierająca króla; szlachta rodowa bowiem czuła się od króla niezależna, bo nie zawdzięczali swojej pozycji monarsze – grupa ta brała udział w buncie przeciwko monarsze

Jednak urzędy te nie mają samoistnego znaczenia i właściwie to mają tylko techniczne znaczenie. Władca je powołuje i równie dobrze może z nich zrezygnować, więc jest to po prostu kwestia kalkulacji politycznych przez co nie mają też gwarancji istnienia. Cała władza tych urzędników sprawowana jest w imieniu króla – nie znaczy to więc, że dzieli on władzę. Z tego można wywnioskować, że tak naprawdę jedynym urzędnikiem jest monarcha.

W miarę niezależną pozycję mają Stany Generalne i sądy prawa zwyczajowego, gdyż powołują się na swoje tradycje. Jednak Stany Generalne mogą nie być zwoływane, więc wtedy nie wykonują żadnych czynności. Ponadto, to monarcha je zwołuje. W XVII i XVIII wieku nie były zwoływane ze względu na zagrożenie dla władzy monarszej. Zwołano je w przededniu rewolucji w 1789.

Organy centralne:

Stany Generalne (forma reprezentacji ludności monarchii; zwołane w 1560r., a potem dopiero po rewolucji)
1. 3 stany: duchowieństwo, szlachta i wszyscy pozostali
2. Spośród miast uprzywilejowanych powoływano przedstawicieli stanu trzeciego
3. Delegaci z okręgów – każdy stan wybierał ich osobno (stan trzeci pośrednio)
4. Mandat reprezentanta stanu był związany – byli zobowiązani do przedstawiania na obradach poglądów ludzi, przez których zostali wybrani (poseł tubą zgromadzenia, które go wybrało)
5. Stany generalne nie obradowały cyklicznie i w ogóle rzadko się zbierały
6. Zwoływane przez monarchę i to od niego zależały czas oraz miejsce
7. Każdy stan obradował osobno i każdy osobno podejmował uchwały większością głosów
  1. W sprawach podatkowych wymagana była zgoda trzech stanów
8. Tak naprawdę miały charakter opiniodawczy
9. Nie miały inicjatywy ustawodawczej
10. Wypowiadały się w odniesieniu do praw, gdzie z inicjatywą wychodził monarcha
11. Ich prawa i kompetencje nigdzie nie były ustalone – decydował zwyczaj i wola monarchy
12. Kajety zażaleń – przywożone przez poszczególnych reprezentantów stanów, przedstawiane królowi; stanowiły formę jakby petycji
Zgromadzenie Notabli (namiastka Stanów Generalnych)
1. Osoby imiennie wskazywane przez króla ze wszystkich stanów oraz sądów
2. Liczba członków ruchoma : 60-150 osób
3. Każdy stan obradował osobno
4. Przedstawiano królowi kwestie do rozstrzygnięcia (np. wykupienie danin królewskich, pożyczki)
5. Chodziło o to, aby Zgromadzenie Notabli podejmowało niewygodne dla monarchy decyzje, żeby zawsze mógł na nich zwalić wszelką winę
Zgromadzenie Duchowieństwa
1. Obawiano się sekularyzacji dóbr kościelnych – chodziło o to, żeby było z czego pokryć długi państwowe
2. Podjęło uchwałę, że będzie się opodatkowywać co 6 lat dla potrzeb państwowych na wykupienie długów – dzięki temu uniknięto sekularyzacji
3. Monarcha był więc zainteresowany zachowaniem nieruchomości w rękach duchowieństwa, bo samowolnie się opodatkowało

Organy lokalne

Gubernatorzy prowincji – jako dowódcy wojskowi, ale posiadali również kompetencje pozawojskowe (przywłaszczone):
1. Wymiar sprawiedliwości
2. Uprawnienia sadowe w kwestii ściągania podatków
3. Czasami posiadali również prawo łaski
4. Kadencja 3letnia
5. Jednak zostali zastąpieni innymi urzędnikami, którzy posiadali bardziej określone kompetencje, które jednak były węższe
Intendenci
1. Wysyłani do poszczególnych regionów w celu kontroli administracji, sądownictwa i działania instytucji skarbowych
2. Działali bezpośrednio
3. Wyznaczani w razie potrzeby
4. Rekrutowani z mieszczaństwa lub szlachty urzędniczej
5. W każdej chwili mogli być odwołani
6. Wyposażeni w „dokuczliwe” kompetencje
7. Konkurencja dla gubernatorów
8. Wykonawcy woli króla
Stany prowincjonalne
1. Cząstka niezależności
2. Król dążył do podporządkowania sobie środowisk miejskich
  1. XVII i XVIII w.: rozszerzenie się kurateli nad miastami (zaciąganie pożyczek wymagało zgody Rady Królewskiej)
  2. Miasta straciły swoja dawną niezależność -> odebrano im prawo do wyboru członków zgromadzenia

Wieś:

- uzależniona od pana

- szczątkowe formy organizacji życia zbiorowego mieszkańców parafii

09.01.2013

Rzesza – Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego – ponad 200 organizmów politycznych (Prusy, Austria, księstwa, władztwa); XVI-XVIII w.: monstrum ustrojowe, „słoń na glinianych nogach”; Rzesza w tym czasie jest ewenementem, jest republiką można by rzec, podobnie jak Rzeczpospolita; tak naprawdę ciężko zakwalifikować Rzeszę do jakiejś szufladki, bo jej ustrój jest oryginalny

- wojna trzydziestoletnia (1618-1648) -> traktat westfalski (początek państw suwerennych -> jest to teza sporna) -> suwerenność państw wchodzących w skład Rzeszy, Rzesza przekształca się, co jest krokiem w kierunku modernizacji politycznej

- Rzeszę łączy instytucja cesarza, sądu kameralnego oraz umowa zapisana w traktacie, że państwa wchodzące w skład Rzeszy będą się wzajemnie wspierać i nie będą występować przeciwko sobie

- władza cesarza jest na tyle ograniczona, że jest wręcz iluzoryczna

- 1807r. – abdykacja cesarza, nie wywołuje to żadnego poruszenia

- Goethe pracował w sądzie kameralnym - super

- Prusy stawały się potęgą dopiero po traktacie, początkowo były niejednolite

Austria

- Czechy + Węgry + kraje alpejskie -> terytoria zwarte – dlatego łatwiej było nadać im jedolitą organizację

- Habsburgowie posiadają również ziemie w Niderlandach

- chroniła Europę przed poganami (wiktoria wiedeńska)

- cesarz austriacki był cesarzem całej Rzeszy

- XVII w. – tajna rada -> organ centralny i doradczy panującego w sprawach polityki wewnętrznej i zagranicznej; w XVIII w. przekształcona w Wydział Tajnej Konferencji

- inne organy centralne: Nadworna Izba Skarbowa (naczelny oddział zarządu skarbowego państwa), Nadworna Rada Wojenna (zaopatrzenie armii, piecza nad twierdzami, działania wojenne)

- kancelaria nadworna (tylko w krajach austriackich) – zajmowała się wymiarem sprawiedliwości, sprawami wewnętrznymi i zagranicznymi; w Wiedniu funkcjonowały również oddzielne kancelarie: czeska, węgierska i siedmiogrodzka, a od XVIII wieku także kancelarie włoska i niderlandzka

- jednolity obszar celny (1775 r., Maria Teresa [1740-1760; potem współrządziła z synem]), gospodarczy – to na początek, żeby później można było bardziej scalać rozdrobnioną Rzeszę – scalać politycznie

- syn Marii Teresy Józef II [1780-1790] chciał ograniczyć władzę szlachty; chciał oprzeć się na mieszczanach i biurokracji zamiast na chłopach (podobnie było we Francji); tworzy grupy społeczne, zawodowe

- Józef i Maria utworzyli zręby państwa nowożytnego, zbudowali potęgę Austrii

- reformy Marii Teresy (zmierzały do całkowitego zespolenia jeszcze odrębnych krajów):

a) uproszczenie i centralizacja najwyższych organów władzy; jednolita organizacja oparta na podziale rzeczowym (kompetencji)
b) reforma podatkowa,
c) na szlachtę i kler Austrii i Czech nałożono stałe podatki (po raz pierwszy w historii monarchii),
d) nowoczesny podatek dochodowy,
e) reformy prawa i sądownictwa:
- ograniczono sądownictwo patrymonialne na wsi,
- nowy kodeks karny – 1769 – utrzymywał kary cielesne, tortury, okrutne sposoby wykonywania wyroków śmierci,
f) reforma Kościoła – aby powiększyć dochody państwa i poprawić bilans siły roboczej w kraju:
- ograniczenie politycznych i ekonomicznych praw,
- zniosła przywileje podatkowe duchowieństwa,
- zakaz wywozu z kraju tradycyjnych danin na rzecz Rzymu,
- ograniczenie liczby świąt kościelnych,
- wprowadzenie utrudnień dla mężczyzn wstępujących do klasztoru,
g) reforma oświaty:
- rozciągnięcie szkół elementarnych na najmniejsze nawet osiedla,
- nauczanie elementarne wszystkich męskich poddanych,
- rozbudowa struktury szkół ponadpodstawowych,
- objęcie szkoleniem ok. 200 tysięcy dzieci i młodzieży,

ORGANY CENTRALNE

- Zjednoczona Kancelaria Nadworna (Austria + Czechy)

* sprawy wewnętrzne, administracyjne, sądowe

* wyłączenie spraw skarbowych

* oddziaływuje na całą Rzeszę oprócz Węgier

* utrzymała się do połowy XIX wieku (1848r.), chociaż pod zmienioną nazwą

- Nadworna Izba Skarbowa z kontrolująca ją Nadworną Izbą Rachunkową

- Rada Stanu – organ doradczy monarchy

- Nadworna Rada Wojenna

- Tajna Kancelaria stanu – sprawy zagraniczne

- Najwyższa Izba Sprawiedliwości

- Sejm

* reprezentacje stanowe ciągle istniały, ich pozycja się zmieniała, ale nie dochodziło do ich likwidacji – rugowanie znaczenia sejmów ziemskich

* zmniejszenie jego roli (oprócz Węgier)

* udzielanie zgody na nakładanie podatków – ich jedyna funkcja w danym okresie

ORGANY PROWINCJONALNE I LOKALNE

- gubernie

+ na czele gubernatorzy powoływani bezpośrednio przez monarchę

+ podlegali Zjednoczonej Kancelarii Nadwornej

+ gubernatorzy posiadali szerokie uprawnienia w zakresie polityki wewnętrznej, sejmów i ich wydziałów

+ rozwiązywanie sejmów, zawieszanie ważności uchwał sejmowych

- starostwa in. cyrkuły

+ starości obwodowi na czele

+ powoływano tu również mieszczan

+ kompetencje: sprawy rekrutacji do wojska, sprawy administracyjne, policja targowa, ogniowa, bezpieczeństwa, handlowa, przemysłowa (bo pojęcie policji było wtedy bardzo szerokie…)

+ kontrola stosunków między feudałem i chłopami

+ nadzór nad dominiami – zwierzchności gruntowej (podlegały tu gromady wiejskie [niedoskonała forma organizacji ludności wiejskiej], które posiadały sądownictwo polubowne; w gromadach był wójt i przysiężnicy, którzy mogli wydawać opinie o ludziach)

- sądownictwo

* powołane w dużej mierze przez monarchę

* Józef II przeprowadził reformy: celem rozdział sądownictwa i administracji, wprowadzenie jednolitej organizacji, wprowadzenie hierarchii sądów, zbudowanie aparatu sędziowskiego, jednolita struktura (ale zhierarchizowana)

+ sądy kryminalne – sprawowały je również wyjątkowo senaty karne magistratów miejskich; po jednym sądzie w każdym obwodzie

+ sądy apelacyjne- odwoławcze, II instancja

+ Wyższa Izba Sprawiedliwości – najwyższa instancja z siedzibą w Wiedniu

* ludność wiejska natomiast podlegała sądom pana feudalnego

* Sądy I instancji maja charakter stanowy, zwłaszcza w sprawach cywilnych (in. Sąd miejscowe) – sądy zwierzchności lokalnej określonej miejscowości -> sprawował je wyznaczony przez pana justycariusz

* urząd justycjariusza – podejmuje wyroki, ale wyznaczony jest przez pana feudalnego; jest to urząd państwowy; prawnik

- armia

* trzon armii stanowiły pułki sformowane podczas wojny trzydziestoletniej

* potem je uzupełniano pułkami wystawionymi przez poszczególne kraje; ilość rekrutów ustalana w rozmowach reprezentantów krajów z monarchą indywidualnie dla każdego kraju, w zależności od ich siły gospodarczej

* rekruci to głównie ludność wiejska, biedota, co pozbawiło panów feudalnych ludzi do pracy

* obowiązek służby obejmował również miasta (od połowy XVIII wieku); 1770 r.: wprowadzenie patentu mającego na celu równomierny rozkład owych kontyngentów

* formy zwolnienia od obowiązku: szlachta, duchowni, urzędnicy, lekarze, aptekarze, chirurdzy, cieśle okrętowi, górnicy, sukiennicy

* służba wojskowa dożywotnia

- Kościół za Józefa II

* polityka józefinizmu: próba podporządkowania Kościoła państwu, jako nad instytucją społeczna i polityczną (bo chciał z Kościoła zrobić „organ państwowy”)

* regulacje, zakazy i nakazy, np. zakaz ogłaszania bulli papieskich bez zezwolenia

* korespondencja Kościoła z Rzymem za pośrednictwem kancelarii nadwornych -> kontrola

* uchylono ustawodawstwo i sadownictwo kościelne dot. spraw małżeńskich

* zniesiono znaczną liczbę klasztorów i utworzono fundusz religijny na cele kościelne

* kontrola listów pasterskich i kazań

* po śmierci Józefa II cofnięto niektóre ustalenia, ale większość utrzymała się do Wiosny Ludów

* w stosunku do innych wyznań chrześcijańskich postawa tolerancyjna – patent tolerancyjny (1781 r.) -> swoboda praktykowania dla protestantów i prawosławnych

*obwieścił, że Kościół katolicki nie będzie uznawany za panujący, ale nie zostało to konsekwentnie przeprowadzone i zachował on pozycję dominującą

Prusy

- zyskują znaczenie po wojnie trzydziestoletniej

- nie są jednolite terytorialnie, regiony nie zawsze graniczą ze sobą bezpośrednio i są między nimi znaczne różnice gospodarcze

- dostali hajs z Francji, co pozwoliło im na sformowanie pułków, które miały być wykorzystane w wojnie trzydziestoletniej, a po wojnie nie zostały rozwiązane i stały się trzonem armii (jedna z pierwszych instytucji, które Prusy powołały już jako państwo)

- armia miała być spójnikiem rozproszonych Prus, była traktowana jako podstawa jedności państwa i wzorcowy model stosunku władcy i poddanego – karność, podporzadkowanie się władcy, posłuszeństwo daleko idące

* reformy w armii zostały przeprowadzone po klęsce, jaką zadał Prusom Napoleon w 1807 r. – przegrana oznaką słabości państwa

- szlachta i mieszczaństwo zainteresowane utrzymaniem stałej armii

- feudałowie (panowie ziemscy) to junkrzy niemieccy – najsilniejsza grupa w Prusach Wschodnich; zgodzili się na uchwalenie podatków na rzecz funkcjonowania stałej armii -> dzięki temu mieli prawo do wyłącznego posiadania dóbr ziemskich oraz mieli prawo zwierzchnictwa nad chłopami, byli zwolnieni z podatków i mieli prawo do posiadania chłopów pańszczyźnianych (Wschód był zapóźniony, bo na zachodzie Europy już nie było chłopów pańszczyźnianych)

- głównym podatkiem był podatek gruntowy (szlachta z niego zwolniona, więc obciążał głównie chłopów)

- stałe podatki i armia przyniosły centralizację władzy

- uzyskano w końcu stan jednolitości terytorialnej

-organy centralne rozbudowane

* Generalna Dyrekcja Finansowa

* Generalny Komisariat Wojny (Berlin)

* potem je połączono w Generalny Dyrektoriat (początek wieku XVIII) – organ kolegialny, przewodniczył mu król; sprawy administracyjne i finansowe; posiadał 5 wydziałów, których kierowników nazywano ministrami, ale i tak pieczę miał monarcha

16.01.2013

Prusy cd.

- Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern (1713-1740) budowa struktur państwa absolutystycznego;

- Fryderyk II Wielki (1740-86) absolutyzm oświecony – wzmocnienie absolutyzmu (podczas gdy w innych krajach (Francja) oświecenie osłabiło absolutyzm, gdyż oznaczało krytykę absolutystycznej władzy i Kościoła, który z tą władza był sprzymierzony) – zbudowali potęgę Prus

- „monarcha jest pierwszym sługą państwa” – w tej formule wyrażał się absolutyzm oświecony – państwo jako absolutna, abstrakcyjna struktura niekoniecznie identyfikowana z władzą, która była elementem aparatu państwa [państwo nie sprowadzało się jedynie do władzy]

- Fryderyk Wielki, jako monarcha oświecony, mówił, że obojętne mu to czy ktoś czerpie natchnienie religijne z Rzymy czy z Genewy – ale to tylko pewna retoryka – korespondował on z filozofem Wolterem (filozof, publicysta, człowiek pióra, powieściopisarz z morałem, głosiciel poglądów oświeceniowych)

- absolutyzm zreformowany – dzięki temu w Niemczech nie wybuchła rewolucja, bo nie wywoływał on tak gwałtownego sprzeciwu, jak we Francji

- organy prowincjonalne i lokalne

*XVIII w. : posiadłości Hohenzollernów zostały podzielone na departamenty kamer

+ kamera wojny

+ kamera domen

+ zajmują się one administracją wewnętrzną, sprawami wojskowymi, ściąganiem podatków, zarządem dóbr państwowych

* centralizacja administracji (we Francji proces ten rozpocznie się dopiero w I dekadzie XIX w.)

* obwód in. powiat – najniższa jednostka administracyjna; na jego czele stoi landrat mianowany przez króla (kandydaci spośród szlachty danego obwodu; kandydatury wysuwał sejmik powiatowy złożony z właścicieli największych dóbr na danym terenie); landrat był reprezentantem interesów szlacheckich, cieszył się zaufaniem króla – reprezentant władzy monarchicznej – takie jakby połączenie władzy szlacheckiej i monarszej (najlepiej takie połączenie udało się w Anglii, gdzie powołano do życia parlament, jako miejsce współwystępowania i monarchy i Izby Lordów, czyli namiastki władzy arystokratycznej)

* w miastach urzędnikiem państwowym był radca skarbowy, który zajmował się całą administracją miejską i życiem gospodarczym; chciano ograniczyć działania samorządu miejskiego, którym przysługiwało prawo wydawania statutów, dzięki którym mogły one zabezpieczać swoją samorządność

* istniały także miasta prywatne – władzę posiadał pan feudalny (tak samo na wsi)

- sądy

*Brandenburgia: zasad od żadnego wyroku wydanego na terenie Brandenburgii nie można odwoływać się do sądu kameralnego Rzeszy, bo oznaczało to podległość Rzeszy – a Prusy chciały być niezależne od Rzeszy, więc dążono do zniesienia tej zależności; na innych terenach Prus można było wnosić apelacje do sądy kameralnego Rzeszy, ale tylko wtedy, gdy sprawa dotyczyła mienia większej wartości niż (co było określane indywidualnie dla danego regionu)

* do 1746 roku wyroki sądowe przesyłano na wydziały prawne uniwersytetów, co również mogło stanowić pewną formę apelacji

* I instancja: kolegialna – burmistrz + asesorowie, członkowie magistratu (zatwierdzeni przez władzę państwową) (głównie dotyczyło to spraw nie karnych)

* wieś: pan feudalny miał władzę sądowniczą jednak od połowy XVIII wieku mógł ją sprawować tylko za pośrednictwem justycjariusza, który musiał uprzednio zdać określone egzaminy

* złagodzenie surowych kar, niektóre unieważniono (kary cielesne, tortury uznane za hańbiące i niehumanitarne)

- armia

* jedna z podstawowych instytucji

* Fryderyk Wielki miał ogromne uznanie dla szarż oficerskich, wie chodził w mundurze piechoty

* szeregi sformowane z pułków z czasów wojny trzydziestoletniej

* początkowo były to pułki zaciężne złożone z cudzoziemców

* Fryderyk to zreformował: coroczna rekrutacja spośród wszystkich mężczyzn, którzy ukończyli 20. rok życia; każdy pułk miał określone terytorium, z którego pobierano rekruta na uzupełnienie braków kadrowych

* zwolnieni byli synowie szlacheccy i bogatych mieszczan oraz sukienników (bo Fryderyk Wielki chciał hodować merynosy), górników, osiadłych chłopów, rękodzielników, czasami nawet całe miasta, gdy wykupiły taki przywilej

* niektórych żołnierzy zwalniano (np. wartowników), pobierali oni połowę żołdu i mogli mieszkać i pracować poza koszarami

* źródłem rekruta była więc biedota bez istotnych, z punktu widzenia państwa, zawodów i ci, którzy nie mogli się wykupić

* wcielanie do wojska było również formą karania nieposłusznych obywateli, dłużników (do końca XVIII w.)

* armia traktowana jako wzorcowa instytucja społeczna -> modelowy stosunek istniejący między władcą a żołnierzami – relacja dyktatu i pełnego posłuchu – tak powinno być wszędzie w całym społeczeństwie, wojskowy dryl

* podobno Fryderyk zalecał, by rannych nie doglądano, a ciężko rannych pozostawiano na polu bitwy i nie obciążano nimi państwa – zemściło się to na Prusach

* przecenianie armii jako czynnika państwowotwórczego doprowadziło do tego, że wojsko było liczne i dobrze wyszkolone, ale jednocześnie było złożone z maszyn ludzkich

* szyk: czworoboki -> miały zapobiec masowym dezercjom szeregowców; jednak taki szyk był łatwym celem dla artylerii, co wykorzystał Napoleon w 1807 roku; ta klęska militarna przyczyniła się do reorganizacji państwa (no bo jeżeli najlepsza instytucja państwowa poniosła klęskę, to reszta też musi być be)

* 1809 r. – reformy w duchu oświeceniowym: skarbowe, gospodarcze, wojskowe, administracji, szkolnictwa (nowoczesna idea uniwersytetów opracowana przez Aleksandra von Humbolta; nauczanie połączone z prowadzeniem samodzielnych badań; uniwersalność wykształcenia – badania prowadzone w rozmaitych dziedzinach, bo wykształcenia powinno być wszechstronne)

Inne formy ustrojowe (niż państwo):

- republiki

* nie ma w niej wyraźnego rozdziału między władzą państwową a społeczeństwem (jest on natomiast charakterystyczny dla państwa i wynika stąd, że tworzy się państwowa władza suwerenna, która wyodrębnia się ze wszystkich pośrednich instancji lokalnych; jest czysto polityczna; w czasach feudalizmu natomiast władza była rozproszona i powiązana z innymi władzami [senioralną, religijną, wojskową…]; nie ma sprzężenia miedzy władzą państwową i kościelną) – władza scentralizowana

* władzę sprawują najzamożniejsi ludzie danej zbiorowości, wybierani do sprawowania władzy

* porządek na zasadzie samorządu a nie zwierzchności

* zasada dobra wspólnego, które konstytuuje wspólnotę republikańską

* Rzesza Niemiecka była pewną odmianą republiki; Rzeczpospolita szlachecka, Anglia po roku 1683 (ustrój mieszany: elementy ustroju monarchicznego [monarcha]+ arystokratycznego [Izba Lordów] +demokratycznego [Izba Gmin]), republiki miejskie północnych Włoch, Republika Zjednoczonych Prowincji Niderlandzkich

- w czasach feudalistycznych władza polityczna była rozproszona i powiązana z władzą pozapolityczną

Republika Zjednoczonych Prowincji Niderlandzkich

- pierwsza republika nowożytna na terenie Europy

- uwalnianie się Niderlandów spod panowania Habsburgów – tak powstaje Republika

- powstaje w dążeniu do usamodzielnienia się bogatych miast i terytoriów już w początkach XVI wieku i wcześniej

- siła ekonomiczna przekłada się na siłę polityczną + czynnik religijny

* modernizacja i ucywilizowanie społeczności sprzyja reformacji

- 1579r. – powstanie; unia podpisana w Utrechcie, która w zasadzie była paktem obronnym przeciwko monarchii Habsburskiej

- pakt podpisało 7 prowincji skupionych wokół miast najlepiej rozwiniętych gospodarczo i cywilizacyjnie -> analfabetyzm sprowadzony do kilkunastu procent -> pakt obronny przeciwko Filipowowi II i jego armii, którą wysłał przeciwko buntownikom

- pakt respektował suwerenność każdej z podpisujących go prowincji – zasada ta nigdy nie została zakwestionowana

* każda z nich miała swobodę religijną – podstawowa zasada polityczna dla całej republiki

* zasada poszanowania praw zwyczajowych, własnej specyfiki

* zasada umowy społecznej pomiędzy prowincjami (a późniejsze umowy społeczne zawierane były pomiędzy jednostkami)

- władza wykonawcza nie została „wykształcona”, raczej nie powstały konkretne instytucje władzy i nie opisano ich kompetencji, co okazało się słabością Republiki

- Grocjusz inspirowany tym wydarzeniem napisał dzieło „O prawie wojny i pokoju” – pierwszy traktat z dziedziny prawa międzynarodowego, w którym autor powołał się na prawo narodów, jako podmiotów i strony układu – nowoczesne pisarstwo polityczne, które inspiracje czerpie z konkretnych wydarzeń historycznych, obserwacji realiów politycznych

- państwo republikańskie, ale swoiste, bo prowincjami rządzili monarchowie – zjednoczenie monarchii; władzę posiadał ród Orańskich

- organem wspólnym były stany generalne – najważniejszy organ – zgromadzenie przedstawicieli prowincji – każda z prowincji dysponowała jednym głosem niezależnie od jej wielkości, liczebności, stopnia rozwoju, więc nie była istotna liczebność reprezentacji

* jednomyślność wymagana była w przypadku decyzji o wojnie i pokoju oraz w kwestii podatków

* przedstawicieli wiązały instrukcje poselskie – mandat związany

* nie były przez nikogo powoływane – charakter niekadencyjny, czyli działały non stop

- Rada Państwa – władza wykonawcza, ale nie popisała się swoją działalnością

* stały sekretarz

* skarbnik generalny

* główny archiwista

- Główna Izba Rozrachunkowa oraz Izba Monetarna – wymiana handlowa szła więc pełną parą

- budżet opierał się na wpłatach prowincji – wysokość wpłat uzależniona od poziomu rozwoju ekonomicznego i wielkości terytorium

- Admiralicje – organ obronny

- republika nie posiadała zamorskich terenów

- nie maja oddzielnego sądownictwa

* Wysoka Rada – sądy apelacyjne; funkcjonowały w dwóch prowincjach

- początkowo było to 7 prowincji, jednak później dołączyły się i inne (skusił je wzrost gospodarczy i wzrost znaczenia politycznego Republiki)

- stowarzyszenie o charakterze republikańskim

27.02.2013

Dla przypomnienia, wyróżniamy dwa typy absolutyzmu:

- wyznaniowy (Hiszpania, Francja)

- oświecony (Prusy, Austria, Dania)

Rewolucja francuska

- kończy historię absolutyzmu i zaczyna epokę konstytucjonalizmu (absolutyzm: nie należy sądzić, że był jedynym ustrojem istniejącym w państwach Europy w czasach nowożytnych, bo były także republiki)

- oddziela jedną epokę od drugiej (1789-1815): rewolucja – pokonanie Napoleona

- ten 25letni okres dzieli się na cztery mniejsze lub na dwa (przed Napoleonem i okres napoleoński)

- dzięki Napoleonowi we wszystkich krajach przez niego zdobytych elementy rewolucji zostały zainstalowane (niepokonane zostają Rosja, Prusy, Austria i Wielka Brytania)

- tryumfy militarne Napoleona doprowadziły do upowszechnienia idei rewolucyjnych

Podział na 4 okresy:

Budowa monarchii konstytucyjnej (do 1792r.)
1. Nadzieja, że rewolucję uda się powstrzymać i zbudować monarchię konstytucyjną – nadzieje rozwiewają się w 1792 roku
Okres dyktatury jakobińskiej (najbardziej dramatyczny)
1. Doprowadza do terroru rewolucyjnego
2. Zaczynają działaś trybunały rewolucyjne, które w szybkim tempie wydają wyroki – gilotyna pracuje bezustannie
3. Masowe egzekucje – jest to najbardziej krwawy okres
4. Kończy się w 1794 roku
Okres rządów Dyrektoriatu
1. Kończy się w momencie objęcia władzy przez Napoleona (trwa do 1799 roku) – I Konsul, potem cesarz
Okres napoleoński (1799-1815)
1. Dwa podokresy:
  1. Okres konsulatu
  2. Okres cesarstwa
2. Koniec: zesłanie Napoleona na wyspę Elbę
3. Potem wraca: 100 dni Napoleona (bitwa pod Waterloo – klęska Napoleona) – zesłanie na wyspę św. Heleny

Każdy z okresów przyniósł co najmniej projekt konstytucji.

