HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH

Prepared by Pols

1 |

S t r o n a

HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH

02.10.2012r.

Co zawdzięczamy przeszłości?

Przedmiot obejmuje okres od średniowiecza, od państwa feudalnego, to wtedy narodziły się w
większości instytucje, które trwają do dziś. Państwo feudalne w naszym kręgu kulturowym powstało
w zasadzie w dobie państwa Franków (przed X wiekiem). Punkt kulminacyjny to panowanie Karola
Wielkiego. Państwo franków to w zasadzie współcześnie tak zwana stara unia.

Niemcy po opanowaniu europy środkowej udając się na wschód zachowywali się barbarzyńsko,
ponieważ w sensie pamięci narodowej dla nich nasza Europa była zupełnie inną bajką. U nas straty
sięgały dziesiątki tysięcy ludzi, natomiast w Europie zachodniej straty były nieporównywalne, wręcz
żadne. Również dziś występuje Europa dwóch prędkości, dwie unie. Struktury starej unii są
strukturami z głęboką historią (1000 lat) Państwo franków w sensie zasięgu terytorialnego
obejmowało prawie całą Europę zachodnią. GB była zawsze zdystansowana w stosunku do tego co
się działo w Europie zachodniej. Ważnym zjawiskiem związanym z przeszłością są więzi kulturowe,
świadomość, przekonanie o wspólnych korzeniach.

W państwie franków ukształtowały się zręby granic politycznych oraz zręby aparatu państwowego
(głowa państwa) skarb, sąd, drużyna (czyli armia), To co powstało w europie zachodniej, w środkowej
pojawiało się wiek później, a we wschodniej nawet 50 lat później. Niezwykle rozbudowane struktury
organizacyjne i powstanie organizacji feudalnej – organ zwierzchni cesarz

Europa zjednoczona powstała jako Europa chrześcijańska. Myślenie Mieszka I o państwie katolickim
było myśleniem Karolingów. W czasach karolińskich i w dobie cesarzy rzymski z różnych dynastii
(niemieckich, choć wtedy mówiło się nie o niemieckich a o europejskich). Tamta część europy była
zjednoczona i pełna wolności. Z czasem wolność byłą ograniczana. Jedynymi barierami były pieniądze
i język.

W okresie wczesnofeudalnym (do XI wieku) wykształciły się bardzo pierwotne struktury, które dały
podwaliny państwu feudalnemu, któro miało charakter patrymonialny (istniało w formie
wczesnofeudalnej oraz w okresie rozdrobnienia feudalnego; własność patrymonium, rządzącego,
państwo było jego własnością). Wynikało z tego przeświadczenie, że ten kto miał własność ten miał
władzę.

Drugi okres (końcówka XI, XII, XIII) rozdrobnienie feudalne. Powstało w wyniku działania różnych sił
odśrodkowych zainteresowanych rozbiciem władzy centralnej na swoją korzyść. Zdawałoby się, że
państwo było słabe, chyliło się upadkowi. Było to jednak nic innego jak regionalizacja europy
(najbardziej rozdrobniona była I Rzesza niemiecka) (do tego pomysłu nawiązuje chociażby ruch
autonomii śląska). Okres rozdrobnienia feudalnego był niesamowity pod jednym względem. Wtedy
powstały wszystkie instytucje samorządowe, które istnieją do dziś (różnice są niewielkie). Z jednej

HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH

Prepared by Pols

2 |

S t r o n a

strony zdawać by się mogło, że państwo się wali, ale z drugiej ludzie byli bogaci (mogli się
przemieszczać). Ci, którzy chcieli pracować i do czegoś dojść – osiągali cel.

Drugi raz sytuacja, w której ludzie mogli zacząć wszystko od początku pojawiła się dopiero w wieku
XVI (wyprawy na nowe kontynenty). Kolejną falą była kolonizacja.

To w bardzo wczesnym średniowieczu powstały obowiązki państwa wobec niektórych grup
zawodowych, np. armia – przekonanie, że państwo ma utrzymywać żołnierzy. Monarcha musiał
płacić za służbę wojskową (dziś żołd), musiał również np. dawać rekompensatę rodzinie poległego na
wojnie. Był w obowiązku dbać o to, by żołnierz zakładał rodzinę (miał wydać córkę żołnierza dobremu
mężowi), wydawał również zgodę na ożenek. Przykładem są również przywileje i immunitety
(immunitet był indywidualny, do konkretnej osoby), współcześnie przywileje są rozbudowane.

Dekalog kształtował wartości europejskie, to było minimum reguł, któro pozwalało funkcjonować.
Przyjęcie chrześcijaństwa dawało np. taką korzyść, że były dni, w które nie mogło być wojny (lub tzw.
pokój i rozejm boży).

Rozbicie dzielnicowe przyniosło samorząd, wtedy wykształciły się takie instytucje jak wójt, sołtys,
rady miejskie, cechy, gildie (korporacje zawodowe dla rzemieślników i kupców)

Kolejny wzrost nastąpił w okresie monarchii stanowej, istniała od XIV wieku i temu okresowi
zawdzięczamy powstanie parlamentu. Parlamenty jako przedstawicielstwa stanowe miały w
zależności od państwa różne nazwy, budowę i skład, ale wszędzie zazwyczaj uchwalały podatki,
decydowały o wojnie, pokoju. Zyskały kompetencje, które są ważne w zasadzie do dzisiaj.

W Anglii od XI wieku władza królewska była silniejsza niż gdziekolwiek indziej.

O ile na kontynencie europejskim decentralizacja była efektem rozdawnictwa władzy państwowej
(królewskiej), natomiast w Anglii monarcha przy rozdawnictwie lenn nie doprowadził do powstania
kompleksów ziemnych, nie było skumulowania własności i władzy (ziemi mógł mieć dużo, ale w
różnych miejscach kraju). W Anglii konkurencją dla władzy możnych była instytucja szeryfa. Król
zbierał podatki i możny jeśli chciał uniknąć służby to kupował wojowników. Anglia jest ważna z innego
powodu. Jest kolebką parlamentaryzmu - 1265r – powstał parlament. Monarchiczny model państwa
nie mógł dobrze funkcjonować bez stałej obecności króla. W Anglii musiał nastać taki moment, w
którym króla zabrakło – były to wyprawy krzyżowe. Było to odreagowanie za władzę monarszą w
ubiegłym okresie. 1215r. – wielka karta swobód, pierwszy ważny dokument gwarantujący części
społeczeństwa prawa, których wcześniej nie było.

09.10.2012r.

Co zawdzięczamy przeszłości?

