Lelewel twierdził, że konstytucja Księstwa Warszawskiego dawała niewiele gwarancji praw, ale nie odczuwało się ich braku, zaś konstytucja KP gwarantowała dużo, ale nie odczuwało się ich istnienia.

Ustrój KP zawierał pewne ukłony w stronę tradycji polskiej, jak województwa i sąd sejmowy - ten ostatni bardzo łagodnie potraktował członków Towarzystwa Patriotycznego, uniewinniając większość, argumentując o młodzieńczej płochości. Stąd powstało przekonanie, że powstanie zbrojne zostanie poparte przez elity społeczne, co po wybuchu zrywu okazało się mylne.

Galicja - zabór austriacki

• I rozbiór objął Galicją od Krakowa do Lwowa, tzw. Galicję Wschodnią vel Starą

• III zaś zajął ziemie między Pilicą a Bugiem, tzw. Galicję Zachodnią. Kraków należał do III zaboru austriackiego, potem został w 1809 przyłączony do Księstwa Warszawskiego. Na Kongresie Wiedeńskim na skutek kłótni przedstawicieli ustalono, że Kraków będzie „wolnym miastem” pod opieką mocarstw, wyłączając tym samym RP Krakowską z zaboru austriackiego. Kraków dzięki swemu położeniu stał się punktem kontaktowym dla konspiracji.

Konstytucja RP Krakowskiej została nadana w 1818 r.:

• Parlament - Zgromadzenie Reprezentantów, złożone z 41 członków z cenzusem majątkowym, wybierało Senat, stanowiący władzę wykonawczą (12 członków), złożony poza tym z przedstawicieli kapituły krakowskiej i Uniwersytetu Jagiellońskiego. Na czele senatu stał prezes, część senatorów wybierana była dożywotnio.

• Ustrój był republiką, co prawda położoną w morzu monarchii

• Małe terytorium sprawiało, że podzielono je na gminy, bez szczebla powiatu czy województwa.

• Po powstaniu 1846 r. RP Krakowska została wcielona do Austrii, choć potępiano Austrię za ten jednostronny akt. Zmieniono nazwę prowincji - dawniej było to Ks. Galicji i Lodomerii, później dodano „z Księstwem Krakowskim”.

Po wcieleniu Krakowa do Austrii ustalono stolicę prowincji we Lwowie, organizując tam gubernium na czele z gubernatorem reprezentującym cesarza. Kraków czuł się zmarginalizowany taką decyzją i krążyło przekonanie, że Lwów stał się stolicą przez przypadek.

Organizacja terytorialna: cyrkuły (6 w Starej Galicji, w obu łącznie 10) - dość duże, z landratami na czele, potem podzielono na mniejsze

• Rodzaj parlamentu - sejm postulatowy we Lwowie, mogący wysyłać adresy do cesarza i nic poza tym. Skład: zamożna szlachta, duchowieństwo, niezbyt liczni mieszczanie (cenzus majątkowy)

• Sejm prosił o to, czego nie otrzymywał, a otrzymywał to, czego nie prosił - Wiedeń chciał tylko podatków i rekruta

Urzędnikami byli Niemcy austriaccy i zniemczeni Czesi, którzy dość często polonizowali się, zawierając małżeństwa z Polkami, e.g. Oswald Balzer, którego ojciec był urzędnikiem austriackim, a który osobiście bronił polskiej przynależności Morskiego Oka w Tatrach [wytyczona wówczas granica obowiązuje do dziś] oraz samej Polski jako takiej przed tezami Wielkiego Mommsena.

Apogeum reakcji stanowiła era Metternicha, trwająca od Kongresu Wiedeńskiego do Wiosny Ludów, kiedy ów znienawidzony polityk został obalony. Twierdze: Kufstein w Tyrolu i Spielberg na Morawach stanowiły ciężkie więzienia polityczne, z których rzadko kiedy wychodziło się o własnych siłach. Policja tajna i jawna tropiła spiski, również te urojone, obowiązywała także cenzura, słowem, państwo policyjne. Zabór austriacki był najbardziej represyjnym zaborem aż do 1848 r. Wiosna Ludów zmusiła cesarza do ustępstw, które jednak potem zostały szybko ograniczone. Umysłowo chory Ferdynand wówczas ustąpił, a na tron wstąpił osiemnastoletni Franciszek Józef I. Młody władca bardzo brutalnie stłumił powstanie węgierskie, posługując się wojskami „żandarma Europy”.