Ad.1) Budowa monarchii konstytucyjnej

- zmiany przełomowe: likwidacja społeczeństwa feudalnego i budowa nowego społeczeństwa, mniej więcej takiego, jak dzisiaj: złożonego z indywidualnych, wolnych i równych jednostek, równych wobec prawa

- zostają zwołane Stany Generalne przez Ludwika XVI (prawie po 150 latach bezczynności) w nadziei, że narada ta przyniesie jakieś rozwiązanie nabrzmiałej sytuacji

- SG przekształcają się w Zgromadzenie Narodowe, które podjęło pewne uchwały

- ZN już nie jest przedstawicielstwem trzech stanów tylko reprezentacją całego narodu (po raz pierwszy pojawia się pojęcie narodu w tym znaczeniu, czyli identyfikującego tożsamość człowieka, jako elementu zbiorowości); naród podmiotem kształtującym ustrój polityczny

- ZN chce uchwalić konstytucję

- Uchwały ZN:

* o likwidacji feudalizmu

* Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (sierpień 1789)

+ twórcy korzystali z dorobku epoki oświecenia

+ pojęcie ‘człowiek’ i ‘obywatel’ stają się narzędziami funkcjonującymi w prawie – każda jednostka ma takie same prawa

+ ‘deklaracja’, bo obwieszcza, że człowiek takie prawa posiada, a nie je nabywa – człowiek posiada jej z natury

+ człowiek wolny i równy w swej wolności

+ obywatel – pojęcie rewolucyjne, bo oznacza zmianę pozycji jednostki wobec władzy; poprzednio jednostka była podporządkowana władzy bezwarunkowo (była na pozycji poddanego), a obywatel ma swoje prawa, z których może korzystać – prawa obywatela

+ konstruuje porządek życia publicznego, kreuje jednostkę, jako posiadacza pewnych praw

+ określenie, kim jest jednostka wraz z prawem własności; prawa nienaruszalne (tylko pod pewnym względem ograniczane przez ustawy, ale nigdy zakwestionowane)

+ jednostka określa władzę, gdyż jest wolna -> władza jest na cenzurowanym, jest czymś problematycznym

+ pojęcie wolności pojęciem fundamentalnym

+ władza nie może zagrażać wolności jednostki, ale ma ją reprezentować, musi być przez jednostkę legitymizowana, ma służyć jednostce, jest unieszkodliwiona, czyli podzielona, aby właśnie nie zagrażać wolności jednostek (w rezultacie osłabiona, sparaliżowana; nie ma instytucji, która posiada pełną władzę)

+ reinterpretacja dotychczasowych pojęć: władzy, suwerenności i prawa

- suwerennym jest lud, to on jest suwerenem, do niego wszystko inne musi się dostosować; władza to wola ludu (a do tej pory władza była wolą monarchy; teraz rządzący i rządzeni to jedno – ale czy na pewno? Różnica jest po prostu bardziej zakamuflowana); lud zdobył władzę – samowładza; jest tylko jeden podmiot

- prawo do tej pory było decyzją suwerena-monarchy – stanowienie prawa było jego podstawową kompetencją, jego rozkazem (ale jego samego ono nie obowiązywało) – prawo to rozkaz suwerena skierowany ku poddanym

* w Deklaracji prawa nie są rozkazami, bo nie przełamują żadnego oporu; występuje tu wola podmiotu

+każdy przedstawiciel władzy poddany jest kontroli społeczeństwa

+ jednostka ma prawo oporu wobec ucisku (przeciwko nieprawowitej władzy)

+ uznanie wolności w zakresie działalności gospodarczej – manifest rodzącego się kapitalizmu

+ przebudowa relacji jednostka-państwo – odwrócenie: do tej pory jednostka była elementem w państwie, trybikiem – teraz państwo jest jeszcze większą machiną, ale jednostka może się nią posługiwać; celem jest zabezpieczenie i zagwarantowanie jej praw

- do tej pory mieliśmy niby do czynienia z historią zniewolenia człowieka

06.03.2013

Europa XIX wieku Europą państw narodowych i narodów.

Ciąg dalszy pierwszego okresu – budowy monarchii konstytucyjnej

- te dwie uchwały, o których była mowa poprzednio, były istotne dla całej Europy a nie tylko dla Francji

- przyniósł projekt konstytucji w nowoczesnej postaci

- francuskie słowo ‘konstytucja’ ma inne znaczenie niż polskie, jest szersze: najpierw funkcjonowało w znaczeniu ustroju, dopiero później w znaczeniu jurydycznym

* odniesienia do konstytucji polskiej z 3go maja 1791r.

* nowoczesne znaczenie konstytucji – że są to ustawy zasadnicze, dokumenty spisane, akty normatywne, dokument prawny

- dawna konstytucja to określony istniejący stan porządku politycznego, który nie ma odzwierciedlenia w żadnym prawnym dokumencie, a obowiązuje dlatego, że po prostu jest (bo żadna zbiorowość nie żyje w stanie bezładu); konstytucja jako całość ustroju, ogólne zasady określające ustrój

- konstytucja pisana racjonalizuje porządek społeczny

- w Europie niby pierwszą konstytucją była konstytucja korsykańska, ale co tam – niby polska, ale nie weszła w życie, więc francuska; pierwsza konstytucja na świecie to konstytucja USA

- protoformy konstytucji: Cromwell w Anglii, Szwecja

- historia konstytucji, która weszła w życie rozpoczyna się od tej z 1791 roku – pojawiają się więc państwa konstytucyjne, państwa wedle przepisu (bo ich porządek uregulowany jest przez konstytucję, powstał na jej podstawie)

- nauka konstytucyjna bada porządki wszystkie, nie tylko te od XIX wieku

- dwa pojęcia konstytucji:

* jako porządek życia zbiorowego, istniejący porządek faktyczny, ład życia zbiorowego (dawna „konstytucja” -> ład, choć nie był zagwarantowany przez prawo, był czymś świętym)

* porządek nowoczesny niby gwarantowany przez prawo, a często zmieniany

Konstytucja z 3 września 1791 roku:

- preambuła: odniesienie do Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela

- wzmocnienie praw parlamentu

- ograniczenie roli króla i władzy wykonawczej

- konstytucja konsensusu: nie obalono króla, ale go osłabiono

- państwo jest monarchią, ale monarcha jest tylko jedna instytucją, gdyż istnieje jeszcze parlament i władza sądownicza -> trójpodział władzy

- organy podzielone, ale muszą wiedzieć z kim współdziałać, aby sprawować władzę nad państwem

- celem podziału władzy jest jej osłabienie, aby chronić wolność społeczeństwa, które jest zbiorowością obywateli, a nie poddanych

*jednostki są obywatelami, więc są godni tego, aby kierować do nich tekst mówiący, czym jest państwo

* poddany nie może być adresatem konstytucji, bo nie ma takiego prawa

- konstytucja jest ograniczeniem władzy

- jeśli konstytucja ma mieć znaczące znaczenie to wydawana jest przez organ prawodawczy, a nie przez monarchę

- idealne pojęcie konstytucji: nie jest konstytucją żaden akt normatywny, który nie zawiera zapisu o podziale władzy i prawach jednostki (czasami wystarczy po prostu odniesienie do Deklaracji)

- wszystkie 3 organy traktowane są, jako przejaw suwerennej woli narodu

- teraz już władza nie pochodzi od Boga, zastąpiła to wola narodu

- król przekształca się w urzędnika państwowego (Francja: pierwszy sługa państwa; w Niemczech funkcjonowało to już wcześniej)

- wprowadzenie konstytuanty oraz Zgromadzenia Prawodawczego

- władza królewska ugruntowana na woli ludu, więc król był królem FRANCUZÓW a nie Francji

- monarcha = reprezentant narodu, głos ludu

- organy są wybieralne, ale wybory są ograniczone (prawo wyboru posiada ok. 4 mln ludzi z 25 mln)

- pierwszy parlament: Zgromadzenie Prawodawcze (745 członków)

* mężczyźni, wiek: co najmniej 25 lat, zamieszkujący w określonym kantonie i płacący odpowiednie podatki

* prawo wybierania nie dotyczyło osób pełniących pracę służby domowej czy pracowników najemnych, gdyż wybory to akt wolnego człowieka

* Zgromadzenie Prawodawcze przekształciło się potem w Narodowe, zwane Konwentem

* we wrześniu 1792 roku Konwent ogłosił powstanie republiki

13.03.2013

II okres: okres dyktatury jakobińskiej

- 22.09.1792: I Republika Francuska

- silna opozycja przeciwko eskalacji wydarzeń rewolucyjnych

- Konwent przejmuje władze w kraju (przekroczył swoje uprawnienia przewidziane w konstytucji)

- konstytucja przestała być stosowana -> siłą rzeczy, bo konstytucja była właściwa dla monarchii konstytucyjnej, a przecież już była republika

- Konwent zapowiedział tworzenie nowej konstytucji i ogłosił się źródłem jedynej władzy co czasu wejścia jej w życie

- 2 grupy polityczne w ramach Konwentu:

* klub jakobinów (bo zbierali się w kaplicy św. Jakuba; Robespierre)

* klub żyrondystów (byli to po części deputowani z okręgu Gironde; Danton)

- rewolucji sprzeciwia się arystokracja i wysokie duchowieństwo – grupy dotychczas uprzywilejowane

- opór części wiernych

- sytuacja międzynarodowa coraz poważniejsza zapowiadająca kryzys społeczny i gospodarczy

- celem rewolucji stało się zatem stworzenie nowego republikańskiego ustroju

- procesy przeciwników

- powołane zostały dwa komitety (bo jakobini uważali, że są potrzebne) do ochrony celów podstawowych:

a) komitet ocalenia publicznego

* 05.04.1793r.

* 9 członków

* początkowo miał tylko nadzorować ministrów

* stał się rządem rewolucyjnym

b) komitet bezpieczeństwa powszechnego

* kierował aparatem terroru jakobińskiego (jakobini bowiem uzyskali przewagę na żyrondystami)

- Robespierre (członek klubu jakobinów) wprowadził dyktaturę jednostki, jako członek komitetu ocalenia publicznego

- zarówno Robespierre jak i Danton zginęli pod gilotyną

- kwiecień 1794r.: likwidacja RM, powołanie 12 komisji wykonawczych, które nie miały niezależnego bytu, ale były przybudówkami komitetu ocalenie publicznego

- powstał system „rewolucyjnej sprawiedliwości” – Trybunał Rewolucyjny – forma sądownictwa, która likwidowała gwarancje oskarżonych i przekształcała dotychczasową procedurę procesu sądowego w postać uproszczoną i skrótową na niekorzyść oskarżonego

- na prowincjach powoływano podobne instytucje niezależne od tych centralnych

- w całym kraju istniały również samozwańcze instytucje „rewolucyjnej sprawiedliwości”, które dokonywały egzekucji

- te 3 urzędy (komitety i trybunał) to przykład rządów monopartii (rządów ugrupowania politycznego) – nieduża grupa ludzi przejmuje całą władzę pod pozorami legalności, zapowiadają stworzenie nowej konstytucji, powołują organy publiczne – więc działania o charakterze niby legalnym, sformalizowanym – SĄ TO INSTRUMENTY TERRORU REWOLUCYJNEGO

- terror w skali masowej, kilkadziesiąt tysięcy ludzi straciło życie

- projekt nowej konstytucji został przyjęty przez te instrumenty oraz przez Konwent

- konstytucja jakobińska zapowiadała radykalne zmiany, m.in. zerwanie z tradycją katolicką -> wprowadzenie nowego kalendarza, gdzie pierwszym rokiem Republiki był rok ogłoszenia konstytucji

* została zatwierdzona w referendum ludowym

* głosowanie odbywało się w kraju, gdzie dochodziło do przejawów wojny domowej a także pod czujnym okiem „policji” – władz rewolucyjnych, więc nic dziwnego…

* z 4,5 mln uprawnionych do głosowania, przeciwko było tylko 12 tys.

- konstytucja nie weszła w życie, gdyż jej twórcy uznali, że jest to możliwe dopiero wtedy, gdy ucichną wojny -> dążono do stanu normalizacji (ale tylko pozornie, bo przecież ciągle był terror i dyktatura)

- Robespierre sam padł swoją ofiarą: były czystki w szeregach jakobinów i został on skazany na śmierć przez ludzi ze swojego ugrupowania

- Robespierre – zwolennik poglądów J.J. Rousseau

* wymyślił sobie postać Istoty Najwyższej – bożek w jego religii cywilnej; Rousseau twierdził, że dla scementowania zbiorowości potrzebne jest funkcjonowanie religii cywilnej

* ograniczenie wpływu kleru, który również był poddany terrorowi

- większość, która obaliła Robespierra nie była jednolita, jednak chciano skończyć z terrorem, więc dążono do unieważnienia komitetów; Konwent jako najwyższy organ państwa działał do 1795 r.