To pytanie odnosi się do trzech pierwszych okresów w feudalizmie

HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH

Prepared by Pols

3 |

S t r o n a

Głowa państwa

Od samego początku, pojawienia się, grupa potrzebowała lidera. W państwie feudalnym głową był
książę, król (jako pomazaniec boży). Głowa państwa posiadała legitymizację boską władzy. W
państwie patrymonialnym, jakie istniało jeszcze na etapie rozdrobnienia feudalnego król był
jednocześnie właścicielem części państwa (wszystko co nie należało do innych było jego własnością).
Przed monarchią stanową uniesposób było rozdzielić co jest królewskie a co państwowe – dobra
królewskie były dobrami państwowymi. Z racji łączenia władzy i własności pozycja głowy państwa
była silna, wspomagana dodatkowo przez instytucję kościoła, a do zadań głowy państwa należały
zarówno uprawnienia o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym, przede wszystkim była
zwierzchnikiem sił zbrojnych. Do końca XI wieku król był jednocześnie wodzem i cały model
wychowania chłopców był ustawiony tak, by mężczyzna był przede wszystkim wojownikiem – czyli
bezpośrednio służyć wojskowo jeśli zajdzie taka potrzeba. Te same kryteria dotyczyły kandydatów na
władców. Od XII wieku rola króla uległa nieco zmianie, bowiem króla zaczyna bronić hufiec, wojsko
ulega „profesjonalizacji”.Przypisanie do głowy panstwa funkcji zwierzchnika sił zbrojnych. Spoczywają
na nim obowiązki dotyczące armii – nie tylko nagrody, ale i obowiązki wynikające ze strat.

Głowa państwa byłą również źródłem wymiaru sprawiedliwości, ostatnia instancja, do której można
było się odwołać, gdy osoba sądzona przeszła przez wszystkie etapy, ogniwa wymiaru
sprawiedliwości. Możliwość „rozgrzeszenia”, amnestii, uwolnienia od kary, król był źródłem łaski,
odniesienie do praktyki politycznej. Taka funkcja w dzisiejszych czasach może być orężem do walki
politycznej. Idea pomyślana byłą tak, ze głowa państwa może i nikomu nic do tego. Gest, którego z
nikim nie musiał konsultować.

Reprezentacja na zewnątrz

Głowa państwa prowadziła politykę zagraniczną, występowała w imieniu państwa. Żeby to było
możliwe to przy głowie państwa zawsze był system regaliów (monopoli państwowych; np. regale
solne (surowce mineralne), drukowanie pieniędzy, zapałki, monopol spirytusowy, regale ziemi (ulegał
stale zmniejszeniu – rządzący aby być skuteczni rozdawali ziemie, by mieć poparcie)), zasilało to kasę
państwową. Władcy zbywali czasem część regaliów.

Prawo do oporu – instytucja, która współcześnie obowiązuje w postaci impeachmentu (od XII, XIII
wieku) – sposób pozbawienia kogoś tronu. Władca, który drastycznie naruszał prawo (zwłaszcza
boskie) mógł zostać złożony z urzędu (np. sprawy obyczajowe, przekroczenie pewnej granicy, tego, co
społeczeństwo mogłoby przyjąć). Współcześnie nei zaszkodzi nawet romans

Podatki – monarcha miał prawo nakładania podatków, służyły one temu, aby utrzymać państwo.

Pobieranie ceł – powstały stosunkowo wcześnie służby, ltóry mogły na rogatkach państwa pobierać
opłaty.

Począwszy od monarchii stanowej podatki były ustalane przez parlamenty. Gdzieś około XI XII wieku
wykształciły się rady, głowa państwa mogła zasięgać rady w wielu sprawach od wybitnych obywateli.
Rady były po części sformalizowane

HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH

Prepared by Pols

4 |

S t r o n a

Parlament

Najwcześniej powstał w Anglii (1265r.)(Anglia kolebką parlamentaryzmu). Anglia była jedynym
państwem, w której władza centralna niebyła osłabiona przez rozdrobnienia feudalne. Możni
wykorzystali nieobecność króla do wywalczenia swoich praw – odreagowanie od braku
rozdrobnienia. XIII, XIV wiek – powstanie parlamentów w całej Europie. Parlamenty były efektem
różnych uwarunkowań, ale najczęściej uważa się, ze jest to efekt zróżnicowania społeczeństwa. XIV
wiek okresem przełomowym – powstanie korony królestwa (na bazie chrześcijaństwa) jako symbol
integralności i suwerenności państwa. Monarchia stanowa jest ważną granicą, bo nastąpiło
definitywne odcięcie państwa od osoby władcy. Wcześniej bez względu na czas była to monarchia
patrymonialna (państwo własnością panującego). Parlamenty stanowiły również o rozbudowie
struktur tego państwa. W XIII wieku wyodrębniają się państwa, następuje rozwój gospodarczy i
zróżnicowanie społeczne. Powstają samorządy. W XIV wieku powstają powszechnie parlamenty.

Parlamenty posiadały różne nazwy. We Francji stany generalne, parlament był instytucją SĄDOWĄ.
W Polsce sejm walny, w Niemczech Reichstag. Miały też różne budowy – w Anglii – 2 izby (lordów i
gmin). Od początku powstania parlamentów, rola głowy państwa była bardzo szczegółowo określona,
nie można było jej pominąć. Nie było możliwe uchwalenie prawa obowiązującego wszystkich bez
sanksji królewskiej (zawsze kończyło się wszystko na monarsze, który był częścią parlamentu), bez
podpisu – ustawa do kosza. Nawet w kryzysie nie pomyślano o tym by ograniczyć podmiot, z którym
się walczyło (króla). Okres monarchi stanowej jest pierszym momentem w histori, w której powstają
grupy społeczne, wk której każda posiadała swoje prawa i obowiązki. Grupy społeczne różniły się nie
tylko faktycznym położeniem ale również prawnym.

Parlamenty uchwalały podatki, stanowiły prawo, decydowały o głównych kierunkach polityki
wewnętrznej i zewnętrznej. Z czasem ta rola uległą zwiększeniu. W monarchii stanowej pojawiły się
też bardziej wyspecjalizowane urzędy – kanclerz, wojewoda. Potzrebne już były urzędy posiadające
określone predyspozycje (chociażby skarbnik). Od XIV wieku zaczął obowiązywać w parlamencie
brytyjskim cenzus majątkowy (izba lordów – ważni ludzie z urodzenia pełniący określone role, izba
gmin pochodziła z wyboru). W Anglii głosują tylko ci, którzy płacą podatki. Wraz z pojawieniem się
parlamentu wykształcił się z czasem immunitet poselski – uwolnienie od odpowiedzialności (XV wiek)

Samorządy

Samorządy w miastach i we wsi powstały w wyniku kolonizacji wewnętrznej (to co się wydarzyło w
wiekach XII-XIV trzeba by nazwać I rewolucją). Władza centralna była słaba bo szachowała swoimi
prawami na rzecz możnych, nastąpiło jednak przyspieszenie gospodarcze. Możni chcąc powiększyć
swoje dochody zaludniali je, sprowadzali osadników, zakładali miasta, wsie. Wraz z kolonizacją
zwiększyła się zamożność obywateli. Okres kolonizacji był okresem wolności. Ci co chcieli polepszyć
swój los – mieli taką możliwość, możliwość przemieszczania się. Kolonizacja to inaczej pojawienie się
wspólnot miejskich i wiejskich. Wcześniej wójtostwo było dziedziczne, rządzenie miastem,
organizowanie życia w mieście. Zawdzięczamy więc zarysowanie struktury państwowej (rady
miejskie, rady wiejskie) Organy akie jak wójt, sołtys, rady miejsce (XIV wiek – pojawienie się
burmistrza w miejsce wójta jako organ zależny od rady miejskiej). Wraz ze zróżnicowaniem ludności
miast mieszkańcy chcieli organizacje zależne od siebie – wykupywanie wójtostw przez patrycja .

HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH

Prepared by Pols

5 |

S t r o n a

Miejskie i wiejskie ławy sądowe. Z tego pozostali do dzisiaj ławnicy – czynnik społeczny przy sądach.
Wraz z kolonizacją zwłaszcza w postaci tworzenia miast pojawiły się korporacje zawodowe, cechy
jako stowarzyszenia rzemieślnicze i gildie jako stowarzyszenia kupców. I cechy i gildie tworzyły różne
bariery zapobiegające napływanie do zawodu ludzi spoza danego kręgu rodzinnego, zawodowego.
Wraz z kolonizacją pojawiły się również związki miast.

Kościoły praktycznie do XVIII wieku na kontynencie Europejskim były częścią państwa feudalnego.
Z reguły wspierały rządzących, a rządzący dbali o to, by wyposażać kościół (dziesięcina, pobieranie
opłat od wiernych). Kościoły uzyskiwały także datki, gratyfikacje ze strony władzy państwowej. Ci
którzy lokowali miasto lub wieś zastanawiali się co jest potrzebne człowiekowi do życia. Budowali
więc rzeczy dla całej zbiorowości. Na wsiach lasy, stawy, miastach rzeźnia, łaźnia , karczma i kościół.

16.10.2012r.

I RP jako przykład państwa demokratycznego w świecie nie do końca demokratycznym

XV-XVI w. – powstanie różnych modeli ustrojowych (monarchia stanowa, monarchia renesansowa,
monarchia absolutna)Polska byłą dużym państwem (niezagospodarowanym), stabilnym, miała w
miarę sensowną organizację (strukturę). Było to państwo stanowe.

Zasady ustrojowe państwa RP:



Państwo stanowe – społeczeństwo było podzielone na prawnie i faktycznie wyodrębnione
stany, grupy społeczne różniące się prawnym i materialnym położeniem. Były 4

o Szlachta (wywodzący się z rycerstwa) – była grupą wyjątkowo liczebną, stanowiła

około 10% społeczeństwa (jak na Europę grupa wyjątkowo liczna; w przede dniu
wielkiej rewolucji francuskiej to szlachta i duchowieństwo z rodzinami stanowili
niecały 1%); była to grupa-suweren. Ceniła równość między sobą. Żyli najczęściej z
folwarku (gospodarstwo rolne; 60-80 ha). Racji bycia szlachcicem wynikały również
obowiązki (polska gościnność – folwark był „otwarty” na gości”); mieli obowiązek
ginięcia za ojczyznę (obowiązek obrony ojczyzny). Jak na ówczesny czas była dobrze
wykształcona, do dobrego tonu należało wykształcenie syna (jeżeli nie za granicą to
chociaż w kraju) i wydanie córki dobrze za mąż. Potrzebne były Łacina i język danego
terenu. Ruch egzekucyjny – ruch średniej szlachty w celu zreformowania państwa
(domaganie się podniesienia poziomu szkół). Miała władzę w państwie – decydowali
o kształcie państwa, o obsadzie stanowisk, o tym co się działo na sejmie, miała wpływ
na zachowania rządzących.

o Duchowieństwo
o Chłopi
o Mieszczanie



Państwo dualistyczne – I RP nie była państwem polskim (od 1385 unia personalna z Litwą,
1569 – unia realna (unia lubelska)). Zachowane oddzielne siły zbrojne, sądy, urzędy. Lata 70
XVI wieku – Litwie zależało na podtrzymaniu unii.



Zasada elekcyjności tronu – Jagiellonowi, dynastia litewska, byli w Polsce władcami
elekcyjnymi (elekcja w obrębie dynastii). 1501 – ustalono, że królem korony będzie Wielki

HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH

Prepared by Pols

6 |

S t r o n a

książę litewski. Jadwiga Andegaweńska wyszła za Jagiełłę. Od 1572 roku (śmierć ostatniego z
Jagiellonów) wybór króla następował w drodze wolnej elekcji – kandydaturę mógł złożyć
każdy książę z zagranicy, szlachcic, a wyboru dokonywała szlachta. Była to elekcja viritim
(wybór króla bezpośrednio, w drodze osobistego stawiennictwa). Wolne elekcje wymyśliła
średnia szlachta, która była w miarę wykształcona i dumna z tego jak rozwinięte było
państwo (dość zamożny, produkcja towarów rolnych). Powstałą wtedy cała organizacja
wyborów. Zdecydowano się na kandydata, który miałby pełnić tymczasowe obowiązki głowy
państwa (interrexa) – z racji pozycji Kościoła był to prymas. To on zwoływał wybory.

o Pacta conventa – program wyborczy, tam chciano pozyskać oponentów, dla szlachty

było ważne co chce zrobić kandydat, co jest dla niego ważne. Na zasadzie
dżentelmeńskiej umowy każdy pretendent zobowiązywał się spłacić długi swojego
poprzednika.

o Artykuły henrykowskie – pochodzi od I króla elekcyjnego Henryka Walezego.

Szlachta stworzyła ramy prawne (coś w rodzaju prymitywnej konstytucji). One
porządkowały ustrój – zobowiązanie, że król nie będzie wyprowadzał wojsk poza
granicę, chyba że za dodatkowe wynagrodzenie; jeżeli władca 3 razy nie będzie
przestrzegał prawa – mógł zostać odwołany; plus kilka dodatkowych

Władcę wybierano na 3 sejmach:

o Sejm konwokacyjny – szlachta zastanawiała się czego potrzebuje
o Sejm elekcyjny – głównie na pastwiskach pod Warszawą
o Sejm koronacyjny – odbywał się w Krakowie, koronacji dokonywał prymas. Częścią

tej trzeciej fazy wyboru było złożenie przysięgi (musiał przysiąc przestrzegania
artykułów henrykowskich, tolerancję religijną).



Państwo bez stosów – jak na XV wiek dość wyjątkowo, Szlachta zróżnicowana religijne –
około 50% katolików; państwo wielonarodowe i wieloreligijne

30.10.2012r.

