Dżer - zapis imienia - grzebień pod sokołem
- wg Manetona 31-39 lat panowania, ale tak naprawdę może nawet 50 lat
- tabliczki z grobu Dżera i możnowładców podają najważniejsze fakty - panowanie dłużej niż podaje Maneton, możliwe, że nawet 50 lat, obchodził dwukrotnie święto Sed (w 30 rocznicę panowania oraz 33 lub 36)
- duża waga działań odnośnie zjednoczonego Egiptu. Co 2 lata ceremonie „oczyszczania 2 krajów” związana z wyprawami królewskimi po terytorium Egiptu. Częste podróże władców wraz z dworem po kraju związane ze ściąganiem podatków
- za jego panowania często wymieniane Buto (związane z kultem Wadżet - kobry)
- w 23 r panowania wyprawa do kraju Sechet [seczet] w Azji SW - Palestyna? N Synaj? Związana z kontrolą nad szlakami handlowymi? (ujarzmianie beduinów?)
- roszczenia do panowania nad Nubią
- relief z rejonu II katarakty z serechem i skutym imieniem króla => ślad pobytu Dżera? (naciągana teoria, raczej król predynastyczny) Gebel Seik Suleiman (?)
- dobra opinia w późniejszych czasach. Jego grób w Abydos uznany za pochówek Ozyrysa. Pielgrzymki do tego grobu od VI dynastii.
- na mastabach wyobrażenia podróży do Abydos do Grobu Dżera
- za XVIII dyn odrestaurowanie grobu
- stela z grobu Dżera
- zachowane fragmenty kostne!
- biżuteria; tabliczki z imieniem, ceremoniami (niejasne dla nas) - św Sed? Składanie ofiar z ludzi? Wyprawa morska
- kilkaset pochówków towarzyszących przy grobie Dżera
Dżet - „król wąż” - imię pod postacią węża, czasem jako Uadżi
- wg Manetona 23-42 lat panowania. Najprawdopodobniej jednak krócej: 10-11 lat. Wg kamienia z Palermo (rekonstrukcji) i faktu regencji Meryntneith raczej nagła śmierć
- Maneton podaje informacje o wielkim głodzie za czasów Dżeta, ale nie możemy tego potwierdzić
- Maneton: za jego czasów piramidy => Mastaby a nie piramidy
- tabliczki:
- „rok przygotowywania magazynów” - rozpoczęcie budowy grobu królewskiego
- imiona wysokich urzędników
- expedycje na pustynię E po kamień (na wysokości Edfu) Na skale wyryty serech Dżeta. Szlak handlowy przez Uadi Abhad (?)
- osady w rejonie pustyni E za czasów I dyn (być może za Dżeta też)
- stela z grobu króla w Abydos - dobrze oddana fasada pałacu w serechu. Wysoka klasa
- grzebień z kości - nad serechem skrzydła => wiązanie się z Horusem? + łódź => teoria, że jest to związane z kultem słonecznym ;)
Królowa Meryneith - Między Dżetem a Denem - matka Dena, regentka. Jej imię pojawia się na steli, bez serechu i sokoła, brak jej na liście władców I dyn (nie była pełnoprawnym królem)
- niespotykana w późniejszych dokumentach
- 2 wersje zapisu imienia: Merytneit (męska forma) i Meryneith (forma żeńska, od boginii Neith)
- mało prawdopodobne aby była następczynią Dżera lub żoną Dena, raczej córka Dżera, Zona Dżeta i matka Dena
Den (Udimu, Deven) - znaczący król I dynastii
- teza Manetona co do lat panowania niesłuszna (jak zwykle). Kamień z Palermo: zachowane zapiski dotyczące panowania z lat 18-22 i 28-41. Ok 45 lat panowania. Obchodził co najmniej 2x święto Sed
- miał być praktykującym lekarzem i zajmować się medycyną
- można porównywać z Narmerem w sensie administracyjno-biurokratycznym
- stworzenie jednolitego systemu adm-biur
- polityka prokapłańska - zaistnienie warstwy administracyjnej
- nowe rozwiązania architektoniczne: serdab (miejsce na posąg) staje się powszechny
- z jego panowania najwięcej zachowanych tabliczek (ponad 20)
- z Abydos: rytualny bieg. Po raz pierwszy ureusz na koronie królewskiej
- transport morski na większą skalę (towary z BE). Opuszczenie kolonii egipskich na terenie Palestyny. Pauperyzacja P.... (szlaki karawanowe)
- uprawa winorośli i oliwek na terenie Egiptu (spadek atrakcyjności Palestyny)
- liczne wyprawy przeciw Azjatom, na Synaj
- konsekracja nowych posągów bóstw (kamień z Palermo), odwiedzanie sanktuariów (Buto, Sais)
- zinstytucjonalizowanie obrzędu harpunowania hipopotama - władca co najmniej symboliczni musiał ten obrzęd spełnić. „rok polowania na hipopotama”
- kult Apisa („rok biegu Apisa”) - już wtedy?
