GERARD VAN DEN AARDWEG

HOMOSEKSUALIZM I NADZIEJA

PSYCHOLOG OPOWIADA O LECZENIU I PRZEMIANIE

PRZEŁOŻYŁ.

MAREK SOB1ESZCZAŃSKI

PRZEDMOWĘ NAPISAŁ-

PAUL C. V1TZ

tytuł. ORGINAŁ.U

homosekuality AND hope

(A PSYCHOLOG1ST talks ABAUT treatment AND CHANGES)

PROJEKT OKŁADKI:

PAWEŁ. SARAMOWICZ

REDAKCJA TEKSTU l KOREKTA:

MAGDALENA SWAT

REDAKCJA TECHNICZNA l OPRACOWANIE GRAFICZNE:

JAN 21ELIŃSK1

ISBN 83-911097-0-4

stowarzyszenie kulturalne

„fronda"

UL. REYMONTA 30/61

01-642 warszawa

PRZEDMOWA

O żadnym aspekcie współczesnej rewolucji seksualnej nigdy nie mówiono więcej i żaden nie przysporzył tyle cierpienia, co homoseksualizm. Byliśmy długo bom-bardowani przez obie strony konfliktu: z jednej strony przez ekstremistyczny ruch prohomoseksualny ze swoim wołaniem o pełną tolerancję i akceptację zjawiska; druga ekstrema (dziś zazwyczaj podziemna) zmierza w kierunku całkowitego odrzucenia problemu homoseksualizmu i przejawia niechęć do mierzenia się z nim w jakiejkolwiek realnej formie.

Jednak najważniejszymi problemami związanymi z homoseksualizmem tak naprawdę nikt się nie zajął. Chodzi o przyczyny i pochodzenie zjawiska oraz kwestie możliwości zmian, tak zachowań, jak i orientacji homoseksualnej. Dziś, po wielu latach dość ostrych kontrowersji, wiele wskazuje na to, że w końcu zamierzamy zająć się tymi zasadniczymi pytaniami. Jest to częściowo wynikiem zmiany atmosfery społecznej wokół problemu. Radykalny ruch homoseksualistów z późnych lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych wyraźnie przystąpił już do odwrotu. Niezaangażowana część społeczeństwa zdała sobie sprawę z istnienia problemu homoseksualizmu i również zaczęła wycofywać się z postawy najwyższej solidarności z ruchem, w dużym stopniu charakterystycznej dla reakcji społeczeństwa w przeszłości. U samych homoseksualistów dały o sobie znać wątpliwości, głębokie refleksje na temat ich sposobu życia. Kryzys wywołany pojawieniem się AIDS wydobył na światło dzienne niektóre konsekwencje całkowicie niepohamowanego i wojowniczego, „gejowskiego" stylu życia. Nie tylko dla homoseksualistów AIDS jest przyczynkiem do szerszego uświadomienia sobie faktu, że sposób życia homoseksualistów, niezależnie od wszelkich konsekwencji w sensie medycznym, stal się dla wielu osób bardzo niszczący.

Krótko mówiąc, sądzę, że nadszedł czas, kiedy w obrębie kultur amerykańskiej i zachodniej możliwa jest racjonalna, krytyczna, a zarazem współczująca refleksja na temat homoseksualizmu; wydaje się zatem, że jest to najwłaściwszy moment, aby książka Homoseksualizm i nadzieja Gerarda van den Aardvega została wydana.

Problem można streścić następująco: z jednej strony mamy wszelkie powody, aby współczuć i interesować się homoseksualistami, aby uznać faktyczne uwarunkowania ich sytuacji. Nie można ich ignorować, nie można im tak po prostu kazać się zmienić. Przyjmujemy więc, że zjawisko homoseksualizmu to problem uzasadniony i istotny. Z drugiej strony, na przestrzeni ostatnich kilku dziesięcioleci przeprowadzono wiele badań, dotyczących źródeł homoseksualizmu. Niektóre z nich dostarczają mocnych dowodów na to, że orientację homoseksualną można zmienić i że bywały takie przypadki. Wczesne opracowania naukowe, wspierające ten pogląd, były kiedyś stosunkowo dobrze znane i akceptowane. Jednak w wyniku działań ruchów wojujących homoseksualistów, pogląd ten był w okresie ostatnich dziesięciu -piętnastu lat odsuwany na margines i pozostał w psychologii na drugorzędnej pozycji. Dr van den Aardweg pokazuje, że te badania wraz z nowszymi przesłankami są szalenie istotne i domaga się, byśmy się nimi zajęli. To jest, samo w sobie, doniosłe osiągnięcie. Oprócz tego, autor nie tylko uznaje homoseksualizm za poważny problem, ale i opisuje sposób zajmowania się nim na gruncie psychologicznym. Czyniąc to, dr van den Aardweg przedstawia homoseksualizm w nowym kontekscie - kontekście nadziei na zmiany.

Dlaczego nadzieja miałaby być tak ważna? Przecież wielu homoseksualistów zdaje się domagać pełnej akceptacji ich sposobu życia, jako równoprawnej wrodzonej orientacji. Sądzę, że fakty przemawiają dobitnie: homoseksualiści to ludzie często bardzo nieszczęśliwi z powodu swojego sposobu życia. Niemal wszyscy, dowiadując się o swojej orientacji, przeżywają szok i depresję. Życie homoseksualisty rodzi wielkie poczucie winy. Nie chodzi tu o winę w sensie neurotycznym (choć jestem przekonany, że o to także), ale prawdziwą winę —

winę związaną z rozwiązłością seksualną, winę z powodu ciągłych kłamstw o trwałym związku w miłości, który tymczasem wali się w ciągu tygodni, niekiedy w ciągu dni lub godzin. To wielorakie poczucie winy i utracona ufność w szansę na urzeczywistnienie heteroseksualnego modelu życia mają wielki wpływ na wielu homoseksualistów. Oferowana nadzieja — to nadzieja na niosące ulgę uwolnienie się od tych niezmiernie bolesnych modeli zachowań, myśli i uczuć. Teoretyczna osnowa zmian pozwala również na znacznie bardziej racjonalne pojmowanie problemu homoseksualizmu i sposobu zmagania się z nim. W ostatnich latach dowiedzieliśmy się wiele o dotykających znaczną liczbę ludzi, dokuczliwych i trudnych problemach psychicznych. Jesteśmy obecnie świadomi istnienia milionów ludzi, którzy cierpią lub cierpieli z powodu alkoholizmu, nałogowego hazardu, nadużywania narkotyków, zaburzeń maniakalno-depresyjnych, schizofrenii, anoreksji, bulimii, lęków, depresji i fobii. Być może my wszyscy, do pewnego stopnia i w pewnym okresie naszego życia, będziemy cierpieć wskutek któregoś z tych problemów, tak samo, jak wszystkich nas kiedyś czekają kłopoty ze zdro-wiem fizycznym. Co ważniejsze, przyzwyczailiśmy się do myślenia o zdrowieniu z patologii psychicznych, tak jak z choroby fizycznej. Wszyscy znamy ludzi, którzy radzą sobie ze schorzeniami serca i nadciśnieniem i takich, którzy latami cierpią na raka. Wielu spośród nas ma styczność z osobami, które wyleczyły się z alkoholizmu lub schorzeń psychicznych, jak na przykład poważna depresja, i są silniejsze. A może nawet sami przezwyciężaliśmy podobne problemy. Dr van den Aardweg pokazuje, że homoseksualizm jest jedną z możliwych patologii, na które wszyscy jesteśmy narażeni. Ma swoje źródła w sposobie naszego wychowania i w różnych doświadczeniach naszego późniejszego życia. Możemy go pojmować jako patologię i wyleczyć się. Dr van den Aardweg wydobywa homoseksualizm ze skrajnie irracjonalnych ram i umieszcza go w kontekście racjonalnym i realistycznym. Inaczej mówiąc, homoseksualizm nie jest wyrokiem dożywocia w określonym sposobie życia, który zawsze pozostawać będzie w konflikcie z życiem heteroseksualnym i z podstawowymi instytucjonalnymi formami w naszym społeczeństwie. Homoseksualiści nie są skazani na sposób życia, który niesłychanie alienuje, oddziela i ogranicza. Kiedy tylko przyglądamy się homoseksualizmowi i zaczynamy go pojmować jako zjawisko podobne do wszelkich innych problemów psychicznych, z których można się wyleczyć, nasza percepcja zmienia się w dwojaki sposób. Homoseksualistom daje się nadzieję na zmianę, a równocześnie pojawia się rodzaj akceptacji homoseksualistów jako części normalnej społeczności ludzkiej, narażonych na patologie, jak wszyscy pozostali. Potwierdza się to szczególnie wtedy, kiedy patrzymy na homoseksualizm jak na schorzenie, z którego można się wyleczyć i w trakcie procesu terapii, z pomocą Bożą, stać się silniejszym człowiekiem, który z sukcesem podjął

wyzwanie. To właśnie należy podkreślać. Wiem o istnieniu w Nowym Jorku grupy homoseksualistów pod nazwą „Courage" /Odwaga/. Członkowie tej grupy usilnie starają się żyć po chrześcijańsku, zwłaszcza pod względem czystości seksualnej.

Nazwa grupy jest trafna, bo trzeba prawdziwej odwagi, aby naprawdę starać się żyć w ten sposób. W trakcie procesu budowania chrześcijańskiej odpowiedzi na swoją orientację homoseksualną, mężczyźni ci stają się również wzorcami siły i odwagi dla wielu innych, włącznie z heteroseksualistami. W rzeczywistości bowiem, wielu heteroseksualistów również cierpi z powodu szczególnego sposobu życia, zwłaszcza że różne modele zachowań seksualnych, często spotykane wśród heteroseksualistów, są obecnie przez wielu psychologów uznawane za nałogi, jak na przykład rozwiązłość seksualna, nałogowa masturbacja i fetyszyzm seksualny.

Homoseksualiści, którzy potrafią wyzwolić się z więzów swojego schorzenia, dla wielu innych staną się wzorem siły i spełnionych nadziei. W swojej pracy, van den Aardweg koncentruje się na centralnym doświadczeniu w psychice

homoseksualisty, jakim jest rozczulanie (litowanie) się nad sobą samym. Ważne, by zauważyć, że neurotyczne konsekwencje rozczulania się nad sobą w żadnym wypadku nie ograniczają się do homoseksualizmu. Rozczulanie się nad sobą jest dolegliwością, która paraliżuje wiele typów ludzkich. Jednym z zasadniczych dokonań van den Aardwegajest opis siły napędowej tego zjawiska i pewne procedury psychoterapeutyczne, za pomocą których można je ograniczyć. W tym aspekcie jego praca jest cenna dla ludzi zainteresowanych sposobem, w jaki rozczulanie się nad sobą wpływa również na życie heteroseksualistów.

Wykorzystanie przez dra van den Aardwega humoru, jako formy terapii w leczeniu neurotycznego rozczulania się nad sobą, ma zastosowanie w odniesieniu do wielu różnych typów ludzkich. Ktokolwiek cierpi z powodu tego problemu, jest kandydatem do leczenia humorem. Sądzę, że w rzeczywistości humor jest bardzo użytecznym narzędziem w psychoterapii, które zasługuje na to, by psychologowie poświęcali mu znacznie więcej uwagi, niż miało to miejsce dotychczas.

Praca dra van den Aardwega dotyka ostatecznego, głównego pola zainteresowań psychologii — wychowania dzieci, a w szczególności relacji między wychowaniem dziecka a rozwojem moralnym i etycznym. Oczywiście, zaniedbanie wytworzenia normalnej świadomości płci ma konsekwencje moralne i etyczne. Dr van den Aardweg bardzo dogłębnie i zwięźle opisuje zespół postaw i wartości, towarzyszący niewytworżeniu orientacji homoseksualnej u dziecka. Jego interpretacja rozwoju orientacji homoseksualnej daje spojrzenie na psychologię rozwoju osobowości, a szczególnie na charakter dziecka pod względem moralnym i etycznym. Namawiam czytelników, zainteresowanych tym aspektem rozwoju dziecka, do zwrócenia szczególnej uwagi na dowody przytaczane przez autora oraz na tezę. Wreszcie, podejście dra van den Aardwegajest szczególnie znaczące dla społeczności chrześcijańskiej. W swojej interpretacji homoseksualizmu i stosowanych metodach klinicznych me stosuje on żadnych czysto chrześcijańskich koncepcji ani teorii. Tym niemniej, jego książka stanowi znaczący wkład do chrześcijańskiej odpowiedzi na homoseksualizm. Chrześcijański pastor, który miał

powody, by uważać, że postawy homoseksualnej nie można zmienić, stawał wobec bardzo poważnego dylematu moralnego. Potrafił bowiem zaakceptować osobę, ale skoro nie można było zmienić jej orientacji seksualnej, musiał również akceptować zachowania homoseksualne. Aby to uczynić — pamiętając, że judaizm, którego tak żarliwym przedstawicielem był Jezus, jednoznacznie potępiał homoseksualizm —

należało w tym przypadku odrzucić święte pisma i tradycję Kościoła, nie tylko z ostatnich 2000 lat chrześcijaństwa, ale również z poprzednich 3000 lat historii Żydów. Druga możliwość — odrzucenie homoseksualisty, stwierdzenie, że to, co robi, jest złe, a jednocześnie niezaoferowanie żadnej pomocy — wydawała się pod pewnymi względami równie nie do przyjęcia. Obydwa wyjścia zdawały się niechrześcijańskie i można by sądzić, że żadnej innej ewentualności nie ma.

Wszyscy znamy słynną historię o Jezusie i cudzołożnicy, w której Jezus odmówił

potępienia grzesznej kobiety i znalazł mądry sposób na odprawienie tych, którzy potępić ją chcieli. Ale gdy zostali sami, Jezus powiedział jednoznacznie: „Idź

i nie grzesz więcej". W niniejszej książce, a także w najnowszych pracach innych psychologów, zarówno chrześcijańskich, jak i świeckich, którzy próbują zmierzyć się z problemem homoseksualizmu, można znaleźć konkretne wskazówki. Tak oni, jak i dr van den Aardweg, udzielają istotnych porad, w jaki sposób można pomóc grzesznikowi, który naprawdę chce „iść i więcej nie grzeszyć".

Paul C. Vłtz

ROZDZIAŁ PIERWSZY

WSPÓŁCZESNE POSTAWY SPOŁECZNE

WOBECHOMOSEKSUALIZMU

Słyszymy dziś zewsząd, że odczucia o orientacji homoseksualnej to rzecz normalna i jest to jedynie kwestia preferencji i upodobań. W ślad za tym następuje wołanie o społeczną akceptację. Mówi się, że zachowania i związki homoseksualne są równoprawne z heteroseksualnymi. W konsekwencji pojawiają się liczne żądania, między innymi prawnego uznania związków homoseksualnych za równoważne z małżeństwem i większego „oświecenia" społeczeństwa z podkreśleniem normalności homoseksualizmu. Mówi się, że jedyny problem, związany z istnieniem homoseksualizmu, ma charakter społeczny; należy więc spowodować, by społeczeństwo zaakceptowało istniejący stan rzeczy i przywróciło naturalne prawa długo pomijanej mniejszości. Niektórzy posuwają się jeszcze dalej, przekonując do przyjęcia koncepcji, że każdy dorosły człowiek jest z natury częściowo homoseksualistą i dlatego powinno się zmodyfikować wychowanie dzieci w kierunku bardziej przyjaznym orientacji homoseksualnej, na przykład poprzez identyczne traktowanie chłopców i dziewcząt. Pod tym względem, tak zwany ruch wyzwolenia homoseksualistów idzie ramię w ramię z ruchem feministycznym. Obydwa ruchy zgadzają się co do potrzeby całkowitej zmiany w funkcjach mężczyzny i kobiety oraz w ich wzajemnych relacjach. Hasłem stało się nawoływanie do uwolnienia się od „nakazanych" ról. Określenie „nakazanych"

sugeruje, że dotychczas byliśmy zmuszani pod presją naszej kultury do wyznawania tradycyjnych form męskości i kobiecości, do przyjmowania arbitralnych, narzuconych sposobów odnoszenia się do płci przeciwnej i do przyjęcia małżeństwa jako jedynego wyobrażalnego rodzaju związku seksualnego.

A przecież, zgodnie z używanymi argumentami, natura seksualna jest o wiele bogatsza, miewa różne odmiany i nowoczesna nauka wykazała istnienie całkiem odmiennych, choć równie naturalnych typów seksualności, miłości seksualnej i związków seksualnych. A więc pozwólmy im istnieć, uwolnijmy się od przestarzałych uprzedzeń! Kogoś, kto nie jest w stanie uznać homoseksualizmu za zjawisko normalne, oskarża się o dyskryminację w stosunku do ludzi obdarzonych w inny sposób, ludzi odmiennych ze względu na ich „wrodzone" cechy. Być może, ktoś taki dopuszcza się dyskryminacji, bo sam tłumi homoseksualny komponent swojego własnego życia emocjonalnego lub, co gorsza, cierpi na homofobię —

patologiczny lęk przed homoseksualizmem. Takie koncepcje, bezustannie wspierane przez radio i telewizję, publikacje w gazetach i magazynach, rozpowszechniane zarówno przez organizacje popierające reformy w kwestiach dotyczących płci, jak i przez cieszące się ustaloną reputacją instytucje do spraw zdrowia psychicznego, pozostawiają niewiele miejsca na inne opinie. Wpajanie młodzieży w szkołach średnich i wyższych, że homoseksualizm to rzecz normalna, jest niemal na porządku dziennym; nauczyciel wyrażający inne poglądy mógłby spotkać się z oburzeniem ze strony społeczeństwa. Autorzy podręczników i artykułów w magazynach specjalistycznych, między innymi z dziedziny medycyny i psychologii, zwykle prezentują takie właśnie nastawienie. Jeśli opinie na temat homoseksualizmu, niezgodne z doktryną ruchu wyzwolenia homoseksualistów, zostają ujawnione opinii publicznej, są one komentowane w sposób protekcjonalny, z ledwie skrywaną ironią. Nic dziwnego, że w naszych oficjalnych instytucjach naukowych brak optymalnego klimatu do dalszych bezstronnych badań nad przyczynami tego zaburzenia, nie mówiąc o badaniach nad możliwościami leczenia. Ze strachu przed krytyką, większość wydawców waha się przed wydaniem publikacji, które nie współbrzmią z dobrze znaną śpiewką.

Jednym z niewielu, którzy skrytykowali ów swoisty brak wolności spowodowany tym klimatem społecznym, jest A.D. de Groot, holenderski profesor psychologii osobowości. Przy okazji dyskusji na temat teorii, według której homoseksualiści są bardziej neurotyczni niż heteroseksualiści, napisał: Najpotężniejszym Kościołem naszych czasów, wśród intelektualistów i półintelektualistów, jest społeczność wyznawców opinii powszechnych i, w myśl modnych koncepcji, uważanych za postępowe — każdego, kto ośmieli się zaproponować teorię różnic między grupami ludzi, oskarżają oni o grzech «dyskryminacji». Propaganda akceptacji homoseksualizmu ma swoje główne źródła w kręgach wojujących

homoseksualistów. Daje się im sposobność do wypowiedzi, kiedy tylko w programie mediów pojawi się wątek związany z homoseksualizmem, lub kiedy ukaże się artykuł, książka, albo powstanie film na ten temat. Są oni uważani za najlepszych ekspertów w kwestii swojego własnego uwarunkowania

emocjonalnego. Jednak, przy bliższym badaniu problemu, bardziej uzasadnione okazuje się, zgodne ze starą zasadą przypuszczenie, iż ludzie ci naprawdę „nie mogą być dobrymi sędziami w swej własnej sprawie".

HOMOFILIA JAKO ZABURZENIE EMOCJONALNE

Każdy mówi, że to normalne". Często słyszę taki protest, głównie z ust młodych ludzi dotkniętych tym problemem. W następnym rozdziale wyjaśnię, dlaczego określenie „każdy" jest obarczone znacznym błędem. Rzeczywiście, ludzie o orientacji homoseksualnej są często informowani o swej normalności przez lekarzy, psychologów, a nawet duchownych, wraz z dodatkowym komentarzem:

„Dlaczego miałbyś się tym martwić? Zaakceptuj fakt, że jesteś taki, znajdź sobie przyjaciela, wstąp do klubu gejów. Nic nie możesz w tej sprawie zrobić". Jednak ich opinie są nieuzasadnione i stanowią jedynie wyraz modnego sposobu myślenia.

Zaproponujmy zatem podejście alternatywne. Na początek wykażę, że homoseksualizm jest zaburzeniem emocjonalnym rozwijającym się w dzieciństwie i okresie dojrzewania. Pokażę następnie, że w wielu przypadkach, pod warunkiem cierpliwości, poświęcenia i dobrej woli, ludzie o takich skłonnościach mogą dokonać w sobie głębokich zmian na lepsze. Niełatwo jest działać w sposób odpowiedni. Wojujący homoseksualiści z reguły unikają otwartej dyskusji; chcą jedynie słyszeć, że racja jest po ich stronie. Są głusi na logiczne argumenty i fakty.

Atakują, dramatyzują swoje położenie i, oczywiście, robią to z dużym sukcesem.

Ta szczególna wojowniczość zmusza nas do stanowczych reakcji na ich stwierdzenia. Być może, powinniśmy raczej zwrócić uwagę na mniej hałaśliwą i często zapomnianą grupę homoseksualistów o dobrych intencjach. Martwią się oni swoim kłopotliwym położeniem i jego konsekwencjami, takimi jak izolacja od społeczeństwa, pozostawanie w stanie wolnym i samotność. Są często nieszczęśliwi, a nawet zrozpaczeni; mają poczucie niższości. Powinniśmy raczej zwrócić uwagę na tych, którzy żyją jako homoseksualiści, ale nie daje im to spokoju, lub którzy czują się skazani na ciągłe powtarzanie: „Nigdy nie będę normalny". Nie sądźmy, że jest to mała grupa. Gdy ktoś w prywatnej rozmowie zapyta o to wprost, okazuje się, że większość osób o tej orientacji jest z niej niezadowolona i pragnęłaby jakichś zmian — „gdyby tylko było to możliwe".

Oczywiście, wiele osób z tej kategorii opiera się uznawaniu swoich uczuć za neurotyczne lub podejmowaniu faktycznych prób zmiany sytuacji. Musimy jednak przyznać, że ich wahania są przynajmniej częściowo wzmocnione przez powszechne postawy społeczne. W każdym razie tak oni, jak i w jeszcze większym stopniu ci, którzy starają się utrzymać dystans do swoich odczuć homoseksualnych, potrzebują zrozumienia realistycznego, nie zaś zrozumienia zabarwionego nadopiekuńczością lub sentymentalizmem. Potrzebują zachęty,

ale również racjonalnego wglądu w samych siebie. Zatem dalsze rozważania są w szczególny sposób skierowane do nich samych, do ich współmałżonków, jeśli są oni homoseksualistami, a zawarli związek małżeński i do ich rodziców, którzy (o ile propaganda „wyzwolenia gejów" nie zmąciła im spojrzenia) ubolewają nad kierunkiem, w jakim potoczyło się życie ich dzieci. Ponadto, z rozważań tych skorzystają tak- że i ci, którzy w swej pracy lub życiu prywatnym zetknęli się z problemami swoich kolegów lub przyjaciół o orientacji homoseksualnej.

ROZDZIAŁ DRUGI

KIEDY CZŁOWIEK JEST HOMOSEKSUALISTĄ?

Stwierdzenia: „On jest homoseksualistą", czy też: „Ona jest lesbijką", sugerują, że dana osoba należy do innej, niż heteroseksualna, odmiany w obrębie gatunku ludzkiego. Homoseksualizm został ochrzczony „odmianą", „preferencjami",

„wrodzonym uwarunkowaniem". Te terminy sugerują, że człowiek się z tym rodzi.

Jest to jednak błędne przekonanie. Wiedza, którą dysponujemy, mówi, że ludzie o skłonnościach homoseksualnych rodzą się tak samo wyposażeni pod względem fizycznym i psychicznym, jak wszyscy inni. Fakt, że na przykład pewien odsetek mężczyzn o skłonnościach homoseksualnych zaskakuje swoim niemęskim, a nawet zniewieściałym zachowaniem i zainteresowaniami; nie stanowi to jednak dowodu na istnienie od urodzenia „odmiennej" natury; jest to wynikiem sposobu wychowania lub nabytego sposobu widzenia własnej osoby, wyuczonego wizerunku siebie. „Męski" typ kobiety o tendencjach lesbijskich nie jest produktem naturalnych skłonności, ale przyzwyczajenia i szczególnego kompleksu niższości.

Z drugiej strony istnieją wyraźnie „kobiece", „żeńskie" typy lesbijek, które na pierwszy rzut oka niewielu ludzi podejrzewałoby o takie właśnie skłonności.