III okres: okres rządów Dyrektoriatu

- 22.08.1795 r.: nowa konstytucja trzeciego roku istnienia Republiki -> Konwent uległ samorozwiązaniu

* weszła w życie w listopadzie

* tzw. konstytucja dyrektoriatu, który teraz będzie sprawować władzę

* zasadniczym celem jest równowaga władz: aby uniemożliwić wszelkie zgrzyty, kontrowersje, impas; chodzi również o uniemożliwienie wszelkich dyktatorskich dążeń; stworzenie nowej struktury władzy

* stabilne urzędy

* ograniczenie wszelkich form demokracji bezpośredniej, referendum

* niechętnie widziano spontaniczne działania społeczeństwa

* zawiera wykaz obowiązków obywatelskich

* ważniejsze staje się pojęcie „obywatela” niż „człowieka” (odwrotnie jest w Deklaracji; obywatel jest „pozycją” wtórną); Republika to rzecz wspólna obywateli

* eliminacja zapisu o tym, że ludzie rodzą się wolni i równi w swych prawach

* nie ma również zapisu o prawie do pracy

* pominięte prawa socjalne oraz prawo do oporu wobec władzy

* rozszerzenie zakresu prawa - władza jest objęta prawem

* konstytucja jako czynnik pośredniczący między władzą i jednostką, reguluje ich relacje

* regulacja organów władzy, organizacja sprawowania władzy

+ dwie izby parlamentu: Rada Pięciuset (wybory dwustopniowe, lat 30) i Rada Starszych (250 członków; lat 25, wysoki cenzus majątkowy, kandydować nie mogą kawalerzy)

+ inicjatywa ustawodawcza należała tylko do Rady Pięciuset

+ Rada Starszych mogła tylko ustawę przyjąć bądź odrzucić, nie mogła też wprowadzać żadnych poprawek; miała więc tylko prawo weta tak jakby

+ władza wykonawcza: grupa 5osobowa tzw. dyrektorów (najwyższy organ władzy wykonawczej) -> coroczna rotacja jednego dyrektora, nie mogą rozwiązać parlamentu, ale i parlament nie może odwoływać dyrektorów

- konstytucja nie spełniła oczekiwań

- nadal trwała wojna Francji ze sprzymierzonymi – problemy ekonomiczne, socjalne, gospodarcze

- w siłę rośli Royaliści

- Dyrektoriat łamał ustalone przez siebie przepisy, aby utrzymać się u władzy; przygotował zamach stanu na 18 listopada 1799r. (po unieważnionych wyborach rozpisanych przez Dyrektoriat)

* jeden z dyrektorów wezwał do Paryża Napoleona, który stłumił rozruchy i sam dokonał przewrotu wprowadzając nowy ustrój

20.03.2013

IV okres – napoleoński

- listopad 1799 r. – wezwanie Napoleona (11 rok rewolucji)

- Bonaparte przeprowadza zamach stanu i tworzy rządy konsularne – zostaje I Konsulem

- 2 podokresy:

* konsulatu (1799-1804)

* cesarstwa (1804-1814)

- prowadzi wojny z koalicją antyfrancuską: Francja zostaje otoczona kordonem państw, którym nie udało się jednak jej zagrozić

- dokonał szeregu aneksji poszerzających terytorium Francji

- chciał zrobić z Francji monarchię paneuropejską – Zjednoczoną Europę

- rewolucja francuska stała się teraz sprawą europejską, gdyż Bonaparte wszędzie wprowadzał nowe rządy pod egidą haseł rewolucyjnych (wolności i równości)

- Napoleon wielkim konstruktorem nowych ustrojów europejskich

- ograniczenie feudalizmu

- Napoleon dokonał istotnych zmian również w samej Francji – wszystko skłaniało się ku ustabilizowaniu sytuacji

- Napoleon politykiem realnym, liczącym się z nastrojami społecznymi

- utrwalenie zdobyczy z pierwszych lat rewolucji, odcięcie się od tradycji jakobińskiej

- odznaczał się charyzmą, ceniony jako młody generał -> wzór dla młodych oficerów liczących na karierę zawodową

- obdarzony dużym kredytem zaufania

- chłopom zapewnił posiadanie ziemi (nacjonalizacja dóbr kościelnych), burżuazji zapewnił spokój społeczny, wprowadził reformy gospodarcze

- pojawienie się rządów centralistycznych – zorganizował Francję jako jedność; władza centralna działająca sprawnie i skutecznie; racjonalny podział terytorialny państwa, który pomógł władzy opanować cały kraj (ale w dobrym znaczeniu)

- 1799: proklamacja zakończenia rewolucji – „Rewolucja jest utrwalona na zasadach, które ją rozpoczęły. Rewolucja jest zakończona.”

- państwo jako machina

- Francja Napoleona zbudowana według idei mechanizmu; ludność zorganizowana tak, aby łatwo było ją opanować

- reforma administracji i sądownictwa -> Francja państwem nowoczesnym sprawnie funkcjonującym

- ustabilizowanie porządku prawnego (Kodeks cywilny Napoleona, 1804r.; podobna reforma została wprowadzona w Prusach w latach 1807-11)

* rozpisanie ogólnych zasad na konkrety z życia

* powstanie społeczeństwa obywatelskiego

- reformy gospodarcze, próba uporządkowania spraw finansowych, rozwój przemysłu, rolnictwa i handlu -> próbował zachować pozycję centrową

- ryzykując wprowadził wielu jakobinów i arystokratów do nowych instytucji

- polityka pojednawcza, ale autorytarna

- zerwał z polityką antykościelną, która zraziła wielu do działań rewolucyjnych

- dążył do tego, aby uzyskać wpływ na Kościół, stwarzał przedrewolucyjne warunki działania Kościoła -> podpisanie konkordatu (Pius VII) – pierwszy konkordat w Europie 1809 r.

* uznanie sytuacji narzuconych wcześniej Kościołowi

* kompetencje monarchów wobec Kościoła

* znacjonalizowane dobra miały już do Kościoła nie wrócić

* łączność Francji z Watykanem

* brak ingerencji cywilnych w działalność Kościoła na terenie Francji

- konkordat zachował się do 1905 r. (III Republika Francuska zerwała konkordat)

- często odwoływał się do demokracji bezpośredniej

- konstytucja z grudnia 1799 roku przyjęta w drodze referendum – konstytucja konsularna

* dość często zmieniana w ciągu 5 lat, potem przekształcona w konstytucję I Cesarstwa

* Francja nadal jest republiką

* nie ma tekstu Deklaracji, ani żadnego odniesienia do niej

* konstrukcja władzy wykonawczej została wzmocniona przy oficjalnym zachowaniu zasady podziału władzy (ale nie trójpodział)

+ trzej konsulowie powoływani przez Senat na 10 lat, nieodwoływalni

+ Napoleon miał przewagę, gdyż I Konsul posiadał najszersze uprawnienia -> skupiał w ręku władze wykonawczą, mógł podejmować autorytatywne decyzje

* wybory zastąpione mianowaniem (często robił to I konsul)

* zasada maksymalnej centralizacji władzy – uosobienie sprawnie działającego mechanizmu

* ograniczenie form samorządowych (samorządy zastąpione administracją)

* rezygnacja z ciał kolegialnych na rzecz jednoosobowych

* konsulowie przed nikim nie odpowiadali za swoje działania

* odpowiedzialność konstytucyjną ponosili ministrowie, którzy kontrasygnowali dokumenty

* nie istniał urząd premiera i RM – to niepotrzebne przeszkody

- parlament rozdrobniono tak, że zagrażało to jego sprawnemu funkcjonowaniu – podział na 3 zgromadzenia/organy:

* Trybunat (100 członków) – opiniował projekty ustaw

* ciało ustawodawcze (300 członków) – przyjęcie lub odrzucenie projektu ustawy , ale jej wejście w życie i tak ogłaszał konsul

* Senat (80 członków) – bada konstytucyjność ustaw; kompetencje w zakresie rewizji konstytucji

- zerwanie z demokratycznymi rozwiązaniami w zakresie ustroju

- Napoleon połączył rządy autorytarne z praktykowaniem pewnych form demokracji -> dlatego nie możemy powiedzieć, że był dyktatorem

03.04.2013

Ciąg dalszy okresu napoleońskiego

- ustrój władzy terytorialnej (reforma ta była dość trwała)

* likwidacja kolegialności władz i wprowadzenie zasady nominacji ( co sprawiało, że cały system administracji jest podłączony do systemu politycznego i władz naczelnych tworząc jednolitą strukturę; koncentracja i centralizacja władzy)

* Francja podzielona w sposób geometryczny na departamenty (w miejsce lokalnych urządzeń, bo Francja była bardzo pod względem administracyjnym i prawnym urozmaicona – poszczególne ziemie miały swoja specyfikę, partykularyzmu – chciano to wyrugować. Znaczy Napoleon chciał. Efektem była racjonalizacja i ujednolicenie Francji.), gdzie władzę miał prefekt (porównywany do intendenta w monarchii absolutystycznej – był reprezentantem polityki władzy centralnej na danym terenie), który był zwierzchnikiem administracji w terenie za wyłączeniem poczty, wojska i szkolnictwa wyższego; jego zwierzchnikiem był minister spraw wewnętrznych (co służyło koordynacji działań prefektów)

* prefekt reprezentuje politykę rządu i odpowiadał za porządek publiczny w swojej prefekturze

* departamenty podzielone na okręgi [mniej więcej o rozmiarze powiatów] (kantony zostały zachowane tylko w minimalnym stopniu dla celów administracji skarbowej i sądowej)

* okręgi to podprefektury

* gminy wiejski i miejskie – na ich czele stali merowie (też z nominacji)

* u boku prefekta działała Rada Departamentalna (namiastka samorządu o charakterze doradczym)

- zdobyczą konsulatu było wprowadzenie sądownictwa administracyjnego (17.02. Ustawa o administracji – wprowadzenie sądu administracyjnego, który był sądem I instancji)

- Rada Stanu była sądem apelacyjnym administracyjnym

- zniesiona zasada wybieralności sędziów – teraz ich dożywotnio nominowano, co miało zapewnić niezawisłość

- zapewnienie niezależności wymiarowi sprawiedliwości, który został oparty na czynniku zawodowym, wykształceniu; procedura awansu uzależniona od zdobywania kolejnych umiejętności i podnoszenia kwalifikacji

- hierarchia funkcjonowania sądów:

*najniżej sądy pokoju

* sądy okręgowe (sprawy cywilne)

* sądy apelacyjne

- Trybunały orzekały w zakresie spraw karnych (była tam ława przysięgłych), były w każdych departamentach

- sądy powszechne zapewniały uporządkowaną formę wymiary sprawiedliwości wedle kodyfikacji prawa cywilnego i karnego

- 1804 r.: zniesienie urzędu konsula – Napoleon przekształca Republikę Francuską w cesarstwo; cesarzem Francuzów zostaje Napoleon (nie zrezygnował z ceremonialno-religijnej oprawy koronacji)

- 1807 r. – zmiana konstytucji:

* zniesienie trybunatu (Napoleon napotkał tu opór, bo byli przywiązani do idei republikańskich)

* zdaniem Napoleona konstytucja powinna być krótka i jak najbardziej zawiła (zastrzegł sobie prawo jej interpretacji)

* pozostał Senat jako instancja ustawodawcza, ale skład senatu uzależniony był od cesarza

* zasada podziału władzy uległa ograniczeniu, a i tak faktyczna władzę sprawował Napoleon

- przez jakiś czas Napoleon posługiwał się nazwą Wielkiego Cesarstwa, gdyż brał pod uwagę również państwa uzależnione od Francji

- Napoleon kreślił ideę Zjednoczonej Europy Wolnych Narodów (na wygnaniu to wymyślił)

- 1812r. – klęska Napoleona w Rosji, zagłada Wielkiej Armii

- 1814 r. – bitwa narodów pod Lipskiem; klęska Napoleona – aneksja Francji (Kozacy stacjonują nad Sekwaną); Napoleon zesłany na Elbę -> powrót -> 100 dni Napoleona -> klęska pod Waterloo -> wygnanie na wyspę św. Heleny

Kodeks Napoleona

- kodeks cywilny

- zbudowany na zasadach z Deklaracji -> wolna, równa jednostka będąca podmiotem zawieranych umów, jednostka podstawowym elementem życia społecznego, ma prawo własności

- reguluje sfery życia jednostki

- jest przedłużeniem rewolucji i jej zasad

- jednostka atomem nowego społeczeństwa

- wolność w rozmaitych sferach (religii, światopoglądu, polityki) przetłumaczone na konkretne normy

- 1800 r. – Komisja ds. ujednolicenia prawa, komisja prawnicza złożona z fachowców-jurystów (bo przedtem Francja nie miała jednolitego systemu prawa: w północnej Francji zauważalny był wpływ prawa germańskiego, w południowej zaś obowiązujące prawa wywodziły się z ustawodawstwa rzymskiego. Do praw zwyczajowych dochodziły prawa feudalne i prawa kościelne)

* 5 nowych kodeksów: prawa cywilnego, karnego, handlowy, procedury cywilnej, procedury karnej

- 1814 r. – zmiana nazwy na Kodeks Cywilny Francji; w połowie XIX wieku przywrócono nazwę Kodeks Napoleona

- 2,5 tys. artykułów, 3 księgi: o osobach (fizycznych, prawo rodzinne), majątkach i różnych rodzajach własności (prawo rzeczowe)oraz o różnych sposobach nabywania własności (prawo spadkowe, małżeńskie, majątkowe)

- powstał w okresie prawie trzech lat

- opierał się na prawach zwyczajowych, prawie rzymskim, kanonicznym oraz ordonansach królewskich

- wolność osobista jednostki, równość formalna wobec prawa, nienaruszalność własności prywatnej, swoboda zawierania umów, wolność wyznania i pracy, prawo do używania własnego języka, zasada świeckiego charakteru małżeństwa, dopuszczalność rozwodów, poddanie spraw małżeńskich sądownictwu powszechnemu - utrwalenie zdobyczy burżuazji

- utrwalenie społeczeństwa mieszczańskiego, zarobkowego, liberalnego

- regulacje charakterystyczne dla społeczeństwa kapitalistycznego

- słabą stroną było prawo spadkowe, hipoteczne (doprowadzają do rozdrobnienia własności, co miało zapobiec powstawaniu wielkich klanów)

- silna władza ojcowska, mężowska – co miało służyć ochronie rodziny i interesowi państwa

- kobiety nie mogły nabywać, sprzedawać czy zastawiać własności, nie mogły się kształcić

- zniesienie możliwości zrównania dzieci ślubnych i nieślubnych

- przywrócenie śmierci cywilnej, czyli całkowitego pozbawienia człowieka praw cywilnych

- cudzoziemcy nie mogli korzystać z praw cywilnych, nie mogli dziedziczyć majątków ziemskich, nie mogli otrzymywać darowizn – zwiastuny idei nacjonalistycznych

- 3 wydania kodeksu: 1804, 1807, 1810

- wprowadzony w państwach podbitych i zależnych – ujednolicenie prawa

- obowiązywał również w Księstwie Warszawskim (zapis w konstytucji, że obowiązuje kodeks Napoleona) – szlachta obawiała się zniesienia władzy nad ludnością chłopską i pozbawienia majątków, nie podobał się Polakom również zapis o ślubach cywilnych i możliwość rozwodów