- zapisy z kamienia z Palermo o wahaniach poziomu Nilu:
- 30 r - wyjątkowo wysoki wylew. Maxymalny znany z epoki archaicznej (4 m h - 8 łokci), ślady powodzi także w Farcha
- 35 r - wylew nilu tylko na 1 m h (2 łokcie), ale nie jest to najmniejszy wylew z epoki archaicznej
- N Egipt - kanały między głównymi odnogami Nilu
- aż 30 mastab wysokich urzędników (wcześniej do kilku mastab, później nawet czasem wcale) => liczna warstwa współrządząca
- mało prawdopodobne, że już wtedy powstał pierwszy fragment księgi umarłych
Andżib - nie odegrał specjalnej roli
- Maneton podaje 26 lat panowania, ale jak zwykle przesadza. Raczej 10-12 lat
- znane fragmenty naczyń z Abydos i Sakkara - można się doszukiwać wzmianki o św Sed, ale trzeba pamiętać, że św Sed na początku nie zawsze musiało być obchodzone w 30 rocznicę panowania, mogło być obchodzone wcześniej
- Pierwszy król Egiptu, który został umieszczony na liście w Sakkara - od niego się zaczyna (wykuta na ścianie grobu). Pierwszy legendarny władca? - mało prawdopodobna hipoteza.
- mały, ubogi grób w Abydos zbudowany w pośpiechu. Inskrypcje na kamiennych naczyniach, ale większość wydrapana - na polecenie Semercheta?
Semerchet
- wg Manetona 18 lat panowania i wielkie nieszczęścia za jego rządów. Kamień z Palermo: 8 lat i 9 mcy rządów (poza tym brak o nim informacji)
- grobowiec w Abydos: naczynia z imionami Dena, Andżiba i Meryneith => intencjonalnie zatarte imiona i próba wyrycia imienia Semenchet
=> gorszy syn Dena? - raczej nie do końca prawdopodobne
- nie może być mowy o uzurpacji
- naczynie kamienne ze św Sed - wcześniejsze Sed?
- co 2 lata rytuał dotyczący panowania nad GE i DE. W latach pośrednich ceremonia „służba Horusa”
- wylewu Nilu były w porzo, tylko ostatni bardzo niski
- nie ma ani jednej mastaby w Sakkara - przez krótkie panowanie?
Qu'a
- wg Manetona 26 lat panowania, ale raczej ok 33-35 lat
- obchodzone św Sed
- tabliczki z zapisami ekonomicznymi, brak zapisów wydarzeń => są już na osobnych tabliczkach w archiwach
- najbardziej rozbudowany grób w Abydos - 2 stele, tabliczki, naczynia kamienne
=> naczynia kamienne z serechem Qu'a także w piramidzie kolekcjonera Dżosera
- Kamień z Palermo: zatarty w miejscu dotyczącym jego panowania
- mastaba w Sakkara - włączenie kaplicy grobowej rozplanowanej jak późniejsze świątynie grobowe królów. Rozwój architektury i kultu zmarłych
Zakończenie dynastii przez wygaśnięcie potomków? => na tronie przyrodnie rodzeństwo, kuzyni itp
(I i II dynastia nazywane Tynickimi)
II DYNASTIA
- bardzo źle znana
- niepokoje w Egipcie?