I RP



Rozległe, bezpieczne państwo (XVI)

Arianie – XVI wieczna sekta,

RP była tolerancyjna religijnie, była „państwem bez stosów”. Problemem dla Krakowa było
zachowanie żaków (?). Społeczność żydowska różniła się wyglądem. 50 osób straciło życie z powodów
religijnych. Wojny religijne z reguły były najkrwawsze, zwłaszcza pod względem zachowania jednego
człowieka w stosunku do drugiego. Początek jako takich wojen religijnych nastąpił w trakcie potopu
Szwedzkiego – Szwedzi zachowywali się jak barbarzyńcy, byli też innowiercami. Palili wszystko,
podcięli byt materialny szlachty czyli grupy społecznej, na której opierało się państwo. W I RP Katolicy
nie mieli większości. Do reformacji była to polowa mieszkańców. Przyczyniło się do tego również
położenie geograficzne – szlak kultur, przewozu towarów z różnych stron. Z każdym trzeba było się
porozumieć. Kluczową przesłanką było przekonanie szlacheckie, że każdy szlachcic jest sobie równy,
jest obywatelem w państwie i jest częścią wspólnoty politycznej, kwestie religijne były wtórne.

HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH

Prepared by Pols

7 |

S t r o n a

Monarcha nie najeżdżał włości poddanego (jak np. we Francji czy Rosji). RP była miejscem, gdzie
można było żyć.

Konstrukcja władzy państwowej:

Organy o charakterze ogólnopaństwowym



Głowa państwa (król) – cieszył się dużym szacunkiem, bez monarchy w zasadzie państwo nie
funkcjonowało, miał władzę wykonawczą, był częścią władzy ustawodawczej i miał pewne
uprawnienia sądowe; współcześnie niewiele się zmieniło



Sejm walny – oprócz króla składał się z senatu i izby poselskiej, w skład senatu wchodziły
osoby sprawujące różne funkcje w państwie, urzędy (centralne, ziemskie, za wyjątkiem
urzędu hetmana), demokratyczną była izba poselska, posłowie byli wybierani (po 2 z każdej
ziemi) (na dzień dzisiejszy taki okręg wyborczy można porównać do dzisiejszego powiatu).
Sejm powstał w 1493r. i do połowy wieku XVII był najwyższym organem ustawodawczym i
kontrolnym, przez sejm szlachta ustanawiała prawo, podatki, decydowano o głównych
kierunkach polityki zagranicznej państwa. W wieku XVII zaczęło się Liberum Veto, które
zapoczątkowało złą praktykę zrywania sejmu. Reforma sejmu dopiero na sejmie wielkim –
zdecydowanie za późno. Posłowie byli wyposażeni w instrukcje poselskie – ramy, które
pozwalały na podejmowanie decyzji. O pozycji ustrojowej Sejmu Walnego stanowiła
konstytucja Nihili Novi (1505) – „nic nowego bez nas”- bez sejmu nie mogło wejść w życie
żadne nowe prawo. Państwo utrzymywało się z podatków. Europa zaczęła się dzielić – zachód
szedł w stronę kapitalizmu. Dodatkowo monarcha miał wpływ na królewszczyznę –
swobodnie rządził domeną królewską, początkowo stanowiła 1/3 kraju, było to coś w rodzaju
„spółek skarbu państwa”. Później to się zmniejszało – pozbywanie się w zamian za poparcie.



Sądy (Trybunał Koronny i Trybunał Litewski)



Urzędy o charakterze ministerialnym (oddzielnie dla Korony oddzielnie dla Litwy)

o Hetmani (dowódcy wojskowi)
o Kanclerz i podkanclerzy

Urzędy o charakterze dworskim



Marszałkowie (zajmowali się dworem, dbali o wygodę króla i jego dworu)

Poziom lokalny



Samorządy – w zasadzie każdy stan społeczny posiadał swoje samorządy.

o Szlachta posiadała sejmiki (sejmiki przedsejmowe, elekcyjne, relacyjne – składanie

relacji z przebiegu sejmu, kapturowe – delegowanie przedstawicieli do straży
szlacheckiej, takiej policji szlacheckiej na czas bezkrólewia, deputackie – wybór
deputatów, czyli przedstawicieli do Trybunału Koronnego). Każdy z sejmików
zajmował się czymś innym. Ramieniem króla w terenie był starosta.

o Mieszczanie posiadali rady miejskie z burmistrzami na czele. Najbogatsi kupowali

dziedziczne wójtostwa.

HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH

Prepared by Pols

8 |

S t r o n a

o Duchowieństwo posiadało samorząd w postaci kapituł (sprawy doczesne materialne)

i synodów (prawy religijne)

o Samorządem chłopskim było zebranie gromadzkie
o Żydzi posiadali Kahały i Sejm Czterech Ziem
o Kozacy posiadali swoją Starszyznę

Instytucje na czas kryzysu państwa



Konfederacje – instytucje zwoływane w wyjątkowych chwilach w celu przeprowadzenia
jakiejś ważnej kwestii (w imię celu pozytywnego) przewodzone przez regimentarzy, wielkie
poruszenie szlachty, która uznała, ze trzeba zrealizować jakiś projekt



Rokosze – „przedłużenie prawa do oporu”; zgromadzenie szlachty zbuntowanej przeciwko
monarsze, szlachty, która nie widziała innej możliwości przedstawienia postulatów w inny
sposób niż rokosz – najsłynniejszy to Wojna Kokosza – zgromadzeni szlachcice jak się spili to
wyłapali wszystkie okoliczne kury, żeby je zjeść. Zbuntowali się przeciwko Zygmuntowi
Staremu, a w zasadzie jego żonie Bonie.



Sądy Kapturowe (Kaptury) – łączyły w sobie elementy policyjne i sądowe, były powołane na
czas bezkrólewia, coś w rodzaju szlacheckiej policji no i jednocześnie „sądów 24-godzinnych”,
szlachta sama miała pilnować porządku (można było zakazać pojedynków, czasowa
prohibicja)

Decydujący dla losów tego państwa był potop szwedzki, który zniszczył podstawę bezpieczeństwa
ekonomicznego szlachty. Szlachta straciła najwięcej, bowiem żyła z folwarków, szlachta stała się
„klientem” swoich sąsiadów (określanych mianem magnaterii)

06.11.2012r.

XVI wiek był to okres, w którym powstawały różne koncepcje państw. Był to moment drogi, z której
ludzie rozchodzą się w różnych kierunkach – Rzeczpospolita wybrała demokrację (na krótko).