Używając stów „kompleks niższości" wybiegłem daleko poza tok mojego wyjaśnienia. Będę dowodził, że skłonności homoseksualne wynikają ze szczególnego typu kompleksu niższości. Tak więc dana osoba według cech wrodzonych nie jest homoseksualistą, ale heteroseksualistą. Jest to niezależne od świadomych odczuć. Mężczyzna czy kobieta może nie przejawiać lub przejawiać bardzo słabe skłonności homoseksualne, ale w istocie pozostawać heteroseksualistą. Zatem ściśle rzecz biorąc, „homoseksualiści" czy „homofile"*

wśród ludzi nie istnieją, tak jak nie istnieją w świecie zwierząt. Mamy jedynie osoby o skłonnościach homoseksualnych. Będę więc unikał określenia

„homoseksualista", zastępując je niezgrabnym może terminem „osoba o skłonnościach homoseksualnych". odczucia O CHARAKTERZE

HOMOSEKSUALNYM Odczucia o charakterze homoseksualnym można

zdefiniować jako wszelkie odczuwanie zakochania lub pociągu erotycznego do osoby tej samej płci. Łączy się to z osłabionym zainteresowaniem erotycznym płcią przeciwną lub jego całkowitym brakiem. Tu jednak musimy zastrzec: odczucia o charakterze homoseksualnym występujące w młodości (w okresie dojrzewania płciowego) do wieku około siedemnastu lat, są zwykle przejściowe i muszą być widziane jako stadium rozwoju psychoseksualnego. Znikają bez śladu wtedy, gdy w następnej fazie, obudzą się odczucia heteroseksualne. Opiszę dojrzewanie płciowe i okres poprzedzający, jako najważniejsze okresy pod względem wchodzenia w „prawdziwy" homoseksualizm, który może pozostać na całe życie. Ponadto, powinniśmy pamiętać, że za określeniem „homoseksualizm"

kryje się rozmaitość form i typów. Są na przykład mężczyźni, których pobudza seksualnie dosłownie każdy spotkany mężczyzna, inni zaś interesują się wyłącznie szczególnymi typami mężczyzn. U jednych odczucia homoseksualne na dobre zakorzeniły się w wyobraźni, niczym obsesja, podczas gdy u innych zdaje się to przychodzić falami. Niektórzy są nastawieni wyłącznie na partnerów w zbliżonym wieku, inni na starszych, jeszcze inni na młodych, nastoletnich, lub na dzieci (homoseksualiści pedofile). U niektórych występują różnice w preferencjach, jeśli chodzi o pewne typy partnerów. Są też różnice w rolach, jakie odgrywają w swoim związku z partnerem, niektórzy grają zazwyczaj rolę aktywną, inni pasywną, wielu zaś — większość — nie ma ustalonych ról. W świadomości niektórych osób o orientacji homoseksualnej mogą się czasem pojawiać odczucia o wyraźnie heteroseksualnym charakterze, ale o nieco obniżonej intensywności. Osoby takie nazywa się biseksualistami. Z drugiej strony, u niektórych impulsy heteroseksualne mogą pojawiać się sporadycznie lub prawie wcale. Są to tak zwani wyłączni homoseksualiści. (Mówię „prawie wcale", ponieważ Freud słusznie stwierdził, że uważna analiza fantazji i snów w całym okresie życia osoby o silnych skłonnościach homoseksualnych zawsze wykrywa ślady normalnego, głęboko ukrytego usposobienia heteroseksualnego). I jeszcze jedna, charakterystyczna kwestia. Niektórzy przejawiają pragnienie znalezienia partnera do trwałego związku, inni nie mogą nawet o tym marzyć. Ludzie ci natrafiają na przepaść pomiędzy pragnieniem, a jego realizacją. Naprawdę trwały i wierny związek zdarza się niezmiernie rzadko, jeśli w ogóle się zdarza. Pewne badanie wykazało na przykład, że ponad siedemdziesiąt procent spośród siedemdziesięciu mężczyzn i kobiet o skłonnościach homoseksualnych, którzy twierdzili, że zaakceptowali swoje skłonności jako normalne i wiedli życie w homoseksualizmie, marzyło o trwałym związku; jednak według ich własnych wyznań, zaledwie czterech mężczyzn i sześć kobiet w tej grupie miało tylko jednego partnera w okresie poprzednich dwóch lat.1 Bez względu na to, w jakim kraju i w jakiej grupie osób o skłonnościach homoseksualnych przeprowadza się podobne badania, wyniki są niezmiennie takie same. Można jednak wyróżnić tych, którzy szukają przejściowych kontaktów (typy „łowców przygód") i tych, których związek z jednym partnerem trwa przez dłuższy okres czasu, nawet jeśli faktycznie nie jest on tak długi.

ZAKRES WYSTĘPOWANIA

Nikt inny, tylko wojujący homoseksualiści przynieśli światu slogan, według którego „jedna osoba na dwadzieścia" jest homoseksualistą. Ale to czysta propaganda. Niektórym wydaje się, że duża częstotliwość występowania w populacji czyni schorzenie bardziej normalnym, choć oczywiście brak tu logiki. Sam fakt, że znaczna część populacji cierpi na pewien rodzaj reumatyzmu, nie oznacza, że reumatyzm przestał być chorobą. Gdyby przytaczane liczby uznać za prawdziwe, dziesiątki milionów Amerykanów byłoby homoseksualistami. Badania nie potwierdzają takich liczb. Kilka rzetelnych badań przeprowadzonych w wybranych grupach wykazuje, że jest to najwyżej dwa - trzy procent populacji. Jedna z analiz wymienia nawet wartość nie sięgającą jednego procenta. Poza tym, należy również zwrócić uwagę, ze według wszelkiego prawdopodobieństwa, skłonności homoseksualne przejawia mniej kobiet niż mężczyzn (a większość oszacowań to uogólnienia na podstawie próbek męskiej części społeczeństwa), od trzydziestu do czterdziestu procent osób o orientacji homoseksualnej to biseksualiści, a zatem można by ich również wliczyć do niehomoseksualnej części społeczeństwa, dzieci i młodzież powinno się wyłączyć z ogólnej liczby homoseksualistów w populacji, ponieważ ich rozwój płciowy nie zakończył się. W ten sposób dochodzimy do jeszcze niższych wartości procentowych i liczb*. Wydaje się, że homoseksualizm w ostatnich latach gwałtownie się rozszerzył. Wątpię w tę drastyczną eskalację. Być może, jedynie wzrosła liczba tych, którzy faktycznie manifestują swoje skłonności homoseksualne w zachowaniu. Nadmierna uwaga poświęcana temu zagadnieniu (rzadko bowiem, przeglądając popularną gazetę, nie natrafia się na komentarze dotyczące homoseksualistów i ich problemów) niewątpliwie ma swój udział w wytwarzaniu aury wszechobecności homoseksualizmu. Na potęgowaniu takiego wrażenia zależy właśnie orędownikom normalności „gejów". Wspieranie homoseksualizmu stało się charakterystyczną cechą postępowej wizji społeczeństwa

.

* Najnowsze, rozszerzone i bardziej wiarygodne statystyki podają, że wskaźnik ten wynosi jeden procent dla Stanów Zjednoczonych, dla Wielkiej Brytanii zaś okoto

1,5 proc. — por.: ALAN GUTTMACHER INSTITUTE, The Sexual Behamor ofMen

in the U.S., m «Family Planning Perspectives», 25 (1933), str. 52-62; WELLINGS K.,

et al. Sexual Bdumwr in Brilain, Penguin, Hardmonsworth 1994 (przyp. wyd.).

SAMOOKREŚLENIE

Młode osoby, które dostrzegają u siebie zainteresowania homoseksualne, przeżywają często trudne chwile. Czują się wyobcowane z grona swoich rówieśników, gdyż nie są w stanie dzielić ich zainteresowań płcią przeciwną, a jednocześnie chciałyby zachowywać się, jak gdyby było inaczej. Kiedy poruszany jest temat homoseksualizmu, ludzie ci mogą czuć się zawstydzeni, pragnęliby się ukryć, żeby inni nie kojarzyli ich z tematem. Cierpią w skrytości, być może starają się zanegować lub zbagatelizować swoje odczucia, nawet wobec samych siebie.

Jednak w wieku około osiemnastu lat przychodzi moment, kiedy młoda osoba musi stanąć w obliczu problemu. Wówczas może ostatecznie wyciągnąć wniosek:

„Jestem homoseksualistą".

Może to przynieść wielką ulgę. Duże napięcie spada, ale trzeba zapłacić cenę.

Młodzi ludzie rzadko kiedy zdają sobie sprawę, że poprzez takie „samookreślenie"

przypięli sobie prawdopodobnie etykietę, zgodzili się na status drugiej klasy, w istocie — status wygnańca. Niektórzy mogą przybrać postawę dumną, nawet wyniosłą w stosunku do zwykłych ludzi, ale pomimo demonstracji pełnego zadowolenia ze swojej „orientacji", w głębi są świadomi, że ich „odmienność"

stanowi niższą formę seksualności. Może pocieszać przynależność do dobrze opisywanej mniejszości i komfort przebywania z ludźmi o podobnej orientacji, z dala od kłopotliwej potrzeby nadążania za heteroseksualnym światem. Jednak ceną za to jest ten przygnębiający fatalizm, ukryty w nowo nabytej tożsamości: „Po prostu taki jestem". Młody człowiek nie myśli: „To prawda, że miewam czasem lub mam stale skłonności homoseksualne, ale, w gruncie rzeczy, na pewno urodziłem się takim jak wszyscy inni". Nie, człowiek ten czuje, że jest odmiennym, gorszym stworzeniem, nad którym ciąży fatum, jawi się samemu sobie jako postać tragiczna. Ta etykieta postaci tragicznej łączy się z pojawiającym się wcześniej poczuciem niższości, ściśle rzecz biorąc, samopoczuciem żałosnego outsidera.

Piętno, że „Do niczego nie pasuję", zostało wyraźnie odciśnięte na sposobie myślenia wskutek samookreślenia „Jestem homoseksualistą" — wrócimy do tego później. Poczucie braku przynależności, niebycia częścią grupy, a w konsekwencji traktowanie innych z dużą wewnętrzną rezerwą i pozostawanie na uboczu, jest typowe dla większości ludzi dotkniętych tym problemem. Czy nie jest to raczej efektem społecznej dyskryminacji? Nie. To prawda, że ludzie o orientacji homoseksualnej nie są przez innych uważani za normalnych, ale główna przyczyna poczucia tragicznej odmienności leży w nich samych. Ludzie ci zachowują to poczucie także i wtedy, kiedy żyją w otoczeniu, które ich akceptuje. Jest to objaw ich nerwicy. Ponieważ wielu dziś uważa, że po prostu można urodzić się z preferencjami homoseksualnymi i należy ten fakt zaakceptować, swoisty przymus przypięcia sobie etykiety fatalistycznej jest bardziej, niż kiedykolwiek, potęgowany przez świat otaczający młodego człowieka. Często młodzi, którzy relacjonują swoje, prawdopodobnie jeszcze nie ukształtowane, odczucia i fantazje homoerotyczne, zostają poinformowani przez „ekspertów", że są

homoseksualistami. To może być szokujące i załamujące, bez względu na żywione nadzieje. W stosunku do ludzi, którzy odkrywają swoje sekrety, proponowałbym następującą reakcję: „Możesz faktycznie czuć zainteresowanie tą samą płcią, ale to wciąż jeszcze kwestia niedojrzałości. Nie jesteś taki z natury. Twoja natura heteroseksualna na razie się nie obudziła. To, o czym mamy podyskutować, to problem osobowości, twój kompleks niższości". Napięcie seksualne bywa dość intensywne, co może łatwo przekonać młodego człowieka, że związek homoseksualny rozwiąże wszystkie problemy, włącznie z samotnością. Jednak prędzej czy później, człowiek taki zda sobie sprawę, że wybrał całkiem nieuporządkowany, w rzeczywistości neurotyczny sposób życia. Jego stan wewnętrzny będzie pod wieloma względami zbliżony do stanu nałogu. Media przedstawiają życie homoseksualistów w sposób subiektywny i w różowych barwach. Być może jest to zrozumiałe w aspekcie propagandy, ale jeśli przez wiele lat posłucha się historii o życiu aktywnych homoseksualistów, staje się jasne, że w tym sposobie egzystencji nie można znaleźć szczęścia. Brak ustabilizowania w kontaktach, samotność, zazdrość, neurotyczne depresje i stosunkowo dużo samobójstw (żeby nie wspomnieć o chorobach wenerycznych i innych schorzeniach fizycznych) — oto druga strona medalu, pomijana w mediach.

Znamienną ilustracją może być do pewnego stopnia przypadek znanego niemieckiego seksuologa, który często publicznie wychwalał trwały, wierny związek homoseksualny, ale położył kres swemu życiu w następstwie przerwanej przyjaźni, ostatniej spośród wielu. Jego tragiczna śmierć pozostała prawie niezauważona przez prasę; u niektórych mogłoby to wzbudzić niepożądane wątpliwości. W. Aaron, były homoseksualista, podsumowuje swoje liczne obserwacje zachowań homoseksualnych, mówiąc: „Pomimo wrażenia

zewnętrznego kończy się to rozpaczą".Amerykański dziennikarz, Doris Hanson, przeprowadził wywiady z ludźmi żyjącymi jako homoseksualiści. Pewien człowiek, który sprawia wrażenie «nałogowca» mówi: „To ciężkie życie i nie życzyłbym go najgorszemu wrogowi". Przez lata żyłem z kolejnymi przyjaciółmi; uważałem, że niektórych z nich kocham. I oni przysięgali, że mnie kochają. Ale związki homoseksualne zaczynają się i kończą na seksie. Poza tym pozostaje już bardzo niewiele. Po pierwszym namiętnym romansie seks zdarza się coraz rzadziej. Partnerzy stają się nerwowi. Pragną nowych emocji, nowych doświadczeń. Zaczynają się nawzajem oszukiwać — najpierw w sekrecie, potem w bardziej jawny sposób... Pojawiają się gwałtowne napady zazdrości i bójki. W końcu następuje rozstanie i rozpoczyna się zdobywanie nowego kochanka". Matka młodej lesbijki mówi o swojej córce, która popełniła samobójstwo: „Przez całe życie Helen szukała miłości. Później [ze swoją ostatnią partnerką] myślała, że ją znalazła, ale ta miłość była zbudowana na kłamstwie. A taka miłość nigdy nie mogła się rozwinąć". Doris Hanson uważa, że jej matka znakomicie podsumowała to, czego się dowiedziała z jej wywiadów. „Jest tak w istocie", pisze: „Świat, w którym emocje budowane są na kłamstwie. Aby osiągnąć chwilowe zadowolenie w seksie, homoseksualiści mówią »kocham cię« równie często jak odzień dobry«. Kiedy doświadczenie się skończy, są aż nadto gotowi, by powiedzieć »do widzenia«. Pogoń zaczyna się znowu". Twierdzę, że nie jest to tylko widzenie w czarnych barwach czy moralistyczna przesada. Osoba z popędem homoseksualnym jest wciągana w nerwicową i konfliktową egzystencję. Uparcie i nieczule, na przekór wszelkim radom, pomimo smutku, jaki wywołują u swoich rodziców, młodzi ludzie dotknięci tym problemem obstają przy swoim wyborze, który na skutek własnej ignorancji utożsamiają ze „szczęściem". W tym momencie nie chcą niczego więcej — za żadną cenę. Smutne to, ale prawdziwe. Niemało spośród nich ulega degeneracji, młodzieńcza świeżość i wesołość znikają, ludzie ci pod wieloma względami stają się słabi —jak nałogowcy. Na szczęście jednak, są mężczyźni i kobiety o orientacji

homoseksualnej, którzy pragną pójść zupełnie inną drogą.

ROZDZIAŁ TRZECI

CZY HOMOSEKSUALIZM JEST „WRODZONY"?

Wierzy się uporczywie, że homoseksualizm to cecha istniejąca już w momencie narodzin. Większość ludzi nadal uważa go za cechę nienormalną — na przekór temu, co chcieliby słyszeć specjaliści od seksu — ale ludzie ci wierzą, że homoseksualiści „rodzą się tacy". O ile wiem, nie są dostępne żadne godne zaufania wyniki ankiet przeprowadzanych wśród lekarzy, ale przypuszczam, że wielu z nich zakłada istnienie jakiejś dziedzicznej przyczyny lub innego czynnika natury fizycznej. Z drugiej strony, psychiatrzy amerykańscy są skłonni uważać homoseksualizm za zahamowanie albo blokadę w indywidualnym rozwoju psychoseksualnym i nie zajmują się przyczynami fizycznymi czy dziedzicznymi.

Wpływ ich opinii na całe środowisko naukowe jest jednak daleki od dominującego.

W rzeczywistości, w 1973 roku, prezydium American Psychiatrie Society

/Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego/, w swoim oficjalnym poradniku diagnostycznym zastąpiło definicję homoseksualizmu jako „zaburzenia"

neutralnym terminem „stan". Stało się to po intensywnej kampanii, pod naciskiem grup wojujących homofilów.* Można zrozumieć, że osoby o orientacji homoseksualnej często odczuwają swój popęd jako uzasadniony biologicznie, ponieważ ich doświadczenie sugeruje, że jest on kwestią silnego instynktu. Co więcej, świadomość „bycia innym" istniała u nich już w młodym wieku, choć wtedy nie dotyczyła jeszcze seksualności. Często wydawało się im, że zachowują się inaczej, niż rówieśnicy tej samej płci, że mają inne zainteresowania, inne upodobania, inne niechęci. Często czuli się outsiderami, zanim pojawiły się pierwsze skłonności homoseksualne; dlatego zaczęli uważać, że z natury muszą być inni, że należą do jakiejś „trzeciej płci". Stosownie do tego pojawia się tendencja do gloryfikowania „bycia innym niż wszyscy". Niektórym przychodzi na myśl, że ich seksualność jest oznaką specjalnego daru w sensie emocjonalnym i widzą się jako osoby o większej wrażliwości i talentach artystycznych, niż zwykły, szary człowiek. Poczucie niższości zmienia się w iluzję wyższości, a wszystko to na podstawie wiary w odziedziczone skłonności. Dokładniejsza analiza pokazuje, że zainteresowania artystyczne mężczyzn homoseksualistów są zupełnie możliwe do wytłumaczenia na bazie wychowania i czynników środowiskowych. Na przykład, niektórzy poszukują „łagodnych" form aktywności i zainteresowań ze względu na brak śmiałości, a w konsekwencji niechęć do „twardszych",

*Autor częściej posługuje się określeniem „wojujący homoseksualiści" (przyp.

wyd.).

bardziej „męskich" zajęć. Poczucie wrażliwości jest typowe dla wielu neurotyków. Jak zobaczymy dalej, jest ono związane z wrażliwym na urażenie własnym ego.

Wiara zarówno w przyczynę dziedziczną, jak i w inne czynniki natury fizycznej istniejące po narodzeniu, prowadzi do pesymistycznego spojrzenia na możliwość zmian. Ludzie o orientacji homoseksualnej, którzy pragną takimi pozostać, czynią największy użytek z domniemanych „podstaw biologicznych". I tak, według członków amerykańskiego „kościoła gejów", homoseksualizm jest stworzoną przez Boga formą miłości. Czyż miałoby się nie pozwolić na życie według zasad ustanowionych przez Stwórcę? Pomimo coraz mocniejszych kontrargumentów, w kręgach wojujących homofilów i wspomagających ich liberałów, przedłuża się życie teorii dziedziczenia tak dalece, jak tylko to możliwe. Pojedyncze raporty z badań i studiów, wspierające ideę normalności, są często publikowane. Dlatego prace na temat homoseksualizmu należy przyjmować krytycznie, szczególnie jeśli wywodzą się z kręgów

prohomoseksualnych. Jednym z najnowszych przykładów jest raport Bella i jego współpracowników, o którym już wspominaliśmy. Książka ta sugeruje, że prawdopodobieństwo istnienia biologicznego uwarunkowania homoseksualizmu jest bardzo znaczne, do wniosków dołączony został morał, iż rodzice powinni wychowywać swoje dzieci „w zgodzie z naturą". To oznacza, że dzieci o orientacji homoseksualnej wymagają szczególnego (naturalnie przyjaznego dla homofilii) traktowania, jak gdyby ich domniemane preferencje były oczywistym faktem, wyraźnie widocznym dla rodziców. Wspomniana wyżej praca stanowi manipulację opinią publiczną, jeden z autorów zaś jest znany ze swego prohomoseksualnego stanowiska. Dane statystyczne zebrane przez badaczy nie mają związku z biologią, dotyczą natomiast dzieciństwa oraz zachowań społecznych i innych w odniesieniu do aktywnych homoseksualistów.

Z przytaczanej pracy można wyciągnąć wniosek, że ludzie tacy czują się odizolowani od kolegów, co samo w sobie stanowi argument do przyjęcia, ale nie wskazuje na przyczyny biologiczne. Piętnaście lat temu, wśród wykształconych homoseksualistów w Europie powszechne było powoływanie się na pracę Schofielda jako dowodu na istnienie normalnej (i przypuszczalnie wrodzonej) odmiany homoseksualizmu. Praca ta nie dotyczyła kwestii normalności czy anormalności, lecz społecznej, a ściśle — profesjonalnej adaptacji. Autor określił

podgrupę dobrze zaadaptowanych mężczyzn-homoseksualistów, co nie uzasadnia żadnego wniosku o normalności czy anormalności. W innym przykładzie, osoba studiująca problem nie znajduje w wynikach pewnych testów żadnych różnic osobowości pomiędzy homoseksualistami i heteroseksualistami. Jak łatwo przewidzieć, jest to interpretowane przez niektórych jako dowód na normalność tego stanu. Jednak, jeśli przyjrzymy się temu, co test faktycznie mierzy lub co mierzy pozornie, zdamy sobie sprawę, iż wynik pokazuje, że

dany czynnik nie jest bezpośrednio związany z normalnością w sensie psychicznym, ani z tym, czy tę formę seksualności można nazwać normalną

„odmianą".

HORMONY

Terminy „normalny", „uzasadniony biologicznie", „dziedziczny", „wrodzony" i

„spowodowany przez fizyczne przyczyny" bywają często używane zamiennie, chociaż nie są równoważne z punktu widzenia logiki. To, że homoseksualizm nie może być normalny z logicznego i biologicznego punktu widzenia, zostanie przedyskutowane później, bowiem najpierw zajmiemy się kwestią możliwych dziedzicznych i niedziedzicznych przyczyn o charakterze fizycznym.

Czy to hormony? — zastanawia się wielu ludzi. Według takiego eksperta w tej dziedzinie, jak Perloff — nie. Już w 1965 roku pisał on: „Jest to zjawisko czysto psychiczne... i nie można na nie wpłynąć stosując substancje

wewnątrzwydzielnicze (hormony)". To twierdzenie pozostaje wciąż niepodważone.

To prawda, że we krwi mężczyzn o orientacji homoseksualnej czasem notowano obniżone stężenie męskiego hormonu płciowego (testosteronu) w porównaniu z heteroseksualistami, jak również odbiegający od normy poziom tłuszczów i produktów metabolicznych hormonów nadnerczy. Takich wyników nie można jednak przedwcześnie interpretować, jak to zrobiono dla wsparcia teorii upatrującej przyczynę homoseksualizmu w osobliwościach hormonalnych. Dlaczego nie? Bo takiej różnicy w stężeniach hormonów pomiędzy mężczyznami o orientacji homoseksualnej i heteroseksualnej nie znaleźli inni naukowcy. Można wymienić co najmniej sześć prac badawczych przeprowadzonych w grupach homoseksualistów w latach 1972-1976, w wyniku których nie stwierdzono nienormalnych stężeń hormonów u badanych. Znajdowane czasem różnice są prawdopodobnie związane ze szczególnymi cechami grupy będącej przedmiotem badań i dlatego nie mogą stanowić uniwersalnej reguły. Dostatecznie wyjaśniają je w prosty sposób specyficzne różnice pomiędzy grupami o różnych orientacjach seksualnych w zakresie jedzenia i picia, zwyczajów związanych z życiem i pracą u ludzi wolnych i będących w stanie małżeńskim, zajęć zawodowych, wykorzystania mięśni, a ponadto w kwestii zażywania narkotyków i lekarstw, jak również różnice wiekowe. W jednej z badanych grup mężczyzn o orientacji homoseksualnej, Evans stwierdził u nich odbiegające od normy stężenia metabolicznych produktów hormonów nadnerczy, tłuszczów i produktów metabolizmu związanych z rozwojem mięśni, a ponadto odbiegające od normy wielkości masy ciała i siły mięśni, ale nie stężenia hormonów płciowych. Evans bawi się pomysłem, że czynnik, który nazywa „zmniejszonym rozwojem mięśniowym" wpłynął na rozwój skłonności homoseksualnych. Ta praca jest jedną z kilku, która jednak odnotowała pewien odbiegający od normy czynnik fizyczny, specyficzny dla mężczyzn homoseksualistów. Zarówno inne prace naukowe, jak i praca Evansa nie będą zbyt interesujące do czasu, gdy takie same wyniki zostaną uzyskane w innych grupach.

Dopóki na różniących się próbkach nie zostaną otrzymane porównywalne rezultaty, nie można zakładać związku pomiędzy czynnikiem a orientacją homoseksualną.