- nie znamy dokładnej liczby władców ani długości poszczególnych panowań
- Kamień z Palermo praktycznie niezachowany jeśli chodzi o II dyn (z 1 wyjątkiem)
- brak tabliczek
- brak grobów królewskich
- groby galeriowe kute w skale częściowo zniszczone lub włączone w piramidę Dżosera. 2 ostatni królowie znowu mają groby w Abydos (ceglane)
- kolejność pierwszych 3 królów ustalona na podstawie posążku Hepediefa (urzędnika na ich dworze) => wypisane ich imiona na plecach
- w Farcha nowe grupy osadnicze
Hetepsechemui (Bedżau/Bohos) - imiona horusowe i nebti zbliżone w znaczeniu (nebti: 2 panie trwają w pokoju)
- wg Manetona 38 lat panowania
- Kamień z Palermo niezachowany w tym miejscu
- pierwszy król dynastii Tynickiej pochowany zapewne w Sakkara a nie w Abydos (ale przeniesienie nekropoli nie musi być świadectwem konfliktów, tylko spowodowane praktycznością - przeniesienie w pobliże stolicy). Przypuszczalnie grób galeriowy A pod piramidą Unasa w Sakkara
- znaleziony prawie całkowicie pusty, więc brak 100% pewności, czy jego
- 20x40 m, 70 pomieszczeń kutych w skale nieregularnie odchodzących od korytarzy
- odciski pieczętne Hetepsechemui i jego następcy => dyskusja czyj grób
- serechy i imiona nebti min. na naczyniach, znalezione także na naczyniach w piramidzie Mykerinosa w Gizie, w piramidzie Dżosera
- popieranie E regionów Egiptu, np Bubatsis (wywodził się stamtąd?)
- zamknięcie w rytualny sposób grobu Qu'a w Abydos => więc nie mógł być uzurpatorem => jego pochodzenie ze E Delty jest prawdopodobne
- Maneton: w rejonie Bubatsis warsztaty tkackie. Kataklizm => wiele osób straciło życie (trzęsienie ziemi?)
Raneb lub Nebra - odniesienie do boga słońca
- Raneb: „Ra jest moim panem” - rozbudowany kult boga słońca a faraon II osobą w państwie? Lub Nebra => słońce jako planeta a nie bóg, to faraon jest panem i bogiem słońce, on dominuje a nie bóg ? W niektórych zapisach imię Nesut-biti: Nefer - „piękne złoto”. Maneton: Kajechos (?)
- wg Manetona 39 lat panowania, co jest mało prawdopodobne. Panowanie raczej 40 lat ale w sumie z poprzednikiem
- odciski pieczętne z grobu galeriowego A => jego grób czy tylko zamknął?
- stela z wioski z okolicy Sakkary (wyrabowana z Sakkary)
- serech na W pustyni na wysokości Arman
- Apis czczony w Memfis i Heliopolis, rozwinięty kult kozy Mendes => kulty te już od I dyn?
Nineczer - jedyny król II dynastii, o którym coś wiemy. „Należący do boga” lub „Jestem bogiem”
- Maneton: 47 lat panowania - jest to możliwe, bo zachowane kawałki z Kamienia z Palermo dotyczące panowania z lat 6-20 i 36-44
- św Sed na pewno przynajmniej 1 raz
- regularne wzmianki o obchodzeniu świąt. Co 2 lata Służba Horusa (związane ze ściąganiem podatków na rzecz dworu), w latach pośrednich pojawiał się jako władca GE i DE
- za jego czasów 3 duże mastaby z Sakkary
- odciski pieczęci w Heluanie i Giza
- dużo naczyń kamiennych z jego imieniem w piramidzie Dżosera
- grób prawdopodobnie przy grobie galeriowym A w rejonie piramidy Unasa, podobnie zbudowany, kuty w skale (kopią tam teraz Niemcy)
- wylewy Nilu regularne i na równym poziomie, tylko z 14 roku brak zapisu => Nil wtedy tak extremalnie niski, że nie było co zapisać? :D
- 7 r panowania „rozciągnięto sznur dla pałacu Nineczera” - czyli wytyczenie planu świątyni grobowej
- 13 r p - fundacja, która miała pracować na zapewnienie darów dla władcy po śmierci. „zaatakował miasta N kraju” => rebelia? Ale przeczy to teorii o tym, że aktywność w rejonie Memfis, N Egipcie świadczy o konflikcie GE/DE i oderwaniu się GE.