Wytworzenie się monarchii renesansowej - model państwa, w którym można się dopatrzeć pewnych
elementów przesuwania się w kierunku absolutyzmu. Byłoby to takim państwem przejściowym (np.
Hiszpania Filipa III; Włochy pod rządami Medyceuszy) – silny prestiż władzy królewskiej. Cechą
wyróżniającą był wzrost władzy monarszej. W monarchii stanowej był bardzo klarowny podział na
różne organy władzy, w monarchii renesansowej na uwagę zasługuję silny monarcha – stawał się
symbolem kraju, przedmiotem narodowej dumy. XVI wiek w historii powszechnej był tym, w którym
pojawiła się rywalizacja między państwami europejskimi (były zawsze, ale był to moment zmożonej
rywalizacji handlowej, religijnej, terytorialnej); ekspansja kolonialna miała nazwę. Rywalizacja
religijna powstała w skutek reformacji. Silny monarcha był potrzebny, by państwo mogło odnosić
sukcesy, żeby oddalać zagrożenia. Państwa podmioty odnoszące sukcesy – Rosja (wdzierała się w głąb
Azji), Państwo Habsburgów (Europa Środkowa – Czechy, Węgry). Hiszpania i Portugalia (potęgi
morskie), Szwecja (morze Bałtyckie miało być wewnętrznym jeziorem Szwecji).

Pojawienie się teorii, która uzasadniałaby silną władzę monarszą

Jean Bodin – teoria monarchii renesansowej

HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH

Prepared by Pols

9 |

S t r o n a



Zakładała, że siła korony (państw) polega na swobodzie działania w jej własnej sferze –
monarcha nie może być skrępowany jakimkolwiek innym głosem



Istnieje sfera praw i przywilejów stanowych, których monarcha powinien bronić,
respektować; w monarchii renesansowej chodzi o to, że fundamentem tego państwa
powinno być wzajemne zaufanie między monarchą a jego poddanymi – z jednej strony chroni
przywileje a z drugiej strony poddani mają mu w razie potrzeby przyjść z pomocą (np.
wojskową).

Postulat zobiektywizowania wzajemnych relacji

Wymagała umowy społecznej

Idea umowy społecznej, z której by wynikała ta wzajemna kooperacja

Bodin wskazywał na jeden element owego zobiektywizowania, chodziło mu o władzę
odpersonalizowaną. Ktoś komuś służy nie dlatego, że władza państwowa ma piękne podmioty cz że
się kogoś szanuje, ale dlatego, że jest władzą.

Reformacja pozwalała monarsze podporządkowywać kościół. Duchowny uzależniony nie tyle od
wiernych co od władzy państwowej

Reformacje wzmacniały władzę królewską, bo osłabiały instytucje, które mogłyby zachowywać
dystans do władzy królewskiej. Duchowni protestanccy dostali możliwość zakładania rodzin, byli więc
uzależnieni od pensji z kasy państwowej. Kościoły przestały, nie mogły tak samo silnie jak wcześniej
wywierać presji na państwo. W państwach katolickich kościoły również zwróciły się w kierunku
państwa, bo obawiały się reformacji (Francja, Hiszpania)

Ceną zachowania dotychczasowego statusu było wspieranie władzy świeckiej. Umacnianie stosunków
między władzą kościelną a świecką następowało w drodze konkordatów. W ramach konkordatów,
monarchowie mogli uzyskiwać wiele (np. mogli uszczuplać nieco z dochodów kościoła, przejmować
ziemię, którą mogli uposażać swoich protegowanych)

4 filary państwa renesansowego



Urzędnicy - wzrost kadry urzędniczej był spowodowany tym, że państwo aktywne było w
różnych dziedzinach, jeżeli państwo zabiegało o skuteczność swoich wypraw zamorskich, to
musieli się pojawić wyspecjalizowani urzędnicy, którzy zagospodarowali by tę ziemię, tworzyli
regulacje prawne. Od XVI wieku były różne sposoby nominacji urzędników. Obok urzędników
stałych (nominacja monarsza) można było dzierżawić pewne urzędy. Początek procesu
narastania biurokracji. Biurokracja jako kasta zawodowa, stała się siłą samą dla siebie.



Wojsko – XVI wiek był czasem wyjątkowo niespokojnym ze względu na wojny między
dynastiami, państwami, konfliktów wewnętrznych, powodowało to wyjątkowe nasycenie
obywateli zapasami broni. Broń posiadała nie tylko szlachta ale i mieszczaństwo, chłopi.
Pojawiło się przekonanie o potrzebie obrony małych ojczyzn, a żeby to było skuteczne
potrzebna była broń. Obrona małych ojczyzn była również przygotowaniem do tego, by
bronić ojczyzny wielkiej (całego państwa) – milicje lokalne, chłopskie, mieszczańskie. Cechy
(stowarzyszenia rzemieślników) miały pewne obowiązki militarne, gdy rodziły się miasta i
tworzono miasta, to w dokumentach lokacyjnych określano obowiązki. Z czasem wykształciła

HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH

Prepared by Pols

10 |

S t r o n a

się prawidłowość, że cechy miały obowiązek bronić swojej części muru. Ludzie przechodzili
przeszkolenie militarne. Chociażby Armia szwedzka była budowana na bazie milicji ludowej.
Pod koniec XVI wieku pomyślano o armii zawodowej (czy też wynajętej)



Skarb – w XVI wieku podatki bezpośrednio odgrywały niewielką rolę, władcy przez chwilę
mieli środki, bo mogli zapełnić skarb z dóbr kościelnych – przejmując dobra kościele (w
państwach reformacji) bądź w państwach katolickich uszczuplając dochody kościoła, ale
głównie w XVI wieku monarcha korzystał z koniunktury, jaka panowała wówczas, państwo
angażowało się w sprawy produkcyjne, korzystało z kolonii, popierało dochody z ceł czy
różnych podatków pośrednich. Dochodowym interesem była sprzedaż urzędów. W XVI
wieku, w monarchii renesansowej po raz pierwszy pojawia się propaganda państwowa.
Nastąpił postęp kultury sprzyjający monarszej propagandzie. Poszukiwano różnych sposobów
oddziaływania na społeczeństwo – ryciny, obrazy, literatura, teatrzyki. Państwo nie gwałciło
praw poddanych, natomiast stopniowo, systematycznie osłabiano prawa poddanych,
chociażby w ten sposób, że do parlamentu dostawali się coraz częściej urzędnicy – z czasem
parlament stracił swoje znaczenie.

20.11.2012r.

Państwo absolutne w II fazie rozwoju

Absolutyzm oświecony – nie łączymy z Francją Ludwika XII i XIV

Panowanie Ludwików francuskich – absolutyzm

Kościoły były podporządkowane państwu

Król oparty na systemie biurokracji

Nieznaczne ograniczenie władzy królewskiej

Król nie mógł zmienić wyzwania – „Paryż wart jest mszy”, monarcha musiał być katolikiem

Król nie mógł sobie dowolnie zmienić zasad następstwa tronu

Król nie mógł zastawiać ot tak dóbr państwowych, roztrwonić majątków, które miały zaspokajać
potrzeby jego, dworu

Można po raz pierwszy powiedzieć o czymś takim jak państwowa polityka gospodarcza.

