Sentymentalizm jako pogląd kulturowy i kierunek literacki w Europie i w Polsce.

Sentymentalizm jest prądem, który narodził się w Europie jako opozycja do klasycyzmu. Filozoficznym podłożem sentymentalizmu były tezy empiryzmu i sensualizmu., uznające doświadczenia zmysłowe jako jedyną wiarygodną drogę poznania. Poznawana w ten sposób rzeczywistość była według sentymentalistów przeciwieństwem tez głoszonych przez klasycystów o panującej wszędzie harmonii i ładzie. Była za to pełna konfliktów i napięć. Przyczyny tych zjawisk były trzy: odejście ludzkości od natury; natura wypierana przez kulturę; zachwianie wrodzonej dobroci człowieka. Wewnętrzne przeżycia człowieka stają się źródłem twórczości sentymentalistów. Miały one służyć refleksji nad miejscem człowieka w świecie oraz nad podstawowymi uczuciami międzyludzkimi - miłość, przyjaźń. Cechami literatury sentymentalnej są czułość i prostota. Sentymentaliści zwrócili uwagę ludzi na przyrodę, dali początek drobiazgowym obserwacjom psychologicznym zachowań ludzkich. Sentymentalizm stał się nowym stylem literackim, którego wzorem jest powieść Jana J. Rousseau "Nowa Helioza". W Polsce założenia sentymentalizmu sformułował Franciszek Karpiński w rozprawie "O wymowie w prozie albo w wierszu". Uważał on, że źródłem inspiracji dla poety powinno być wszystko, co go otacza, a więc odrzucał sztywne reguły, których trzymali się klasycyści. Najważniejsze dla poety miało być "serce czułe", wrażliwe na ludzkie nieszczęścia, potrzebę miłości, mające emocjonalny stosunek do otaczającej przyrody. Karpiński postulował, że twórczość sentymentalna powinna odznaczać się prostotą, wzorowaną na utworach ludowych, korzystać z ludowego słownictwa. Uważał on za konieczne przywrócenie do literatury tradycji staropolskich, sarmackich. Bohater utworów sentymentalnych miał przedstawiać indywidualny, prywatny punkt widzenia. Sentymentaliści polscy założenia te realizowali głównie w liryce, zwłaszcza takich gatunkach jak sielanka, pieśń, elegia. Ośrodkiem polskiego sentymentalizmu byłe Puławy a jego mecenasami Czartoryscy.

---