- równość wobec prawa, wolność dla każdego, obalenie przymusu cechowego – swoboda gospodarowania, ochrona własności prywatnej, całkowite rozdzielenie kościoła od państwa - zasada laicyzmu, wolność zatrudnienia i wolność wyboru zawodu, spis ludności (urodzin i zgonów)

10.04.2013

LEKTURA W KSERO: HISTORYCZNY ROZWÓJ I RÓŻNE ZNACZENIA POJĘCIA KONSTYTUCJI

Okres konstytucjonalizmu – wiek XIX

- występowanie konstytucji w nowoczesnym znaczeniu, a nie takiej jak w polis (niepisana)

- w Niemczech są niby dwa pojęcia konstytucji, ale granica między nimi się zaciera

- konstytucja pisana (nie spisana, bo to by znaczyło, że zostały spisane wcześniej istniejące zasady, jak bywało np. w średniowieczu) – polega na sformułowaniu abstrakcyjnych i ogólnych zasad, które mają określać porządek polityczny, zwłaszcza dotyczący władzy i relacji jednostki wobec władzy

- konstytucja pisana to wynalazek amerykański (1787r.) (trwała jest również konstytucja belgijska z 1831 roku, ale nie może być porównywana do amerykańskiej)

- konstytucja amerykańska poniekąd jest konstytucją spisaną

* zasada demokratyczna została zapisana, gdyż społeczeństwo amerykańskie było demokratyczne i takie chciało pozostać

* większość zasad zapisanych w konstytucji wcześniej już funkcjonowało w społeczeństwie -> ono jest wyjątkowe, złożone z wyselekcjonowanych jednostek, które wyróżniają się charakterem ; ludzie nastawieni na samodzielność (nastawieni na pokonywanie trudów codzienności; człowiek przedsiębiorczy, aktywny, samodzielny)

* grupy jednolite religijnie – pierwsi osadnicy Ameryki to purytanie, którzy szukali ziemi obiecanej

- Europa: najpierw trzeba wszystko zakwestionować (porządek feudalny…) i odrzucić w imię wolności człowieka i na to miejsce wprowadzić wymyślone ideały wolności i równości człowieka i władzy, która działa jako narzędzie społeczeństwa (proces ten Burke poddał to krytyce, że chcą zburzyć taki dorobek)

* nie możemy powołać się na istniejący porządek, jako miarodajny

* rzeczywistość przestaje być punktem odniesienia -> staję się materiałem do uformowania -> rządzą idee, którym należy poddać rzeczywistość

- narzędziem zmian jest konstytucja

- konstytucja polska: majowa z 1791r.

- konstytucje dopełniają dzieła budowy systemu prawnego

* prawo prywatne jest podstawowym prawem

- prawo konstytucyjne powstaje z chwilą powstania konstytucji

- konstytucja wprowadza władzę

- prawo konstytucyjne nie odnosi się do czegoś, co już wcześniej istniało -> ten, kto ustanawia prawo konstytucyjne wprowadza władze, które dopiero zaczynają działać

- upowszechnienie konstytucji = intelektualizacja państwa

* państwo posiada intelektualną postać (bo gdy człowiek otwiera konstytucję, to staje przed nim tekst z opisem całej struktury władzy i porządku przez nią wprowadzonego)

- dla poddanego państwo, jako całość, jest czymś nieokreślonym – władca nie opowiadał poddanym, jak wygląda struktura władzy i dlaczego podejmuje takie a nie inne decyzje (konstytucja przedstawia całe państwo w szczegółach)

- następuje racjonalizacja, gdyż wszystkie elementy państwa muszą być uzasadnione; instytucje istnieją, jeżeli maja po co istnieć

- konstytucja jest pojęciem ogólnym czy nazwą własną? Pojęciem ogólnym jest pies, a Burek to nazwa własna i nic nie znaczy, chyba że dla właściciela. No więc chodzi o to czy nazwa „konstytucja” zobowiązuje, czy można tak nazwać jakikolwiek dokument.

* prawdziwa konstytucja musi zawierać co najmniej dwie zasady:

+ zasadę podziału władzy

+ zasady praw człowieka

- z czego składa się konstytucja (niemiecki autor wyróżnił 12 cech) – typ idealny:

1) to dokument pisany

2) musi występować przewidziany proces uchwalenia konstytucji, dzięki czemu nabiera ona mocy obowiązującej; określona procedura wchodzenia w życie

3) musi przewidywać procedurę zmiany zasad konstytucji (zmianę legalną)

4) każda konstytucja jest ustawą zasadniczą tzn. że jest najwyższą norma prawną; wszystkie inne gałęzie prawa pojawiające się później muszą być zgodne z konstytucją; prymat konstytucji, jej nadrzędność

5) sąd lub trybunał konstytucyjny – pojawia się w XX wieku, żeby zapewnić, że konstytucja nie zostanie tylko zbiorem przepisów na papierze

6) konstytucja nie legitymizuje władzy, która już jest, tylko władzę ustanawia wraz ze swoim ogłoszeniem; buduje władzę od podstaw, konstytuuje ją, czyni ją legalną

7) konstytuuje władzę w całości

8) władza jest uniwersalna, podstawowa; obejmuje całość porządku w państwie

9) trójpodział władzy

10) prawa podstawowe jednostki, jej pozycja

11) demokratyczna reprezentacja (jednak nie w każdej XIX-wiecznej konstytucji się ta zasada pojawia)

12) zapis dot. Państwa prawa , czyli ograniczenie administracji

- konstytucja nie zawsze nazywa się konstytucją

- władza w innych państwach jest dla mnie czymś nieokreślonym

17.04.2013

- wiek XIX to wiek rewolucji: od rewolucji francuskiej do rewolucji proletariackiej (1789-1917); druga rewolucja dopełnieniem pierwszej; i w takich warunkach powstają konstytucje

* kwestie socjalne dołów społecznych a nie burżuazji

Rewolucja – pojęcie specyficzne, gdyż jest to zjawisko charakterystyczne dla epoki nowożytnej

- rewolucja francuska pozmieniała wszystko i ukształtowała społeczeństwo XIX-wieczne

- lęk przed powtórzeniem się rewolucji, gdyż rew. franc. była straszna i straszne piętno odcisnęła po sobie

- rewolucje różne: 1830, 1848, 1870 (komuna paryska)

- Anglia broni się przed wystąpieniami wprowadzając kolejne fazy demokratyzacji prawa wyborczego

- państwa niemieckie rewolucję przeżywają w 1848 roku, Rosja 1917r.

- polityka prowadzona pod straszakiem, że może dojść do rewolucji

* Hiszpania ciągle jest na pograniczu rewolucji

- rewolucja są najbardziej intensywne właśnie w wieku XIX, ale nie są „zarezerwowane” tylko dla niego

* wcześniej było zjednoczenie Niderlandów, niepodległość, zrzucenie władzy Habsburgów

* Anglia również nie jest wolna od rewolucji; jest jednak małym krajem, dlatego wydarzenia we Francji są „ważniejsze”

* rewolucja w Anglii jest połowiczna, gdyż niby ścinają jednego monarchę, ale potem zapraszają na tron innego -> niweczenie zdobyczy rewolucji -> monarchia odtworzona, ale nie na starych zasadach, bo monarcha rządzi teraz z parlamentem i jest zobowiązany do reprezentowania zdania obywateli i parlamentu

- cele rewolucji:

* zerwanie z tradycja społeczeństwa feudalnego

* likwidacja monarchii absolutnej

* zakwestionowanie hegemonii Kościoła

- rewolucja franc. Jest zjawiskiem nowożytnym, więc może być podawana za przykład (pewnie dlatego ciągle ją wałkujemy)

- kiedyś tez były zmiany, ale nie w takiej skali; chodzi również o to, że rewolucja kwestionuje wartość poprzedniego porządku

- u Hegla rewolucja i reformacja idą w parze

- reformacja jest w nowożytności pierwszą rewolucją, podważa słuszność całego dotychczasowego porządku, świadomości wiary i obrządku

* jej radykalizm wskazuje na to, że jest wydarzeniem rewolucyjnym

- pojęcie rewolucji jest radykalnym zakwestionowaniem od korzeni, zmiana o 180°, wprowadzenie zupełnie nowego porządku, zmiany zasadnicze

- rewolucje miały stworzyć nowego człowieka, nowe państwo

- rewolucja to koncentracja i kondensacja polityki

- rewolucja zakłada stworzenie czegoś radykalnie nowego

* człowiek odrzuca wszelkie ograniczenia (kiedyś ludzie wierzyli, że życie jest ot tak po prostu takie uciążliwe i wiedli życie człowieka wygnanego z Raju), chce poprawić swój byt, zasadniczo go zmienić – zerwanie z tradycja chrześcijańską

* człowiek jest w stanie sam wyzwolić się ze swoich ograniczeń i właśnie na tym świecie -> tylko to może usprawiedliwiać ofiary rewolucji -> ofiary są potrzebne dla osiągnięcia zmian

* możliwości człowieka są nieograniczone

* człowiek jest w stanie osiągnąć pełnię szczęścia i wolności – nadrzędny cel wysiłków człowieka – osiągnięcie ideału – jest to wewnętrzne przekonanie człowieka, jego emocjonalne nastawienie może mu w tym pomóc, bo żadna wiedza nie zapewni nam takie stopnia zaangażowania (wiara w człowieka-boga)

- rewolucja czyni z człowieka demiurga społecznej rzeczywistości

- pojęcie rewolucji jest pojęciem antychrześcijańskim, nie da się pogodzić z katolicyzmem

* z tego punktu widzenia pierwszą rewolucją było zerwanie jabłka z drzewa poznania Dobra i Zła

- zbawienie człowieka jest w jego własnych rękach

- absolut jest osiągalny (dla jednych jest to wiedza, prawda, dla innych wolność, dobrobyt) -> poszukiwanie spełnienia

- poszukiwanie królestwa człowieka jest tym, co motywuje i charakteryzuje ludzi; ludzie sa pobudzeni i bardzo aktywni, zmobilizowani, co wynika z likwidacji dotychczasowych form życia, pozostawienia człowieka samemu sobie – człowiek jest wolny, ale nie może korzystać z tej wolności, bo ich położenie materialne jest tragiczne

- Marks twierdził, że rewolucja ostateczna jest przewidziana przez prawidła samorozwoju społecznego -> socjalizm naukowy

- proces urbanizacji, proletariat

- nowe ideologie są wynikiem poszukiwań człowieka

- państwo konstytucyjne jest jednym z elementów życia społecznego XIX wieku

08.05.2013

Reformy w Prusach w pierwszej dekadzie XIX wieku

3 płaszczyzny omawiania krajów niemieckich:

- kraje niemieckie stanowią Rzeszę Niemiecką

- Austria i Prusy – największe państwa w ramach Rzeszy; potem stają się osobnymi państwami, miedzy którymi wcześniej trwała rywalizacja o pozycję wiodącą w Rzeszy (pod egidą którego z nich dojdzie do zjednoczenia Niemiec)

- pozostałe państwa wchodzące w skład Rzeszy: państwa południowo-zachodnio niemieckie (Bawaria, Badenia, Wittenberga – bo to państwa silne a jednocześnie w nich zaczął się wcześniej niż w innych państwach proces modernizacji; to one tez jako pierwsze przyjęły konstytucję – element procesu sekularyzacji

* należały do Związku Reńskiego pod protektoratem Napoleona (sąsiadującego z Francją; stanowił dla Napoleona zaplecze materialne, gospodarcze dla prowadzonych przez niego wojen)

* pierwsze państwa konstytucyjne Rzeszy

Reformy (w duchu oświeceniowym)

- Prusy to państwo nowoczesne, absolutystyczne

- nowe wojsko, administracja, policja

- trzech wybitnych władców od połowy XVII wieku: ostatni to Fryderyk II Wielki (1740-86)

- dlaczego rewolucja była tylko we Francji? Bo w Prusach i Austrii mieliśmy do czynienia z absolutyzmem oświeconym

* Fryderyk II Wielki krytykował poglądy Machiavellego

* we Francji mieliśmy do czynienia z absolutyzmem klasycznym, więc zasady oświecenia godziły w niego: przedmiotem krytyki jest władza absolutystyczna i społeczeństwo feudalne -> oświecenie godzi więc w państwo, stąd rewolucja, która absolutyzm niszczy

- * w Prusach i Austrii absolutyzm przyjmuje niektóre poglądy oświeceniowe

* kodyfikacja praw w Prusach

* władza jawi się jako ta, która potrafi się przyznać do błędu i sama się reformuje

* Fryderyk II Wielki nazywany monarchą oświeceniowym

- reformy przekształcają państwo według zasad rewolucyjnych (z Francji)

- reformy reakcją na klęskę, jaką Prusom zadał Napoleon (1806r.) – dwie klęski militarne, strata szeregu terytoriów, strata pozycji w Europie, płacenie kontrybucji Napoleonowi

- Prusy zawsze uważały, że wizytówką państwa jest sprawna armia, a Napoleon ją pokonał…

- reformy miały być namiastką rewolucji francuskiej, ale w Prusach były to reformy odgórne przeprowadzone przez samą władzę

- reformy wprowadzano sukcesywnie w latach 1807-1811

- reformatorzy wychowani w duchu filozofii idealizmu niemieckiego (Kant, Hegel, Fichte, Schelling - entuzjaści rewolucji francuskiej)

- chodziło o zwiększenie aktywności społecznej, podmiotowości politycznej (bo wcześniej jednostka była tylko poddanym)

- wprowadzenie zasad wolności osobistej i równości wobec prawa

- chodziło o wzmocnienie państwa, aby wyzwolić je spod zwierzchnictwa francuskiego i odbudowanie pruskiej potęgi

- prawa nadane ludności Prus, które umożliwiały współrządzenie

* formy samorządu w prowincjach, okręgach, komunach miejskich

* żeby uczynić z poddanych obywateli

- doszło do kompromisu między systemem reprezentatywnym a stanowym

* w dawnych monarchiach przed XIX wiekiem funkcjonował parlament z reprezentantami poszczególnych stanów, a nie społeczeństwa

* reprezentacja stanowa nie była więc silna, bo nie była reprezentacją jednego podmiotu; te części (stany) mogły występować przeciwko sobie

- reformy gospodarcze

* uwolnienie chłopa

* uwolnienie przedsiębiorczości, podejmowanie działań produkcyjnych przez chłopów

* brakowało jednolitego systemu podatkowego (bo do 1807r. nie stanowiły jednolitego obszaru administracyjnego)