Merkantylizm to nic innego jak ówczesna polityka gospodarcza

Pojawiło się przeświadczenie, że o sile państwa (de facto monarchy) decyduje potencjał gospodarczy
państwa

Nie jest rzeczą obojętną dla państwa jak się „mają” podmioty gospodarcze

HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH

Prepared by Pols

11 |

S t r o n a

Od XVI w. W wzwyż państwa wiedziały, ze trzeba walczyć o kolonie jako o rynki zbytu, należy
wspierać własnych wytwórców (przedsiębiorców) a nie innych państw, przekonanie, że pomyślność
gospodarcza państwa zależy od pomyślnego bilansu płatniczego inicjatywy władzy państwowej
pojawia się większa aktywność państwa

Absolutyzm oświecony – czas po 1763 roku. Państwo oprócz podjętych wcześniej spraw
gospodarczych zaczęło zajmować się sprawami społecznymi, z inicjatywy władzy państwowej szły
zachęty, aby rozwijać oświatę, by rządzący wzięli pod opiekę chłopów. Nie były to rozwiązania
radykalne.

Propaganda najbardziej uwidoczniona była u Katarzyny II. Monarchowie chcieli pokazać siebie z
lepszej strony, jako oświeceni, na miarę epoki. Nie chodziło o zmiany społeczne, ale o usprawnienie
państwa. Europa nie była spokojna. Władza państwowa brała pod opiekę chłopów, bo było to dla
nich „mięso armatnie”. Oni tworzyli też dochód narodowy przejmowany przez inne grupy społeczne.

Uczono chłopów czytać, bo by armia była funkcjonalna, powinna mówić w jednym języku. Sprawienie
by w niektórych chociaż sprawach posługiwano się w jednym języku. Armia nie jest sprawna gdy
mówi w różnych językach. Była to próba naprawy państwa. W XVIII wieku nawet niedokończone
reformy ochroniły dane państwa od rewolucji pod koniec XVIII wieku.

Państwo postabsolutne było typowe dla części Europy środkowej, wschodniej po upadku Napoleona.
XIX wiek był momentem długiego „okresu przejściowego”. Państwa postabsolutne, później bardziej
liberalne, po wiośnie ludów pomysły konstytucyjnych, państwa autorytarne. Czas może mylić, bo nie
wystarczy powiedzieć „państwo XIX wieku” bo z różnych stron były różne modele państw. Państwa
postabsolutne – Rosja Aleksandra II, III, Mikołaja II, Austria, Prusy (1 połowa XIX wieku).
Charakterystyczne dla tego typu państwa były reformy, które (np. w Prusach) były reakcją na klęskę

W teraźniejszej Polsce większa kultura rolnictwa jest na zachodzie, bo tam reformowano je
najwcześniej (początek XIX wieku). Pierwsze reformy za władz Pruskich. Reformy polegały na tym, ze
ziemia miała konkretnego właściciela i ci, który uprawiali ja musieli zabiegać, by z niej się utrzymać,
by dawała dochód

W 1913 Rosja byłą najdynamiczniej rozwijającym się państwem świata. Ten rezultat nijak się ma do
wiedzy naszej o stanie państwa Rosyjskiego.

Bez okresu postabsolutnego Rosji nie da się zrozumieć, bo będziemy mieć zadatki an patrzenie na
państwo przez pryzmat państwa demokratycznego. System postabsolutny możemy obserwować na
przykładzie państw wielonarodowych

Władza królewska czy cesarska nadal była absolutna i samowładna. Różnica polegała na tym, ze
władca sam zmieniał sposób sprawowania swojej władzy, czyli oddawał samowolnie część władzy
innym podmiotom. Jeżeli sam nadawał to i sam mógł zmienić stanowisko

Konstytucja to nazwa współczesna unikana w XIX wieku na rzecz nazwy dyplomu patentu, aktu,
ustawy państwowej, konstytucje nadane mogły być też cofnięte. Po drugie pojawiły się inne organy
takie jak parlamenty, samorządy lokalne, ważne zmiany zaszły w sądownictwie, pojawiły się
autonomie, federacje.

HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH

Prepared by Pols

12 |

S t r o n a

Pojawiły się również prawa i wolności obywatelskie. W XIX wieku istotne było tworzenie jednej
zależności, np. że akt prawny musiał mieć sankcję parlamentarną i monarszą. Rządzący zachowywali
pełnię władzy wykonawczej i nie byli w stanie iść na żadne koncesje wobec parlamentu. Ciekawy był
parlament Austriacki, bo wybierano nie tylko reprezentacje polityczne ale i narodowe.

W XIX wieku będzie taki moment w historii cesarstwa Austriackiego, w którym rządzić będą nim
Polacy.

W przypadku państwa Austriackiego polegał na tym, że na tronie było zbyt wielu idiotów i to
dosłownie.

Dla parlamentu okresu oświeceniowego charakterystyczne jest prawo cenzusowe. O ile zakładamy,
ze parlament składał się z izby niższej i wyższej to wybory do niższe uwzględniały różne cenzusy. W
państwie postabsolutnym obowiązywał system pochodzenia (kto z jakiego stanu), cenzus zamożności
(wysokość płaconych podatków), ale także uwzględniano kryterium zamieszkania [miasto, wieś
(włościanie, ziemianie)]. Cenzusy, zwłaszcza majątkowy, będzie charakterystycznym kryterium
również w państwie liberalnym.

W gestii monarchy pozostała władza wykonawcza, on decydował kto faktycznie tę władzę sprawuje,
wpływał na administrację.

W sądownictwie nastąpiły interesujące zmiany. Państwo uznało niezawisłość sędziego, a ową
niezawisłość należy łączyć tylko ze sferą orzekania. Reszta byłą w gestii rządzącego – pensje,
przywileje, awanse. O ile w dobie absolutyzmu oświeconego (2 połowa XVIII wieku) pojawiły się
postulaty o wyeliminowanie kar cielesnych, w wieku XIX rozwiązania szły dalej (brak kar cielesnych),
również prawo do obrony.

Równość wobec prawa (np. w cesarstwie Rosyjskim). Była to szczególna interpretacja równości.

Jeżeli w królestwie sądzeni byliby Polak i Żyd to najpewniej winny byłby Żyd. W cesarstwie Rosyjskim,
między Polakiem a Rosjaninem, wygrałby Rosjanin, tak samo przeciwko Azjacie.

Samorządy lokalne, które pojawiły się w 2 połowie XIX wieku były nowym i pożytecznym
rozwiązaniem, a pojawiły się, bo rządzący uznali, ze silna władza nie jest wtedy, gdy panujący ma
możliwość ingerencji we wszystkie sprawy. Oczywiste jest, że jeżeli do panującego nie będą należały
sprawy higieny w dalekiej guberni, to jego władza w cale nie będzie mniejsza. Pojawienie się
samorządu było ciekawym zabiegiem, bo Rzący pozbywał się kłopotu. To władze lokalne mogły
zajmować się gospodarką lokalną, opieką społeczną, zdrowiem, oświatą czy infrastrukturą
komunikacyjną. Samorządy były dobrą szkołą obywatelskości. Za pracę w samorządzie nikt nie
dostawał pieniędzy. Punktem wyjścia byłą działalność okolicznościowa, która rozszerzyła się później
na inne dziedziny (np. gdy przyjeżdżali goście). Zaczęły powstawać szkoły, szpitale, przytułki na
prowincjach.