Era reakcji, tzw. era Bacha oznaczała, że nie ma powrotu do ery przedmarcowej (vormarz) - nadzieje na liberalizację zostały chwilowo wygaszone. Impuls do przemian musiał przyjść z zewnątrz. Wojna włoska wisiała na włosku, jak to wyraził S. Kieniewicz i ostatecznie wybuchła w 1859 r. Austria została pokonana w krwawych bitwach pod Magentą i Solferino przez wojska Francji i Piemontu. Przegrana wstrząsnęła państwem, które musiało podjąć reformy, aby nie zostać rozsadzonym przez ruchy narodowe (państwo 10 narodów i tyluż prawie wyznań)..

Po 1848 zamiast gubernium wprowadzono namiestnictwa i namiestników. Pierwszym namiestnikiem został Agenor Gołuchowski, polski arystokrata - polityka germanizacji była już w odwrocie, pomimo trwającej nadal ery Bacha. Gołuchowski począł polonizować korpus urzędniczy, zaś w 1860 r. cesarz powołał go na stanowisko ministra-sekretarza stanu. Wywołało to ogromne nadzieje na polepszenie losu prowincji. Cesarz wystawił w 1860 r. dyplom październikowy, który przewidywał przeobrażenie Austrii w kraj federacyjny - poszczególne kraje miały mieć sejmy krajowe o szerszych kompetencjach, zaś w samym Wiedniu Rada Państwa miała być dwuizbowym parlamentem ogólnym:

• Herrenhaus - Izba Panów, senat złożony z mianowanych przez cesarza dożywotnio, a często dziedzicznie

• Izba reprezentantów - izba niższa

Podział kompetencji - Gołuchowski chciał zastrzec najważniejsze decyzje organom centralnym, ale to, co nie było zastrzeżone miało leżeć w kompetencjach sejmów krajowych. Reasumując, pewien ścisły, ograniczony wykaz kompetencji władz centralnych, a to, czego nie ma w wykazie, jest w gestii sejmów krajowych.

Niestety Gołuchowski wyszedł przed orkiestrę, jego pomysł uznano za zbytnio decentralizujący władzę, a w dodatku koła niemieckie doprowadziły do dymisji Gołuchowskiego. W 1861 r. zastąpił go Schmerling, który wydał patent lutowy, formalnie będący aktem wykonawczym dla dyplomu październikowego, a tak naprawdę odwracał jego działanie - wyznaczał ścisły zakres kompetencji sejmów krajowych, reszta zaś miała należeć do Wiednia. Rok 1861 przyniósł też statut krajowy na mocy którego we Lwowie powołano Sejm Krajowy.

Powstanie styczniowe (22 I 1863) objęło Królestwo Polskie i ziemie zabrane, lecz władze austriackie tolerowały przerzut ludzi i zaopatrzenia dla powstańców, dopiero w lutym 1864 wprowadzono w Galicji stan oblężenia - uszczelniono granicę, czasem wydawano powstańców Rosjanom, co wywoływało oburzenie, ale nie była to taka współpraca jak między Prusami a Rosją. Austria wysyłała noty protestacyjne do Rosji wraz z Anglią i Francją, były to działania stricte werbalne, gdyż sama bała się rozlania powstania na własne terytorium.

Rok 1866 przyniósł wojnę o to, kto zjednoczy Niemcy, Prusy czy Austria, która [od 1804] miała zapewnione przewodnictwo w Związku Niemieckim. Decydująca była bitwa pod Sadową, którą wygrał nie pruski grenadier, a pruski nauczyciel, wpajający karność i militaryzm. Rosja nie wsparła Austrii tak, jak w 1848, gdyż sama nie została wsparta przez Austrię w czasie wojny krymskiej. Niewdzięczność Austrii zadziwiła świat i skrupiła się na kraju (1859, 1866)

Wtedy miał miejsce adres sejmu krajowego „Przy tobie najjaśniejszy panie stoimy i stać chcemy”. Wbrew pozorom był to akt politycznego rozsądku - porównajmy sytuację z Priwislinkim Krajem intensywnie rusyfikowanym, czy też z Prusami, gdzie zaraz zacznie się Kulturkampf - w Galicji spokój i wszędzie język polski.

Pomysł monarchii pentalistycznej, złożonej z Niemców, Węgrów, Polaków, Czechów i Chorwatów, tzw. narodów historycznych, mających tradycje państwowe. Ostatecznie na mocy ugody z Węgrami państwo zostało przekształcone w monarchię dualistyczną - Węgrzy byli drugą co do liczebności ludnością poza Niemcami.