Przyjmijmy na chwilę, że w przyszłości czeka nas seria podobnych i wzajemnie potwierdzających się wyników. Nie jest to w ogóle prawdopodobne, ale nawet gdyby było, nie stanowiłoby wcale wiążącego argumentu na korzyść przyczyny fizycznej. Możliwa korelacja pomiędzy homoseksualizmem, a „słabymi mięśniami" mogłaby na przykład oznaczać, że chłopcy z niedostatecznym rozwojem mięśni są narażeni na większe ryzyko dewiacji seksualnej, z uwagi na związane z tym faktem poczucie niższości. Byłby to przykład „niższości organicznej", opisanej przez dobrze znanego psychiatrę, Alfreda Adiera. U dziecka może rozwinąć się poczucie niższości w związku z jakimkolwiek upośledzeniem lub opóźnieniem fizycznym i jak później zobaczymy, właśnie młodzieńcze poczucie niższości z powodu wyglądu zewnętrznego, budowy ciała itp. może spowodować rozwój w kierunku homoseksualizmu. Przypuszczalnie jednak, nasze wyjaśnienie takiego teoretycznego przypadku byłoby zbyt daleko idące, nawet w tej formie. Być może zjawisko to oznaczałoby zaledwie, że mężczyźni o skłonnościach homoseksualnych są mniej zaangażowani w aktywność fizyczną, rzadziej uprawiają określone sporty, więcej jedzą lub spożywają więcej tłuszczów niż inni mężczyźni. Podobne wyjaśnienie nie byłoby zaskakujące, ponieważ pozostawałoby w zgodzie ze sposobem życia, jaki w istocie dostrzegamy u wielu homoseksualistów. Fakt, że przyczyn homoseksualizmu prawdopodobnie nie można znaleźć w odbiegających od normy hormonach płciowych, wynika również stąd, że u osobników z dewiacjami hormonalnymi na skutek zaburzeń funkcjonalnych gonad nie muszą rozwijać się odchylenia seksualne. Na przykład, hermafrodyty (osoby o fizycznych cechach obu płci spowodowanych przez braki genetyczne), które biologicznie, to jest genetycznie są samicami, mają ze stadium embrionalnego nadmiar męskiego hormonu płciowego — testosteronu, nie są wcale predestynowane do stania się lesbijkami. Zatem wszystko zdaje się wskazywać na to, że me w hormonach płciowych należy upatrywać przyczyn.

Hormony są w końcu produkowane na polecenie chromosomów. Hormony płciowe osób o orientacji homoseksualnej wskazują zatem na normalne funkcjonowanie chromosomów płciowych.

DZIEDZICZNOŚĆ

Chromosomy płciowe, wyjątkowo złożone struktury molekularne zawierające dziedzicznie przekazywane informacje, można bezpośrednio zbadać w laboratorium. Mężczyźni i kobiety o orientacji homoseksualnej zdają się mieć normalne chromosomy, odpowiednio męskie i żeńskie." To znaczy, że musimy przyjąć, iż wszystkie organy i funkcje związane z seksualnością, od anatomii organów do ośrodków mózgowych odpowiedzialnych za czynności płciowe — a zatem cala „infrastruktura" seksualności —jest dziedziczona jako normalna. Teorii wrodzonej dewiacji seksualności czy preferencji seksualnych nie można więc podtrzymać. Gdyby jednak ktoś wolał obstawać przy możliwym czynniku dziedzicznym, czynnik taki byłby jedynie czynnikiem predysponujqcym, który ułatwiałby rozwój homoseksualny. O czynniku tego typu myślał Kallmann, w roku 1958 wyjaśniając niezwykle interesujące wyniki swoich badań, związane z identycznymi i nieidentycznymi (jedno- i dwujajowymi) bliźniakami —

homoseksualistami płci męskiej. Odkrył on, że wszyscy jednojajowi bliźniacy z tej grupy, mający brata o skłonnościach homoseksualnych, mieli również odczucia homoseksualne, choć nie w tym samym stopniu. Jednak zaledwie dwanaście procent bliźniaków nieidentycznych (dwujajowych) mających brata o skłonnościach homoseksualnych, nie wykazywało żadnych zainteresowań homoseksualnych. Stuprocentowe podobieństwo lub zgodność co do

homoseksualizmu u bliźniaków jednojajowych — osób o absolutnie identycznej konstytucji genetycznej, nie jest jednak żadną miarą uniwersalne i musiało być konsekwencją szczególnego doboru próbki Kallmanna. W okresie późniejszym odnotowano całą serię dokładnie przebadanych identycznych par, w których jedna osoba miała orientację homoseksualną, a druga heteroseksualną. Co więcej, rośnie świadomość faktu, że ten typ badań bliźniaków, jakkolwiek fascynujący sam w sobie, nie może rozstrzygać, czy własność lub zmienna osobowości jest określana w drodze dziedziczenia. Dane, jakie podaje Kallmann, można równie dobrze wyjaśnić wychowaniem dzieci i innymi czynnikami, środowiskowymi lub psychologicznymi, jak na przykład wysoki stopień utożsamiania się z bliźniaczym rodzeństwem, który jest tak uderzający. Dość wysoka zgodność występowania homoseksualizmu, odkryta przez Kallmanna u bliźniaków dwujajowych (dwanaście procent*),

* Do oryginału angielskiego prawdopodobnie wkradł się błąd. Według wcześniejszego wywodu, w dwunastu procentach przypadków występowały niezgodności orientacji seksualnej. Tak więc zgodność orientacji u bliźniaków

dwujajowych powinna wynosić osiemdziesiąt osiem procent (przyp. tłum.) sugeruje wyraźnie, że powinniśmy obrać ten kierunek poszukiwania wyjaśnienia.

Widnieje tu o wiele większe podobieństwo niż w przypadku niebliźniaczych braci mężczyzn o skłonnościach homoseksualnych. Pod względem genetycznym, bliźniacy dwujajowi są tak samo podobni, i tak samo różni, jak bracia niebliźniacy.

Innymi słowy, większe podobieństwo w kwestii homoseksualizmu u bliźniaków dwujajowych ma przyczyny niegenetyczne. Także w ich przypadku za wyjaśnienie może służyć relatywnie bardziej intensywne zjawisko utożsamiania się z rodzeństwem w porównaniu z niebliźniakami, to znaczy poczucie bycia alter ego drugiej osoby oraz bycia tak samo traktowanym i postrzeganym przez otoczenie.

W pracy Kallmannajest kilka słabych punktów, o czym tu nie musimy się rozwodzić (szczegółową dyskusję można znaleźć w innych źródłach). Chcę natomiast zwrócić uwagę na fakt, że danych Kallmanna nie można wykorzystać jako podstawy dla genetycznej teorii homoseksualizmu. Co więcej, nie dostarczają one nawet pewnych wskazań co do czynnika predysponującego. Tak więc, nie znaleziono żadnego czynnika genetycznego, o charakterze seksualnym lub innym, który umożliwiłby odróżnienie osób o skłonnościach seksualnych, od pozostałych.

Niektórzy naukowcy pozostawiają otwartą kwestię teoretycznej możliwości istnienia jeszcze nie odkrytego czynnika genetycznego lub hormonalnego, przynajmniej w jakiejś specyficznej podgrupie ludzi o skłonnościach homoseksualnych. Domyślam się, że mają na uwadze szczególny typ mężczyzn homoseksualistów, którzy szokują przybierając pozę zniewieściałych lesbijek, przejawiając jednocześnie wyraźnie męskie zachowania. Ale nawet oni nie tyle przypisują duży wpływ temu teoretycznie zakładanemu czynnikowi, ile potwierdzają zarazem, że główne przyczyny leżą nie w hormonach czy genach.

Takie stanowisko prezentują Masters i Johnson. Pomimo wyraźnej manifestacji swojej opinii, iż zachowanie homoseksualne jest normalne i w pełni do przyjęcia, ci dwaj socjologowie ze szkoły Kinseya piszą niezwykłe słowa: „Jest rzeczą kluczowej wagi, aby wszyscy specjaliści w dziedzinie zdrowia psychicznego pamiętali, że mężczyzna lub kobieta o orientacji homoseksualnej jest w zasadzie mężczyzną lub kobietą według informacji genetycznej i homoseksualistą według nabytych preferencji". Prawdopodobnie po to, by uniknąć oskarżeń o uprzedzenia, pośpiesznie dodają, że preferencje heteroseksualne nie są też wcale uwarunkowane genetycznie — nieprzemyślane twierdzenie, które łatwo obalić. Jednak lekcji, jaką dają „wszystkim specjalistom w dziedzinie zdrowia psychicznego", na temat homoseksualizmu jako „nabytego zachowania", nie wolno zapomnieć, nawet jeśli odrzucamy tę szaleńczo postępową gafę odnośnie do heteroseksualizmu. Historia teorii wrodzonej natury homoseksualnej jest długa. Teoria ta powoli kruszyła się i teraz praktycznie nic z niej nie pozostało. W swojej książce Changing Homosexuality in the Male, psychiatra L.J. Hatterer stwierdził bez ogródek:

„Psychiatrzy w końcu doszli do wniosku, że czynniki genetyczne, dziedziczne, ogólnoustrojowe, gruczołowe czy hormonalne nie mają wpływu na występowanie homoseksualizmu". A więc to nie przenoszenie dziedziczne, nie zaburzenia hormonalne przed urodzeniem czy później, ani odchylenia od normy w budowie ciała, organach mózgu, systemie nerwowym czy gruczołach — są decydujące (byłoby przesadą wymieniać pełną listę odpowiednich prac badawczych; wystarczą ogólne wnioski). Dopóki ktoś przekonywająco nie wykaże, iż osoba dotknięta homoseksualizmem ma pewną własność fizyczną, dziedziczną lub niedziedziczną, która nie jest efektem tego stanu, dopóty możemy bezpiecznie zakładać, że pod względem biologicznym osoba taka jest

absolutnie normalna. Jednak, w miarę upływu czasu, staje się coraz mniej prawdopodobne, by ktoś istnienie takiej własności wykazał.* „Mój dziadek też był

homoseksualistą". „Dwaj synowie mojej ciotki też są tacy". Czasem słyszymy podobne wyznania od ludzi z tym problemem emocjonalnym.

• W środkach przekazu uprawiana jest zaciekła propaganda na temat domniemanych biologicznych przyczyn homoseksualizmu. W 1991 roku dotyczyła ona pewnych szczególnych cech w obrębie mózgu, wykrytych u określonych mężczyzn homoseksualnych; w 1993 roku rozeszła się pogłoska o odkryciu „genu homoseksualizmu". Niewielka część albo też żadna z tych wiadomości nie została poddana głębszej analizie, przeciwnie, wyniki najnowszych badań nad bliźniakami z coraz większą stanowczością odrzucają tezę o dziedziczności homoseksualizmu -

por. LEVAY, S., A Difference in Hypotalamic Structure Between Heterosexual and Homosekswl Men, in «Science.>, 253 (1991), strony 1034-1037. HAMER, D.H.-

HU, S. - MAGNUSON, V.L.-HU,N-PATTAHJCCI, A.M.L., A Lmkage Between DNA Markers on ihe X Chromusame and. Mole Sexual Orieniatton, m «Science», 261 (1993), strony 312-327. BYNE, W.-PARSONS, J., Human Sexual Orienlation, in «Archives of Generał Psychiatry". 50 (1993), strony 228-239; BYNE W., The.

Kioingical Emdence Challenged, in .ScientificAmericano, 270 (1994), strony 26-31. Co się tyczy studium pod redakcją D.H.Hamera (działacza ruchu

„gejowskiego"): jeden ze współpracowników oskarżył go o bezprawne manipulowanie wynikami badań. Obecnie oskarżenie to rozpatrywane jest przez Federal Office u] Research Iniegrily. W każdym razie G.EBERS /Uniyersity of Western Ontario/, po ponownym przeprowadzeniu badań Hamera, stwierdził, że nie znalazł żadnej współzależności między homoseksualizmem a pewnymi określonymi wskaźnikami /"markers"/, chromosomem-X, czy też jakimkolwiek innym chromosomem ASrienńyK-^ImCTican- listopad 1995 roku/ (przyp. wyd.).

.

Nie oznacza to, że ich rodziny były obciążone jakąś dziedziczną przyczyną, tak jak nie można czynić genów odpowiedzialnymi za to, że czyjś dziadek bądź kuzyn jest katolikiem czy socjalistą. Jeśli orientacja homoseksualna pojawia się w rodzinach z pewną częstotliwością, w tych właśnie rodzinach dostrzec można często zakłócenia równowagi we wzorcach ról dla płci. Dzieci, wychowywane z niedorozwojem roli płci, z kolei same powielają podobny wzorzec wychowania w stosunku do swoich własnych dzieci. Kobiety w takich rodzinach mogą zachowywać się trochę mniej kobieco i wychowywać córki w sposób mniej kobiecy, ułatwiając w ten sposób rozwój kompleksów niższości typu homoseksualnego. Mogą one w ogóle mieć trudności z zaakceptowaniem ról właściwych płci i w związku z tym nie umieć w chłopcu widzieć — chłopca, w dziewczynce — dziewczynki i stosownie do tego dobierać metody wychowawcze. Podobne rozważania dotyczą ojców. Pod innymi względami, związek pomiędzy rodziną a homoseksualizmem może być co najwyżej bardzo słaby.

NORMALNOŚĆ

I jeszcze jedno. Załóżmy, że zostałaby odkryta genetyczna lub fizyczna przyczyna homoseksualizmu — na przykład osobliwość hormonalna. Nie upoważniłoby to nas jednak do wyciągnięcia wniosku, że homoseksualizmjest normalny. Taki czysto hipotetyczny czynnik musiałby zostać uznany za objaw zaburzenia lub choroby. Byłaby to dewiacja chromosomów lub hormonów, zaburzenie normalnego rozwoju fizjologicznego, infekcja lub cokolwiek innego. Dobrze jest w pełni zdawać sobie sprawę z tego faktu, gdyż można by łatwo pomyśleć, że urodzenie się „takim" jest równoważne z wykazywaniem „naturalnej" tendencji.

CZY KAŻDY JEST B1SEKSUALISTĄ?

Pogląd o „wrodzonym homoseksualizmie" jest błędny. Czy jednak może być trochę prawdy w popularnej wśród niektórych psychologów i psychiatrów koncepcji, że każda istota ludzka ma odziedziczone usposobienie bi seksualne?

W takim wypadku, zarówno każdy mężczyzna, jak i każda kobieta, mieliby takie same szansę rozwoju homoseksualnego i heteroseksualnego. Droga, jaką podążyłby dany osobnik zależałaby od metod wychowywania dzieci w domu i, patrząc szerzej, od wpływu całego środowiska społecznego w okresie dzieciństwa. Za takim poglądem opowiadają się Masters i Johnson, była to też opinia samego wielkiego Sigmunda Freuda. Tym niemniej koncepcja uniwersalnego biseksualizmu jest niewiarygodna. Jeśli chodzi o Freuda, wspierał on swoją teorię za pomocą obecnie już przestarzałych materiałów z dziedziny fizjologii. Co więcej, jego koncepcja nie była całkiem jednoznaczna, którym to problemem nie będziemy się tu zajmować. Gdyby homoseksualna lub heteroseksualna, orientacja młodego człowieka była tylko kwestią sposobu wychowania dzieci lub obyczajów kulturowych albo przypadku, Bóg (lub, jeśli ktoś woli, natura) zawiesiłby przetrwanie rodzaju ludzkiego na cienkim włosku.

Wystarczyłby odpowiedni trend kulturowy we wczesnej społeczności, aby wybrać homoseksualizm, a wychowanie dzieci w tym kierunku doprowadziłoby rodzaj ludzki do wymarcia; a jakiż trend jest naprawdę niemożliwy?* Tymczasem nigdzie w naturze nie obserwujemy zależności reprodukcji od takiej loterii, by problem przetrwania gatunku potraktowany został tak beztrosko. W świecie zwierząt, prawdziwy homoseksualizm — według podanej wcześniej definicji — nie występuje. Zwierzęta mogą wykazywać zachowanie homoseksualne jedynie w braku partnera heteroseksualnego lub w wyniku tego, co można by określić jako błędy percepcji i oceny. To znaczy, zwierzęta mogą wykazywać reakcje seksualne na specyficzne cechy osobników własnego gatunku: formy, kolory, ruchy. W

zasadzie te cechy są atrybutami płci przeciwnej, ale mogą one również wywołać reakcję, jeśli zwierzę widzi je w osobniku tej samej płci, szczególnie w przypadku braku partnera heteroseksualnego. Nie jest to jednak homoseksualizm w ścisłym znaczeniu tego słowa. Prawdziwy homoseksualizm oznacza brak reakcji na bodźce seksualne ze strony płci przeciwnej. Powtórzmy zatem: czy to prawdopodobne, aby natura — lub jej Stwórca — była tak nieuważna w stosunku do człowieka, który jest przecież daleko bardziej skomplikowany i „ulepszony" niż jakiekolwiek zwierzę i który jest niewątpliwie jej najdoskonalszym produktem, żeby spośród wszystkich mechanizmów pozostawić na łasce losu ten, który decyduje o przetrwaniu? Czyżby natura zapomniała uczynić z człowiekiem to, co zrobiła ze zwierzętami — czy zapomniała ustanowić stabilny i trwały popęd heteroseksualny?

Postawić to pytanie znaczy tyle, co na nie odpowiedzieć.

Co więcej, teorii biseksualizmu przeczą fakty. A. Karlen, zajmujący się historią poglądów na kwestie związane z płcią, w swoim przeglądzie występowania homoseksualizmu w innych czasach i kulturach pisze, że nie można powiedzieć nic ponad to, iż w różnych kulturach homoseksualizm jest traktowany z różnym stopniem tolerancji, ale sam w sobie nie był nigdy i nigdzie pożądanym celem.

Człowiek nigdy nie czuł inklinacji do wychowywania dzieci w kierunku homoseksualizmu; przytłaczająca większość ludzi we wszystkich kulturach czasach była

• Autor zdaje się sugerować, że w historii przewinęło się tak wiele różnych, nawet całkiem niedorzecznych poglądów, trendów społecznych, kulturowych itd., że fakt, iż dana koncepcja jest absurdalna, bo na przykład prowadziłaby ku zagładzie, nie oznacza, że nie mogła się przypadkowo pojawić w przeszłości (przyp. tłum.)

heteroseksualna. Człowiek z natury czuje pociąg do płci przeciwnej. Gdyby tak nie było, wówczas pośród wielu społeczeństw na przestrzeni wieków pojawiłyby się wyjątki — przynajmniej jeden — od reguły, według której większość ludzi jest heteroseksualna.* Starożytni Grecy? Wydaje się, że nasze wyobrażenia w tej kwestii wymagają pewnych poprawek. Historycy wykazują, że kultura grecka była zawsze w swej istocie heteroseksualna. Zachowania seksualne, lub raczej tak zwana pederastia, czy też miłość do młodych i młodocianych mężczyzn, była modna w pewnym okresie i w określonych kręgach; w odniesieniu do większości zdecydowanie jednak nie należała do preferowanych ani pożądanych form ekspresji seksualności. Co więcej, może powinniśmy spojrzeć z przymrużeniem oka na wyobrażenia o zwyczajach seksualnych Greków, oferowane przez kilku autorów z tamtych czasów. Jest wątpliwe, czy moglibyśmy tworzyć uogólnienia na podstawie utworów poetów greckich w większym stopniu, niż możemy zdobyć wiarygodny pogląd na zwyczaje seksualne naszych czasów, studiując literaturę współczesną. Wszystko, co ekscentryczne i odbiegające od normy, znajduje większe odzwierciedlenie w literaturze i sztuce, niż byłoby to uzasadnione częstotliwością występowa- nia w społeczeństwie. To, że człowiek mógłby zostać heteroseksualistą poprzez metody wychowania, tłumiące u niego równie silne komponenty homoseksualne, uderza jako przypuszczenie sztuczne, szczególnie gdy uświadomimy sobie, w jaki sposób zwykle dochodzi do wyboru obiektu heteroseksualnego. Stwierdzenie, że rozwój w kierunku heteroseksualizmu następuje automatycznie, instynktownie, wydaje się bardziej precyzyjne W

pewnym momencie, zwykle w wieku młodzieńczym, pociąg do płci przeciwnej odbiera się jako bodziec, któremu nie można się oprzeć, nawet z punktu widzenia młodych ludzi wychowanych w atmosferze surowości, jeśli chodzi o sprawy związane z płcią, bądź też ludzi bez żadnego przygotowania w sprawach seksu.

Oznaką dziedzicznej podstawy heteroseksualizmu jest również to, że nie spotyka się młodych ludzi wolnych od zahamowań emocjonalnych, kompleksów niższości i wewnętrznych frustracji, czyli innymi słowy, zrównoważonych i opanowanych młodych ludzi, którzy odczuwaliby wewnętrzny pociąg w kierunku homoseksualizmu. Młodzi ludzie wolni od nerwic są niezmiennie heteroseksualistami.

Nieuniknioną konkluzją jest stwierdzenie, iż heteroseksualizmjest wyznaczony genetycznie. Mózg mężczyzny i mózg kobiety różnią się od siebie w wyniku embrionalnych procesów hormonalnych i prawdopodobnie niektóre z tych struktur mózgowych stanowią biologiczną podstawę głębokich różnic

* Historia nie zna ani jednego przypadku społeczeństwa, którego większość stanowiliby homoseksualiści (przyp. tłum.)

psychicznych w kwestiach związanych z płcią. Ponadto, na podstawie badań rozwoju płciowego pewnych typów hermafrodyt, pacjentów z zaburzeniami chromosomów płciowych, można wydedukować kilka interesujących argumentów przemawiających za istnieniem wrodzonego heteroseksualizmu.

PRZEJŚCIOWE STADIUM BISEKSUALNE

Możemy jednak przyjąć specjalną wersję teorii biseksualizmu, według której w okresie rozwoju w kierunku dojrzałości biologicznej i psychicznej, nastolatek przechodzi stadium, w jakim może czasowo odczuwać zainteresowanie erotyczne osobami tej samej płci. W tym stadium, rozwój płciowy jest zakończony w połowie i nie dojrzał jeszcze do pełnego odkrycia swojego celu — płci przeciwnej. To właśnie w tej fazie rozwoju, różne obiekty osobowe i nieosobowe oraz sytuacje mogą wiązać się w wyobraźni z budzącymi się odczuciami erotycznymi, które pozostają wciąż niewyraźne — dzieci i ludzie starsi, ale również sytuacje bez istot żywych i sytuacje pobudzające emocjonalnie.

Seksualność nastolatka w tym stadium rozwoju można by określić jako biseksualną, choć byłyby również powody ku temu, by ją określić, na przykład, jako „multiseksualną". U homoseksualistów, rozwój płciowy wraz ze znaczną częścią ogólnego rozwoju emocjonalnego, zatrzymał się mniej więcej w tym stadium. Nie należy przez to rozumieć, że każdy nastolatek w tej fazie wiekowej, wyraźnie czy choćby delikatnie, doświadcza różnych możliwych rodzajów pociągu erotycznego. Być może nie więcej niż trzydzieści procent młodych ludzi miewa w pewnym okresie doznania, które można by uważać za odczucia homoerotyczne.

W tym stadium, zainteresowania erotyczne silnie zależą od całej osobowości i sfery emocjonalnej młodego człowieka, od jego związków z innymi ludźmi, od pozycji społecznej i wizerunku samego siebie. Jeśli jednak fantazje, zainteresowania lub praktyki homoerotyczne pojawią się, są one zwykle powierzchowne i mają tendencję do szybkiego zaniku, kiedy tylko dadzą się zauważyć walory fizyczne płci przeciwnej. W wielu przypadkach przychodzi

to jak odkrycie, jak zrozumienie: „Aha!" W tym stadium niejasności, impulsy homoerotyczne mogą występować równolegle z kształtującymi się

zainteresowaniami heteroseksualnymi. W innych przypadkach, początkowe zainteresowania heteroseksualne mogą zostać zablokowane przez pojawienie się odczuć homoseksualnych, szczególnie jeśli młody człowiek odczuwa frustrację z powodu pierwszej miłości heteroseksualnej. Po pełnym odkryciu potencjału płci przeciwnej, rozwój jest nieodwracalny. Wcześniejsze „obiekty" stają się po prostu nieinteresujące i zachodzi to bez procesu uczenia narzuconego przez otaczający świat, lecz jest wywołane przez sam, ukierunkowany na cel i poszukujący celu, instynkt płciowy.

ROZDZIAŁ CZWARTY

HOMOSEKSUAL1ZM

JAKO ZABURZENIE PSYCHICZNE

Pierwsze systematyczne badania homoseksualizmu były prowadzone w dziewiętnastym wieku, przez takich autorów jak Krafft-Ebing i Magnus Hirschfeld.

Interpretowali oni swoje dane w świetle dominujących fizjologicznych i biologicznych teorii tamtych czasów. Popularne były

wówczas koncepcje „trzeciej płci" lub „interpłci" itp. Sigmund Freud był pionierem w dziedzinie pierwszych teorii homoseksualizmu, które podkreślały znaczenie czynników psychologicznych. Uważał on, między innymi, że osoba

o orientacji homoseksualnej, jako dziecko nadmiernie utożsamiała się z rodzicem płci przeciwnej i była w konflikcie z rodzicem tej samej płci. Dlatego Freud sięgał

do dzieciństwa i zwracał uwagę szczególnie na relację rodzic — dziecko. Uważał

homoseksuahzm za zaburzenie w znacznym stopniu psychiczne, prawdopodobnie wyzwolone przez jeszcze nieznane czynniki biologiczne (sugerował

dziedziczność). Jednym z pierwszych niedowiarków, jeśli chodzi o wagę czynnika dziedzicznego, być może pierwszym, był uczeń Freuda — Alfred Adier. Ten

"odkrywca" kompleksu niższości już w 1917 roku opisał homoseksualizm jako konsekwencję tego kompleksu.' Jego obserwacje uświadomiły mu, że osoby o odczuciach homoseksualnych niezmiennie cierpią z powodu poczucia niższości, jeśli chodzi o męskość lub kobiecość. Innym uczniem Freuda, który zgromadził

godne podziwu doświadczenie kliniczne w odniesieniu do osób z problemami psychoseksualnymi i opisał parę oryginalnych obserwacji związanych z pacjentami o orientacji homoseksualnej, był Wilhelm Stekel. Homoseksualizm —

teoretyzował — jest konsekwencją lęku przed płcią przeciwną. Potwierdzając koncepcje Freuda, dotyczące psychodynamicznego źródła homoseksualizmu w dzieciństwie, Stekel — znacznie bardziej niż Freud — minimalizował znaczenie domniemanego usposobienia dziedzicznego i był być może pierwszym, który sklasyfikował homoseksualizm jako nerwicę. Co więcej, nie zgadzał się z Freudem co do przyczynowej roli słynnego „kompleksu Edypa", ale wskazywał na szereg błędów w wychowaniu dziecka, które mogły prowadzić do nerwicy

homoseksualnej. Podkreślał rolę ojca w wywoływaniu homoseksualizmu męskiego, uważając ją za często ważniejszą od roli matki. Zwracał uwagę na infantylizm życia wewnętrznego pacjentów, widział homoseksualizm jako „infantylizm psychiczny" i zaznaczał, że przyczyny homoseksualizmu są nierozerwalnie związane z poczuciem nieszczęścia. Bardziej niż Freud wierzył w możliwość radykalnej zmiany orientacji homoseksualnej, choć i on uważał, że jest to możliwe stosunkowo rzadko. Poczynione przez niego różne obserwacje wywarły duży wpływ na sposób myślenia jego uczniów. Drugie i trzecie pokolenie psychoanalityków wykorzystało fundamenty położone przez poprzedników.