Państwa, które były wielonarodowe w wyniku dalszych przekształceń ustrojowych powstawały np.
Austro-Węgry

Pojawienie się praw i swobód poddanych. Jeżeli w związku z Rewolucją Francuską pojawiły się
prawa obywatelskie, to w państwie postabsolutnym prawa i swobody nadawał cesarz.

HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH

Prepared by Pols

13 |

S t r o n a

27.11.2012r.

Państwo Liberalne

Charakterystyczne dla XIX wieku, ale pierwsze były USA (najpierw federacja a później konfederacja 13
stanów).

Druga połowa XIX wieku – Wielka Brytania, niektóre państwa Ameryki łacińskiej

Główne zasady, na których kształtuje się państwo liberalne:



Indywidualizm – pierwotne mają być interesy jednostek, a nie interesy państwa (ochrona
jednostek i ich wolności)



Racjonalizm – przekonanie, ze są dwie wartości podstawowe i nierozłączne – rozwój i
wolność



Kontraktualizm – pewna forma umowy społecznej (zgoda jednostek jest fundamentem
politycznego zobowiązania). W praktyce jest to takie państwo i instytucje, co do których nie
ma wątpliwości, ze powinny one istnieć. Mamy obowiązek słuchać takiej władzy, na jaką sami
się zgodziliśmy

Przybysz powinien dostosowywać się do zastanej rzeczywistości, a nie gospodarz. Albo je po cichu
zaakceptuje, albo musi opuścić państwo

W wersji XIX wiecznej, państwo liberalne akceptowało umowę społeczną, ale nie akceptowali
demokracji (więc nie akceptowali wizji Rousseau. Istotne znaczenie dla podmiotu sprawującego
władzę, miała zasada złotego środka. Odrzucano dyktaturę pieniądza ale również dyktaturę ludzi nie
posiadających nic. „Demokracja to dobry ustrój dla motłochu”. Zasobność materialna musi iść jednak
z wiedzą. Tylko ludzie zamożni i wykształceni mieli kierować się umiarem i z tego też względu ta
grupa społeczna (środek społeczeństwa) była brana pod uwagę.

Państwo liberalne było oparte na cenzusie majątkowym, co oznaczało, że faktyczny udział w
sprawach publicznych, polityce, był przynależny bardzo wąskiej grupie społecznej (od 1 do 3%). Były
całe duże grupy społeczne, które były dyskryminowane.

Z liberalizmem łączy się koncepcja minimalnego państwa, czyli ograniczenie państwa do nielicznych
dziedzin. Państwo liberalne miało chronić naturalne prawa człowieka (prawo do życia, wolność,
własność, bezpieczeństwo). Lista podstawowych praw, na straży których stać miało państwo,
niesamowicie wydłużyła się. Ideałem było państwo występująca aktywnie w nielicznych dziedzinach,
ale państwo skuteczne. Nie może to być państwo „ślamazarne”. Jeżeli chce zapewnić bezpieczeństwo
i chronić przed złodziejami, złoczyńcami, państwo musiało być sprawne poprzez dobre
funkcjonowanie organów ,ale także nie było to państwo łagodne. XIX wieczna Anglia np. miała listę
90 postępków, za które karano śmiercią.

Liber – wolność. Ten przedrostek sprawia, że nie traktujemy państwa liberalnego jako
rygorystycznego.

Reguły, na których oparte było państwo liberalne:

HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH

Prepared by Pols

14 |

S t r o n a



Oparcie na konstytucji (na prawie pisanym) – wraz z państwem liberalnym przychodzi idea
konstytucji. Opisuje kompetencje, sposób funkcjonowania władzy. Wiek XIX przyniósł też
prawa człowieka. Państwo liberalne stworzyło potrzebę gwarancji praw człowieka.
Zawdzięczamy to USA, gdzie elita polityczna po raz pierwszy ustaliła, ze nie wystarczy samo
prawo, potrzebne są właśnie gwarancje ich przestrzegania. Efektem takiego myślenia było
orzecznictwo konstytucyjne (początek bodaj 1801 rok, weszło na trwałe po II W.Ś. w
większości państw demokratycznych)



Podział władzy – trójpodział władzy wynika z doktryny Monteskiusza. Filozofowie w dobie
oświecenia, walcząc z absolutyzmem formułowali podstawy doktrynalne. Monteskiusz zatem
„rozbił” jednolitą do tego czasu władzę królewską. Słusznie twierdził, że każdy władca, który
ma pełnię władzy, prędzej czy później wypaczy się, zdegeneruje. Najwierniej zastosowano tę
doktrynę w USA, ponieważ nie tylko jest podział, ale i system hamulców, równowagi władz.
Doktryna jest pełniejsza, bowiem wynika z niej system hamulców, zabezpieczenia się na
różne, nieprzewidziane okoliczności.

Istnieją różne modele państw

o model amerykański (widoczny również w Ameryce łacińskiej),
o model brytyjski – polega na wprowadzeniu monarchii konstytucyjnej

(parlamentarnej)

Na gruncie europejskim nie ma ścisłej segregacji władz. Niekiedy deputowani mogą być
parlamentarzystami i członkami władzy wykonawczej jednocześnie



Swoboda działalności partii politycznych – na początku XIX wieku były partie, ale nie
masowe, one dopiero powstawały, powstawały też związki zawodowe, które mogły istnieć w
sposób legalny (nie bez przeszkód ze strony korporacji a nie państwa)



Funkcjonowanie administracji oraz samorządu – ideałem był tani, racjonalny rząd (inaczej
mało rozbudowany, z ograniczonym aparatem biurokratycznym). Państwo nie miało wiele
funkcji – na zewnątrz zapewnienie bezpieczeństwa, również to samo wewnątrz. Liberałowie
uważali też, że powinien istnieć samorząd. Obywatele za własne pieniądze (np. z podatków)
będą w stanie załatwiać swoje własne sprawy. Liberałowie starali się tworzyć sprawny korpus
urzędniczy oparty o kryterium fachowości, ale było to prawie niemożliwe, bo jednocześnie w
XIX wieku zaczęły powstawać partie polityczne, odbywały się wybory i naturalnie różne
stanowiska państwowe weszły w skład „łupów”, „trofeum” za wygranie wyborów.