• Zalitawia - Węgry historyczne wraz ze Słowacją i Siedmiogrodem, Wojwodiną (pn. Serbia) i Chorwacją. Granicą była rzeczka Litawa, będąca dopływem Dunaju

• Przedlitawia - reszta z Austrią, Galicją, Bukowiną, Czechami i Morawami i Krainą (ob. Słowenia) oraz Dalmacją (porty i baza floty wojennej).

Cesarstwo austriackie istniało od 1804 r., pomimo że w 1806 r. Austria rezygnuje ze Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego.

W roku 1867 wchodzi w życie szereg ustaw zwanych konstytucją grudniową - państwo staje się konstytucyjną monarchią parlamentarną o charakterze dualistycznym, wbrew Czechom.

Polacy skorzystali z szans, jakie otwierała przed nimi monarchia dualistyczna - byli nawet premierami (K. Badeni).

Organizacja władz monarchii dualistycznej

Cesarz łączył oba człony, wspólne (K.u.K., c.i k.) były też 3 ministerstwa:

• wojny [Kriegsministerium],

• domu cesarskiego i spraw zagranicznych

• finansów.

Parlament wiedeński zwany był Radą Państwa, zaś na Węgrzech obowiązywał sejm 2-izbowy, złożony z Izby Poselskiej i Izby Magnatów. Każdy człon miał swoją radę ministrów (MSW, min. oświaty, handlu i przemysłu, robót publicznych). Dodatkowo istniało ministerstwo obrony krajowej, któremu podlegał Landsturm.

Do roku 1873 do rady wchodzili delegaci delegowani przez sejmy krajowe, potem zarządzono wybory do rady państwa - obejmowały one 3 górne kurie. Dopiero K. Badeni (1895-97) utworzył IV kurię (powszechną) - dzięki temu do Rady mogli dostać się posłowie robotniczy (Daszyński) i chłopscy (Witos). Dopiero w 1907 r. zniesiono całkowicie system kurialny w wyborach do Rady Państwa - były one półpowszechne - obejmowały ogół dorosłych mężczyzn [feminizm nie poczynił jeszcze postępów - przyp. red.]

W 1873 powołano urząd ministra ds. Galicji - było to wyróżnienie, inne prowincje nie miały takich ministrów - każdy akt prawny dotyczący Galicji musiał mieć kontrasygnatę owego ministra, który zawsze był Polakiem.

Namiestnictwo obsadzano również wyłącznie Polakami, zmieniło się to dopiero w czasie I wojny światowej, gdy Galicja stała się krajem przyfrontowym. Namiestnik był reprezentantem cesarza, musiał też zdawać przed sejmem sprawozdanie raz na rok. Sejm nie mógł go odwołać bezpośrednio, co najwyżej miał możliwość wpłynąć na cesarza.

Sejm Krajowy wybierał 6-osobowy Wydział Krajowy z marszałkiem krajowym na czele.

Sejm liczył 149 członków, 12 z nich to tzw. wiryliści, wchodzący do niego z urzędu:

• 8 bp i abp, w tym: 6 rzymskokatolickich, unicki i ormiańskokatolicki

• elity intelektualne - 3 rektorów - UJ, Uniwersytetu Lwowskiego i Politechniki Lwowskiej.

System kurialny - cztery kurie:

I - ziemiańska = 44 z ok. 2000 wyborców ergo 1 poseł na 50 wyborców

II - izb przemysłowo-handlowych - każda izba delegowała po 1 posła

III - miast większych - 1 na 2000 wyborców

IV - miast mniejszych i gmin wiejskich - 1 poseł na 9000 wyborców, do tego wybory miały charakter pośredni, prawyborcy wybierali wyborców, a dopiero potem oni wybierali posłów. Notabene kuria ludowa często głosowała na posłów ziemiańskich - znano i wówczas pojęcie „kiełbasy wyborczej”. Określenie „wybory galicyjskie” było wybitnie pejoratywne - korupcja, rozruchy, antagonizmy społeczne i narodowe (40% Rusinów).