- posążek: król siedzi na tronie, szata spowija całe ciało, insygnia władzy, twarz raczej syntetyczna a nie portret
=> w ciągu pierwszych III dynastii św Sed jest najważniejsze (odnowienie sił witalnych kraju i władzy królewskiej => silna dominacja króla gwarantem porządku). Od IV dynastii Sed traci na znaczeniu na rzecz świąt religijnych
Weneg
- znany potem jako Wetlas na skutek pomyłki przy przepisywaniu
- Maneton: 17 lat panowania - mało prawdopodobne
- kilka naczyń pod piramidą Dżosera
- brak grobu króla i urzędników
Sened
- pojawia się na 1 naczyniu z Gizy z IV dynastii i w inskrypcji o kapłanie kultu pogrzebowego
- Maneton: 41 lat panowania - mało prawdopodobne
- brak grobu króla i urzędników
=> Grimal: panowanie tylko w rejonie Memfis?
=> Weneg i Sened panowali równolegle nad GE i DE jako konkurenci? Sened poprzednikiem /następcą /samym Peribsenem? :] (?)
=> pozycja Nubnefera, Neferkare, Nefekasokara i „Hudżefa” w II dynastii trudna do ustalenia
Nubnefer - pojawia się jako imię horusowe na 2 kamiennych naczyniach z piramidy....
Neferkare - imię na jednej z list królewskich
Neferkasokar - wymieniany tylko w późnej epoce
„Hudżefa” - „brak imienia”- określenie z kronik z czasów późniejszych na oznaczenie, że przy przepisywaniu wcześniejszych kronik brakowało w nich imienia króla.
=> później wg źródeł txt istniało 4 władców, ale nie wiadomo jakie były ich relacje, czy byli sobie częściowo współcześni, czy panowali równolegle i czy w ogóle było ich 4 a nie np 2 bo występowali pod różnymi imionami jako 1 osoba (ale na pewno było ich min.2)
Peribsen - wraca do Abydos
- grób i stela w Abydos
- pierwszy władca, który na serechu nie ma sokoła ale Seta ]:-> Rozbicie kraju? Sam miał pochodzić z rejonu Nagady - tam rozwinięty kult Seta. Set jako symbol próby buntu wobec ludzi związanych z Horusem? Niepokoje religijno-polityczne?
- w piramidzie Dżosera na niektórych naczyniach imię Sechemiba, a na innych imię nesut-bit Perenmaat. W 1 serechu znalezione w grobowcu Peribsena na odciskach pieczęci (nie wiem, o co mi tu chodziło) => 3 imiona skoncentrowane w 1 miejscu
- Sechemib-Perenmaat przestaje pojawiać się w źródłach => władca zrezygnował z tego imienia i przyjął inne?
- Peribsen i Sechemib ściśle powiązani
- Grimal: Sechemib następcą Peribsena, miał zapieczętować jego grób
- Sechemib imieniem horusowym Peribsena, następnie konflikt i przyjęcie imienia setowego Peribsen?
- obydwa imiona należą do 1 króla, nie wiadomo dlaczego zmiana imienia (związane z osłabieniem, rozpadem państwa?)
Chasechem i Chasechemui - była to na pewno 1 i ta sama osoba
- Chasechem => serech z sokołem w koronie GE! Chasechemui => na serechu zwierzę Seta i sokół bez korony
- 27 lat panowania
- imię Chasechem wyłącznie w Hierakonpolis
- naczynia kamienne
- framuga drzwi
- baza 2 posągów (bazaltowego i wapiennego), ok 50 cm h, król w szacie św Sed. Na bazach postacie reprezentują pokonanych wrogów z DE (47 209 i 48 205 pokonanych) => niepokój polityczny spowodowany rebelią Peribsena?