Wojsko – liberałowie nie mieli zaufania do armii licznych i do stałych armii. Uważali, ze armia,
jeżeli miała być już silna (liczna) to tylko, gdy było to potrzebne (np. w trakcie działań
wojennych) i wtedy armia powinna być doposażona. To co zawdzięczamy liberałom to
wprowadzenie cywilnej kontroli nad armią. Oprócz armii, która rozrastała się, gdy było
trzeba, z państwem liberalnym wiązał się pomysł stworzenia milicji Obywatelskiej – by
chronić skutecznie własnego domostwa.

HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH

Prepared by Pols

15 |

S t r o n a

Dziedzictwo państwa liberalnego



Niemcy jako pierwsi wprowadzili do obiegu określenie „przyzwoite państwo”. Składa się na
nie to, że:

o Państwo ma obowiązek respektować prawa człowieka – państwo je chroni, ale nic

więcej. Państwo nie jest od tego, żeby uczyć obywateli moralności. Państwo nie jest
od tego, by prowadzić działalność gospodarczą

o Państwo musi być oparte na konstytucji
o Państwo nie może lekceważyć zasady podziału władzy
o Państwo musi szanować swobodę działania partii politycznych
o Musi być zachowana cywilna kontrola nad armią

11.12.2012r.

Chiny

1978 – pierwsze reformy (Deng Xiaoping)

Historia Chin w sposób ciągły jest obecna na XXII w. p.n.e. Japonia – historia pisana VII wieków n.e. i
niepisana VII wieków p.n.e.

Chiny oparły się podbojom, a nawet jeśli w krótkich momentach ktoś dokonał podboju
krótkotrwałego, to ci co podbijali, przyjmowali kulturę miejscową.

Wspólne jest myślenie, którego dominującym systemem wartości jest filozofia konfucjańska
(niekoniecznie ma związek z samym Konfucjuszem (VI i V w. p.n.e.)

Wspólne myślenie azjatyckie pomaga w osiągnięciu sukcesu

Dla Azji charakterystyczne wojny wewnętrzne. Religia chrześcijańska ma ogromny wpływ na sposoby
rozstrzygnięć w różnych sprawach. Świat oparty na tych zasadach odrzuca odpowiedzialność
zbiorową – każdy chrześcijanin odpowiada przed bogiem sam. W świecie azjatyckim
odpowiedzialność zbiorowa oznaczała, że feudał który przegrał z konkurentem walkę o coś,
odpowiadał wraz ze swoimi poddanymi.

Człowiek nie żyje sam, ale żyje po coś, człowiek ma pewne powinności. Nie ma myślenia „co mi się
należy”. Jest zobowiązany wobec różnych podmiotów.

Kiedy będzie harmonia jako stan pożądany, to społeczeństwa azjatyckie odpowiadają wprost:



kiedy będzie słuchał poleceń władzy,



będzie uległy rodzicom,



kiedy będzie poszanowanie przodków i tradycji,



ścisłe przestrzeganie etykiety

HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH

Prepared by Pols

16 |

S t r o n a

Azjaci są pokorni i lojalni wobec władzy, wypełniają nakazy i zakazy wysuwane przez organy
zwierzchnie. Jeżeli będzie się przestrzegało postanowień władz, sumiennie będzie się je wykonywało,
to wtedy można przetrwać. Ta filozofia zakłada również współpracę.

Wszystko jest pochodną jednej relacji – relacji miedzy ojcem a synem. Podstawą całego systemu
relacji społecznej oparta jest na paternalistycznej struktury społeczeństwa. Rodzina z funkcjami
wzajemnych powinności wobec siebie jest wzorem stosunków dla wszelkich innych wspólnot –
rodzina, firma, państwo, struktura lokalna.

Cnotą jest praca w jednym zakładzie przez całe życie, a jeszcze lepiej jak pracują całe pokolenia.
Awans następuje dzięki zasadzie starszeństwa. Na przykładzie ChRL wiemy, że nie ma mowy o
wyborach, tylko o przygotowywaniu kolejnej kadry polityków. Chiny są tym państwem, które na IX
wieków p.n.e. wprowadziło system mandaryński. Wymyślono stypendia dla młodzieży z wioski (wieś
się składała i wysyłała młodzieńca na naukę zawodu i jak wracał to cała wspólnota lokalna korzystała
z jego wiedzy)

Kolejna zasada to zespołowość – typowa dla dalekiego wschodu, przeciwieństwo dla „naszego”
indywidualizmu. Przypowieść o głupocie mędrca i mądrości księcia. Książę chciał przenieś górę, a
mędrzec pokpiwał z niego. Książę był mądry bo brał pod uwagę prace wielu ludzi przez długi czas.
Mędrzec myślał, że ma być zrobione tu i teraz. Konfucjanizm potrafi pokazywać myślenie podzielane
przez pokolenia. Kult przodków – liczy się pokolenie, które było , jest i będzie.

Uzasadnienie racjonalne istnienia władzy – władza musi być, żeby społeczeństwo dobrze
funkcjonowało. Władza powinna być prawa. Dopuszczano możliwość obalenia nieprawej władzy i
dopuszczenia innej władzy

Tradycjonalizm – nie prawo, ale tradycjonalizm – poszanowanie norm obyczajowych (zasada
pierwszeństwa starszych przed młodszym pokoleniem). W kręgu śródziemnomorskim regulatorem
życia społecznego jest prawo. W krajach azjatyckich brzmi dziwnie postulat postrzegania praw
człowieka – w ich słowniku raczej to nie występuje (1 prawnik na 7 mln ludzi). Prawo potrzebne jest
tylko do regulacji relacji międzyludzkich

Konformizm – jest cnotą, odrzucenie postaw skrajnych, postawa złotego środka, zasada „nie wychylaj
się”, funkcjonowało to kilkadziesiąt pokoleń, dlatego wśród laureatów nagrody nobla nie ma azjatów
(chyba, ze w USA). Podróbka – po co ryzykować własnymi pomysłami, skoro można mniejszymi
pieniędzmi i bez ryzyka mieć coś tak samo dobrego. Strach przed ośmieszeniem się.

Naukowe tłumaczenie rzeczywistości społecznej i przyrodniczej – w jakiś sposób racjonalizm. Na
przykład jeżeli nam się zdarzy nieszczęście, to starsi ludzie mówią „bóg tak chciał”. Zamawia się mszę
na jakąś okoliczność. Azjaci funkcjonują zupełnie inaczej, bo ich myślenie jest synkretyczne i
eklektyczne. Najbardziej to widać i w pewnych powiedzeniach, które znamy choć nie koniecznie je
kojarzymy np. Nie ważne czy kot jest biały czy czarny, ważne, że łapie myszy”. Chińczycy zachowali
scentralizowane państwo, natomiast ze świata zewnętrznego wzięli to co daje szanse na postęp i
rozwój gospodarki – trochę własności, trochę rynku przy pełnym programowaniu ze strony państwa.
Europejczycy domagają się od Chin demokracji, a oni wiedzą, ze być może wtedy państwo im się
rozpadnie.