W 1908 roku na audiencję do namiestnika Potockiego przyszedł Ukrainiec i go zastrzelił. Było to związane z przynależnością Potockiego do stronnictwa Podolaków. Następnym namiestnikiem został Michał Bobrzyński, historyk z grupy stańczyków - bardziej lewicowy, skłonny do kompromisu. Stworzył projekt nowej ordynacji wyborczej, znoszącej kurie. Na stanowisku utrzymał się do 1913, jego następca nawet myślał o wprowadzeniu tego projektu, ale przyszła wojna - i wiadomo…

Kompetencje Sejmu:

• kultura krajowa - oświata, gospodarka, kwestie społeczne

• ustawa „o ochronie świstaków i kóz górskich” - pierwsza w świecie ustawa ekologiczna

Rada Szkolna Krajowa pod formalnym przewodnictwem namiestnika, a faktycznym profesora UJ lub Uniwersytetu Lwowskiego.

• stopniowa likwidacja analfabetyzmu - może nie tak jak w Prusach, gdzie zresztą wiązało się to z germanizacją, ale nie tak beznadziejnie jak w Rosji

• szkoły wiejskie, realne, techniczne, gimnazja klasyczne, uniwersytety, szkoła rolnicza, ASP krakowska. - przyciągały młodzież z pozostałych zaborów ze względu na polski język wykładowy.

• Nadprodukcja inteligentów, która przyda się po odzyskaniu niepodległości wobec braku kadr w całym kraju

Podział administracyjny po 1848 - powiaty polityczne (80) i sądowe (100), na ich czele stoją starostowie. Na szczeblu gminy rządzi wójt. Samorząd terytorialny aktywizuje społeczeństwo i dopuszcza do władzy wszystkich mieszkańców.

Sądy:

• powiatowe

• wyższe - Lwów i Kraków

• najwyższy trybunał w Wiedniu

• [no i prawo łaski cesarza - przyp. red.]

„Galicja - polski Piemont” - ale też ukraiński. W Rosji język ukraiński był zakazany, uważano go za dialekt rosyjskiego, dozwalano jedynie druk tekstów cerkiewnych, dopiero po 1905 r. nastała pewna odwilż, zaś w Galicji możliwe było nauczanie w języku ukraińskim, a nawet od lat 90 XIX w. istniały katedry teologii i prawa oraz historii Europy Wschodniej (sławetny Michajło Hruszewski).

Problemem był język, szkoły i ziemia. Ukraińcy dzierżyli zaledwie 25 z 300 urzędów oraz drobne gospodarstwa chłopskie obok polskich wielkich majątków ziemiańskich na wschodzie.

Organizacje w rodzaju ProŚwita czy Spółdzielczość Ukraińska były elementami budowy świadomości narodowej Ukraińców, którzy w Wielkiej Wojnie wystawili Legion Strzelców Siczowych pod dowództwem „Wasyla Wyszywanego” [Wilhelm Franciszek Habsburg-Lotaryński].

Sytuacja ekonomiczna - Golicja i Głodomeria.

Stanisław Szczepanowski - Nędza galicyjska w cyfrach - „mieszkaniec Galicji je za pół człowieka, pracuje za ćwierć”.

• Przed wojną II miejsce pod względem wydobycia ropy (Borysław, Drohobycz), później te złoża zostały wyczerpane. Ropę zużywano do lamp naftowych i parowozów (motoryzacja dopiero raczkowała).

• Kraj głównie agrarny

• emigracja zarobkowa przysyłająca pieniądze

• turystyka (Karpaty, Zakopane) często zdrowotna lub edukacyjna, do szkół i uczelni

• słaby przemysł, konkurencja Czech i Austrii

Galicja dała przyszłej Polsce początki kadr urzędniczych i politycznych, co zaprocentuje w pierwszym Sejmie ustawodawczym w latach 1918/19. Ci ludzie znali już metody parlamentarne, procedury dyskusji, głosowania etc.

funkcje premiera oraz ministra spraw wewnętrznych i sprawiedliwości. W roku 1848 w Austrii powstały nowoczesne ministerstwa, jedne dla całej monarchii

tzw. konwencja Alvenslebena zezwalała na ściganie powstańców przez wojska rosyjskie na terenach za granicą państwa pruskiego.

por. S. Grodziski, Franciszek Józef I

obecnie przysychająca

stąd adm. Horthy na Węgrzech

dlatego gdy Franz Josef odwiedzał Pragę, to witali go głownie Niemcy.

kaiserlich und königlich - cesarsko-królewskie

objął je Agenor Gołuchowski młodszy

również Polak, Julian Dunajewski

W KP unia brzeska zniesiona po 1831, na ziemiach zabranych po 1863.

Lwów - catolissima urbs - siedziba 3 metropolii

wówczas Uniwersytet Franciszkański (1817-1918)

---