Oryginalny element został wprowadzony przez austro-amerykańskiego psychiatrę E. Berglera. Obserwował on tak zwany masochizm psychiczny u cierpiących na ten kompleks. Jego zdaniem, pragnienie homoseksualne zawiera rodzaj samoudręczenia, nieświadomą potrzebę czucia się odrzuconym i ogólnie potrzebę „doświadczania niesprawiedliwości", nieprzyjemnych sytuacji i przeżyć, które dają okazję do cierpienia (tak jak mówi się o niektórych ludziach, że „szukają kłopotów"). Inny psychiatra amerykański, I. Bieber, wraz ze współpracownikami, wielce przyczynił się do intensyfikacji dalszych psychologicznych badań homoseksualizmu, poprzez swoje szeroko zakrojone statystyczne badania czynników osobowości i dzieciństwa u homoseksualistów męskich. Już poprzednio podkreślałem niedostatek wyników na polu psychologu i biologii. Z drugiej strony, Bieber i jego następcy, z regularnością zegara notowali szereg bardziej lub mniej specyficznych czynników z dzieciństwa mężczyzn o orientacji homoseksualnej.

Czynniki te przeplatają się i tworzą możliwy do rozpoznania wzór, który musi być blisko związany z procesem przyczynowym. Wzór ten obejmuje związki interpersonalne z rodzicami, rodzeństwem i tak zwaną grupą rówieśników, jak również inne dane rozwoju psychicznego, które nietrudno pogodzić z myśleniem współczesnych teoretyków psychologu. Statystyki Biebera i jego następców można także wykorzystać jako podstawę dla teorii homoseksualizmu, którą zaprezentuję.

Są one łatwiejsze do zaakceptowania ze względu na to, ze zostały zebrane w różnych podgrupach osób o skłonnościach homoseksualnych i w różnych krajach.

Niniejsza teoria nie powstała nagle, lecz jest wynikiem ewolucji w rozumieniu nerwicy i homoseksualizmu, osiągniętej przez psychoanalitycznie przeszkolonych psychoterapeutów. Twórca teorii, holenderski psychiatra Johan Leonard Arndt (1892-1965), powiązał szereg różnorodnych obserwacji i osiągnięć wcześniejszych teoretyków, zwłaszcza tych z kręgu Adiera i jego nauczyciela Stekela. Arndt potwierdził i opracował szereg obserwacji Stekela, takich jak: „Jest on

[homoseksualista] nieszczęśliwy, czuje się przez swój los skazany na homoseksualisty", albo „[jest to] wieczne dziecko (...) które walczy z dorosłymi".

Poprzez odkrycie prawidłowości rozczulania się nad sobą, Arndt w żadnym stopniu nie unieważnił obserwacji swoich poprzedników, ale je uzupełnił dokonując syntezy, która tłumaczy również inne stosowne dane z obserwacji, zgromadzone przez współczesnych twórców rozmaitych orientacji teoretycznych.

Homoseksualista — mówi on — tak jak inni ludzie z nerwicą, może pozostawać pod władzą wewnętrznej struktury, która zachowuje się autonomicznie jako infantylne ego — dziecko, które jest zmuszone do zaspokajania się poprzez rozczulanie się nad sobą. Odkrywszy najpierw ten mechanizm w pewnych przypadkach nerwicy bez wyraźnych objawów seksualnych, doszedł stopniowo do przekonania o jego występowaniu u osób dotkniętych nerwicą dowolnego typu i w końcu rozpoznał go również u homoseksualistów. Arndt był pod wrażeniem chronicznego infantylnego uskarżania się dorosłej osoby z nerwicą, uporczywości tego zjawiska i oporności wobec zmian. Do wytłumaczenia ustalonych, typowych dla dzieci, reakcji smutku i rozczulania się nad sobą, ich autonomiczności i tendencji do powracania, stosował freudowskie pojęcie „tłumienia". Dla Freuda, ważna teoretyczna koncepcja tłumienia była blisko związana z inną podstawową koncepcją — koncepcją stanu podświadomości. Już w swoich pierwszych publikacjach o histerii, napisanych we współpracy z Josephem Breuerem," Freud spekulował o tym, że intensywne emocje, które mogą pojawić się jako reakcja na frustrację, nie są czasem normalnie uzewnętrzniane, ale intensywnie tłumione, tak że zostają oddzielone od świadomości. Jednak w podświadomości zachowują one pełną intensywność emocjonalną. Breuer i Freud szczególnie zwracali uwagę na emocje związane z żalem wraz z pojawianiem się łez, westchnień i gniewu.

Arndt utożsamiał reakcję w postaci smutku z rozczulaniem się nad sobą.

Teoretyzował, że ten rodzaj emocji został wtłoczony do podświadomości, co następnie powodowało, że osobnik neurotyczny był ciągle poddawany impulsom tego rozczulania się nad sobą, pozostając nieświadomym samych emocji. Terapia przy tej dolegliwości, zgodnie z logiką, polegałaby na przeniesieniu rozczulania się nad sobą — „wewnętrznego narzekającego dziecka" — z podświadomości do świadomości. W ten sposób zjawisko to straciłoby swoją władzę nad umysłem.

Początkowo obstawałem przy teorii Arndta, ale na przestrzeni lat narosły moje wątpliwości i ostatecznie ją odrzuciłem. Bezsprzecznie, „tłumienie" może tłumaczyć wiele zjawisk, z którymi regularnie spotykamy się w terapii. Na przykład, obserwujemy dobrze znane zjawisko oporu przed Poznaniem się do rozczulania się nad sobą dokładnie wtedy, gdy ma to miejsce. Zatem możemy naprawdę stwierdzić, coś przeciwdziała świadomemu rozpoznaniu rozczulania się nad sobą. Sądzę jednak, że to „coś" jest w dużym stopniu równoważne

„urażonej dumie". Ponadto, proces wychodzenia z nerwicy — w tym przypadku nerwicy homoseksualnej — można najlepiej opisać jako połączenie zdobywania wglądu w samego siebie i szeroko zakrojonej walki ze swoim rozpoznanym infantylizmem. To, co jest odpowiedzialne za zmianę, to nie tyle eliminacja tłumienia, ile stopniowe wyzbywanie się głęboko zakorzenionych infantylnych przyzwyczajeń emocjonalnych, takich jak rozczulanie się nad sobą i towarzyszące mu reakcje. Uwydatniającą się cechą osoby neurotycznej jest egocentryzm, którego być może najbardziej rzucającym się w oczy elementem jest rozczulanie się nad sobą. Zdobywanie dojrzałości emocjonalnej w dużym stopniu oznacza zmniejszenie tego dziecięcego egocentryzmu i poczucia własnej ważności. Sądzę zatem, że neurotyczna powtarzalność i odporność na zmiany jest bardziej zrozumiała jako efekt tworzenia się przyzwyczajeń lub „nałogu" w postaci rozczulania się nad sobą i nieodłącznie związanych z tym skłonności. Bez świadomego wysiłku ze strony osoby neurotycznej, w kierunku poznania siebie i zwalczania rozczulania się nad sobą, będzie ono miało tendencję do zaspokajania się, a więc i do wzmacniania. Przezwyciężanie nerwicy oznacza uwalnianie się od nałogowego rozczulania się nad sobą. Freudowskie koncepcje tłumienia do podświadomości i samej podświadomości odbieram jako zbyt romantyczne.

Zgadzam się z tymi, którzy nie wierzą w istnienie freudowskiej podświadomości.

Jej istnienie nie zostało udowodnione empirycznie. W ostatnich dekadach, kilku innych wybitnych psychoterapeutów badało homoseksualizm z

psychodynamicznego punktu widzenia. Ich obserwacje i liczne koncepcje teoretyczne stanowią bardzo cenny wkład, nie podważony przez niniejszą teorię.

Niektóre spośród znakomitych nazwisk to: Karen Horacy, H.S. Sulliyan, francuski psychiatra i neurolog Marcel Eck i psychiatrzy nowojorscy Charles Socarides i Lawrence Hatterer. Książka Hatterera zasługuje na specjalną uwagę. Nie buduje on ogólnej teorii, ale raczej prezentuje pragmatyczną procedurę leczenia mężczyzn —

homoseksualistów. Opisuje szereg przypadków swoich pacjentów z takimi reakcjami w zachowaniu i emocjach jak poczucie niższości, idealizowanie partnera homoseksualnego i tendencje do czucia się ofiarą. Te i inne obserwacje zjawiska, poczynione w trakcie terapii, są godne najwyższej uwagi i pasują do koncepcji teorii rozczulania się nad sobą. Pomysłodawcy teorii normalności homoseksualizmu często utrzymują, że jeśli ktoś nadal uważa, że jest to stan zaburzenia, a ściśle biorąc nerwica, czyli rodzaj zaburzenia emocjonalnego, to jest on beznadziejnie zacofany. Koncepcja możliwości przezwyciężenia tego zaburzenia byłaby jeszcze poważniejszym wyrazem przestarzałego myślenia.

Ludzie ci wydają się nieświadomi tego, że to właśnie ich własny pogląd jest nie na miarę dzisiejszych czasów. W końcu odwołują się oni zawsze bezpośrednio lub pośrednio do jakiejś teorii „dziedziczenia", co jest faktycznie poglądem z dziewiętnastego wieku. Wgląd w osobliwości emocjonalne ludzi dotkniętych tym problemem i identyfikacja problemu jako nerwicy stanowi, wraz z metodami leczenia, najnowsze osiągnięcie. Chociaż koncepcja nerwicy jest niezastąpiona w praktyce klinicznej, a istnieje rozsądny consensus w sprawie diagnozy nerwicy w indywidualnych przypadkach, nie było dotąd możliwe znalezienie obiektywnego instrumentu diagnostycznego do jej pomiaru. Próby z „obiektywnymi" testami fizjologicznymi i psychologicznymi, podjęte w celu odróżnienia neurotyków od nieneurotyków były, jak dotąd, nieudane. Prowadzący badania muszą dlatego opierać się na jednym udanym, „subiektywnym" teście w postaci kwestionariusza, na którym, według słów pewnego wybitnego naukowca, „można polegać jeśli chodzi o bezbłędne rozróżnienie pomiędzy normalnymi i neurotykami". Jednak na przykładzie różnorodnych testów, w różnych krajach i różnych grupach socjoekonomicznych, naukowcy zaobserwowali ten sam rezultat: grupy homoseksualistów konsekwentnie uzyskują wyższe wyniki w skali pomiaru nerwicy niż osobnicy kontrolni. Ta korelacja stanowi dobry naukowy dowód neurotycznego charakteru homoseksualizmu. Badania objęły grupy w określonych sytuacjach klinicznych — tych, którzy już szukali pewnej formy psychoterapii i tych, którzy byli w inny sposób dostosowani do życia w społeczeństwie. Moim zdaniem, jeśli ktoś stara się przyjąć otwartą postawę wobec dostępnej literatury badawczej z dziedziny fizjologii i psychologii, będzie musiał przyznać, że koncepcja odmiany nerwicy stanowi najbardziej odpowiednią interpretację homoseksualizmu. Fakt, że stosunkowo niewielu dzisiejszych naukowców, zajmujących się socjologią i innymi dziedzinami, wydaje się podzielać pogląd, że jest to zupełnie wystarczające wyjaśnienie zjawiska homoseksualizmu (choć nie dopuszcza się tego do mediów), jest rezultatem przeważających, liberalnych tendencji prohomoseksualnych, odpowiedzialnych za cenzurę niemile widzianych poglądów. To godne pożałowania, a zarazem paradoksalne, jeśli się weźmie pod uwagę, że właśnie w ostatniej dekadzie fatalistyczna postawa wobec możliwości zmiany orientacji homoseksualnej stała się mniej Niniejsza książka została napisana po przeszło dwudziestu latach studiów nad homoseksualizmem i po kuracjach przeprowadzonych na bazie teorii rozczulania się nad sobą na ponad dwustu dwudziestu pięciu mężczyznach — homoseksualistach i około trzydziestu lesbijkach. Moim zdaniem, teoria płosząca, że homoseksualizm jest formą nerwicy połączonej z rozczulaniem się nad sobą, to nie tylko synteza starych materiałów.

Stanowi ona istotny postęp w porównaniu z wcześniejszymi poglądami.

Zrozumienie natury tego problemu jest czymś więcej, niż tylko zadaniem akademickim. Daje ono nadzieję, że tym, którzy są skrępowani panującym dogmatem o wrodzonej naturze i niemożliwości zmiany orientacji homoseksualnej, można pomóc dojrzeć emocjonalnie.

ROZDZIAŁ. PIĄTY

HOMOSEKSUALNY KOMPLEKS NIŻSZOŚCI

Dziecko jest z natury egocentrykiem. Dziecinne „ego" czuje się najważniejszą, centralną istotą w świecie. Dlatego dziecko przede wszystkim koncentruje się na samym sobie. Powiedzmy inaczej: ma silne odczucie własnej ważności. W

konsekwencji tego egocentryzmu, dziecko bezustannie porównuje się z innymi (z innymi takimi, jakimi są, ale szczególnie z innymi takimi, jakimi dziecko ich widzi w swym subiektywnym wyobrażeniu). Jeśli wynik tego porównania jest negatywny, co może łatwo się zdarzyć, dziecko czuje się źle: lekceważone, niesprawiedliwie traktowane, mniej kochane, mniej szanowane i doceniane niż inne, prawdziwe lub urojone, osoby. Jeśli dziecko, mając wielką potrzebę bycia kochanym i docenianym, czuje się dostatecznie zauważane, jest zadowolone, szczęśliwe. Jest tak samo szczęśliwe, gdy czuje się w uprzywilejowanej pozycji w stosunku do innych, a przynajmniej traktowane przez ludzi i przez los na równi z innymi. Jednak, jak wspomniał em, dziecko ma wyraźne inklinacje, by widzieć siebie jako osobę z mniejszymi przywilejami, mniej kochaną, w mniej korzystnej pozycji. Właśnie ze względu na potrzebę bycia docenionym, dziecko jest głęboko zawiedzione wszelkim, rzeczywistym lub urojonym, brakiem miłości i niedocenianiem. Ma w takim przypadku odczucie, że jego wartość spada; przejawia tendencję do widzenia siebie jako osoby mniej wartościowej w porównaniu z innymi, a może nawet bez wartościowej. Wrodzone dziecięce poczucie własnej ważności powoduje, że przecenia ono wagę incydentalnych doświadczeń niedowartościowania oraz, że przecenia znaczenie „bycia" mniej wartościowym w części aspektów swojej osobowości. Bycie „gorszym" w pewnych podrzędnych aspektach osobowości lub ogólnych sytuacjach życiowych zaczyna wkrótce dla dziecka oznaczać poczucie ogólnej niższości. Na przykład pogląd lub własne wyobrażenie o „byciu grubym", „byciu mniej docenianym niż brat", „byciu jąkałą", „byciu synem człowieka o skromnym pochodzeniu społecznym", lub „byciu nieudacznikiem w szkole", ma wpływ na całą osobowość.

Osoba taka może wówczas mieć poczucie niższości pod każdym względem, jak gdyby częściowa niższość rozprzestrzeniła się na całą osobowość. Dlatego jest regułą, że bycie docenionym w jednej części osobowości nie eliminuje wyobrażenia o własnej niższości w innych obszarach. Poczucie niższości sugeruje myślenie, iż inni nie mogą nas kochać ze względu na nasz brak wartości, że nas naprawdę me akceptują, a więc w rzeczywistości do ich kręgu nie należymy. W

rezultacie występują reakcje emocjonalne, między innymi wstyd, samotność, zaniżanie własnej wartości i, oczywiście, smutek lub gniew. Poczucie niższości bywa efektem porównania z innymi (można by powiedzieć, że samo dziecko jest pierwszym autorem tego wrażenia), jak też krytyki ze strony innych, a zwłaszcza rodziców i członków rodziny, w drugiej kolejności ze strony towarzyszy zabaw i innych ważnych osób spoza domu, jak na przykład nauczyciele. Z biegiem czasu, w miarę jak poczucie niższości jest wzmacniane poprzez powtarzające się zewnętrzne lub wewnętrzne doświadczenia, odbierane przez dziecko (lub nastolatka) jako podobne do tych

pierwszych, może się ono przerodzić w stan chroniczny. Staje się wówczas głęboko zakorzenionym przekonaniem o sobie (swoim „ja"), czymś absolutnym, negatywnym wyobrażeniem, które rozpoczyna niezależne istnienie. Kiedy się zakorzeni, okazuje się odporne na nowe, odmienne doświadczenia i nową naukę.

Jest sztywne i autonomiczne; zaangażowanie i docenienie ze strony świata nie jest w stanie nic zmienić. Dlatego nazywa się to kompleksem niższości. Aby lepiej zrozumieć to szczególne zjawisko, musimy przez chwilę zatrzymać się na istotnych emocjach, które pojawiają się w odpowiedzi na kompleks niższości i jako zasadnicza część tego kompleksu. Chodzi tu o pierwotną reakcję emocjonalną zranionego ego dziecka lub nastolatka: rozczulanie się nad sobą. Jeśli dziecko (lub młody człowiek) z poczuciem niższości i widzeniem siebie jako osoby niedocenianej i bez poczucia przynależności, byłoby w stanie zaakceptować swoją sytuację swoją domniemaną mniejszą ważność, z pewnością doświadczałoby żalu z powodu braku miłości, pogardy, zauważonych w sobie braków, ale dzięki akceptacji tej sytuacji, ból krotce by się zmniejszył. Osoba taka odzyskałaby wewnętrzną równowagę i radość życia. Trudno jednak wyobrazić sobie taką reakcję u dzieci lub nastolatków, mając na uwadze ich wrodzone poczucie własnej ważności. Autorelatywizm nie jest atrybutem sposobu myślenia dziecka. Z tego powodu młode ego musi zareagować emocjami egocentrycznymi; jest ogarnięte rozczulaniem się nad sobą. „O, jaki jestem biedny! Oni mnie nie kochają, nie szanują, śmieją się ze mnie, nie chcą mnie zaakceptować", i tak dalej. Myśląc o sobie samej, to znaczy widząc siebie samą jako biedne stworzenie, osoba taka zaczyna odczuwać intensywne współczucie dla tej cierpiącej istoty. Odczuwa żal z powodu samej siebie w taki sam sposób, w jaki odczuwałaby go z powodu innych osób, które postrzega jako cierpiące i godne współczucia. A więc: „jestem brzydki, niepopularny, słaby, niezdatny do niczego, odrzucony, niesprawiedliwie traktowany w porównaniu z moim bratem lub siostrą" oznacza — „jestem biedny".

Rozczulanie się nad sobą to, jak wskazuje samo określenie, żal, którego przedmiotem jest własna osoba. Być może żadne inne doświadczenie ani spostrzeżenie nie wzbudza w dziecku rozczulania się nad sobą równie skutecznie, jak przeświadczenie iż „jestem samotny", „jestem niedoceniany". Rozczulanie się nad sobą, bardziej niż cokolwiek innego, przyciąga ku sobie uwagę ego i jego energię mentalną. Ego pragnie się ukoić swoim rozczulaniem się nad sobą, będącym w zasadzie rodzajem miłości, miłości ku samemu sobie. Ego dziecka chce traktować je jako biedne kochane stworzonko, tak jak chciałoby traktować kogoś innego, kogo uważa za godnego współczucia. Poprzez rozczulanie się nad sobą, dziecko zapewnia sobie ciepło, uskarża się, pragnie się chronić i „pieścić" i czuje się uprawnione do rekompensaty. Rozczulanie się nad sobą wyraża się słowami (uskarżaniem się) i skargami wewnętrznymi, łzami i westchnieniami. Objawia się żałosnym brzmieniem głosu, wyrazem twarzy i pozycjami ciała. Rozczulanie się nad sobą nieomal niezmiennie prowadzi do uczuć sprzeciwu w formie gniewu, wrogości, buntowniczości lub rozgoryczenia, gdyż dziecko czuje się niesprawiedliwie traktowane. Przy dokładniejszym przyjrzeniu się staje się jasne, że to, co zwykle nazywamy kompleksem niższości (zgodnie z opisem Adiera), jest identyczne z chronicznym rozczulaniem się nad sobą z powodu poczucia niższości.

Prezentację funkcjonowania uniwersalnych, powiedziałbym, bardzo ludzkich emocji związanych z rozczulaniem się nad sobą, uważam za zasługę holenderskiego psychoanalityka Johana Arndta. Każdy przypadek kompleksu niższości jest również przypadkiem chronicznego rozczulania się nad sobą.' Bez rozczulania się nad sobą, poczucie niższości nie miałoby tak wielu negatywnych konsekwencji. Rozczulanie się nad sobą u dzieci i nastolatków Arndt nazywał

„autodramatyzacją", ponieważ dziecko czuje się i patrzy na siebie jako na ważną, pożałowania godną osobę: „Moje cierpienie jest wyjątkowe". Jego postrzeganie samego siebie jest postrzeganiem biednego ja.

NARZEKAJĄCE DZIECKO W OSOBIE DOROSŁEJ

Wyrażanie żalu nad samym sobą (w postaci płaczu, uskarżania się, poszukiwania ukojenia i współczucia) może przynieść ulgę i pomóc strawić doświadczenia, które są odpowiedzialne za żal (uraz). Jednak dzieci i młode osoby, odczuwające dłuższe osamotnienie ze swoimi smutnymi myślami, często nie otwierają się przed zaufaną osobą.

Są zawstydzone albo uważają, że nie ma nikogo, kto potrafiłby je zrozumieć. W

efekcie wewnętrznie podtrzymują swoje rozczulanie się nad sobą. U dzieci niełatwo kończy się coś co się zaczęło: dotyczy to wielu emocji i zachowań, tak zresztą w przypadku rozczulania się nad sobą u dzieci, jaki u dorosłych. Kiedy przykro im z powodu samych siebie, mają skłonności do pozostawania w tym stanie, nawet do chronienia go, gdyż rozczulanie się nad sobą niesie efekt słodyczy zawartej we współczuciu i ukojeniu. Widzenie siebie jako biednej, nie rozumianej, odrzuconej, opuszczonej kochanej istotki może przynosić znaczną satysfakcję. Pod tym względem, rozczulanie się nad sobą i autodramatyzacja mają w sobie pewne ambiwalentne treści. Rozczulanie się nad sobą, wielokrotnie podsycane w dzieciństwie i młodości, może wywołać nałóg rozczulania się nad sobą. Innymi słowy, staje się ono autonomicznym przyzwyczajeniem do wewnętrznego uskarżania się. Ten stan emocjonalny osobowości opisuje formuła: „Uskarżające (użalające) się dziecko (nastolatek) w osobie dorosłej". Osobowość typu „o, ja biedny" z dzieciństwa (młodości) danej osoby pozostaje w tej samej formie; jest to wciąż cała osobowość dziecka. Tak więc mamy trzy, zwykle nakładające się na siebie koncepcje: kompleks niższości, dziecko w osobie dorosłej i zwyczaj użalania się (zwany również „chorobą narzekania"). Są to dostateczne opisy tego, co w ogóle dzieje się w osobowości osób neurotycznych, to znaczy osób z różnymi zahamowaniami psychicznymi, obsesyjnymi emocjami, poczuciem bezradności i braku bezpieczeństwa oraz konfliktami wewnętrznymi. Z powyższych wzorców wypływają najważniejsze cechy osobowości neurotycznej. Przede wszystkim, obserwujemy kontynuację dziecięcych i dziecinnych schematów zachowań.

pewnym sensie można pozostać dzieckiem lub nastolatkiem ze swojej przeszłości. Chodzi tu o specyficzną wrażliwość dziecka, pragnienia, dążenia oraz drogi myślowe. Jednak nie wszystkie elementy osobowości dziecka zostają zachowane w dorosłym, dotkniętym kompleksem. Dojrzewanie osobowości zostaje poważnie utrudnione tylko w tych dziedzinach, w których wystąpiły frustracje w okresie dzieciństwa, inaczej mówiąc w kwestiach, od których wywodzą się — rozczulanie się nad sobą i poczucie niższości. Pod innymi względami dana osoba może być psychologicznie dojrzała. W przypadkach, w których „narzekające dziecko" — a więc i potrzeba użalania się jest silna, osobowość jako całość uderza niedojrzałością, „infantylizmem".

