JOOST VAN DEN VONDEL EN ZIJN EMBLEMATISCHE WERKEN

Joost van den Vondel

• geboren:17 november 1587 te Keulen

• overleden: 5 februari 1679 te Amsterdam

• zoon van de doopsgezinde: Joost van den Vondel en Sara Cranen (vertrokken uit Antwerpen in 1582)

• in 1595 verliet de familie Keulen en ging naar Utrecht

• In maart 1597 vestigde Joost sr. zich met zijn gezin in Amsterdam

• vanaf 1606: Vondel - lid van de Brabantse rederijkerskamer ''t Wit Lavendel`

• Vondel ging Latijn en Grieks leren. Hij ontsteeg de rederijkers en kwam in contact met de Muiderkring

• In 1641 ging hij over tot het katholieke geloof

• Vondel was bevriend met o.a. Hooft, Hugo de Groot

• Zijn vroegste werk was veelal politiek van aard, later werk is meer religieus gericht

• Terugkerende thema's: het conflict tussen goed en kwaad, tussen geloof en ongeloof, het vergankelijke aardse en het eeuwige goddelijke

• Werk:

1. Poëzie:

• Den Gulden Winckel der Konstlievende Nederlanders (1613)

• Vorstelijcke warande der dieren (1617)

2) Toneel:

• Het Pascha ofte de Verlossing Israels wt Egypten (1610)

• Gijsbrecht van Aemstel (1637)

• Gebroeders (1640)

• Maria Stuart of Gemartelde Majesteit (1646)

• Leeuwendalers, lantspel (1647)

• Salomon(1648)

• Lucifer (1654)

3) Vertalingen:

- werken van o.m. Seneca, Ovidius, Vergilius, Sophocles, Euripides e.a.

I VORSTELICKE WARANDE DER DIEREN

1. HET ONSTAAN VAN DE BUNDEL

• Het boek: vertaling uit het Frans naar Esbatement moral des animaux, uitgegeven te Antwerpen in 1578 door Philippe Galle

• Deze uitgever heeft er waarschijnlijk zelf de Fransche versjes voor gemaakt bij de reeds in 1567 met Nederlandse tekst van Edewaert de Dene uitgekomen aardige plaatjes van Marcus Gheraerts.

• De titel van het werk van de Dene: De Warachtighe Fabvlen der dieren.

• Vondel voorzag die plaatjes, in aansluiting aan de Franse tekst, van Nederlandse bijschriften

• De Nederlandse subscriptio's gemaakt naar de wijze van de Franse dichtmaat

• Vondel voeg in het begin inleiding - blijkbaar een beschrijving van één toen in Amsterdam bestaande doolhoven: tuinen van publieke vermakelijkheid, waarin ook allerlei vreemde dieren te zien waren

• De eerste uitgave: Vorsteliicke Warande der dieren - Amsterdam 1617 bij Dirck Pietersz. - bevat 125 emblemata

DE OPBOUW VAN HET EMBLEEM

Op elke linker-pagina

1) Het nummer van het embleem ( in Arabische cijfers) en de titel van de pictura

2) De pictura

3) Het onderschrift in proza - een voorbeeld uit de oude geschiedenis

Op elke rechter-pagina

1) Het nummer van het embleem

2) De Nederlandse subscriptio

DE TITELPAGINA UIT 1617

EMBL.7: De vos en de kraen.

EMBL. 62: Chamaeleon

EMBL. 68: Huys-Ratte en Oester.

EMBL. 123: De vogel Phoenix.

II Den Gulden Winckel der Konstlievende Nederlanders

HET ONTSTAAN VAN DE BUNDEL

• De eerste uitgave: 1613 : Den gulden winckel der konstlievende Nederlanders

• een bundel met afbeeldingen die op anekdotische wijze morele lessen gaf aan de hand van verhalen uit de mythologie en de geschiedenis

• Oorspronkelijk: Latijnse bundel

• De platen: dateerden al uit de zestiende eeuw

• de Nederlandse vertaling van 1584 was al enigszins verouderd

• Daarom: uitgever Dirck Pieterszoon Pers vroeg Vondel de platen te voorzien van nieuwe bijschriften.

• Onder Vondels hand kreeg het boek de vorm van een embleembundel, waarbij de afbeelding, de verklarende tekst en het kortere motto ook op een meer symbolische manier gelezen konden worden.

• De bundel was daarmee geheel volgens het renaissancistische principe van ter lering en vermaak.

DE OPBOUW VAN HET EMBLEEM - in totaal 74 emblemen

Op elke linker-pagina:

• Tweeregelige titel van de pictura

• De pictura

1. Het motto - meestal citaat uit de Bijbel: brieven van de apostelen en evangeliën

Op elke rechter-pagina:

• Het nummer van het embleem

• De subscriptio in het Nederlands

DE TITELPAGINA UIT 1613

EMBL. XLV: Ziet hoe den Philosooph' zijn eygen Tongh afsnijdet,
Op dat hy zwijgen leere, en't ijdel spreken mijdet.

Proverb. 21.

Die zijnen mond behoed, en zijne Tongh bewaert,

Diens Ziele niet met anxst noch droefheyd wert bezwaert.

---