- Generalne Dyrektorium – miało niejasno określone kompetencje; w jego miejsce powołano Ministerstwo Państwa, gdzie byli różni ministrowie określeni resortowo (spraw wewnętrznych, zagranicznych, finansowych, ministerstwo sprawiedliwości)

* ministrowie podlegali bezpośrednio królowi

* przekształcenie w monarchię biurokratyczną

* specjalizacja działań – chociażby rozdzielenie sprawiedliwości od spraw wewnętrznych

- nie ma kontroli administracji przez sądy, ale był obowiązek dokumentowania spraw

- biurokracja to jeszcze bardziej wyspecjalizowana administracja

- od reform pruskich zaczyna tworzyć się kadra urzędnicza sowicie opłacana, aby była odporna na korupcję

- wymagano od urzędników lojalności, pracowitości, oddania służbie; pierwsze CV, plany zadań, egzaminy urzędnicze

* kadra szkolona – połączenie praktyki i wiedzy, podnoszenie swoich kwalifikacji

* zatrudnienie wedle obiektywnych kryteriów

* wszystkich obowiązywały te same egzaminy

- sądy patrymonialne zastąpione powszechnymi

- funkcje policyjne pana feudalnego przekazane żandarmerii państwowej

- okręgi poddane władzy dyrektorów okręgowych, a nie tamtejszej szlachty

- reformę przeprowadzali wysocy urzędnicy pruscy (Rudolf Stein, Hardenberg)

- w absolutyzmie władza posiada kompetencję kompetencji (sama określa swe zadania), natomiast jeżeli władza ma służyć społeczeństwu to ma ono prawo wiedzieć, w jaki sposób władza chce im służyć

* kompetencje władzy stanowią teraz przedmiot debaty publicznej

- Stein chciał powołania Rady Państwa (miała chronić wprowadzanych reform, żeby monarcha nie mógł ich zatrzymać): dawni i obecni ministrowie + wysocy urzędnicy + osoby powołane przez króla – jednak się to nie powiodło

- Hardenberg liczył na ustanowienie reprezentacji całego społeczeństwa -> chodziło mu o to, że w związku z kontrybucją ludzie mieli być „opodatkowani” i przy tej okazji miała zostać wyłoniona reprezentacja, ale i to się nie udało, bo szlachta była skoncentrowana na dbaniu o własne interesy

* 1848r. – dopiero wtedy udało się wprowadzić jako taką reprezentację (Wiosna Ludów)

-reformy administracyjne: miasta: (dotąd rządzone bezpośrednio przez państwo) chciano, aby były wyposażone w samorząd –władzę mieli sprawować obywatele miejscy; chodziło o efekt dydaktyczny - rozbudzenie mieszczan i ich obywatelskości

* zarząd miał być sprawowany w imieniu całej społeczności miejskiej a nie poszczególnych grup

* niski cenzus majątkowy do zarządu miasta

* zarząd miał wybrać magistrat (organ wykonawczy) na czele z burmistrzem

* reprezentacją miało być społeczeństwo, ale podział na grupy społeczne pozostał

*obywatelem państwa mógł zostać każdy, ale nie z automatu – każdy mógł się o to starać, ale nie wszyscy otrzymywali obywatelstwo; obywatelami nie był np. proletariat, służba domowa

* prawo miejskie (1831r.) umożliwiało przekształcenie zgromadzenia ludności miejskiej w zgromadzenie obywateli

* zarząd spoczywał w rękach rzemieślników i kupców

* pełnoprawni obywatele to 1/3 mieszkańców

- reforma wojska, podatków, rzemiosła, uniwersytetów

- reforma podatkowa (po roku 1815)

* trzeba było płacić kontrybucję, co groziło zapaścią finansową państwa po przegranej wojnie

* chciano wprowadzić podatki jednolite dla całego kraju, chciano zmniejszyć ich liczbę i rozmaitość – system miał być jednolity i równy dla wszystkich

* było bardzo dużo różnych podatków, więc system był nieprzejrzysty, nie był zracjonalizowany, był wynikiem doraźnych działań przeprowadzanych na przestrzeni czasów

* problem ten dodatkowo narósł, gdy Prusy uzyskały nowe tereny, co powiększyło ich zróżnicowanie terytorialne i gospodarcze

* 1817r.: istniało 57 taryf celnych na obszarze Prus

* 1818r.: zmniejszenie ilości taryf celnych, pozostały tylko taryfy ochronne -> celem było stworzenie tego jednolitego i równego systemu podatkowego wewnętrznie spójnego

* okazał się skuteczny; traktowany jako modelowy nawet dla Związku Północnoniemieckiego i dla Cesarstwa Niemieckiego

15.05.2013

Ciąg dalszy reform

Reformy rolne:

- uwolnienie chłopa (od pańszczyzny; poddaństwo chłopów uznano za coś niesprawiedliwego; pojawiło się również pytanie, czy aby takie zobowiązanie chłopa było ekonomicznie korzystne)

- dawne majątki kościelne mogli nabywać chłopi

- chłop osobiście wolny – zniesione obowiązki feudalne oraz służba

- zniesione wspólne używanie z łąk i lasów

- upowszechnienie się własności prywatnej (dotyczy to nie tylko chłopów, ale i szlachty)

- zniesiono przymus zgody pana na małżeństwo chłopa -> w rezultacie zwiększenie liczby małżeństw i przyrost ludności (XVIII/XIX)

* bo wcześniej małżeństwo mogli zawierać tylko chłopi, którzy byli w stanie zapewnić byt rodzinie

- zniesienie zakazu wykonywania zawodów – swoboda wybierania zawodów

- wolna sprzedaż dóbr – każdy może zbyć i nabyć własność

- chłop nie jest związany z ziemią i może się przenieść do miasta – prawo mobilności

- mieszczanin może nabyć majątek ziemski, szlachcic może wykonywać mieszczańskie zajęcia, może podjąć pracę zawodową

- pan feudalny zwolniony z obowiązku utrzymywania inwalidy czy starca, jeżeli mu wcześniej podlegał

- odchodzi się od społeczeństwa stanowego

- kiedyś były duże domostwa: rodzina, rezydenci, czeladź, rodziny tych, którzy pracują na rzecz pana, a potem te wspólnoty zostały rozbite i zindywidualizowane; członkowie tych wspólnot stali się równi, jako pojedyncze jednostki

* wyzwolenie jednostki

* krok w drodze emancypacji

* atomizacja (pojawienie się biedoty miejskiej, proletariatu, którzy pozbawieni są opieki pana i popadają w skrajne ubóstwo, bo nie są gotowi do wolności)

Reformy rzemiosła

- przedsiębiorczość rzemieślnicza – uwolnienie „energii” społecznej

- zniesienie gildii, cech – celem było zniesienie ograniczeń jakie za sobą niosły

- 1810r.: swoboda przejawiania przedsiębiorczości, działania gospodarczego

- założenie przedsiębiorstwa wymagało tylko zdobycia odpowiedniego pozwolenia, zaświadczenia

- istniały zawody zastrzeżone np. aptekarz, lekarz, restaurator – do ich uprawiania potrzebne były specjalne pozwolenia, bo wymagały pewnego doświadczenia

- ograniczenie cechów – przynależność do nich jest fakultatywna

- żadnej kurateli państwa nad działalnością gospodarczą; swoboda konkurencji

Reformy wobec Żydów: równouprawnienie, obywatelstwo, prawo własności, dostęp do zawodów, wejście na uniwersytet i wolne praktykowanie wyznania

Reformy edukacji

- stworzenie nowego uniwersytetu, Prusy wprowadziły pewien ich model (dzisiaj jest w Polsce)

- efektem kształcenia na uniwersytetach ma być człowiek świadomy spraw publicznych, zaangażowany, samodzielnie myślący, odpowiedzialny -> bo naród trzeba wychowywać, kształtować, bo nie jest on zbiorowością ludzi, którzy z natury wiedzą wszystko

- Wilhelm i Aleksander von Humboldtowie – zwolennicy nauk humanistycznych; bo chodzi o kształtowanie ducha, więc najlepszym narzędziem do tego jest nauka łaciny i kultury antycznej; umiejętności praktyczne są dopiero na drugim miejscu

- wykształcenie narodu miało służyć wyzwoleniu się Prus spod dyktatu Napoleona

- w miejsce instancji kościelnych, prywatnych, stanowych, korporacyjnych weszły szkoły państwowe: podział na szkołę podstawową, gimnazjum i uniwersytet

- państwo miało kontrolę nad wszystkimi szkołami, ustalało zasady egzaminów

- istniały szkoły kościelne, ale i je obejmowała kuratela państwowa

- zarobki nauczycieli były odpowiednie; ich wykształcenie uniwersyteckie miało zapewnić odpowiedni poziom nauczania

- zwieńczeniem drogi kształcenia miała być edukacja uniwersytecka (gdzie można uzyskać wiedzę z całego spektrum) -> jedność nauki we wszystkich dyscyplinach, na uniwerku można było uzyskać wiedzę we wszystkich dziedzinach

- studenci uczestniczyli w badaniach -mieli dzięki temu nauczyć się samodzielnego myślenia i podstaw pracy naukowej

* nauczanie i prowadzenie badań – jedno bez drugiego nie może dobrze funkcjonować, muszą więc ze sobą współgrać; każdy wykładowca wykłada i jednocześnie prowadzi jakieś badania

- Uniwersytet w Berlinie – uniwersytet modelowy

Reformy wojskowe

- ich przyczyną jest klęska w bitwie pod Auerstadt – dowiodła, że staropolska organizacja wojska jest zła i nieskuteczna

- w organizacji wojsko odzwierciedla ogólny porządek systemu państwowego

- kiedyś wojsko było niemobilne; karanie chłostą szeregowych, zero zasad humanitaryzmu, poniżanie

* We Francji była armia z poboru z wysokimi moralami, każdy szeregowiec mógł zostać oficerem; mariaż armii i społeczeństwa – armia dobrem narodowym, chluba społeczeństwa

- nastąpiła likwidacja kar cielesnych, uznanych za surowe

- zwolnienie starych przywódców

- zniesienie przywilejów szlacheckich, którymi cieszono się w wojsku

- reforma kadry oficerskiej - stworzenie akademii wojskowej w miejsce rozlicznych dotąd sztabów; wprowadzono jeden sztab generalny i ministerstwo wojny

- mieszczanie mogli zaciągać się do wojska i zostać oficerami

- wprowadzono obowiązkową służbę wojskową

- zniesienie przywilejów stanowych i rozliczne możliwości uwolnienia się od tego obowiązku służby

- reformy te natrafiły na opór, ale okoliczność prowadzenia wojny wyzwoleńczej przeciwko Napoleonowi, uświadomiła potrzebę wprowadzenia tych reform

- wprowadzenie oddziałów pospolitego ruszenia (oprócz wojska liniowego)

Reformy ustrojowe przeprowadzili Stein i Hardenberg, reformy edukacyjne wprowadzili bracia Humboldt, reformy wojska natomiast przeprowadzili Scharnhorst i Gneisenau.

Państwa XIX-wieczne to także państwa narodowe.

- suwerenem stał się lud; kim jest lud? Odpowiedzi mogą być różne. Może to być ogół obywateli, to może być trzeci stan, może być to naród.

Co to jest naród (nacjones)? – 4 próby określenia czym jest naród:

- obiektywne pojęcie narodu - człowiek rodzi się i wychowuje w konkretnym społeczeństwie, więc siłą rzeczy należy do takiego narodu i przyjmuje wszystkie związane z nim elementy – czynniki obiektywne niezależne od człowieka, to są fakty – tak po prostu należy się do narodu; oczywiście osoba taka może się wynarodowić; sam fakt posiadania określonych cech czyni człowieka członkiem narodu (masło maślane)

- pojęcie wolicjonalne narodu – akcentuje istnienie nie tylko wyżej wymienionych faktów, ale podstawowym czynnikiem decydującym o przynależności jest moja wolna, że ja chce te elementy uznać za ważne i mnie określające

- naród polityczny (USA, Francja)

- naród kulturowy (Niemcy po zjednoczeniu, czyli po roku 1871.)

- przejście od społeczeństwa wspólnot feudalnych do społeczeństwa zindywidualizowanego jest zbyt nagłe -> dezorientacja i szok

* przejście przez fazę pośrednią -> znalezienie znaku wspólnoty w składnikach narodu ( bo każde społeczeństwo ma pewien dorobek kulturowy, historyczny, wspólny język [wewnątrz łączy, na zewnątrz odróżnia], mentalność) -> te elementy wspólne są podstawą istnienia wspólnoty narodowej: język, kultura, tradycja, historia, obyczaj, wspólna przeszłość, sposób myślenia, sposób wartościowania, sposób reagowania, mentalność -> obiektywne elementy odróżniające zbiorowości

- do narodu się po prostu należy, nie mamy na to wpływu

- człowiek potrzebuje określoności – dlatego elementy, które nas charakteryzują człowiek uznaje za ważne -> dzięki nim łączymy się z innymi ludźmi

- inne pojęcie narodowości akcentuje głównie nasze chcenie uznania elementów mnie określających i moja przynależność do wybranego narodu (moja wola) – pojęcie wolicjonalne – chcemy się przyznawać do danej tradycji, danego narodu; chcemy i potrzebujemy danej określoności

- inne pojęcia narodu:

* naród amerykański to inne pojęcie narodu: ludzie chcą żyć razem w określonym porządku życia zbiorowego (m.in. demokracja, wolność działania, świeckość swoiście rozumiana) -> tych ludzi konstytuuje konstytucja, spaja ich porządek polityczny, który określa ich jedność i wspólne życie; o jedności stanowi wspólnie wyznawany zespół zasad politycznych, ład polityczny; społeczeństwo amerykańskie złożone jest z emigrantów, więc jest to mozaika, mieszanina, są to grupy narodowościowo bardzo różne w sensie kulturowym -> naród polityczny

* we Francji jest niby podobnie: ludzi łączy tradycja republikańska, rewolucyjna; jest to znaczenie narodu w ujęciu politycznym -> naród polityczny

22.05.2013

Podział na naród kulturowy i polityczny przecina się z podziałem na naród rozumiany obiektywnie i subiektywnie.

Naród obiektywny – cechy obiektywne odróżniają zbiorowości (język, wspólna przeszłość…)

Naród subiektywny (wolicjonalny) – czynnikiem łączącym jest indywidulana wola jednostki

Nacjonalizm odwołuje się do narodu, jest związany z pojęciem państwa narodowego.