Homoseksualizm jest tylko rodzajem nerwicy. W osobie dotkniętej tym problemem kryje się specyficzne „rozczulające się nad sobą dziecko". To dlatego Bergler mógł

dokonać następującego spostrzeżenia: „Mając pięćdziesiąt kilka lat, pod względem emocjonalnym jest on [mężczyzna o skłonnościach homoseksualnych]

nastolatkiem". Drugą cechą neurotyczną jest zwykle manifestowana, ale u niektórych osób bardziej ukryta, skłonność do narzekania, tak wnikliwie opisana przez Arndta. U osoby dotkniętej nerwicą najbardziej rzuca się w oczy potrzeba uskarżania się. Osoba taka wydaje się bezustannie wyszukiwać i znajdować powody do rozczulania się nad sobą i narzekania; jest być może tą chronicznie pokrzywdzoną, której popsuto szyki, która zawsze cierpi z jakiegoś powodu. Na skargi takiej osoby może składać się wszystko, co negatywne: poczucie rozczarowania, samotności, niezrozumienia, braku szacunku, miłości, dyskomfort fizyczny, bóle i tak dalej. Wydaje się, że osobowość neurotyczna nie potrafi pozbyć się odczucia żalu nad sobą, autodramatyzacji; stąd można uważać takie zjawisko za nałóg lub, co sprowadza się do tego samego, za wewnętrzny przymus, żeby narzekać. W rezultacie, u neurotyka zachwiana jest normalna pewność siebie, brakuje mu zaufania i radości życia. Inną częstą cechą neurotyczną jest dziecinne pragnienie doświadczania uwagi, aprobaty i współczucia, jak również nadmierna potrzeba potwierdzania własnej wartości. Tęsknota dziecka wewnętrznego do bycia docenionym i do ciepła jest nie do zaspokojenia i tak samo egocentryczna, jak u prawdziwego dziecka. Na wiele sposobów to dziecinne ego może starać się być ważne, interesujące, atrakcyjne dla innych, starać się być ośrodkiem zainteresowania zarówno w realnym życiu, jak i w wyobraźni. Ostatnią cechą, którą należy wymienić, jest nastawienie egocentryczne. Dość znaczna część świadomości może być zajęta przez infantylny element „o, ja biedny" lub na nim skoncentrowana. Dla porównania, „narzekające dziecko w osobie dorosłej" chroni się i troszczy o siebie tak, jak troskliwe dziecko opiekowałoby się lalką postrzeganą jako biedne stworzenie. Uczucie miłości wobec innych ludzi, faktyczne zainteresowanie innymi osobami jest zablokowane przez neurotycznie uwarunkowany egocentryzm, który pojawia się bardziej lub mniej spontanicznie.

HOMOSEKSUALNY KOMPLEKS NIŻSZOŚCI

sinieje wiele rodzajów kompleksów niższości i odmian „wewnętrznego narzekającego dziecka". Homoseksualny kompas niższości jest jednym z nich. Stąd hemofilia, abstrahując od konkretnego symptomu pożądania homoseksualne eo, nie jest zjawiskiem izolowanym, lecz jednym z niekończącego się szeregu problemów nerwicowych. Jak zauważyliśmy, poczucie niższości może się objawiać w wielu obszarach tak zwanej sfery osobowości człowieka. Dziecko lub nastolatek dotknięty fantazjami i zainteresowaniami homoerotycznymi ma poczucie niższości pod względem swojej tożsamości seksualnej lub „tożsamości płciowej", a innymi słowy w kwestii swojej męskości lub kobiecości. Zatem chłopiec czuje się gorszy w porównaniu z innymi chłopcami pod względem chłopięcości, twardości, wytrzymałości, umiejętności sportowych, odwagi, siły lub męskiego wyglądu.

Dziewczynka czuje się gorsza w porównaniu z innymi dziewczętami pod względem kobiecości, swych zainteresowań, zachowania lub cech fizycznych. Mogą się zdarzyć wahania w ramach tej reguły, ale ogólna zasada jest pewna. Podstawą poczucia niższości tego typu jest świadomość braku prawdziwej przynależności do świata mężczyzn lub kobiet, niebycia jednym z chłopaków (mężczyzn) z dziewczyn (kobiet). W większości przypadków ten autowizerunek własnej niższości pojawia się przed dojrzewaniem i w okresie dojrzewania — pomiędzy ósmym a szesnastym rokiem życia, ze szczytem w wieku dwunastu-szesnastu lat. Później, u dorosłej osoby o orientacji homoseksualnej, ten specyficzny typ infantylnego, rozczulającego się nad sobą ego pozostaje w całości aktywny, włącznie z wcześniejszymi fantazjami, frustracjami i jego własnym wyobrażeniem o innych.

Naszym punktem wyjścia jest poczucie niższości, a ściśle pokucie braku przynależności do świata mężczyzn czy świata kobiet. Czasem takie odczucia są w pełni świadome. Dziecko może je wyrażać tak, jak dziesięcioletni chłopiec, który kilkakrotnie skarżył się swojej matce, mówiąc smutnym tonem o swoich kontaktach z chłopakami w szkole: „Jestem taki słaby!" (Powiedziała mi to matka, kiedy przyszła porozmawiać o homoseksualizmie u swojego syna). Inni młodzi ludzie mogą mieć takie same odczucia, nie uświadamiając ich sobie wyraźnie; mogą zdać sobie z nich sprawę wiele lat później. „Kiedy patrzę wstecz, widzę, że zawsze czułam się nieprzystosowana i nieatrakcyjna w porównaniu z innymi dziewczynami", zastanawia się pewna lesbijka, „ale nigdy w pełni nie zdawałam sobie z tego sprawy". Świadomie czy nie, dzieci i nastolatki cierpią z powodu dręczącego je poczucia niższości. Często, ze wstydu, nie przyznają się nawet sami sobie do tego cierpienia, bo uznanie własnej niższości może być bolesne —

rani ego, miłość do samego siebie i dziecięce poczucie ważności. Poczucie niższości u dziecka czy nastolatka może zniekształcić jego spojrzenie na inne osoby i niektóre z tych osób mogą wydawać mu się lepsze. W przypadku chłopca, inni chłopcy i młodzi mężczyźni mogą jawić się jako bardziej męscy i silniejsi. W

przypadku dziewczynki, inne dziewczęta i niektóre kobiety zdają się być bardziej kobiece, piękniejsze, mieć więcej wdzięku, być bliższe dziewczęcemu ideałowi kobiety. Główną rolę mogą w tym spojrzeniu grać cechy fizyczne, lecz w pewnych przypadkach jest to sposób bycia i zachowanie. Zatem przedstawiciele tej samej płci, a szczególnie niektórzy z nich są idealizowani, a nawet gloryfikowani.

Idealizacja przedstawicieli tej samej płci jest do pewnego stopnia normalna w okresie dojrzewania i okresie poprzedzającym. Chłopcy w tym wieku admirują sportowców, bohaterów, łowców przygód, pionierów — odważnych, silnych i osiągających sukcesy w kontaktach z ludźmi. Przyciągają i na przykłady dominujących mężczyzn; męski wigor i odwaga mają dla nich wysoką rangę.

Dlatego często podziwiają trochę starszych od siebie chłopców, którzy są „bardziej mężczyznami" niż oni sami i starają się ich naśladować. Z drugiej strony dziewczęta zwracają szczególną uwagę na wdzięk i atrybuty kobiecości u innych dziewcząt i kobiet, bardziej dojrzałych niż one same. Zachwyca je kobieca łatwość w kontaktach towarzyskich i gracja.

MĘSKOŚĆ l KOBIECOŚĆ —— STEREOTYPY KULTUROWE?

W tym miejscu nie możemy uniknąć pewnych marginalnych uwag na temat modnej opinii, zgodnie z którą odrzuca się tradycyjne koncepcje męskości i kobiecości i odpowiadające im „role", przyznając im jedynie rangę wytworów kultury. Według tego poglądu, czas kultury tradycyjnej minął i dlatego

„indoktrynacja" dzieci w kwestii stereotypowych ról właściwych płci jest mocno niepożądana. Jeśli chodzi o ścisłość, utrzymanie się lub upadek naszej koncepcji wyjaśnienia homoseksualizmu nie zależy od odpowiedzi na pytanie, czy wzorce męskości i kobiecości są nam dane jako naturalne. Odczucia homoseksualne w rzeczywistości wyrastają z poczucia niedowartościowania pod względem męskości czy kobiecości, postrzeganej przez dziecko (lub nastolatka), a więc przez porównanie z innymi. Dlatego, ściśle rzecz biorąc, nie ma znaczenia czy męskość (lub kobiecość) jest czymś względnym, zależnym od zwyczajów kulturowych, czy częścią biologicznego dziedzictwa człowieka, a może kombinacją obydwu czynników. Tym niemniej, dominująca obecnie doktryna o fundamentalnej równości płci pod względem psychologicznym może zniekształcić zdrową ocenę zachowań z objawami dewiacji w sprawach płci. Co więcej, egalitarny sposób wychowania dzieci stwarza w efekcie poważne zagrożenie dla normalnego rozwoju emocjonalnego dziecka w ogóle a szczególnie dla jego rozwoju seksualnego.

Teoria równości w rzeczywistości nie da się obronić. We wszystkich kulturach i czasach, wszędzie na świecie, mężczyźni i kobiety różnili się i różnią pod względem wielu zasadniczych aspektów zachowania. Najbardziej wiarygodną interpretacją tego faktu jest dziedziczenie. Chłopcy i mężczyźni są dziedzicznie lepiej wyposażeni, niż dziewczęta i kobiety, w popęd ku „dominacji społecznej", sprawowaniu władzy w życiu społecznym. To „wojownicy" w różnych znaczeniach tego słowa; w swoim sposobie myślenia są bardziej zorientowani na cel; kobiety zaś są raczej ukierunkowane na osobę, silniej reagują na bodźce emocjonalne i mają większą łatwość wyrazu emocjonalnego; bardziej opiekuńcze, doświadczają większej „empatii" pod względem emocjonalnym, co nie wynika wyłącznie z tradycyjnego, stereotypowego wyuczenia (jeśli ktoś pragnie zagłębić się bardziej w ten kontrowersyjny temat, może przeczytać sprawozdanie Maya z badań nad tego typu różnicami, związanymi z płcią, u małych dzieci z różnych kultur włącznie z naszą, u dorosłych i u bardziej rozwiniętych ssaków naczelnych, u których zdają się występować podobne różnice między samcami a samicami.) Dlatego tradycyjne, dziś wykpiwane, wzorce chłopców — „nieugiętych", „silnych",

„przewodzących", „zdobywców (wiata", i dziewcząt — przede wszystkim

„opiekuńczych" i ” czułych" zawierają więcej niż tylko małe ziarnko prawdy.

Nie znaczy to, że powinno się wyolbrzymiać te różnice psychiczne, ani że można, opierając się na nich wprowadzić sztywne i bezwzględne reguły, dotyczące na przykład konkretnych zajęć i zawodów, które pasowałyby do wrodzonej natury mężczyzn i kobiet. Znaczy to jednak, że nienaturalne jest wyznaczanie tych samych ról społecznych i wzorców zachowania chłopcom i dziewczętom (mężczyznom i kobietom), jeżeli w danej sytuacji mamy do czynienia i z chłopcami i dziewczętami (mężczyznami i kobietami) mogącymi je wypełniać. Znaczy to też, że nienaturalne jest zachowywanie się tak, jak gdyby różne proporcje pomiędzy liczbą mężczyzn i kobiet w szeregu profesji i funkcji oznaczały „dyskryminację", niesprawiedliwość społeczną. Znaczy to, że należy dokonać wyraźnego rozróżnienia w edukacji pomiędzy rolami przeznaczonymi dla chłopców i dziewcząt. Zaniedbywanie ewidentnych, związanych z płcią preferencji i talentów do pewnych zawodów i ról, czy też niewykorzystanie wrodzonych zdolności i darów związanych z płcią, nie może być mądre ani pożyteczne dla społeczeństwa. Ludzka psyche jest dogłębnie męska lub żeńska. Można to zaobserwować u dzieci wychowywanych niemal bez żadnej presji w kierunku ról naturalnych dla ich płci. Na przykład chłopcy, wychowywani raczej jak dziewczęta, przez zbyt wszechobecną, feminizującą matkę, z którą się utożsamiają lub którą naśladują i chłopcy, wychowywani przez starszych rodziców w otoczeniu, które nie zachęca do chłopięcych zachowań, wciąż lubią rzeczy typowe dla chłopców, nawet jeśli ich zachowanie nie jest bardzo chłopięce. Często podziwiają oni innych chłopców, w których widzą typy męskie.

Dziewczynka wychowana w nieco pogardliwej postawie wobec spraw kobiecych i

„roli" żeńskiej („szycie i te wszystkie babskie zajęcia to nie dla mnie!") może być jednak pod wrażeniem innych dziewcząt i kobiet, od których promieniuje kobiecość i może je w głębi duszy podziwiać. Wiele razy widziałem, że osoby płci żeńskiej, które atakują „tę opartą na ucisku rolę kobiety", faktycznie czują niższość w związku z tą konkretną rolą. W rzeczywistości podziwiają one kobiety, które swobodnie przyjmują swoją kobiecość. Możemy spojrzeć na to z jeszcze innego punktu widzenia. Młodzi mężczyźni i kobiety, które są opanowane, szczęśliwe i wolne od konfliktów wewnętrznych, zdają się nigdy nie mieć problemów związanych z rolami płci. W szeregu dziedzin w życiu ludzie ci traktują określoną orientację, męską lub żeńską, jako fakt całkiem oczywisty. Nie mają również problemów z „tradycyjnym" związkiem mężczyzny z kobietą. Po rozważeniu wszelkich kwestii, najpewniejsze podejście pod względem psychologicznym polega na przyjęciu zasadniczych różnic w zachowaniach właściwych danej płci, jako punktu wyjścia do określenia wzajemnego związku między mężczyzną i kobietą w małżeństwie i poza nim. Zależnie od czasu i okoliczności, konkretne przejawy tego związku mogą się nieco różnić, nie wychodząc jednak poza granice wzorca wyznaczonego przez naturę. Role właściwe płci wzajemnie się uzupełniają, zgodnie z wzajemnie uzupełniającą się naturą atrybutów związanych z płcią.

Przymusowe zniesienie normalnych wzorców zachowania stosownie do płci, pod wpływem neurotycznych frustracji czy błędnej filozofii równouprawnienia, wywarłoby tylko bezproduktywną presję na wzajemne odniesienia kobiet i mężczyzn i nie posłużyłoby nikomu do psychologicznego urzeczywistnienia.*

* „Psychologiczne urzeczywistnienie" należałoby interpretować jako zrozumienie i uznanie swojej prawdziwej natury — w sferze psychiki, osobowości —

"osiągnięcie w ten sposób harmonii wewnętrznej (przyp. tłum.) HOMOSEKSUALIZM W ROZWOJU PŁCIOWYM

Człowiek ma naturalny popęd do utożsamiania się ze swoją płcią. Chłopiec pragnie należeć do świata innych chłopców i mężczyzn, dziewczynka do świata dziewcząt i kobiet. Tęsknota do bycia uznawanym za jednego z chłopców (lub jedną z dziewcząt) jest też wrodzona u chłopców i dziewcząt z poczuciem niższości — odpowiednio, w kwestiach ich męskości lub kobiecości. Jak stwierdziliśmy, długotrwałe poczucie niższości wywołuje rozczulanie się nad sobą i autodramatyzację. Bolesna świadomość „bycia innym" — w negatywnym sensie

— powoduje pragnienie uznania i docenienia przez osoby idealizowane jako ktoś należący do ich kręgu. Pragnienie to w końcu przybiera cechy żądzy. Jest to zrozumiałe, ponieważ wynika z narzekania o charakterystycznej dla dziecka intensywności: „O, ja biedny! Tak bym chciał być taki jak oni", albo „Gdyby tylko któryś z nich mnie zauważył, zwrócił na mnie uwagę!" Taki pełen smutku, rozczulający się nad sobą nastolatek ponad wszystko potrzebuje kontaktu: zrozumieją, pocieszenia, współczucia, docenienia. Dodajmy do tego, że on czy ona czuje się samotna i często nienajlepsza w nawiązywaniu kontaktów, a stanie się jasne, że tęsknota za podziwianym przyjacielem może mieć wielką intensywność.

Najpierw zachodzi to głównie w wyobraźni nastolatka. Może on „zakochać się" (w ten osobliwy sposób) w jakimś rówieśniku, a często w nieco starszym od siebie, młodym człowieku. Jest to zwykle miłość na odległość. W każdym razie, ukryta tendencja emocjonalna sprowadza się do: „Nigdy nie zdarzy się to naprawdę!

Nigdy nie zwróci na mnie uwagi i nie będzie kochać". Jest to pragnienie ciepła i docenienia, podsycane przez rozczulanie się nad sobą i zdarza się ono w wieku, gdy budzi się wciąż niewyraźny popęd płciowy; żałosna potrzeba ciepła może wówczas wywołać fantazje erotyczne dotyczące bliskości z jakimś podziwianym przyjacielem. W innych przypadkach, skłonności do kontaktu fizycznego i fizycznej bliskości n

ie są dla samego nastolatka całkowicie zrozumiałe, choć może później zdać sobie sprawę, że to one właśnie w nim drzemały. Spoglądanie na innych chłopców i młodych mężczyzn na ulicy w sposób bardziej, niż przypadkowy, jest przypuszczalnie najczęstszym znakiem budzących się zainteresowań homoerotycznych. Człowiek taki pragnie dotykać i pieścić obiekty swego uwielbienia i być pieszczonym, pozostawać blisko nich, być z nimi w sytuacjach intymnych, czuć ich troskę o siebie i ich ciepło. „O, żeby tylko on mnie kochał!", marzy chłopiec. Naturalnym przedłużeniem jego potrzeby ciepła i miłości staje się tęsknota erotyczna. Nie jest to tak dziwne, jak mogłoby się wydawać. W tej szczególnej fazie rozwoju psychicznego, przed dojrzewaniem i na początku okresu dojrzewania, instynkt płciowy znajduje się w początkowym stadium rozwoju i nie osiągnął jeszcze swego ostatecznego celu — płci przeciwnej.

Ogólnie rzecz biorąc, jest ^możliwe, żeby w tej fazie stopniowego dojrzewania emocji seksualnych u dziecka rozwinęły się sentymentalne uczucia erotyczne wobec przedstawicieli tej samej płci. Zachodzi to łatwiej w przypadku chłopców (lub dziewcząt), którzy czują się już wyłączeni z grona innych, lub którzy czują się samotni i gorsi, którzy tęsknią do ciepła. Ich podziw i zainteresowanie wyglądem zewnętrznym czy cechami osobowości niektórych przedstawicieli tej samej płci przybiera wówczas wymiar erotyczny. Marzenia erotyczne i fantazje podczas masturbacji koncentrują się wokół podziwianych osób tej samej płci — pojawia się pragnienie homoseksualne. W przypadkach normalnych, czasowe zainteresowanie osobami tej samej płci, z mniejszą lub większą domieszką erotyczną, przeminie, gdy chłopiec (lub dziewczynka) dorośnie i odkryje o wiele bardziej atrakcyjne walory seksualne płci przeciwnej. Jednak zainteresowanie to przybiera szczególne rozmiary w przypadku rozczulającego się nad sobą dziecka, przytłoczonego narzekaniem na własną niższość w kwestii tożsamości płciowej. Dla takiego dziecka lub nastolatka, kontakt cielesny z kimś spośród tych podziwianych staje się wypełnieniem namiętnej tęsknoty za miłością i akceptacją, szczytem szczęścia. Zgodnie z myślami żałosnego nastolatka, taki kontakt usunąłby całe wewnętrzne poczucie nieszczęścia, niższości i osamotnienia. W ten sposób, w okrsie dojrzewania, u dziecka czującego się istotą godną pożałowania, może dojść

do powiązania między żądzą kontaktu i erotyzmem. Pragnienie skierowane ku osobie tej samej płci ma charakter pasywny; to poszukiwanie możliwości bycia docenionym. Nie jest to tak szczęśliwe, radosne doświadczenie jak normalne zakochanie się; u jego podstaw leży poczucie beznadziejności, rodzaj bólu.

Oczywiście, to poszukiwanie miłości jest całkowicie ukierunkowane na własną osobę. Miłość homoerotyczna cechuje się egocentryzmem, „narcyzmem".

Uczucia homoerotyczne pojawiające się mniej więcej zgodnie z opisanym wyżej schematem, mogą być z początku całkiem słabe, ale stopniowo stają się bardziej intensywne. To wzmocnienie jest często spowodowane narastającym poczuciem osamotnienia. Utwierdzanie fantazji erotycznych podczas masturbacji może je znacząco powiększyć. W każdym razie to „rozczulające się nad sobą dziecko" z pragnieniami erotycznymi staje się niezależną jednostką w życiu emocjonalnym, a zjawisko to nazywa się „kompleksem". Psychika staje się jak gdyby nałogowo przywiązana do tego elementu rozczulania się nad sobą i żądzy erotycznej.

Wiele osób o skłonnościach homoseksualnych odbiera swój popęd płciowy jako obsesję, chroniczną lub czasową. Odczucia seksualne często absorbują znaczną część ich uwagi, zajmują myśli w większym stopniu niż u heteroseksualistów.

Impulsy homoseksualne naprawdę mają w sobie coś, od czego nie można się oderwać, w czym przypominają inne zaburzenia nerwicowe jak fobie, obsesyjne niepokoje i nerwice natręctw. Nie dają cierpiącemu wytchnienia. Siłą napędową tego przywiązania jest niezaspokojenie, będące integralną częścią dolegliwości związanej z poczuciem niższości. Powoduje ono nienasyconą tęsknotę, ponieważ ten sam probierń wciąż powraca. Romans, czy związek homoseksualny nie może również dać satysfakcji ani szczęścia innego, niż krótkotrwały „kop" emocjonalny.

Idealna osoba niosąca ciepło istnieje wyłącznie w nienasyconej fantazji cierpiącego na kompleks i dlatego nie można jej nigdy znaleźć. Socjolog niemiecki Dannecker, zdeklarowany homoseksualista, wywołał gniew ruchu homoseksualistów, ogłaszając bez ogródek, że „wierna przyjaźń homoseksualna" to mit. Ten mit, kontynuował cynicznie, można wykorzystać przy przyzwyczajaniu społeczeństwa do zjawiska homoseksualizmu — wzniosła „trwała przyjaźń" sprzedaje się łatwiej

— ale powinniśmy zaakceptować pełną rzeczywistość tego zjawiska. Ta rzeczywistość, przyznaje, jest taka, że ze względu na uwarunkowania naszej

„orientacji" poszukujemy wielu partnerów. Dannecker potwierdza swoje przekonanie za pomocą statystyk, dotyczących liczby partnerów osób o orientacji homoseksualnej, w porównaniu z heteroseksualistami. To, co głosi, nie jest nowością. Potwierdza to nałogowy charakter homoseksualizmu, związane z nim szaleństwo. Słowo „gay" nie oznacza, że homoseksualizm jest „radosny"*; to nałóg. Przykładu nieuniknionego biegu wydarzeń dostarcza wyznanie mężczyzny o orientacji homoseksualnej, który sądził, że po latach „polowania" wreszcie znalazł

szczerze kochającego przyjaciela na całe życie. „Z początku wyobrażałem sobie, że naprawdę znalazłem się obok takiego przyjaciela. Byfem przekonany, że niepokój, który zawsze odczuwałem, był Angielskie słowo „gay" jest obecnie używane przede wszystkim w znaczeniu "homoseksualista" lub „homoseksualny". Ma ono jednak i inne znaczenie — spowodowany potrzebą posiadania stałego przyjaciela.

Jednak, co dziwne, ten sam niepokój powrócił i to raczej szybko. Jeszcze raz zobaczyłem siebie w obliczu potrzeby angażowania się w ukradkowe kontakty, pomimo mojego dość udanego związku z przyjacielem (przez parę miesięcy)".

Mężczyzna ten wyciągnął wniosek, że hemofilia musi faktycznie być rodzajem neurotycznego przymusu (Jednak nie zdecydował, czy chce się od niego uwolnić).

Podsumujmy — tego, czego homoseksualista bezwiednie poszukuje, nie da się znaleźć i nie da się tym cieszyć. Wiedzie to natomiast do bólu i cierpienia, co wzmaga potrzebę autodramatyzacji.

•Wesoły" lub „radosny", które stopniowo wychodzi z użycia, (przyp. ttum.) ROZDZIAŁ. SZÓSTY

POCHODZENIE I DZIAŁANIE

KOMPLEKSU HOMOSEKSUALNEGO

U niektórych ludzi rozwija się kompleks lekceważenia, u innych kompleks niezrozumienia, u jeszcze innych kompleks nieudacznika, niekompetencji, zbędności i tak dalej. Nacechowanemu poczuciem niższości autowizerunkowi

„Jestem tylko..." niezmiennie i nieodłącznie towarzyszy rozczulanie się nad sobą, odczuwanie typu „O, ja biedny". Charakterystyczne objawy kompleksu homoseksualnego dotyczą poczucia niższości odnośnie do tożsamości płciowej.

Dlaczego u niektórych ludzi w młodości rozwija się kompleks homoseksualny, u innych zaś nieseksualny typ kompleksu niższości?