- Chasechem początkowo działał w GE, następnie ponownie zjednoczył kraj => podwójne, setowo-horusowe imię Chasechemui
- grób w Abydos
- w Hierakonpolis zachowany do dziś tzw. Fort, 10 m h. Zmonumentalizowana forma okręgów pogrzebowych, rytualnie zamknięte przez Dżosera
- Dżoser bezpośrednim następcą (synem?) Chasechemui
NEKROPOLE
Abydos - Um-el-Kab
- nekropola królewska Umm el-Kab i cmentarzysko U (od III A2 lokalnych dynastii predyn.) + 2 km na N od nich okręgi grobowe I dynastii (część z nich wchodzi pod cmentarz koptyjski) => 2 rozdzielone obiekty, ale wspólna idea, u źródeł piramidy
Irj-Hor B0 + B1 + B2
- kiepski stan komory B0
- 6,7 m dł, niezbyt głębokie (2 m w głąb, z czego 1,5 m obudowane ceglanym murem + dach)
- ściany tynkowane, biała farba
- nikłe resztki wyposażenia (rabunki): fragmenty mebli („bycze rogi”), troszkę kości słoniowej, fragmenty miedziane. Na odciskach pieczęci i fragmentach ceramiki ryte lub malowane imię Irj-Hora
Ka B7 + B9 - fragmenty noży krzemiennych
Narmer B17 + B18
- 10x3-3,5 m, 2,5 m głębokości, resztki wewnętrznej komory drewnianej (zewnętrzne otoczenie trumny)
- fragmenty skrzynek z kości, ceramika
Aha B10 + B15 + B19 (główne) & B13 + B14 (2 mniejsze) + szereg towarzyszących
- budowa w kilku etapach
- potężne ściany komór B10, 15 i 19 => analogia do grobu nr 1 z Hierakonpolis (Skorpiona?) gdzie komora otaczana jest przez płot, a komora grobowa ma grube wyłożenie ścian. Czy grób z Heriakonpolis wpłynął na powstanie tego grobu o czy konstrukcja otaczająca pochodzi stamtąd?
- B 10, 15 i 19 mają drewniane komory wewnętrzne, częściowo odsunięte od ścian. Ślady gwałtownego pożaru - w momencie rabunku? Dachy wsparte na słupach (jak w Hierakonpolis). Mury do 0,5 m poniżej poziomu pustyni, na to deski i cegły i piach=> nie widać grobu
- B 13 i 14 - groby żon?
- groby towarzyszące: szkielety młodych osób (18-25 lat), brak śladów gwałtownej śmierci, ale być może ich otruto lub poderżnięto gardła. Na końcu jeden podwójny grób, w którym pochowane 7 młodych lwów.
- po raz pierwszy nowe obyczaje (groby towarzyszące etc), funkcjonują do końca I dyn, za II dyn brak grobów towarzyszących.
Dżer - nieco na SW od grobu Aha.
- 318 grobów towarzyszących, podzielonych na 8 grup, otaczają grobowiec ze wszystkich stron poza narożnikiem SE, gdzie znajduje się pusta przestrzeń
- spora grupa kobiet. Znaleziono stele - na części same imiona kobiet lub tytuły, (harem?), jest kilka karłów
- 18x17 m, otoczony grubym ceglanym murem ok 2,5 m grubości, dach nieco poniżej poziomu pustyni
- podłoga z dość starannie przygotowanej warstwy piasku, na niej cegły a następnie deski. Jest to relikt wykładania grobów (z czasów amr/gerz I raz) piaskiem. Deski podłogi spalone, odrestaurowane za XVIII dynastii, bo grób ten uznawano na za grób Ozyrysa (od czasów VI dyn). Kult ten trwał do XXVI dyn, a później nastąpił spadek zainteresowania.
- wyposażenie: stela z serechem Dżera, strzały z grotami z kryształu górskiego, figurki-lwy, ceramika etc. Z tych resztek wyposażenia można wnioskować, że całość była bogata.