I. Berlin: nacjonalizm to wyniesienie wartości jakimi są jedność i samostanowienie narodu do rangi najwyższego dobra, przed którym inne potrzeby i wszelkie inne względy, musza ustąpić. Ludzie należą do pewnej określonej grupy odróżniającej się od innych sposobem życia. Jednostki są cząstkami tej zbiorowości mającej swoiste prawa, obyczaje, wierzenia, język, styl życia, formy ekspresji artystycznej i religijnej, zbiorowości zamieszkującej pewne wyznaczone terytorium.

Jerzy Szacki (korzysta z definicja Ackermanna): ludzkość dzieli się na narody, które są wyraźnie występującymi egzystencjami zbiorowymi. Każdy naród posiada swoiste cechy (chociażby takie, o których mówił Berlin) – zasługują one na zachowanie i pielęgnowanie. Źródłem władzy politycznej jest naród. Człowiek samorealizuje się w pełni dzięki identyfikacji z narodem - wymiar życia jednostki to również życie według wartości uznawanych przez naród. Solidarność narodowa jest szczególnie ważnym, jak nie najważniejszym, rodzajem solidarności.

W XIX wieku nacjonalizm uznawany był za pozytywne zjawisko. Dzisiaj nacjonalizm traktowany jest jako szowinizm.

Różne postaci nacjonalizmu:

Nacjonalizm emancypacyjny
1. Celem jest scalenie narodu i wyzwolenie spod obcej władzy i zjednoczenie w ramach jednego narodu
2. Niemcy (ruch konstytucyjny i ruch narodowościowy szły w jednym kierunku), Włochy (ruch państwowotwórczy)
3. Monarchia habsburska: poszczególne państwa dążą do wydzielenia się: Węgry przede wszystkim
Nacjonalizm integracyjny
1. Dążenie do większej konsolidacji społeczeństwa w narodzie już istniejącym oraz do wzmocnienia władzy chroniącej interesy narodu
2. Belgia, Holandia, państwa skandynawskie
Nacjonalizm konfrontacyjny
1. Skierowany na zewnątrz, więc wyraża się głównie w polityce zagranicznej, której podporządkowana jest polityka wewnętrzna
2. Najczęściej jest przejawem zagrożenia ze strony państw sąsiadujących
3. Może być motywem ideologicznym do dążeń ekspansjonistycznych

- narody obwiniały się głównie o I wojnę światową (w mniejszym stopniu o II): nacjonalizm obwiniany o rzeź I wojny światowej (do czasów II wojny światowej I wojna światowa nazywana była wielką wojną); ludzie wiwatowali na ulicach, gdy była mobilizacja do wojska (:o)

- dzisiaj pojęcia narodu i nacjonalizmu uważa się za pojęcia przebrzmiałe

* mówi się więc o zbiorowościach, bytach zbiorowych

* krytyka pojęcia narodu – Gellner „Narody i nacjonalizm” – to nie państwa narodowe bazuje na czymś takim, jak naród tylko naród jest wymyślony przez państwo -> państwo dokonuje takiej konstrukcji, żeby wzmocnić swoja siłę, skonsolidować zbiorowość, którą państwo włada

* „Banalny nacjonalizm” Michael Billing – nie ma postaw, które świadczą o przynależności do narodu; naród i nacjonalizm są, ale inaczej manifestują swoja obecność, mniej okazale i wyraziście -> nacjonalizm przejawia się w codziennych sytuacjach, nacjonalizm jest ukrytą potęgą

- Ernest Renan „Co to jest naród?” – wykład na Uniwersytecie na Sorbonie (1882r.) -> mówił o narodzie w podobny sposób, jako o narodzie wolicjonalnym

* decydujące dla poczucia tożsamości narodowej jest wola określenia się jako członek narodu np. francuskiego

* objawia się np. w sposobie ubierania się czy menu, obchodzenia świąt

- przejawem woli zbiorowej jest chęć bycia jednością

- naród może występować także jako kategoria ekonomiczna (nacjonalizm gospodarczy)

* gospodarka jako podstawowy wymiar życia zbiorowego zapewniający dobrobyt materialny społeczeństwa

* naczelną wartością może być zysk, ale niekoniecznie, bo w swoich działaniach gospodarczych mogą zwracać uwagę na to, jaką narodowość reprezentują, jakie interesy się reprezentuje; może być to współpraca w ramach pewnej zbiorowości, w tym przypadku zbiorowość narodu (choć bardziej opłaca się założyć przedsiębiorstwo w Chinach to przedsiębiorcy decydują się na założenie fabryki z mniejszym zyskiem we Francji, bo chodzi im nie tylko o zysk, ale także o to, żeby płacić podatki we Francji i dawać zatrudnienie Francuzom)

Historia Niemiec

- Niemcy przykładem państwa narodowego – dokonują zjednoczenia (1871r.)

* koncepcja małoniemiecka (bo wielkoniemiecka zakładała zjednoczenie pod „berłem” Habsburgów – kraje zróżnicowane narodowościowo, więc nie było mowy o jednolitości)

Formy zjednoczenia:

Związek Reński (1806-1813)
1. Powstał w wyniku wojen toczonych z Francją
2. Powstał pod dyktatem Napoleona jako zaplecze materiałowe do prowadzenia wojen
3. Obejmuje państwa mniejsze, więc bez Prus i Austrii – tylko te po lewej stronie Renu + miasta?
4. Podczas kongresu wiedeńskiego proklamowano Związek Niemiecki (luźna forma zjednoczenia)
Związek Niemiecki (1815-1866)
1. Formalnie jest konfederacją, co osłabia jego byt -> związek państw suwerennych, które łączą się za pomocą traktatów
2. Liczył 39 państw, a potem 33
3. Najważniejszym państwem była Austria
4. Rządy Klemensa von Metternicha
5. W ten skład wchodzą monarchowie innych państw
6. Państwa miały pełną autonomię
7. Powołano Sejm Związkowy, ale miał niewielkie kompetencje
  1. Złożony z posłów poszczególnych monarchów
  2. Uchwały podejmowane na zasadzie jednomyślności -> nie wymagały więc ratyfikacji przez poszczególne państwa
8. Stopniowo coraz ważniejsza pozycję zaczęły zyskiwać Prusy
9. W Austrii za to był zdolny politycznie Klaus
10. Prusy: pomyśle prowadzenie interesów gospodarczych w czym chciały wieść prym -> od gospodarczego zjednoczenia Niemiec do politycznego
11. Powołanie Związku Celnego, który miał także wymiar polityczny (1834r.)
12. Zniesienie barier gospodarczych
  1. Bawaria, Badenia, Wittenberga – zniosły cła
  2. Ekspansja gospodarcza Prus – jako pierwsze wprowadziły jednolitą taryfę celną
  3. Było podstawą do zbudowania jednolitego ustroju politycznego
13. Mowa o tym, że stopniowo kraje będą się stawały krajami konstytucyjnymi
  1. Prusy i Austria – konstytucja w latach 60.
  2. 15 państw uzyskało konstytucje
  3. Wszystkie wzorowane na Karcie francuskiej z 1814r.
    1. Silna pozycja monarchy
    2. Wszędzie są dwuizbowe parlamenty, ale silniejszą pozycję ma izba wyższa o arystokratycznym charakterze
    3. Cenzusy wyborcze
14. Wiosna Ludów 1848r.
  1. Rewolucja w krajach niemieckich (ciut na wzór Francji)
  2. Zniesienie praw feudalnych na wsi
  3. Liberalizacja przepisów dot. Prawa wyborczego
  4. Powołanie demokratycznego parlamentu frankfurckiego (maj 1848r.)
    1. W kościele św. Pawła zebrali się przedstawiciele wszystkich krajów niemieckich
    2. Miało to być zgromadzenie konstytucyjne
    3. Ogłoszenie Deklaracji Praw Obywatelskich (zniesienie instytucji feudalnych, równość wobec prawa, wolność prasy, zgromadzeń, wyznania)
    4. Opracowanie konstytucji,
    5. Cesarzowi Prus zaproponowano przyjęcie korony, ale odmówił
    6. Pacyfikacja tych wystąpień rewolucyjnych
15. Rywalizacja Prus i Austrii – fiaskiem zakończyły się kolejne próby zjednoczenia Niemiec
Związek Północnoniemiecki (1867r., na 5 lat)
1. Powstał dzięki polityce Bismarcka
2. Stworzenie niepełnego państwa niemieckiego
3. Potem związek wszedł w skład Zjednoczonego Państwa Niemieckiego (1871r.), czyli II Rzeszy Niemieckiej

29.05.2013

Konstytucja

- państwa konstytucyjne pojawiają się w wieku XIX

- pojęcie konstytucji jest starsze niż pojęcie państwa (starożytna Grecja i Rzym)

- my mówimy o później odmianie konstytucji – pisanej, prawniczej, jurydycznej

- bazą konstytucja była (UWAGA!) idea konstytucji oraz dualizm między społeczeństwem i państwem

* państwo i społeczeństwo – pojęcia ze sobą związane; pojawiają się ok. XVII wieku; na początku wieku XIX zostały opisane przez Hegla, Marksa i Lorenza von Steina

* ta para pojęć pojawia się w podobnym czasie co nauka o społeczeństwie (A. Comttee)

* społeczeństwo jest materiałem, na który oddziaływuje państwo

* społeczeństwo samo w sobie nie ma żadnej formy i porządku -> są one wprowadzone dopiero przez państwo

* starożytność i średniowiecze: zbiorowości nie da się rozdzielić na społeczeństwo i państwo ani społeczeństwo i Kościół -> są zarazem jednym i drugim tworząc pewien rodzaj wspólnoty, w której istnieje porządek

+ w XVI wieku ta wspólnota się rozpada, gdyż brakuje ładu

- XVII i XVIII w. – społeczeństwo podporządkowane państwu

XIX w: stosunki ogólnospołeczne ukształtowały się pod naciskiem dwóch procesów:

Rewolucja francuska – likwidacja państwa absolutystycznego; rewolucjonistów zwyciężyły jednak państwa monarchiczne (Rosja, Prusy, Austria), więc nie zakończyła się rewolucja pełnym zwycięstwem; permanentna rewolucja powstrzymywana przez restaurację (przywrócenie dawnego porządku, które w dużej mierze się dokonało, ale nie całkowicie)
Relacja dualizmu państwa i społeczeństwa – równowaga wyrażająca się w tym, że społeczeństwo zostało dopuszczone do głosu, miało udział w sprawowaniu władzy; władza monarchiczna zrezygnowała z części kompetencji ograniczając się konstytucją i podporządkowując się jej;

- podział władza na zasadzie: część dla monarchy, a część dla parlamentu

- konstytucja jest ustanowiona przez władzę monarchiczną

- parlament ma władze ograniczoną i sam jest ograniczony (kwestia prawa wyborczego czynnego i biernego)

- są sfery, których społeczeństwo jednak objąć nie może – administracja, wojsko – gdyż są one zastrzeżone dla państwa -> nie ma czegoś takiego, jak cywilne dowództwo w wojsku

- konstytucja jako zapis cichego układu władzy i społeczeństwa, wiąże obie strony, jest wyrazem pewnych idei takich jak umowa społeczna

- z jednej strony konstytucja zbudowana jest na pewnych ideach filozoficznych, ale także jest kompromisem między społeczeństwem i państwem

3 rozumienia konstytucji

Konstytucja rozumiana jako nadanie wolności, jako układ dotyczący sprawowania władzy
1. Wielka Karta Swobód 1215r. – protoforma konstytucji; powołują się na nią orędownicy praw człowieka; nadaje poddanym pewne przywileje (tylko swoim wasalom)
2. Pierwsza połowa XIX w.: Bawaria, Badenia, Wittenberga – konstytucje oktrojowane (nadane przez monarchę, który dobrowolnie zrzeka się części swojej władzy)
Konstytucja jako ograniczenie pełni władzy monarchy
1. Samoograniczenie władzy monarchy jest jednocześnie jej okazaniem, konstytucja aktem łaski władcy
2. Konstytucja nie funkcjonuje samoistnie, ale dlatego, że monarcha się na to zgadza
3. Konstytucja zakłada istnienie ukształtowanej jednolitej władzy państwowej, której przypisany jest atrybut suwerenności
4. Monarcha dobrowolnie ogranicza cząstkę swojej suwerenności
5. Francja (1815-1848), mniejsze kraje niemieckie (poza Prusami i Austrią), Hiszpania
6. Funkcja: ograniczenie władzy monarchy na rzecz obywatela
7. Konstytucja nie ustanawia władzy państwowej, gdyż istniała ona przed konstytucją w osobie władcy
8. Istnieje nierównorzędność pomiędzy władzą monarchy a społeczeństwa – polega na tym, że skoro władza monarchy jest uprzednia to nie potrzebuje uzasadnienia z punktu widzenia konstytucji – natomiast konstytucja USTANAWIA władzę społeczeństwa, czyli parlamentu, a on już potrzebuje uzasadnienia
Konstytucja jako układ, pojawia się w dwóch postaciach: chodziło nie tylko o jej treść (w tym miejscu profesorek porównał konstytucję do polskiej energetyki: nie wiadomo czym jest, jaka ma być jej treść i kto ją ustanawia, jak wchodzi w życie – każdy z tych elementów może być tym istotnym, który wpływa na pozostałe), ale i sposób jej uchwalania
1. Konstytucja nie może być jednostronnie oktrojowana, gdyż mieszczaństwo nie uznało pełnej władzy monarchy
2. Konstytucja jako układ między monarchą a społeczeństwem
3. Konstytucja wynegocjowana, która jest wyrazem kompromisu politycznego, który jest na tyle trwały, że można go zinstytucjonalizować
4. Konstytucja jako sztuczny pośrednik między państwem a społeczeństwem
5. Monarcha pozostawał suwerenem, więc władza jest mu przypisana, ale nie przez konstytucję (bo nie jest uprzednia)
6. Konstytucja nie przewidywała swojego uchylenia przez monarchę (co miało miejsce w konstytucji oktrojowanej)
7. Przewiduje także konstytucję państwa związkowego - Federacja Północnoniemiecka
8. Jest to formuła ogólna dla wieku XIX
9. Konstytucja III Republiki Francuskiej uchwalona w 1874r.(jest to układ między ugrupowaniami politycznymi: monarchiści i republikanie) – stanowią ją 3 ustawy dotyczące sprawowania władzy -> nie jest więc jednolitym dokumentem i nie nosi nazwy konstytucji; trwa aż do II wojny światowej;
  1. Kwestia nazwy „Republika” – bo w jednej z ustaw pojawia się stwierdzenie „rząd republikański” i to daje podstawy do nazwania państwa republiką + to, że nie ma monarchy

1871r. – formuje się Zjednoczone Państwo Niemieckie

- szkoła pozytywizmu prawnego próbowała przedstawić konstytucję jako rzeczywiście suwerenną, która zastępuje pozycję suwerennego władcy, próbują przedstawić ją tak, żeby nie była ona ani układem ani konstytucją oktrojowaną, była ona prawem, które obowiązuje w państwie – jest nadrzędna, suwerenna;

- wzorowana na konstytucji Związku Północnoniemieckiego + konstytucja Prus

- Hans Kelzer – państwo jako porządek prawny -> konstytucja jest zwieńczeniem tego porządku

- konstytucja traktowana dosłownie, literalnie, jest opisem całego porządku państwowego

- nikogo nie obchodzi, skąd się wzięła konstytucja

- treść konstytucji obowiązuje niezależnie od tego, kto i w jakim celu ją uchwalił

- pozytywiści postulują właśnie oderwanie konstytucji od okoliczności i intencji jej uchwalenia – nie ma to bowiem znaczenia dla interpretacji prawa

Inną formułą konstytucji jest ta wynikająca z Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela.