POCHODZENIE KOMPLEKSU U MĘŻCZYZNY

Chłopiec może zacząć się czuć mniej chłopięcy, mniej męski, jeśli był

wychowywany przez swoją matkę w sposób nadopiekuńczy, nadmiernie troskliwy, z przesadną ingerencją i jeśli rola ojca w jego wychowaniu była zbyt skromna.'

• większości przypadków kombinacja takiego matczynego i ojcowskiego stylu wychowania predysponuje do rozwoju kompleksu homoseksualnego. W tym miejscu musimy dokonać krótkiego spostrzeżenia w kwestii winy. Może się wydawać, że przypisując winy i zaniedbania rodzicom, zamierzamy ich oskarżać. Tak jednak nie jest. Nasze zadanie to przede wszystkim uwypuklenie aspektu psychologicznego, nie zaś moralnego, co oznacza, że nie robimy nic ponad wskazywanie określonych, zaobserwowanych związków pomiędzy rodzicami i dziećmi, pomiędzy zachowaniem rodziców i następującym po nim zachowaniem ich dzieci. Po drugie, zaniedbania i słabe punkty w osobowości, zaobserwowane u części rodziców osób o orientacji homoseksualnej, nie mogą być im po prostu przypisane jako wina. Działanie takich rodziców często wynika z wzorców zwyczajowych, których są oni prawie nieświadomi i nie rozumieją dokładnie, dlaczego niektóre z ich sposobów traktowania dziecka mogą przynieść niepożądany efekt. Co więcej, są oni również częściowo wytworami swojego własnego dzieciństwa. Nie wykluczam ich wolnej woli, a więc także ich odpowiedzialności moralnej. Występuje tu pewien stopień winy, ponieważ nikt nie może twierdzić, że został całkowicie zaprogramowany przez okoliczności swej edukacji i młodości. Jednak rodzicom osób o skłonnościach homoseksualnych nie można przypisywać większej winy odnośnie do wychowania ich dzieci, niż innym rodzicom. Charakter naszych niedociągnięć jako rodziców może być różny, jednak wszyscy mamy pewne egocentryczne przyzwyczajenia i inne słabości, czy jesteśmy ich świadomi, czy nie. A więc, choć rodzice osób o skłonnościach homoseksualnych mogą ponosić część winy, ich udział nie jest większy, niż w przypadku winy innych rodziców wobec swoich dzieci. Osoby z neurotycznymi tendencjami do narzekania czasem wyrzucają swoim rodzicom to, co im wyrządzili. Należy jednak zdać sobie sprawę, że może to być jeszcze jeden rodzaj narzekania. Ponadto, przedłużające się narzekanie na rodziców za ofiarę których narzekający się uważa, jest niemal zawsze oparte na nierealistycznym spojrzeniu na rodziców. Spojrzenie na rodziców w przypadku narzekającego dziecka jest z definicji spojrzeniem dziecka, a więc jest podyktowane odczuciami egocentrycznymi. Osoba bardziej dojrzała emocjonalnie potrafi je skorygować.

Narzekający neurotycy homoseksualni mogą wciąż tak samo odczuwać i uzewnętrzniać swoje skargi dotyczące błędnego podejścia ze strony swoich rodziców; to zaś wzmacnia w nich „narzekające dziecko", a przez to nie rozwiązane problemy ich ewentualnych dziecięcych relacji z matkami i ojcami, relacji nadmiernego przywiązania lub relacji awersji. Z chrześcijańskiego punktu widzenia jest jeszcze dodatkowy powód, dla którego tacy ludzie powinni spróbować pozbyć się uporczywego narzekania na błędy swoich rodziców —

rozumieją oni, że należy przebaczać. U niektórych osób o orientacji homoseksualnej faktycznie okazuje się, że postęp w terapii może być zablokowany brakiem umiejętności lub woli wybaczenia rodzicowi. Następny efekt wzmacniania dziecinnych narzekań na rodziców polega na tym, że hamuje ono przyjmowanie własnej odpowiedzialności. Innymi słowy, „narzekające dziecko" poprzez neurotyczne stwierdzenie „Nic nie mogę na to poradzić", nie przyjmuje odpowiedzialności za swoje zachowanie i skłonności. W ten sposób podnosimy problem prawdopodobieństwa odpowiedzialności samego neurotyka —

homoseksualisty. Czy jest on odpowiedzialny za swoją sytuację? Albo też, czy jest on tylko ofiarą swojej choroby, pacjentem? W naszej odpowiedzi musimy unikać obu ekstremów. Neurotyk — homoseksualista jest taki sam, jak każdy inny osobnik neurotyczny i każdy inny człowiek w podobnej sytuacji — nie całkiem niewinny. Wszystkie ludzkie słabości i przyzwyczajenia emocjonalne przeciętnego człowieka, a do tej kategorii należą także ludzie o skłonnościach homoseksualnych, uformowały się w części dlatego, że im ulegliśmy. Dotyczy to również rozczulania się nad sobą, miłości własnej, przyzwyczajeń do infantylnej autoafirmacji i pokazywania własnej ważności, potrzeby przyciągania uwagi i tak dalej. Musimy przyjąć występowanie pewnego stopnia winy, jeśli osoba o orientacji homoseksualnej zbyt łatwo ulega impulsom poprzez masturbację, szukanie kontaktów, a tym bardziej, jeśli usprawiedliwia lub zaleca takie zachowanie. Ale to wszystko, co możemy na ten temat powiedzieć. W kompleksie neurotycznym jest niewątpliwie dużo automatyzmu, za który nie można obciążać odpowiedzialnością samego neurotyka, a w każdym razie nie w pełni. Odnosi się to do wszelkich niedociągnięć co do charakteru i osobowości (nie rozważamy tutaj ludzi naprawdę chorych umysłowo, takich jak schizofrenicy).

RELACJE Z RODZICAMI

W sześćdziesięciu — siedemdziesięciu procentach przypadków, matka była nadmiernie „krępująca" w ten czy inny sposób — nadmiernie zaangażowana, nadopiekuncza, zbyt troskliwa, apodyktyczna, nadmiernie ingerująca lub rozpieszczająca. Często traktowała syna jak małe dziecko, jak swojego ulubieńca, powiernika. Ten wpływ uczynił „hłopca zależnym i słabym, stłumił w nim ducha przedsiębiorczości, jego odwagę i pewność siebie. Nadmiernie zaangażowana, zbyt troskliwa matka emanuje swoją lękliwą postawę na życie syna. Matka, która chce podejmować za syna wszelkie decyzje, czyni go pozbawionym woli i inicjatywy.

Chłopcy wychowani w ten sposób wykazują niewiele normalnej, pełnej życia, chłopięcej figlarności; są posłuszni lub mają nadmierne zahamowania.

Może się również zdarzyć, że syn zbyt przywiązuje się do matki na skutek jej nieumiarkowanej, w zasadzie egocentrycznej czułości i adoracji, która stawia go w szczególnym położeniu. Jest wówczas mało prawdopodobne, by zrezygnował on z jej rozpieszczania i atmosfery bezpieczeństwa; ucieka do tego z powrotem, kiedy tylko zewnętrzny świat nie zareaguje na niego przychylnie. Jeśli ktoś potrzebuje przykładu szkodliwych skutków takiej chorobliwej miłości między matką a synem, powinien zapoznać się z biografią francuskiego pisarza Marcela Prousta. Pisał on listy miłosne do swojej matki będąc jeszcze nastolatkiem, podczas gdy obydwoje mieszkali w tym samym domu! W pewnych przypadkach, miłość matki jest równocześnie ważąca. Na przykład, matka może grozić napadami histerii, Jeśli syn nie jest dla niej miły. W innych przypadkach matka narzuca się synowi w bardziej przyjazny sposób, ale jednak narzuca się. Pomimo prób umniejszenia znaczenia tego faktu, podejmowanych przez defensywnych i wojujących homoseksualistów oraz liberalnych reformatorów spraw płci, jest niekwestionowanym faktem, że matki zajmowały zbyt centralne miejsce w dziecięcym życiu emocjonalnym licznych mężczyzn z objawami homofilii. W

konsekwencji, syn stawał się nadmiernie zależny od matki i zachował wobec niej tę postawę, nie modyfikując swojego wewnętrznego „narzekającego dziecka". To

„dziecko" ma tendencje do przyjmowania takiej postawy wobec innych kobiet, jako symboli matki. A więc niektórzy pozostali „ślicznymi chłopczykami mamusi", podczas gdy inni nadal zachowują się wobec matki jak „posłuszny, wystraszony mały chłopiec", „chłopiec na utrzymaniu", a czasem jak „chłopiec represjonowany i tyranizowany". Takie relacje z matką są niezdrowe i wielce utrudniają stanie się dorosłym mężczyzną. Po wielu doświadczeniach z homoseksualistami w swojej karierze zawodowej, badacz i terapeuta I. Bieber pisze, że w żadnym przypadku relacje ojciec — syn nie były normalne. Zazwyczaj ojciec był „z boku" i nie angażował się w codzienne życie i zainteresowania syna. Moje doświadczenia są w dużym stopniu podobne. Bardziej szczegółowa analiza różnorodnych czynników psychologicznych z okresu dzieciństwa w grupie moich stu dwudziestu pacjentów płci męskiej, cierpiących z powodu homoseksualizmu, wykazała najwyżej dwa lub trzy przypadki, w których relacje ojciec — syn można by uznać za dobre. Jednak nawet w tych przypadkach relacje z ojcem były odległe. Ojciec pewnego mężczyzny o skłonnościach homoseksualnych był już stary, kiedy jego syn był

chłopcem, w innym zaś przypadku, emocjonalna więź ojca z synem wydawała mi się raczej płytka. Zatem prawdą jest stwierdzenie, że relacja ojciec — syn rzadko jest dobra. Mężczyzna, u którego rozwija się homoseksualny kompleks niższości,

na ogół miał ojca, który nie wypełnił w dostatecznym stopniu swojej roli.

Taka niedostateczna więź z ojcem mogła mieć wiele przyczyn. Psychologicznie odległy ojciec czasem zwraca niewiele uwagi na syna, na przykład gdy ten jest jednym z młodszych dzieci w większej rodzinie. Zainteresowania ojca mogą się koncentrować na starszych synach. W niektórych przypadkach ojciec uważał

chłopca za problem żony, na co mogło mieć wpływ istnienie wyłącznej więzi między matką a synem.

Dobrym przykładem takiej sytuacji jest holenderski pisarz Louis Couperus, który żył na początku tego stulecia.* Rozwinął się u niego kompleks niższości na gruncie

„bycia słabeuszem". Do powstania takiego spojrzenia na siebie doszło, ponieważ czuł się urażony brakiem docenienia ze strony swojego ojca; ten bowiem pozostawił swego najmłodszego syna Louisa pod opieką matki i jego starszych sióstr i nie akceptował go w swoim własnym świecie, gdzie było miejsce dla starszych braci chłopca. Niektórzy ojcowie byli zbyt zajęci, by spędzać dość czasu ze swoją rodziną, a szczególnie z chłopcem. Ojcowie z innej grupy stanowili klasyczne „słabe osobowości"; sami nie byli dość męscy, zbyt zależni, strachliwi, czasem wspierali się nadmiernie na żonach. Byli słabi jako mężczyźni, a więc ich synowie nie mieli dostatecznie dobrego wzoru, z którym mogliby się utożsamiać.

Stosunkowo starym ojcom brakowało młodzieńczego dynamizmu, koniecznego do rozwoju ich synów. Nie bawili się z nimi i nie zachęcali do typowo chłopięcych zabaw. W efekcie zachowanie chłopców stało się nadmiernie akuratne; przypominali „małych starych ludzi".

* Louis Couperus żył w latach 1863-1923 (przyp. wyd.)

W około jednej czwartej moich przypadków, a także innych, syn odbierał ojca w sposób wyraźnie negatywny. Był przez niego krytykowany, nie uzyskiwał zbyt wiele aprobaty czuł się więc odrzucony przez najważniejszego mężczyznę swojego świata. Chłopiec mógł również czuć się lekceważony przez swego ojca, porównującego go z braćmi (i siostrami). W niektórych przypadkach —

prawdopodobnie w około dwudziestu procentach — doświadczenie odrzucenia przez ojca jawi się jako kluczowy czynnik powodujący uraz psychiczny, który sprawił, że chłopiec poczuł się wyłączony ze świata mężczyzn. Dla chłopca ojciec jest niejako prototypem mężczyzny; poczucie docenienia przez ojca ma podstawowe znaczenie dla uzyskania pewności siebie jako mężczyzny. To samo odnosi się do związków córki z matką.

INNE WPŁYWY

Zazwyczaj waga czynnika związanego z ojcem wydaje mi się większa, niż waga czynnika związanego z matką. Prawdopodobieństwo homoseksualizmu jest jednak znacznie wyższe w przypadku obecności obu czynników. Z reguły

homoseksualizm męski jest efektem błędów ze strony obojga rodziców. W związku z tym musimy nadmienić, że w znacznej części przypadków istniały głęboko zakorzenione problemy pomiędzy rodzicami pacjenta. Sprowadzały się na ogół do tego, że czasem to matka była wyraźnie „silniejszą"; apodyktyczną osobowością, zmuszającą męża do wycofania się, czasem zaś matka była zaniedbywana przez męża i jej niezadowolenie przywiodło ją bliżej jednego z synów. Ogólnie rzecz biorąc, kobieta ma naturalną tendencję do uznawania jednego mężczyzny ze swojego otoczenia za „swojego mężczyznę". Jeśli brak emocjonalnej więzi z mężem, może szukać substytutu w postaci więzi z synem. Oczywiście, może się zdarzyć wiele różnych rodzajów napięć małżeńskich. Mają one swoje źródło w szeregu egocentrycznych przyzwyczajeń oraz w różnego rodzaju wciąż infantylnych sposobach działania i reagowania, które wszyscy wnosimy do życia małżeńskiego. Występowanie zadowalających relacji małżeńskich jest jednak statystycznie niższe wśród rodziców osób o skłonnościach homoseksualnych niż wśród rodziców dzieci, u których ten kompleks się nie rozwinął. Po raz kolejny pozwala to zrozumieć, że homoseksualizm jest nie tylko zjawiskiem dotyczącym zainteresowanej osoby, ale również objawem nierównowagi w rodzinie i nierzadko dysonansu między rodzicami. Ponadto, osobowości rodziców, ich wzajemne relacje i relacje z dziećmi oraz sposoby wychowania dzieci nie są jedynymi czynnikami predysponującymi do homoseksualizmu. W ramach rodziny, niektóre spośród następujących czynników mogą również mieć swój udział w powstawaniu tego problemu: pozycja wśród rodzeństwa, proporcja chłopców do dziewcząt w rodzeństwie, rywalizacja między rodzeństwem i dokuczanie. Na przykład, według pewnych badań, mężczyźni o skłonnościach homoseksualnych to, częściej niż heteroseksualiści, młodsi chłopcy w liczniejszych rodzinach. Sugeruje to większą nadopiekuńczość ze strony matki i być może również starszego, bardziej odległego ojca. Niektórzy mężczyźni z tym kompleksem pochodzili z rodzin, w których przeważali chłopcy, co mogło wywołać u matki skłonność do traktowania jednego z synów raczej jak córkę. Rozwinięcie kompleksu u chłopca mogło być również ułatwione poprzez jego spojrzenie na samego siebie jako na najsłabszego, najmniej męskiego spośród braci, będące wynikiem porównywania się z braćmi lub dokuczania i kpin z ich strony. „Dokuczanie" okazało się niezmiernie ważnym czynnikiem u wielu spotkanych przeze mnie osób z tego typu kompleksem niższości. Porównanie z bratem widzianym jako mocniejszy, zdrowszy i tak dalej, mogło być w innych przypadkach tym, co zachwiało równowagę w niewłaściwym kierunku. Wreszcie musimy wspomnieć o wpływie czynników predysponujących, takich jak widzenie siebie jako osoby szpetnej i słabej fizycznie. Chłopiec mógł

przez pewien czas cierpieć z powodu przeświadczenia, iż jest wątły, chorowity, astmatyczny, za niski, za chudy albo za gruby. Takie wyobrażenia o samym sobie są odczuwane jako bycie „niemęskim", nie dość silnym lub atrakcyjnym jako mężczyzna. Wynikiem powyższych czynników, związanych z rodzicami i innych, może być brak chłopięcości w zachowaniu i zainteresowaniach, a bardziej konkretnie — brak odwagi i pewności siebie w czynnościach charakterystycznych dla chłopców, jak chociażby walka. Chłopiec taki ucieka od tych sytuacji, mówiąc

„To nie dla mnie". Badania pokazują na przykład, że większość mężczyzn z tym kompleksem miała w dzieciństwie jawną awersję do piłki nożnej i innych gier zespołowych. Takie gry stanowią w naszej kulturze w większym lub mniejszym stopniu ucieleśnienie zabawy chłopięcej; wymagają poczucia radości ze współzawodnictwa z innymi i ducha walki, są też wskaźnikiem dostosowania do grupy rówieśników. Kolejny krok w rozwoju kompleksu homoseksualnegojest decydujący. Chodzi tu o porównanie własnej osoby z rówieśnikami tej samej płci.

Gdyby chłopiec, obciążony opisanymi przez nas niekorzystnymi wpływami rodziny, w udany sposób pokonał próg na drodze do chłopięcych form aktywności i, być może wspomagany zachętą innych, wkroczył do świata chłopców, niebezpieczeństwo homoseksualizmu zostałoby zażegnane. Często sprawy nie przybierają tak pozytywnego obrotu i zamiast zdobywania sobie pozycji wśród rówieśników, zniechęcone dziecko wycofuje się, jako ofiara odczuć niedowartościowania i użalania się. Jeśli chłopiec taki ma szansę na znalezienie przyjaciela, to będzie nim outsider ,jak on sam; osamotniony i pozostający z boku.

Nierzadko takiemu chłopcu dokucza się za brak odwagi, bycie „babą", zachowanie

„jak u starej panny" i tak dalej. Wielu przeszło okres samotności i depresji w okresie dojrzewania, a nawet wcześniej. Wówczas nadchodzi trzeci krok procesu rozwojowego. Chłopiec zaczyna tęsknić do bycia takim jak inni i posiadania podobnego do innych przyjaciela. Homoerotyczne pragnienie współczucia i pocieszenia kojący się z pojawieniem się autodramatyzacji. Statystycznie biorąc, homoseksualizmjest najbliżej związany z tymi właśnie czynnikami „adaptacji społecznej" lub też czynnikami „środowiska rówieśników" w jeszcze większym stopniu, niż w przypadku czynników związanych z rodzicami sytuacjami rodzinnymi. Wewnętrzny dramat tych mężczyzn jako dzieci i nastolatków polegał

na tym, że nie potrafili czuć się naprawdę częścią społeczności chłopców.

Sytuacja dziewczynki, która odczuwa później homoseksuałny pociąg do innych kobiet, jest pod wieloma względami zwierciadlanym odbiciem sytuacji chłopca.

Porównanie z odbiciem zwierciadlanym nie sprawdza się jednak w sposób doskonały, ponieważ układ czynników przygotowujących u kobiety jest często bardziej zróżnicowany, niż u mężczyzny. Wiele kobiet o odczuciach homoseksualnych, w dzieciństwie odczuwało brak zrozumienia ze strony matki. To odczucie dystansu ze strony matki miało wiele form. Na przykład pewna kobieta podsumowała to następująco: „Moja matka robiła dla mnie wszystko, ale bardzo rzadko mogłam z nią porozmawiać o swoich problemach osobistych i emocjonalnych". Inne narzekania to: „Moja matka nigdy nie miała dla mnie czasu",

„Moja matka miała znacznie więcej kontaktu z moją siostrą niż ze mną",

„Wszystko mi załatwiała i wciąż traktowała mnie jak małe dziecko", „Często chorowała", „Była kilkakrotnie zabrana do szpitala psychiatrycznego", „Odeszła od nas, kiedy byłam jeszcze mała" i tak dalej. Czasem dziewczynka musiała sama przyjmować rolę matki wobec rodzeństwa, na przykład jako najstarsza z dziewcząt lub w przypadkach, gdy matka nie spełniała dobrze swojej funkcji, i to właśnie spowodowało, że sama czuła się pozbawiona matczynego ciepła i zrozumienia.

Matka mogła odczuwać zahamowania w swojej roli jako kobiety lub nie czuła się dobrze w tej roli, co mogło wywołać w niej krytyczny stosunek do wszystkiego, co postrzegała jako rolę kobiety i przekazała tę postawę córce. W ten sposób u dziewczynki pojawiła się postawa odrzucenia swojego kobiecego oblicza. Niektóre lesbijki były zdania, że ich matki wolałyby chłopców i dlatego stymulowały w nich chłopięce zachowania i osiągnięcia, zamiast tych odpowiednich dla dziewcząt.

Dziewczęca pewność siebie jako kobiety jest przede wszystkim kształtowana przez matkę. Jeśli matce uda się spowodować, by córka czuła się doceniana jako kobieta, dziewczyna poczuje się dobrze w świecie kobiet i rówieśnic. W przypadku kobiet o orientacji homoseksualnej, relacje z matką często były pozbawione charakteru osobistego i atmosfery zaufania; nie było dzielenia się kobiecymi zainteresowaniami, ani wspólnych zajęć w „kobiecych dziedzinach". W

konsekwencji, dziewczynka nie czuła się wartościowa jako dziewczynka — czyli różna od chłopca, ale równie wartościowa.

Również i we wzorcach relacji ojciec — córka zdaje się występować duże zróżnicowanie. Niektóre kobiety o odczuciach lesbijskich byty nadmiernie przywiązane do ojców na zasadach „specjalnego przyjaciela". Czasem to przywiązanie zostało im w większym lub mniejszym stopniu narzucone, gdyż ojciec przewidział dla nich specyficzną rolę, a więc relacje nie były nieskrępowane i naturalne. W pewnych przypadkach ojciec wolałby, by córka była synem, kompanem i dlatego stymulował u niej określone męskie funkcje, zainteresowania i osiągnięcia; na przykład kładł przesadny nacisk na wyniki w szkole, osiągnięcia sportowe i pełnienie istotnych dla społeczności ról. Miał dla niej wiele pochwał i uprzywilejowaną pozycję, ale faktycznie, przez takie zachowanie, kupował jej oddanie wobec siebie. Zdarzali się również ojcowie o słabej osobowości, zanadto szukający oparcia w swoich żonach. We wszystkich takich przypadkach, u dorosłej lesbijki, więź emocjonalna z ojcem jest Uwalona w „wewnętrznym dziecku z przeszłości". Inne kobiety z podobnym problemem nie były w takim stopniu

„córeczkami tatusia", a raczej widziały się jako niechciane i nieakceptowane córki.

Często przez ojca krytykowane, czuły jego pogardę, a przynajmniej brak zainteresowania z jego strony. Przesadne, kompensujące zachowania i zainteresowania męskie u niektórych z tych kobiet, można wytłumaczyć jako reakcję na taką nieakceptującą postawę ojcowską. Dziewczyna uczyła się wówczas widzieć rolę mężczyzny jako nadrzędną i starała się jej sprostać. I znów, negatywne odczucia względem ojca, jak i przesadne, kompensujące dążenia, by sprostać jego wymaganiom i dzięki temu zostać przez niego docenioną, trwają nadal w kompleksie neurotycznym. Podsumowując, dobre, normalne relacje ojciec

—córka są statystycznie rzadsze u kobiet o orientacji homoseksualnej, niż w przypadku orientacji heteroseksualnej.

INNE WPŁYWY

U niektórych kobiet kompleks brzydoty, ze szczególnym uwzględnieniem odbierania siebie jako osoby mniej kobiecej, mniej atrakcyjnej jako dziewczyna, mógł również odgrywać rolę czynnika wzmacniającego. W innych przypadkach było to porównanie z siostrą, uważaną (przez samą dziewczynę lub jej otoczenie) za atrakcyjniejszą fizycznie lub pod innymi względami. Kiedy indziej znów dziewczyna czuła się gorsza na tle swoich braci — „Jestem tylko dziewczyną"

— i z tego względu próbowała naśladować ich chłopięcość. W wieku dojrzewania małe zainteresowanie ze strony płci przeciwnej mogło stać się przyczyną jej czułego punktu: „Oni nie uważają mnie za tak atrakcyjną jak inne dziewczyny"!

„Nie umawiają się ze mną" i tak dalej. Dziewczyna, która czuje się mniej doceniana przez chłopaków, może zacząć podziwiać kobiecość innych dziewcząt, które są bardziej doceniane. Czynniki predysponujące, takie jak wymienione powyżej, zwykle oddziaływują razem i wzajemnie się wzmacniają, tak w przypadku dziewcząt, jak i chłopców. Niejednokrotnie dziewczęta, u których rozwinął się później kompleks lesbijski, w istocie zachowywały się nieco mniej dziewczęco i mniej kobieco niż ich rówieśnice. To spowodowało, że poczuły się niepewnie pod względem swojej kobiecości i ewentualnie wywołało nadmierne reakcje kompensujące, takie jak postawy nieprzywiązywania wagi, obojętności, despotyzmu i apodyktyczności, próby przewyższenia chłopców pod względem męskości, rzucanie wyzwania wszystkiemu, agresywne zachowanie, szorstkość i twardość. Mogła się u nich pojawić jawna niechęć do kobiecego zachowania, ubrania i zajęć domowych. Ta przesadnie kompensująca, męska pewność siebie jest jednak nacechowana brakiem naturalnej gładkości. Zdaje się przesadzona; wyczuwa się napięcie emocjonalne. Nie chodzi o to, że wszystkie kobiety z tym kompleksem mają tendencję do zachowywania się „po męsku". Nie jest też tak, że kobiety zaznaczające swoje ja w ten sposób, muszą mieć skłonności lesbijskie, ale istnieje pewna korelacja pomiędzy tymi dwiema cechami. Nader męskie zachowanie u kobiet stanowi jednak prawie zawsze symptom kompleksu niższości.