- komora właściwa w środku
Dżet
- plan zbliżony do kwadratu, ściany ok 1 m grubości. Mniejszy od Dżera (małe założenie, bo krótkie panowanie?)
- 174 grobów towarzyszących
- podłoga: zamiast piasku warstwa mułu wapiennego wymieszanego z gipsem, a na skraju 2 belki, trzecia w środku. Na tym przymocowano do nich deski
Meryneith
- stela bez sokoła => niepełnoprawny władca
- 16,5 x 14 m, cieńsze ściany
- 41 grobów towarzyszących ustawionych w 1 rzędzie. Otaczają grób z 3,5strony
- drewniana komora w środku ceglanej. Dookoła magazyny
=> wszystkie te groby mogły być wykończone dopiero po śmierci właściciela (bo trzeba było min. zamknąć strop)
Den
- nowość: klatka schodowa umożliwia zakończenie budowy przed śmiercią władcy. Przecina ona jeden z dłuższych boków grobu i ciąg grobów otaczających (otaczają także z 3,5 stron)
- grób położony blisko grobów rodziców - celowe?
- zniszczony z k I dyn lub w II poł II dyn. Odbudowa za XXVI dyn za Amazisa => więc datowanie części szczegółów nie jest jasne
- prostokąt 23x14/15 m, otoczony grubym ceglanym murem (2-3.8 m)
- ślady drzwi w 2 wejściach, za nimi dodatkowo mur z cegieł
- na schodach znaleziono resztki drewna - spadło zadaszenie z góry?
- kolejna nowość: po raz I posadzka z kamienia => kamieniarka wyraźnie związana z I dyn, znaleziono na niej ceramikę z czasów I dyn. Na niej podłoga z czasów Amazisa
- narożnik SE bezpośrednio nawiązuje do pustych przestrzeni we wcześniejszych grobach. Wybudowano tam kolejną klatkę schodową do pomieszczenia nie mającego bezpośredniego połączenia z grobem. Tam 3 kamienne płyty pod ścianą - 2 z nich miały być bazami pod kolumny podtrzymujące strop, a trzecia bazą pod figurę władcy => po raz pierwszy figura władcy o charakterze kultowym => miało służyć duszy zmarłego. Rodzaj serdabu. Przez brak grobów towarzyszących dusza władcy może bez przeszkód komunikować się ze światem.
- posąg z wnętrza był kamienny. Twarz znalazł Petrie, niemcy znaleźli loki z peruki. Prawdopodobnie stał. Oczy inkrustowane. Niezachowany
Andżib
- mały grób 15x7 m, dwukomorowy
- klatka schodowa na dłuższym boku
- 60-kilka pochówków towarzyszących
- bardzo ubogi (krótkie panowanie)
- komora wyłożona drewnem, brak posadzki
- brak serdabu, tylko miejsce na wyjście z grobu
Semerchet
- brak klatki schodowej
- 68 grobów towarzyszących przy murze, objęte wraz z grobem jednym nasypem.
- uboga komora grobowa, wewnątrz drewniana. Doszczętnie wyrabowana
- brak serdabu
Qu'a
- przytulenie grobów towarzyszących do I grobu i 1 nadbudowa (nie wiem, o co mi tu chodzi)
- brak serdabu, ale jest przerwa
- rzędy magazynów po obu stronach. Głęboka komora
- mało grobów towarzyszących
Nie do końca jasne, co było ponad grobami królewskimi w Abydos. Hipotezy:
- Petrie: nad grobem kopiec z piasku (pozostałość po tym, co wydobyto budując grób), a naokoło ceglany mur, który uniemożliwiał rozpłynięcie się piasku
- Reisner: stała mastaba (3 stopniowa)
- mur a w środku piach (rodzaj okręgu)
=> groby były niżej zadaszone niż poziom pustyni, na nim deski, cegły i niski tumulus sięgający poziomu pustyni + ewentualnie jeszcze 1 warstwa cegieł
=> wyklucza się istnienie mastab i zmonumentalizowanego tumulusu
Abydos: 2 km na N od Um-el Kab- okręgi grobowe
- 10 grobów różnych rozmiarów. 8 powiązanych z I dyn, 2 z II dyn, brak okręgu Narmera (zaczyna się od Aha)
- kopiące tam USA uważa, że 3 z komór grobowych były połączone z grobowcem Aha
- okręgi są bardzo duże (max 50-70 x 100-150), te z I dyn otoczone grobami towarzyszącymi, we wnętrzu ślady po lekkich platformach (nie wiadomo do czego) - tam ceremonie intronizacji króla, pogrzebu poprzednika?