05.06.2013

Francja XIX-wieczna

I połowa XIX wieku

- restauracja monarchii Burbonów („Burbonowie niczego nie zapomnieli”), co jednak nie oznaczało przywrócenia dawnego porządku sprzed rewolucji

- ciekawym było to, do jakiego kompromisu dojdzie pomiędzy powracającymi Burbonami i arystokracją a mieszczaństwem i chłopstwem, które już dawno obrabiało ziemię kupioną w toku nacjonalizacji ziem dóbr kościoła

Budowa nowego systemu

- na tronie Ludwik XVIII (1814-1824)

* wykazał duże zrozumienie dla sytuacji porewolucyjnej (w pierwszych latach panowania)

* chciał załatwiać sprawy pojednawczo, koncyliacyjnie

* nowa konstytucja na mocy której sprawował władze Ludwik XVIII: Karta Konstytucyjna (4 czerwca 1814r.)

+ konstytucja kompromisowa: nawiązująca do konstytucji rewolucyjnych i jednocześnie posiada również elementy konstytucji oktrojowanych – dwoistość, czyli współwystępowanie elementów dawnych i nowych

+ jak wyżej widać, dokument nie nosi nazwy „konstytucja” – dodatnie wyrazu „karta” ma służyć obniżeniu rangi konstytucji

+ jest to akt mający charakter przywileju, więc nie żaden dokument, który gwarantuje rzeczywiste obowiązujące prawa, np. prawa jednostki, tylko dokument, który wyraża dobra wole monarchy – zapisy mają charakter aktów wspaniałomyślności monarchy

+ nie zawierała deklaracji praw

+ preambuła + 76 artykułów

+ w preambule stwierdzenie, że Boska Opatrzność pozwoliła powrócić Burbonom na tron po długiej nieobecności; podkreślenie znaczenia tradycji monarchii francuskiej

+ obietnica amnestii za epokę wydarzeń rewolucyjnych (art. 11 Karty: wszelkie śledzenie poglądów i decyzji podejmowanych aż do restauracji są zakazane. Takie samo zapomnienie nakazane jest trybunałom i obywatelom)

+ gwarantowanie własności prywatnej – dzięki temu spokojnie mogli czuć się beneficjenci przemian rewolucyjnych

+ zachowanie wszelkich stopni i zasług i przywilejów z wojska

+ zachowanie przywileju noszenia Orderu Legii Honorowej

+ szlachta zachowuje swoje tytuły, co czyni z niej elitę wręcz

+ gwarancja wolności osobistej, równość wobec prawa, wolność wyznania (zachowanie wyróżnionej pozycji Kościoła katolickiego), wolność słowa i druku

+ osoba króla uznana za świętą, nienaruszalną

- zamach na króla traktowany jako świętokradztwo

- król FRANCJI a nie FRANCUZÓW – Francji jako całości, gdzie ludność jest elementem; bo Francja to też styl życia, obyczaje, tradycja, historia (a Francuzi to zbiór jednostek, których określa ich wola, która może być zmienna)

+ urzędników i ministrów powołuje król:

+ władza ustawodawcza podzielona miedzy króla, Izbę Parów i Izbę Deputowanych

+ ministrowie nie tworzyli Rady Ministrów, nie ma premiera

+ inicjatywa ustawodawcza należała tylko do króla, izby mogły zgłaszać jedynie propozycje uchwalenia jakiejś ustawy; król mógł zgłaszać ustawy do dowolnej izby parlamentu

+ debata parlamentarna nad ustawą

+ ustawa: król decyduje czy wejdzie w życie i tak

+ Izba Parów wzorowana na angielskiej Izbie Lordów, wchodzili do niej członkowie wyłącznie mianowani przez króla; mogli być mianowani dożywotnio albo dziedzicznie, obrady tajne

+ Izba Deputowanych: wybierano do niej na podstawie przepisów o wyborach ograniczających do minimum nawet udział elit społecznych w życiu politycznym, czyli bardzo restrykcyjne ograniczenie; żeby zostać deputowanym trzeba było mieć ukończone co najmniej 40 lat oraz wysoki cenzus majątkowy; wyborcy natomiast musieli mieć ukończone 30 lat i bardzo wysoki cenzus majątkowy

* nie ukształtowały się w tym okresie rządy parlamentarne (czysta fikcja), bo i tak decydował król

* suwerenem nadal jest monarcha, bo w końcu nadał konstytucję, chociaż formalnie nie ma takiego zapisu w konstytucji

* po roku 1820 dało się zauważyć, że na króla mieli wpływ ludzie o poglądach skrajnie prawicowych, więc zaczęły się również odejścia od niektórych zapisów konstytucji

* w 1820r. wprowadzono zapis, który upoważniał najbogatszych obywateli francuskich do oddawania drugiego głosu w wyborach (forma uprzywilejowania)

* 1825r. – wprowadzono przepis o tym, żeby dawni właściciele dóbr znacjonalizowanych mogli ubiegać się o odszkodowania

Charakterystyczny dla wieku XIX jest proces parlamentaryzacji, czyli stopniowego zwiększania się kompetencji parlamentu – prawie w każdym kraju powstaje parlament; Trwałą zdobyczą rewolucji jest ustanowienie w ramach podziału władzy parlamentu jako władzy ustawodawczej, wprawdzie ograniczonej przez udział w niej monarchy, ale jest parlament więc super! Wielką zdobyczą jest po prostu to, że społeczeństwo ma swoją reprezentację, że część elit może współdziałać w procesie sprawowania władzy – wielkie osiągnięcie. Władza parlamentu stopniowo się rozszerza.

- Dla wielu krajów europejskich Karta była modelem pogodzenia tendencji restauracyjnych, dążeń do dokończenia rewolucji z tendencją powrotu do sytuacji przedrewolucyjnej (niektóre konstytucje krajów niemieckich, konstytucja belgijska, konstytucja Królestwa Sardynii, Prus [1848])

- artykułem podkreślającym władzę monarchy i pozostającym w opozycji do zasady podziału władzy był zapis, że wszystkich sędziów powołuje król i są oni nieodwoływalni (nawet za niesubordynację)

- Ludwik XVIII starał się rządzić ostrożnie, ministrów wybierał tak, aby mieli poparcie parlamentu starał się stworzyć rządy gabinetowo-parlamentarne

- lata 20. XIX w. – mocne siły ultrasów (royaliści), co doprowadziło do zmiany w sposobie sprawowania władzy, która złączyła się w sumie ze zmianą samej osoby sprawowania władzy

* 1824 r. – władzę po zmarłym Ludwiku przejmuje Karol X, który dążył do władzy absolutystycznej – wywołało to konflikt z Izbą Deputowanych: 1827r. – blisko połowa deputowanych znajdowała się w opozycji do władzy monarchy

- Karol X próbował odświeżyć tradycję boskiego pochodzenia władzy; przejawem tego miała być niby zdolność do leczenia tzw. skropułów, zdolność uzdrawiania; w trakcie uroczystości w Katedrze Notre-Dame były organizowane takie spotkania w celu uzdrownienia

* 1829r.: powołanie do rządu skrajnych rojalistów i postanowił rządzić przy pomocy ordonansów (dekretów bez udziału parlamentu)

* lipiec 1830 – 4 dekrety:

+ ograniczenie wolności prasy

+ rozwiązanie Izby Deputowanych

+ zmiana prawa wyborczego

+ ale tego już nie podał

ZNOWU ZAMIESZKI REWOLUCYJNE

- obalenie rządów Karola X, który udał się na emigrację

- Izba Deputowanych wezwała Ludwika Filipa księcia Orleańskiego, który został królem (07.08.1830r., rządzi do 1848r.)

- Ludwik Filip

* w związku z tym, że został wezwany przez Izbę Deputowanych musiał zachować daleko idący kompromis wobec mieszczaństwa

* reżim ściśle powiązany z bankowością, przemysłem

* władza z staje się akcjonariuszem rozwoju ekonomicznego kierowanego przez mieszczaństwo, które korzysta z dorobków rewolucji, posiada niezależną pozycję mogąc gromadząc własność prywatną, tworząc firmy; liberalizm gospodarczy

- pojawia się gospodarka: praca w przemyśle, praca na roli w indywidualnych przedsiębiorstwach (wcześniej nie było gospodarki ogólnospołecznej, której podmiotem było całe społeczeństwo, gdyż wszyscy pracują na rzecz innych; nie było sieci zależności w znaczeniu pracodawca, pracobiorcy, producenci, klienci)

- gospodarka i społeczeństwo (Weber): gospodarka wiąże ze sobą anonimowe jednostki (społeczny podział pracy) tworząc z nich pewien rodzaj stowarzyszenia, gdzie są sprzedający i kupujący

* ze zbiorowości poszczególnych grup feudalnych tworzy się społeczeństwo wielomilionowej rzeszy ludzi sobie obcych -> są one ze sobą powiązane społecznym podziałem pracy; bo zarobki zależą od poziomu rozwoju całej gospodarki

* z jednej strony jesteśmy twórcami takiego systemu, bo każdy z nas realizuje swoja indywidualną wolność (podejmując pracę) a z drugiej strony przeciwko są antyglobaliści

- zaczyna tworzyć się gospodarka narodowa (bo wcześniej gospodarki były związane z jakąś grupą społeczną; praca gospodarcza – praca w domu przez domowników dla domowników)

- interes narodowy (+ nacjonalizm narodowy)

- mieszczaństwo uzyskuje największą swobodę rozwijania przedsiębiorstw (zobrazował to Balzac w swoich powieściach „Komedia ludzka”)

- pojawia się doktryna państwa minimum, „stróż nocny”, państwo, której nie ingeruje a jedynie zapewnia pewne reguły prawne, które muszą obowiązywać w konkurencji fair play

* Ludwik Filip do obywateli: „Bogaćcie się”, bo państwo jest po to by ludziom to umożliwić

- dualistyczna relacja państwo – społeczeństwo

* w posiadaniu państwa jest władza

* obywatele mają parlament, ale niewiele on może

* władza jednak nie ingeruje w życie obywateli

* społeczeństwo: sfera wolności, własności, interesu

* kuratela państwa: społeczeństwo nie może przejąć władzy, ale państwo też nie wykonuje władzy by ingerować w społeczeństwo (są też formy pośrednie ich relacji); społeczeństwo się cieszy wolnością, a państwo posiadaniem władzy – równowaga między społeczeństwem a państwem

* elity reprezentują interes całego społeczeństwa

- narasta problem socjalny (odbije się pod koniec XIX wieku)

- narasta rozwarstwienie majątkowe i własnościowe, więc jest też zróżnicowanie w sferze wolności

- społeczeństwo to bogate mieszczaństwo i bogate chłopstwo + wykonawcy wolnych zawodów + urzędnicy + profesorowie

* dbają o dobro wspólne, ale tylko w jakimś stopniu, bo nie zapobiegły pojawianiu się w społeczeństwie sprzeczności interesów, które doprowadziły do chaosu społecznego i w konsekwencji do zmiany ustroju z konstytucyjnego na demokratyczno-liberalny czy demokratyczno-partyjny

- nowa konstytucja za monarchii lipcowej – znowu nazwa Karta Konstytucyjna i znowu oktrojowana – była rozszerzeniem zapisów konstytucji z 1814r.; weszła w życie w sierpniu 1830r.

* król był królem FRANCUZÓW a nie FRANCJI – podkreślenie quasi-demokratycznej legitymizacji swojej władzy

* nie był władcą z Bożej łaski

* nie było mowy o zasadzie suwerenności ani władcy ani ludu

* Ludwik Filip nie nawiązał do tradycyjnej numeracji monarchów dynastii Burbońskiej (nie ma żadnego numerka I, II czy III, no.)

* religia katolicka nie była już religią państwową

* inicjatywę ustawodawczą przyznano także Izbie Deputowanych

* konstytucja zabroniła monarsze wydawania ordonansów z mocą ustawy

* rządy parlamentarne i przez tą konstytucję nie zostały wprowadzone

- 1848 – koniec rządów Ludwika Filipa i rozpoczęły rządy Napoleona III (wybrany dużą ilością głosów)

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
2 Historia instytucji politycznych w państwach liberalnych i demokratycznych
historia instytucji politycznych
HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH ćwiczenia
Historia instytucji politycznych wykłady
Historia Instytucji Politycznych Beta1
Historia instytucji politycznych
1 Zarys historii instytucji politycznych Od monarchii stanowej do państwa absolutnego
HISTORIA INSTYTUCJI POLITYC
Historia instytucji politycznych notatki
historia marketingu politycznego
bank centralny jako instytucja polityki gospodarczej (15 str, Bankowość i Finanse
05 Instytucje a Polityka monetarna
Ściaga z historia doktryn politycznych
Historia doktryn politycznych i prawnych (20 stron), HISTORIA DOKTRYN
stelmach od patrycji, pytanie 9 prezyd KRN, Współczesne instytucje polityczne - wykłady Dr Andrzej S
Historia doktryn politycznych i prawnych, doktryny,  Kilka słów o przedmiocie:
Historia doktryn politycznych i prawnych, oprac usl 030526, II
Historia doktryn politycznych i prawnych, HDPiP, 1

więcej podobnych podstron