Głównym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi orientacji lesbijskiej jest porównanie się dziewczyny z rówieśnicami lub pewnymi starszymi „idealnymi"

kobietami. Tak jak w przypadku chłopców, kluczowy czynnik jest subiektywny; jest to odbiór własnej osoby przez dziecko. Z tego powodu czasem, choć niezbyt często, może powstać taki kompleks u dziewczyny, której zachowanie jest obiektywnie całkiem kobiece. W okresie dojrzewania dziewczyna pragnie mieć przyjaciółki i pragnie poczucia jedności z nimi. Jej samotność i poczucie oddzielenia wywołuje tęsknotę za podziwianymi koleżankami lub postaciami idealnych kobiet. Jeśli dziewczyna czuje się lekceważona pod względem uczucia i zrozumienia ze strony matki, może się zwrócić ku typowi kobiety idealnej, posiadającej w jej oczach pożądane przymioty matki, jak na przykład spokojna, czuła nauczycielka lub starsza dziewczyna o matczynym podejściu. Użalająca się dziewczyna pragnie wyłącznej uwagi swojej idolki, przyczepia się do niej kurczowo: „Zeby tylko ona mnie kochała!" „Przedmiotem narzekań bardzo licznych lesbijek było to, że tak niewiele spośród nich potrafiło znaleźć prawdziwe przyjaciółki w okresie dojrzewania" — piszą amerykańscy psychologowie Gundlach i Riess w swoim raporcie z badań nad ponad dwustoma

przystosowanymi do normalnego funkcjonowania kobietami, cierpiącymi na ten kompleks. Wewnętrzne „narzekające dziecko" wciąż żywi się tymi samymi odczuciami, co w młodości: poczuciem niższości, samotnością, rozczulaniem się nad sobą i niezaspokojonym pragnieniem.

ROZDZIAŁ SIÓDMY

JAK FUNKCJONUJE

KOMPLEKS HOMOSEKSUALNY

Wyjaśnienie, czym jest naprawdę miłość homoseksualna, ze zrozumiałych przyczyn natrafia na opór połączony często z oburzeniem. „Dlaczego nie pozwala mi się, bym był szczęśliwy, taki jaki jestem?" — stanowi łatwe do przewidzenia, dramatyczne wołanie. Problem nie polega jednak na tym, czy się na to pozwala, ale czy jest to osiągalne. Liczne osoby o tej orientacji są nielepiej przygotowane do pozbycia się swych iluzorycznych odczuć, niż alkoholicy czy narkomani do zarzucenia swoich stymulantów. Z doświadczeń klinicznych i przeglądu literatury możemy wyciągnąć kilka ogólnych wniosków o funkcjonowaniu kompleksu homoseksualnego, zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet:

I. Poszukiwanie kochanka powtarza się.

Choć kobiety o skłonnościach homoseksualnych mają przeciętnie dłuższe związki, niż mężczyźni — homoseksualiści, w żadnym z tych przypadków związki nie trwają latami. Neurotyczne nałogowe przywiązanie do niespełnionej tęsknoty, innymi słowy — neurotyczne narzekanie — trzyma takie osoby w szachu zmusza do ciągłego podążania za iluzjami.

II. Tęsknoty homoseksualne są przejściowe i powierzchowne.

Tęsknoty homoseksualne i powiązane z nimi, tęsknoty za ciepłem i współczuciem mogą być przeżywane jako najpiękniejsze i najgłębsze w życiu danej osoby.

Jednak jest to oszukiwanie samego siebie. Uczucia homoseksualne, czasem wychwalane jako „czysta miłość", bardziej dogłębna niż miłość małżeńska, nie mają faktycznie nic wspólnego z prawdziwym uczuciem. Są one miłością egocentryczną: oznacza ona prośbę, a nawet błaganie o wzajemność i uwagę. Jest to jasne, sądząc po sposobie, w jaki zwykle kończą się związki homoseksualne.

Partner służy do zaspokojenia potrzeb infantylnego ego, ale nie jest naprawdę kochany za to, że jest. W efekcie, dana osoba może z jednej strony przylgnąć do kogoś, z drugiej zaś wykazywać brak prawdziwego zainteresowania i obojętność.

Godny uwagi jest sposób, w jaki ci ludzie mogą mówić o swoich dawnych związkach — bez emocji, jak dzieci, które wyrzuciły zabawkę, bo przestała je interesować

III. Osoby o skłonnościach homoseksualnych i inni neurotycy cierpią na nałogowe rozczulanie się nad sobą.

Nie wszyscy manifestują swój żal nad sobą i tendencję do narzekania w dramatycznych słowach i w postaci werbalnej. Jeśli jednak ktoś pozna ich bliżej, podtekst rozczulania się nad sobą jest niemal zawsze wyraźnie dostrzegalny. Myślą szybko, gdy chodzi o problemy i zmartwienia, niektórzy są w oczywisty sposób przesadnie uczuciowi, inni to typy marudzące i podrywacze, ludzie nadmiernie krytyczni wobec siebie i innych, niektórzy regularnie uskarżają się na dyskomfort psychiczny (dramatyzując), cierpią na depresje, regularnie przechodzą „kryzysy nerwowe" lub skarżą się na samotność, apatię, i zakłócenia w kontaktach z ludźmi i

tak dalej. Autentyczna pogoda i wesołość stanowią dokładne przeciwieństwo tej choroby narzekania. Jeśli nawet jest prawdą, że niektórzy homoseksualiści odgrywają rolę błaznów, wesołków, przy bliższym przyjrzeniu się można pod przykrywką tej gry rozpoznać przygnębione, rozczulające się nad sobą dzieci. Gra może stanowić dziecinny sposób wywołania podziwu i zwrócenia uwagi na infantylne ego. U podstaw leży zawsze niepokój.

IV . Osoby o orientacji homoseksualnej odczuwają zawsze potrzebę czyjejś uwagi, która może wyrażać się na różne sposoby.

Mogą przylgnąć do innych, by przyciągnąć ich uwagę. Mogą nieświadomie prezentować się jako ofiary, odwołując się do współczucia innych, aby uzyskać pomoc i ochronę. Niektórzy mogą narzucać się swemu otoczeniu, inni tyranizują otoczenie w sposób podobny do stosowanego czasem przez prawdziwe dzieci.

Przede wszystkim starają się o zainteresowanie ze strony upragnionego partnera, lecz poszukiwanie uwagi może stać się ważnym elementem w kontaktach z ludźmi w ogóle.

V. Egocentryzm jest następną uniwersalną cechą neurotyczną.

Sugeruje to, iż odczuwanie i myślenie w znacznej części koncentruje się dookoła ego, powodując zmniejszone faktyczne zainteresowanie i miłość dla innych. „Mój mąż konsumuje wszystkich w swoim otoczeniu", powiedziała mi kiedyś żona pewnego homoseksualisty. „Ale nie potrafi sam dawać miłości, nie wie czym jest miłość". Im bardziej dominujący jest kompleks homoseksualny w życiu emocjonalnym danej osoby, tym bardziej ten opis pasuje do sytuacji.

VI. „Narzekające dziecko" w osobie dorosłej utrzymuje życie emocjonalne na poziomie niedojrzałym w innych dziedzinach niż sprawy związane z picia.

Emocjonalny infantylizm ludzi z kompleksem homoseksualnym powoduje, że zachowują się oni i myślą jak dzieci, tłumi normalny rozwój emocjonalny w stopniu zależnym od tego, jak silny jest kompleks.

VII. Pozostawanie w części dzieckiem obejmuje relacje z rodzicami.

Dlatego mężczyźni z tym kompleksem bardzo często utrzymują pewną więź z matką lub zachowują pełną wyrzutów, nieprzyjazną postawę wobec ojca ze względu na „negatywną więź z ojcem". Podobne reguły dotyczą lesbijek.

Ustalona więź z rodzicami może obejmować wzajemnie przeciwstawne elementy: ktoś może popaść w zależność od matki, a równocześnie wykazywać tendencje do wszczynania z nią kłótni, żeby rozładować wywołaną przez nią irytację.

VIII. „Wewnętrzne dziecko z przeszłości" zachowuje infantylne postawy i odczucia względem płci przeciwnej.

Mężczyzna — homoseksualista może nadal nienawidzić kobiet, jak wówczas, gdy będąc młodym człowiekiem traktował je jako intruzów w swoim życiu, lub rywali, mogących mu ukraść kompanów, albo po prostu jako „te głupie dziewczyny", które psują świat chłopców. Może wobec nich mieć wciąż poczucie niższości i lęku, może odczuwać wstyd z powodu niedostatecznej męskości. Może także nadal widzieć pewne kobiety jako osoby oferujące ochronę, postawę matki i uwagę, nie zaś jako dorosłe kobiety, które powinien traktować jak dorosły mężczyzna. Z podobnych przyczyn „dziewczynka w lesbijce" może nadal patrzeć na mężczyzn przez pryzmat nienawiści, zazdrości, lęku lub irytacji.

IX. Osoby o orientacji homoseksualnej mają trudności z petnym zaakceptowaniem swojej tak zwanej tożsamości płci.

Mężczyzna doświadcza rzeczy męskich, jak gdyby nie były jego; lesbijka czuje się nieswojo wobec rzeczy kobiecych. Jednak byłoby błędem sądzić, że ci mężczyźni w głębi siebie czują się kobietami, lub że lesbijki wewnętrznie są mężczyznami.

X Wreszcie nie bez znaczenia jest spostrzeżenie, ze kompleks homoseksualny zamieszkuje w granicach całej osobowości.

Osoba jako całość znaczy więcej niż tylko jej infantylna osobowość, choć niektórzy ludzie o orientacji homoseksualnej mogą naprawdę robić wrażenie bardzo niedojrzałych. Jeśli przyjrzymy się baczniej, zauważymy, że każdy mężczyzna lub kobieta dotknięta homoseksualizmem ma wiele cech i skłonności osoby dorosłej. Wprawdzie niniejsza praca dotyczy infantylnej części ich osobowości, nie oznacza to jednak, że mamy styczność z osobami zupełnie chorymi. W rzeczywistości, terapeuta ma do czynienia i w znacznej części odwołuje się dokładnie do dorosłej części osobowości homoseksualisty, od której oczekuje realistycznego wglądu we własną osobę, dobrej woli i innych mocy uzdrawiających. Osobowość dorosłego jest także tą bardziej interesującą częścią.

Ona żyje. Z drugiej strony, infantylne ego ma w sobie coś z mechanizmu, coś sztywnego i stereotypowego. W codziennym życiu w większości obserwujemy pewne mieszanki osobowości dojrzałych i dziecinnych. Z takiej konstrukcji o podwójnej osobowości bierze się biseksualizm. Orientacja seksualna części dorosłej, na tyle, na ile część ta jest rozwinięta, oznacza ukierunkowanie na dojrzały cel seksualności — płeć przeciwną. Z drugiej strony, "godne pożałowania dziecko" kieruje seksualność na swoje niedojrzałe cele. Ponieważ jedna część osobowości biseksualisty tłumi drugą, jest oczywiste, że heteroseksualizm u tych osób nie może być w pełni rozwinięty.

ROZDZIAŁ ÓSMY

DROGA KU PRZEMIANIE

Nasuwa się pytanie, czy osoba o orientacji homoseksualnej powinna zmusić się do zainteresowań i zachowań heteroseksualnych? Byłoby błędem podchodzić do sprawy w ten sposób. Jak sądzę, przełamywanie się jest do pewnego stopnia pożądane pod jednym względem — jako świadomy wysiłek w celu wejrzenia we własną osobę, bez tłumienia nieprzyjemnych tematów czy zniekształcania pewnych prawd, z których możemy zdać sobie sprawę, jeśli chcemy. Następnie zaś, po osiągnięciu wglądu w neurotyczne przyzwyczajenia, a szczególnie w motywacje (na przykład egocentryzm), osoba o skłonnościach homoseksualnych musi stanąć w obliczu decyzji, aby z nimi walczyć, aby je powstrzymać — za wszelką cenę.

Proces zmian z pomocą pewnej formy psychoterapii może prowadzić do całkiem zadowalających wyników, zależą one Jednak od wielu czynników. Czynniki mające wpływ na rezultaty obejmują: motywację pacjenta do zmiany, wytrwałość, szczerość wobec samego siebie, ogólny stopień zaawansowana nerwicy i wpływy otoczenia w postaci zachęty ze strony innych (w przeciwieństwie do życia samotnego, w oderwaniu od społeczności). Prawdziwa i dogłębna zmiana jest w zasadzie możliwa. Według znanych mi raportów i historii pewnych byłych homoseksualistów, które słyszałem i których sam badałem, radykalną zmianę uzyskuje się czasem z pomocą „metody religijnej". Jednak we wszystkich znanych mi przypadkach prawdziwa zmiana przyszła po stosunkowo długiej pracy, jedynie w wyjątkowych przypadkach nastąpiła nagle, jako cud psychologiczny. Ponadto sądzę, że we wszystkich tych sytuacjach proces postępował z grubsza według tego samego wzorca, bez względu na to, czy był wynikiem psychoterapii, czy innych metod. Pewne przypadki wyleczenia, bez formalnej psychoterapii, zostaną przedstawione w następnym rozdziale. Proces zmian można porównać z wchodzeniem po wysokich schodach, gdy końca wyraźnie nie widać, ale każdy kolejny schodek oznacza poprawę, postęp. Na początku nie powinniśmy się zanadto martwić, jak daleko ostatecznie zajdziemy. Oczywiście widzenie małżeństwa jako ostatecznego celu dla każdego z omawianym kompleksem, kto rozpoczyna terapię, nie jest realistyczne. Teoretycznie rzecz biorąc, najbardziej doskonały cel to emocjonalna dojrzałość do małżeństwa (włącznie z odczuciami o charakterze seksualnym). Można to często osiągnąć, ale przypuszczalnie, równie często nie można — przynajmniej przez dłuższy okres czasu. Powinniśmy pamiętać, że osoby o skłonnościach homoseksualnych często chcą zawrzeć związek małżeński na bazie infantylnego narzekania, na przykład spowodowanego odmiennością od innych ludzi. A więc małżeństwo jest pożądane nie jako cel sam w sobie, lecz jako infantylny sposób dogonienia „innych". Infantylne narzekanie na samotność może być następnym głównym motywem pragnienia małżeństwa. Przede wszystkim należy wyeliminować neurotyczne przywiązanie do narzekania: „Nie jestem żonaty". Dana osoba musi całkowicie zaakceptować swoją sytuację, zarówno wewnętrzną, jak i społeczną. Pierwszy etap drogi ku przemianie obejmuje wyrastanie z orientacji homoseksualnej. Zwykle zajmuje to kilka lat. Z wcześniejszego wytłumaczenia homoseksualizmu jasno wynika, że sam popęd homoseksualny stanowi jedynie część bardziej złożonego zespołu infantylnych zachowań. Stąd zmniejszanie się zainteresowań homoseksualnych następuje równolegle ze stopniowym spadkiem poczucia niższości i egocentrycznego rozczulania się nad sobą. Terapeuta, prowadzący leczenie osoby z nerwicą homoseksualną, powinien zacząć od uzyskania informacji o przeszłości pacjenta, jego spojrzeniu na samego siebie w dzieciństwie i okresie dojrzewania, jego rodzicach, rodzeństwie i towarzyszach zabaw, jak również poznać historię jego homoseksualizmu. Taki wywiad zapewnia terapeucie całościowe pojęcie o nerwicy pacjenta i prawie zawsze daje wiele wskazówek co do urazów i poczucia niższości z okresu dzieciństwa. Następnie terapeuta powinien wyjaśnić teorię

„narzekającego dziecka" — w postaci jednej lub dwóch „lekcji". Oczywiście, musi on dostosować swój język i przykłady do poziomu wykształcenia pacjenta. Jest to zupełnie możliwe, ponieważ kluczowe pojęcia nadają się doskonale do przekazania w prostych, bezpośrednich i zrozumiałych słowach. Terapeuta musi wyjaśnić, że dla pacjenta proces polega na wglądzie w siebie i późniejszych zmaganiach, że zasadniczą część ciężkiej pracy pacjent ma wykonać sam, i że rola terapeuty polega na przewodnictwie, tak jak w przypadku trenera w treningu sportowym lub nauczyciela. Pacjentowi nawykłemu do praktykowania zachowań

homoseksualnych radzimy tłumić żądzę kontaktu lub zerwać związek z partnerem homoseksualnym. Niektórzy mogą przejawiać skłonność do poszukiwania kompromisu w tej kwestii; chcą się zmienić ale równocześnie kontynuować swoje emocjonalnie owocne kontakty. Konieczne jest wyjaśnianie, że czyniąc tak, zaspokajają życzenia „dziecka wewnętrznego", wzmacniając nerwicę i przeciwdziałając oczekiwanym zmianom. Czasem, z przyczyn taktycznych, taką twardą radę można opóźnić, ale często lepiej jest pokazać od razu, że przez próbę przyjęcia postawy radykalnej wiedzie najkrótsza droga ku przemianie. Z drugiej strony, terapeuta musi podjąć wysiłki, by oddramatyzować wiele narzekań pacjenta: „Jestem homoseksualistą, odmieńcem — muszę się zmienić! Nie mogę dłużej żyć w ten sposób; Muszę się ożenić tak jak inni" i tak dalej. Możemy wytłumaczyć, że „dziecko wewnętrzne", aby zapewnić sobie dużą dawkę rozczulania się nad sobą, przejmuje kontrolę nad świadomością odmienności seksualnej, czyniąc z tego wielki dramat.

WGLĄD W SIEBIE l ZMAGANIE

Wydaje mi się bardzo trudne przezwyciężenie kompleksu homoseksualnego bez osiągnięcia przez daną osobę odpowiedniego wglądu w motywy i bardziej obiektywnego spojrzenia na swoje zachowanie. Tak więc, taka osoba musi uzyskać wgląd w swoje infantylne ego, rozczulanie się nad sobą i wewnętrzne skłonności do narzekania, błaganie o współczucie i docenienie. Pogłębianie wglądu w te kwestie często zapoczątkowuje większą wolność wewnętrzną od obsesji spowodowanych przez autonomiczny kompleks, choć samo w sobie nie wystarcza, by kompleks ten całkowicie przezwyciężyć. Autoobserwacja i autoanaliza, ukierunkowane na wykrycie infantylnego narzekania, prowadzą do postępów.

Każdy pacjent odkrywa wskazówki dla siebie, które mówią mu:

„W tej chwili lub w tym odczuciu czy myśli działa mechanizm narzekania".

Sygnałami, które mogą go ostrzegać o działaniu jego „narzekającego ego" są odczucia niepokoju, irytacji, niższości, apatii, negatywne emocje i myśli oraz wszelkie depresje. Te impulsy są odbierane jako bardziej lub mniej zniewalające, jak gdyby dochodziły spoza ego („To mnie złapało", „Napadły mnie..." itp.). Każdy pacjent uczy się rozpoznawać swoje „narzekające dziecko" po jego własnych osobliwościach. Główny temat narzekania jest szczególny w każdym indywidualnym przypadku i zawsze występują indywidualne sposoby wyrażania głównego tematu narzekania. Takie główne skargi powtarzają się w umyśle dorosłego człowieka. Wiele osób leczonych na nerwicę homoseksualną zacznie zdawać sobie sprawę, że chroniczny przymus, aby narzekać funkcjonuje w ich emocjach. Można go wyraźnie zaobserwować, dostrzec jako negatywne zabarwienie emocjonalne, które często psuje pozytywne odczucia i doświadczenia.

Tacy osobnicy stają się coraz bardziej świadomi faktu, że ich odczucia nieszczęścia nie są spowodowane przez problemy życia sytuacje zewnętrzne czy inne osoby, lecz przez negatywną siłę istniejącą w nich samych. Oczywiście, pacjent musi być uczciwy wobec samego siebie jeśli ma odnieść korzyści z naszej metody autoobserwacji i autoanalizy. Nie schlebia to infantylnemu ego, jeśli trzeba wielokrotnie przyznawać, że czuło się, myślało lub działało jak dziecko, a jeszcze bardziej, że się uciekało do rozczulania się nad sobą. Pełne przyznanie się do tego oznacza, że nie szuka się żadnych usprawiedliwień ani wyjaśnień, żadnych

„tak, ale", i że dana osoba powstrzymuje się od obciążania osób lub „okoliczności".

Aby przezwyciężyć opór przed pełnym uznaniem odczuć „biednego ja", pacjent musi od czasu do czasu zadać cios swojemu dziecinnemu poczuciu ważności własnej osoby. W ten sposób, krok po kroku, dziecinna, egocentryczna postawa narzekania staje się bardziej wyrazista i mniej teoretyczna. Kiedy dana osoba osiągnęła wgląd w siebie, rozpoczyna się okres pracy lub zmagania. Dorosła część osobowości, wola, próbuje w ten czy inny sposób powstrzymać rozpoznane tendencje infantylne, stosując metody, które wydają się odpowiednie. Moc kompleksu maleje, jeśli egocentryczne przyzwyczajenia w myśleniu i działaniu nie są już dłużej „karmione", a w szczególności, kiedy przeciwdziała się infantylnemu rozczulaniu się nad sobą. Jest nieuniknione, że osoba o orientacji homoseksualnej, pragnąca gruntownej przemiany, napotka na swej drodze

przeszkodę w postaci nałogowego przyzwyczajenia do przyjemności. Popęd homoseksualny został wzmocniony w wielu pacjentach poprzez zaspokajanie go z partnerem lub w wyobraźni (poprzez masturbację). Aby przerwać przyzwyczajenie do poddawania się temu popędowi, nie wystarczy wgląd w jego infantylny charakter, choć jest to niezbędne; potrzebna jest również siła woli i cierpliwość.

Uleganie temu infantylnemu przyzwyczajeniu do ukojenia samego siebie może być szczególnie ponętne przy takich okazjach, jak chwile napięcia, poniżenia, poczucia niższości lub samotności. Tak widać, fantazje homoseksualne powstają jako iluzoryczne złagodzenie wewnętrznego dramatu i przyjemność wynikająca z ich zaspokajania często oznacza o wiele więcej, niż tylko zadowolenie seksualne. Ze zrozumiałych względów, opór przed zarzuceniem tego infantylnego zaspokajania seksualnego jest zazwyczaj znaczny. Jeśli ktoś chce się zmienić dogłębnie, to znaczy przekroczyć ograniczenia własnego infantylizmu i „dziecinności", potrzebny jest ciągły wysiłek. W pewnych przypadkach oznacza to, że po prostu trzeba powiedzieć „nie" skłonnościom rozpoznanym jako dziecinne; w innych —

że trzeba zrobić coś, co kosztuje wiele wysiłku i trochę odwagi. Jako psychoterapeuta szczególnie skoncentrowany na wykrywaniu objawów dziecinnego rozczulania się nad sobą, często uczę pacjentów stosowania metod lub technik posługiwania się humorem, ukierunkowanych na neutralizację różnorakich manifestacji tego podstawowego odczucia neurotycznego. Uśmiechając się nad swoim infantylnym „biednym ja" oraz infantylnymi narzekaniami lub śmiejąc się z nich, można bardzo skutecznie pomniejszyć moc problemu. Skuteczność takich technik Jak „hiperdramatyzacja" żałości dziecka wewnętrznego zależy jednak od woli ich stosowania przez pacjenta w codziennym życiu. Wewnętrzne zmaganie, które musi być skierowane przeciw neurotycznej części psychiki, obejmuje równocześnie szereg elementów. Na przykład, należy ograniczyć próby przyciągania uwagi innych, oduczyć się naznaczonych lękiem przyzwyczajeń do ucieczki od rozlicznych sytuacji i zachowań, zmodyfikować (z poziomu dziecinnego na bardziej dojrzały) przesadne spełnianie swoich zachcianek i rozpieszczające, obciążone frustracją, zniekształcone poglądy na siebie i innych, wyleczyć się z nałogowego wewnętrznego rozczulania się nas sobą. Z

narzekaniami o mniejszej intensywności można sobie poradzić, powstrzymując je zupełnie po ich świadomym zidentyfikowaniu jako narzekań infantylnych. Ta technika jest wystarczająca w bardzo wielu przypadkach, kiedy dana osoba zdaje sobie sprawę z negatywnego marudzenia czy sentymentalnej postawy wewnętrznej.

Są też przypadki wymagające technik bardziej wyrafinowanych. Należy nauczyć się zainteresowania innymi lub je wzmocnić, rozwinąć zdolność do miłości i do dawania. Ukierunkowany na własną osobę humor ułatwia to wszystko. Ktoś, kto nauczy się traktować swoje dziecinne ego z wyraźną ironią, zmniejsza poważne odczuwanie ważności swojego ego. Im mniej ważne, czy żałosne czuje się to ego, tym bardziej może dominować dorosła osobowość i tym więcej dziecinnego niezadowolenia ustąpi miejsca radośniejszych i pełnym nadziei odczuciom.

Człowiek w swoich własnych oczach staje się silniejszy, bardziej stabilny, bardziej optymistyczny, spokojniejszy.