- poza grobowcem Chasechemui wszystkie groby rytualnie zamknięte pieczęciami następców a potem intencjonalnie zniszczone.
- drewniane łodzie w ceglanych grobach - łączą się z Chasechemui?
- w grobach towarzyszących pochowane również osły (tych 3 co niby związane z Aha)
Chasechemui
- u podłoża piramidy Dżosera. 10 m h murów, ale brak fundamentów (Dżoser nie pol...ał rozebrać [?])
- W typie galeriowym, ale z cegły.
- Długie wąskie magazyny, centralna komora grobowa
- Grób mógł być wykonany przed śmiercią
- Blokowane wejście
Peribsen - malutki. Mur otaczający też przerwany, wewnętrzna komora otoczona magazynami z cegly
=> I faza II dyn - groby galeriowe, potem nic, później znów w Abydos
Sakkara
- 3 groby królewskie z II dyn:
Grób A - Hetepsechemui lub Nebre. Częściowo pod Unasem/Dżoserem. Wąskie, długie pomieszczenia
Grób B - Nineczer? Plątanina wąskich korytarzy
Grób C - koniec II dyn, nie wiadomo czyj. Skomplikowana struktura
Groby możnowładców - mastaby badane w od XIX/XX. Najstarsza z czasów Aha, brak z czasów Narmera
Mastaba z czasów Aha (nr 30-57)
- mniejsza niż w Nagadzie. 41,5 x 15,5 m.
- bardziej skomplikowany plan. 5 komór podziemnych, nad nimi piętrowo kolejne komory. W części komór dekoracja ścian (kolorowe czerwono-niebieskie maty zwisające na ścianach).
- brak śladów drzwi i otworów komunikacyjnych
- po pogrzebie na komorze nadbudowana mastaba zdobiona niszami (po 9 i 3). 27 nieregularnych pomieszczeń. Większość magazynów wypełniona żwirem, piaskiem, tylko w 5 (tych nad grobem) dary.
- całość mastaby otoczona 2 murami
- w komorze grobowej szczątki 4 kobiet - harem? Nie znaleziono właściciela
- od N strony mastaby dół w kształcie łodzi „grób łodzi”), wyłożony cegłą
- mało prawdopodobne, że to symbol barki słonecznej/kultowej
- raczej łódź pogrzebowa lub model łodzi zabrany w zaświaty
- liczne odciski pieczęci z imieniem Aha, brak innych imion
Nagada
mastaba z czasów Aha, jedyna tego typu na S Egiptu z tych czasów. Hipotezy:
- miejsce pochówku Menesa (De Morgan)
- pochowana tam królowa Neithotep (żona Narmera, matka Aha)
- pochowany tam ojciec Neithotep
Znaleziono szczątki, ale tak kiepskim stanie, że nie można wyciągnąć żadnych wniosków, nawet odnośnie płci zmarłego.
- 53,5 x 27 m. Komory tylko minimalnie zagłębione. Wewnątrz istniała komunikacja przez świetliki w murach (podobnie jak w grobie UJ)
- komora centralna zawierała sporo drewna => była też wewnętrzna drewniana?
- zachowana nadbudowa. Występy ryzalitu po 13 na bokach W i E oraz po 6 na N i S.
- mastabę otaczał mur
=> hipoteza, że mastaba miała genezę dolnoegipską nie jest niczym podparta, bo najstarsza mastaba z Sakkra też z czasów Aha.
=> w Farsze też mastaba? Trzeba to zbadać