HIPERDRAMATYZACJA

Odnieśliśmy sukces w zastosowaniu szeregu technik humoru w stosunku do własnej osoby w celu przezwyciężenia tendencji infantylnych, a szczególnie objawów infantylnego rozczulania się nad sobą. Zadaniem humoru

ukierunkowanego na własną osobę jest zastąpienie narzekania jego przeciwieństwem — uśmiechem lub śmiechem. Ogólnie rzecz biorąc, zadanie polega na neutralizacji ważności „dziecka wewnętrznego". Humor w stosunku do samego siebie ma wielką moc uzdrawiającą. Pomaga on danej osobie rozpoznać —

emocjonalnie, a nie tylko intelektualnie — pewnie zniekształcenia i niedostatki w jej myśleniu i zachowaniu. Dlatego stanowi doskonałe antidotum na różnorodne impulsy neurotyczne. Humor wobec samego siebie, jak i humor w ogóle, ma działanie rozbrajające. Samo tylko racjonalne zrozumienie, a nawet uważna obserwacja swoich infantylnych dążeń i emocji — zadania autoobserwacji i autoanalizy — nie są w stanie uwolnić cierpiącego od wzorców neurotycznych.

Potrzebujemy wsparcia sił emocjonalnych, które mogą neutralizować przemożne, infantylne podniety do narzekania — próby przyciągania uwagi, pragnienie własnej ważności i tak dalej. Emocje uwolnione przez uśmiech i śmiech są w stanie dotrzeć do infantylnego ego. Pacjent, zdolny rozpoznać działanie swojego

„dziecka" w codziennym życiu, może odnieść korzyści z technik humoru ukierunkowanego na własną osobę. Jest uczony, jak je stosować natychmiast po rozpoznaniu objawów infantylnego narzekania. Wyobraża sobie wówczas, że jego

„małe dziecko" fizycznie stoi przed nim lub wywołuje w swojej wyobraźni obraz siebie jako „dziecka", którym był w przeszłości. Zaczyna rozmawiać z tym dzieckiem jak ktoś, kto przesadnie współczuje drugiemu. Mówi „dziecku", jak bardzo jest godne żałości; gromadząc szereg wyimaginowanych powodów do narzekania, tworzy przed oczyma „dziecka" superdramat (hiperdramat) wokół

tematu narzekania. Aby przedstawić charakter tej techniki, pozwolę sobie posłużyć się przykładem.

Pacjent homoseksualista czuł się lekceważony przez szefa który wolał inną osobę do reprezentowania go na spotkaniu biznesowym. Ujęte w słowa odczucie rozczulania się nad sobą brzmiało: „Mój szef uważa mnie za bezwartościowego i mnie nie lubi". Ta skarga miała też aspekt uboczny — poczucie zazdrości ze względu na kolegę. Po uświadomieniu sobie że był to przejaw jego „małego chłopca", człowiek ten prowadził hiperdramatyzację w następujący sposób:

„Biedne dziecko, masz absolutną rację, wypłakując tyle łez nad tym maltretowaniem. To był naprawdę przykład bezwzględnej przemocy wobec niewinnego dziecka. Ty, który zawsze tak ciężko pracujesz bez żadnej pochwały, zostałeś wezwany przez szefa, który ryknął na ciebie, jak gdyby wołał swojego psa. Trzęsąc się stanąłeś naprzeciw niego, podczas gdy wszyscy twoi koledzy usadowili się w wygodnych fotelach. Jeden — Ulubiony Kolega — siedział na specjalnie przystrojonym krześle, z wielkim, drogim cygarem w ustach, uśmiechając się protekcjonalnie, kiedy podszedłeś. Wtedy szef uroczyście wziął zwój, przełamał pieczęcie i zaczął głośno czytać: «Ja, pan X, niniejszym oświadczam, że ten godny pożałowania nieudacznik (ty!) jest absolutnie niezdolny, by mnie reprezentować. Wyrażam swoje najgłębsze obrzydzenie wobec niego. Na szczęście jednak, jest tu Człowiek o uderzających zaletach, który rekompensuje nam obecność tego śmiecia. Kolega Y!...». Wtedy wszyscy zaczęli wiwatować na cześć kolegi Y, obrzucać go kwiatami i otwierać butelki szampana, śmiejąc się równocześnie z ciebie i ciskając w ciebie zepsutymi jajami. Stałeś tam, a twoja koszula była mokra od łez. W końcu upadłeś na kolana i wyczołgałeś się z pokoju na zewnątrz, na zimno, gdzie twój płacz i łzy mieszały się z potokami deszczu...".

W razie potrzeby, człowiek ten mógłby nadal, w postaci udramatyzowanych wizji, odmalowywać triumf swojego kolegi. Oto na przykład obraz tego człowieka, jadącego Rolls-Royce'em prowadzonym przez szofera. Osobnik narzekający, w swoim sfatygowanym, wytartym ubraniu musiałby doświadczyć upokorzenia, bo kolega otworzyłby okno i strząsnął popiół z cygara na jego głowę. Pacjent mógł

zobaczyć, iż było zrozumiałe, że po doświadczeniu lekceważenia nastąpiła tęsknota homoseksualna — reakcja pocieszenia. Możliwa hiperdramatyzacja tego wtórnego, napędzanego narzekaniem pragnienia, byłaby następująca: „Tak, teraz naprawdę potrzebujesz jednego — prawdziwej, ciepłej miłości, strumieni miłości.

Obejmujące cię ciepłe ramię, dwoje męskich, lecz spoglądających na ciebie z głębokim współczuciem oczu; przyjaciel, który szepcze ci do ucha, że możesz zawsze siedzieć mu na kolanach, twoja chuda ręka obejmująca jego szyję, podczas gdy jego szeroka, owłosiona, muskularna dłoń pieści twoją delikatną buzię dziecka i tak dalej". Pacjent uczy się budować własny repertuar historyjek i scen do hiperdramatyzacji i korzystać z nich zawsze, gdy dostrzeże infantylne narzekanie.

W fantazjach wszystko jest dozwolone; pacjent może wymyślać najbardziej absurdalne sytuacje, stosownie do swojego poczucia komiku, pod warunkiem, że wiążą się one bezpośrednio z odczuwanym problemem. Uczy się również stosować różne warianty i skrócone formy tej techniki. Przykładowo, traktuje swoje

„dziecko" jako „mojego biednego chłopca". I tak: „Ta krytyczna uwaga, którą zrobili na twój temat, była okropna! Teraz Prezydent ogłosi Dzień Żałoby Narodowej z twojego powodu!", lub prościej: „Biedny chłopiec! To będzie dla ciebie śmierć!" Im wyraźniej jawi się wyobrażona scena, im większa przesada w spojrzeniu na żałosną sytuację „dziecka" w momencie narzekania, tym bardziej przemawiająca jest sytuacja. Udana hiperdramatyzacja powoduje, że narzekanie ulatuje szybko lub stopniowo. Zalecane jest każde podejście, które powoduje, że pacjent uśmiecha się lub śmieje się w związku z problemem. Metoda nadaje się nawet do zastosowania przy objawach infantylnej, nadkompensującej dumy, na przykład: „Naprawdę jesteś wspaniały. Twoje wystąpienie (uwaga, prezentacja i tak dalej) zapierało dech w piersiach. Już widzę pomnik, który zostanie postawiony właśnie tu, w tym miejscu. Ty na dużym koniu, jak Napoleon, z dłonią wślizgującą się pod płaszcz...". Choć może się to wydawać łatwe, regularne praktykowanie humoru na temat własnej osoby wymaga dużo determinacji. Uśmiech nad własnym, pożałowania godnym ego, jest bodaj ostatnią rzeczą, na którą ma się ochotę w chwili, gdy nie przestaje dręczyć infantylne narzekanie.

WYZDROWIENIE

Wychodzenie z kompleksu przebiega według następującego schematu. Najpierw zmniejsza się obsesyjny charakter infantylnych emocji i skłonności w zachowaniu.

Depresje, niepokoje, lęki, zmartwienia, odczucia niższości i tęsknoty homoseksualne stają się bardziej kontrolowane. Pewność siebie, obejmująca kwestie płci, zwyżkuje, co jednak oznacza nie więcej niż to, że „biedne ja" dziecka wewnętrznego staje się mniej ważne, że dana osoba nie bierze już ego tak poważnie. Zainteresowania homoseksualne przez długi czas wahają się, lecz są odczuwane jako coraz mniej obezwładniające. Zanikają one stopniowo, w funkcji ogólnego wzrostu bardziej pozytywnej i dojrzałej emocjonalności. Zmiana pod względem seksualnym powinna być traktowana jako część ogólnej reorientacji emocjonalnej. Homoseksualiści, którzy chcą być „wyleczeni", często, ze zrozumiałych względów, widzą dość wąsko to, co należy zmienić i niemal wyłącznie zwracają uwagę na przeistoczenie swoich odczuć seksualnych. To prawda, że prawdziwa i głęboka metamorfoza pod tym względem jest również odzwierciedleniem zmian w innych obszarach psychiki, ale wyniki terapii lub autoterapii (którą w dużym stopniu jest nasza procedura), nie powinny być mierzone przede wszystkim w ściśle erotycznym aspekcie. Zmiany w odczuciach seksualnych są niejako „produktami ubocznymi" i pojawią się z pewnością w stosownym natężeniu wtedy, gdy „narzekające dziecko" pacjenta przestanie być dokarmiane. Dlatego nie zaleca się, by terapeuta lub pacjent miał uwagę nazbyt zorientowaną na seks lub żeby ta orientacja przejawiała się w dyskusjach.

Głównym instrumentem pomiaru zmian jest poziom narzekania u pacjenta i jego ogólny infantylizm emocjonalny. Oczywiście, zmiany tych czynników wywierają wpływ na obszar erotyki, lecz jest między nimi zależność hierarchiczna: im głębsze są zmiany fundamentalnych rozmiarów infantylizrnu i rozczulania się nad sobą u pacjenta, tym bardziej radykalna będzie jego reorientacja seksualna.

Zatem, być może w większości przypadków, pacjenci przechodzą stadium pośrednie, w którym orientacja hornoseksualna już prawie nie istnieje, ale heteroseksualizm ledwie się budzi. Ten okres pośredni u niektórych może trwać kilka lat. Płeć przeciwna jest „odkrywana" stopniowo lub nagle, po procesie dojrzewania zachodzącym w tym czasie. Jedni zakochują się raz lub dwa i w końcu wstępują w związek małżeński; innym potrzeba dużo czasu, aby byli w stanie utrzymać stabilne relacje miłości heteroseksualnej. Tak więc, cały proces jest rodzajem samoreedukacji. Jego częścią są zwykle wzloty i upadki i okazjonalne nawroty błędów. Mogą pojawić się momenty, a nawet dłuższe okresy utraty nadziei. Przebieg procesu różni się znacznie pod względem szczegółów, zależnie od indywidualnego przypadku. Osoby o skłonnościach homoseksualnych, nawet jeśli w zasadzie chcą się zmienić, mają na początku poważne wątpliwości co do realistycznej szansy dogłębnej poprawy swojego stanu. Są to wątpliwości, które okresowo powracają, bez względu na wyraźnie zauważalne postępy, i zanikają dopiero, gdy zmiana w odczuciach stanie się o wiele bardziej oczywista. Przypływ wątpliwości pojawia się za każdym razem, gdy ludzie ci usłyszą lub przeczytają standardowe slogany o homoseksualizmie: homoseksualista raz — homoseksualistą na zawsze. Kiedy przyjrzymy się temu bliżej zauważymy, że wątpliwości te są tylko kolejnym wariantem neurotycznego narzekania: „Nigdy nie będę normalny; to mój los. O, Ja biedny!" Dlatego nadzieja i wiara stanowią doskonałe bariery dla tych szkodliwych myśli, powodujących odpływ entuzjazmu i energii. Dobrym remedium na te paraliżujące wątpliwości jest też realistyczne stanowisko: „Jak by nie było, widzę, że muszą walczyć z tym, co rozpoznałem jako dziecinne jako złe, i jeśli będę konsekwentnie tak czynił, wierzę, że nastąpi postęp, nawet jeśli miałoby to oznaczać nie więcej niż umiarkowaną zmianę". Możemy stwierdzić jeszcze raz, że ten, kto podejmuje wysiłek, staje się szczęśliwszy. Sprawmy, by nie był

obsesyjnie owładnięty pytaniem, czy osiągnie sto procent sukcesu, ale pozwólmy mu mieć zadowolenie z każdego kroku naprzód i cieszyć się tym. To jest przecież sposób myślenia, który zdaje się maksymalnie przybliżać pacjenta do jego celu.

Praca nad sobą, nie mówiąc o walce z niepożądanymi egocentrycznymi przyzwyczajeniami i przywiązaniem, nie jest popularna w naszej pobłażliwej i nadmiernie nastawionej na zaspokajanie zachcianek epoce. Oczywiście, napisano wiele o „terapii" psychologicznej, powstały też liczne teorie i techniki terapeutyczne. Jednak tylko niewielka tego część jest ukierunkowana na faktyczne zmaganie z wadami i słabymi punktami, żeby je pokonać. Psychoterapia wcale nierzadko sprowadza się do pouczania pacjenta, by oddał siebie samego swojemu infantylnemu egoizmowi, a nawet niemoralnosci. Złudne nawoływanie „Zaakceptuj siebie" oznacza w konsekwencji poddanie się niedojrzałości z jednej strony, z drugiej zaś z represjonowaniem swojego „lepszego ja". (To "lepsze ja" lub dorosłe ego może wykazywać zdrową tęsknotę do bardziej dojrzałego istnienia; może mieć normalne Czucia irytacji na przekór infantylnemu ego, a nawet normalne poczucie winy.) Czy się to nam podoba czy nie, rzeczywistość psychiczna człowieka jest taka, że musimy dokonywać wyboru pomiędzy wzajemnie przeciwnymi tendencjami Apel o „akceptowanie siebie" jest często wołaniem o dziecinność. Wyjście alternatywne — praca nad sobą — oznacza zmaganie się z trudnościami, ale stanowi jedyną drogę do wewnętrznego szczęścia i spokoju ducha. Ta stosunkowo nieliczna grupa ludzi, którzy próbują wydobyć się ze swej orientacji homoseksualnej, nie spotyka się z wielkim zrozumieniem i aprobatą ze strony społeczeństwa. Przeciwnie, przy każdej okazji są zniechęcani.

Mam nadzieję, że ta niewielka praca pomoże im obalić fałszywy slogan

„Nic nie możesz na to poradzić".

ROZDZIAŁ. DZIEWIĄTY

PRZEMIANA BEZ PSYCHOTERAPII

Przed opisaniem wyników zaprezentowanej właśnie terapii „przeciw narzekaniu", chciałbym przedstawić kilka przypadków osób wyleczonych z homoseksualizmu innymi środkami. W niniejszym rozdziale opiszę dwa przypadki ujęte w opublikowanych sprawozdaniach. Pokazują one, jak ta sama psychodynamika, wykorzystana w terapii przeciw narzekaniu, działa w innych sytuacjach.

Pierwszy przypadek dotyczy byłej lesbijki, która opowiedziała swoją historię holenderskiemu psychiatrze (notabene on sam był homoseksualistą, propagującym rozwiązanie w formie akceptacji) — a on to opisał w jednym ze swoich artykułów.'

Na szczęście psychiatra, rzetelnie przytaczając wywiad z tą kobietą zaznaczył, że

„robiła wrażenie absolutnie normalnej. Normalna emocjonalność, odprężenie przy śmiechu i dostateczna powaga. Perfekcyjnie wiarygodna". Przypadek powinien robić tym większe wrażenie, że jest prezentowany, jako faktyczne wyzdrowienie, przez człowieka, który sam ma bardziej niż sceptyczną postawę w kwestii istnienia remediów na homoseksualizm. /Była lesbijka/ powiedziała: „Choć pana artykuł nie daje wiele nadziei, to jednak ja wyzdrowiałam w wieku trzydziestu siedmiu lat.

Czy może sobie pan wyobrazić moje szczęście? Tego nie da się z niczym porównać. Trzydzieści siedem lat smutku, nieszczęścia, poszukiwania pomocy, modlitwy, nadziei i tak dalej, nieodczuwania niczego, poza dotkliwym bólem własnego nieszczęścia. Z niewzruszonym jak skała przekonaniem, że po tak wielu latach wciąż musisz to ze sobą ciągnąć, aż do śmierci". Oprócz odwołania do nadziei i wiary, fragment ten zawiera bardzo kształcącą, krótką frazę, obok której nie powinniśmy przejść obojętnie: „nieodczuwanie niczego, poza dotkliwym bólem własnego nieszczęścia". Jest to piękne epitafium dla jej minionego neurotycznego życia, podsumowujące jego zasadniczy element — nadmierny egocentryzm obsesyjnych odczuć „biednego ja". Kobieta patrzy na swoją dawną postawę dość ironicznie, zdaje się uśmiechać nad swym dramatycznym „biednym ja" z przeszłości. Jak do tego doszło? Była pielęgniarką; często zakochiwała się w starszych kobietach („to mnie całkowicie pochłaniało; było jak otaczająca mnie chmura"), by w końcu próbować samobójstwa, gdy jeden z tych romansów zakończył się niepowodzeniem (nigdy nie miała kontaktów homoseksualnych).

Kobieta czuła się zupełnie zagubiona, z desperacją starając się uwolnić od swoich obsesji. Być może taka bolesna depresja przygotowuje człowieka do zmian —

gorzej już być nie może. Pozostając w tym stanie umysłu, spotkała wyrozurniałego, a jednocześnie realistycznego księdza, który, choć słuchał jej narzekań ze współczuciem, dokonywał pewnych cierpkich, szokujących ją spostrzeżeń. „Za każdym razem, gdy się z nim rozstawałam, czułam się wyprana, wszystko przewracało się do góry nogami. Ale kiedyś powiedział coś, czego nigdy nie zapomnę: »Dziecko, nie jesteś wcale dojrzała- masz tylko około szesnastu lat«. Tej samej nocy, w moim pokoju, o godzinie 9:30 ujrzałam nagle wszystko". Kobieta wyraźnie kojarzy swoją „przemianę" z tą godziną uzdrawiającego wglądu w siebie.

Była dzieckiem, zachowując się i czując się jak dziecko. Ten człowiek otworzył jej oczy na jej „dziecko wewnętrzne" i od momentu tego rozpoznania zaczęło zbliżać się uzdrowienie. Ujrzawszy swoją dziecinną osobowość, kobieta rozpoczęła energiczną walkę z wieloma jej aspektami. Nazwała to swoim „przystosowaniem",

„przełączeniem na społeczeństwo takie jakim było, podczas gdy wcześniej żyłam w społeczeństwie takim, jakim je widziałam". Musiała odkryć rzeczywistość, podczas gdy wcześniej żyła w zbyt subiektywnym, emocjonalnym świecie. „Ty jesteś to jest to, co żyło wcześniej". W taki sposób można wyrazić jasno jej neurotyczną obsesję, spowodowaną emocjonalnością zamazującą rzeczywistość. Neurotyk żyje w atmosferze emocji rządzonych narzekaniem, a więc w rzeczywistości zniekształconej. „Na pewno ludzie myśleli o mnie: Cóż to za naiwna osoba!" —

faktycznie dziecko, oceniające swoje otoczenie z dziecięcego punktu widzenia i na podstawę dziecięcych odczuć. „Przystosowanie", które nastąpiło po uznaniu przez nią faktu, że była dzieckiem, „trwało może rok", co uważam za bardzo szybki proces. Kobieta nie tylko opisuje swoją przemianę jako pozbycie się dziecinności, lecz również jako zanik kompleksu niższości. "Miałam poważny kompleks niższości" — mówi — „Wcześniej wszystko i wszyscy górowali zawsze nade mną". Ponadto kobieta relacjonuje zmianę w swoich odczuciach wstydu. Wcześniej czuła się zawstydzona bez powodu, kiedy wcale nie musiała się wstydzić — te odczucia były odczuciami niższości. Poczucie niższości manifestowało się również jako nadmierna uległość „Dawniej robiłam dla każdego wszystko. Wciąż robię coś dla ludzi, ale zawsze jest jakieś »ale«. Być może to też idiotyczne, że nigdy przedtem nie myślałam o sobie". Jej odczucia niższości przybrały postać „Wcale nie jestem dobra. Muszę wszystkim służyć, bo jestem z nich najmniejsza".

Wspomina o dawnej zazdrości, dawnym braku prawdziwego odczuwania współczucia dla ludzi cierpiących, pomimo swojego pomocnego zachowania (egocentryzm), o zmianie postawy wobec Boga (dawniej karzącej osoby, wzbudzającej w niej lęk, a teraz napełniającej ją wdzięcznością i szacunkiem), swoim nerwowym skrzywieniu ust, chodzeniu z niepokojem przy ścianach budynków, a nie środkiem chodnika. „Nic nie pozostało takie samo". Znajdujemy tu często powtarzające się doświadczenie, iż wyleczony homoseksualista przybiera

„zupełnie nową osobowość"; wyzdrowienie z homoseksualizmu jest przede wszystkim całościową przemianą emocjonalną lub zmianą osobowości. A co z przemianą erotyczną u tej byłej lesbijki? „Dawniej mężczyźni nic we mnie nie pobudzali, absolutnie nic. I nawet nie myślałam o małżeństwie. Kiedy byłam starsza, związek seksualny między mężczyzną i kobietą wydawał mi się dziwny; nie rozumiałam go i nic w odniesieniu do niego nie czułam. Mężczyzna pobudzał

mnie tyle, co kot". Z tego cytatu można bezpiecznie wyciągnąć wniosek, że pozostała ona dzieckiem, nawet nie nastolatką, w swoim rozwoju erotycznym.

Pierwszy szok po odkryciu jej przywiązania do infantylizmu wyzwolił wielką radość i ulgę. „Cały świat był mój, czułam się taka szczęśliwa. Nie odczuwałam pożądania względem kobiet ani mężczyzn". To przebieg wydarzeń typowy w wielu przypadkach na drodze do wyzdrowienia — radość wypiera

zainteresowania homoerotyczne (oznaczające narzekanie, a więc przeciwieństwo radości i szczęścia), pacjent przechodzi stadium, w którym erotyzm o jakiejkolwiek orientacji zdaje się nieobecny: „Dopiero w następnych latach stopniowo pojawiło się zainteresowanie mężczyznami". Dorosłe uczucia heteroseksualne nie mogą się swobodnie rozwinąć, dopóki nie zniknie neurotyczna seksualność, oparta na narzekaniu i, jak mówi ta kobieta, może to być proces trwający przez pewien czas; wydaje się, że jest to proces rozwoju. Kiedy obudził się heteroseksualizm, miał cechy charakterystyczne dla nastolatki, zainteresowanej wieloma mężczyznami prawie w tym samym czasie, w wielu z nich zadurzonej: „Chciałam jak gdyby wyjść za mąż za wielu mężczyzn równocześnie". Wreszcie to stadium przeminęło, kobieta uspokoiła się i poślubiła swego obecnego męża.

W porównaniu ze swoim dawnym, obsesyjnym wręcz zaangażowaniem

seksualnym czuje, że „trochę wyrosła z tych Problemów seksualnych", co —

wziąwszy pod uwagę, że w momencie badania kobieta ma czterdzieści cztery lata

— musi być interpretowane jako oznaka dojrzałości. O swoich dawnych zainteresowaniach lesbijskich mówi: „To jest jak noga, która została odcięta i po prostu niemożliwe, aby odrosła. Wciąż nie pojmuję jak mogłam być taka przez wszystkie te lata. Już tego nie rozumiem". Ta faktyczna przemiana —jej dawne odczucia lesbijskie stały się dla niej trudne do wyobrażenia — trwała już siedem lat, kiedy padło znamienne stwierdzenie; to wystarczająco długi okres dla potwierdzenia rzeczywistych zmian. Podsumowując najistotniejsze elementy wspomagające wyzdrowienie, które można wyodrębnić z jej historii: terapeuci prowadzący leczenie narzekania rozpoznają wiele znanych czynników — gorąca odmowa identyfikowania się jako nieuleczalnej homoseksualistki, prowadząca do optymalnej otwartości na wszelkie wskazówki, które mogłyby pogłębić przemianę-

rozpoznanie swego „dziecka" lub też wgląd w siebie; dążenie do przezwyciężenia infantylnych schematów w myślach i przyzwyczajeniach; uczciwość wobec samej siebie i zaufanie do swego „terapeuty", który okazał się właściwym dla niej człowiekiem, obserwującym jej infantylizm i zapewniającym właściwy rodzaj zrozumienia i wsparcia.

NAWRÓCENIE RELIGIJNE

Niektórzy twierdzą, że doznali dogłębnego wyleczenia z orientacji homoseksualnej poprzez nawrócenie religijne. Ogólnie rzecz biorąc, powinniśmy zachować sceptycyzm w stosunku do tych historii, ze względu na tendencje do oszukiwania samego siebie, mieszczące się w osobowości neurotycznej, które każą jej wierzyć w to, w co dana osoba gorąco pragnie wierzyć. Z czasem krytyczne badanie może wyeliminować nasze wątpliwości. Badałem szereg osób, które twierdziły, że zostały uzdrowione poprzez nawrócenie religijna choć w rzeczywistości tak się nie stało. Faktycznie bowiem osoby te tak gwałtownie odrzucały swoje zainteresowania homoseksualne, wyrażały dla nich taką dezaprobatę lub nieświadomie grały rolę „uzdrowionych homoseksualistów", trzymając się kurczowo swej właśnie odnalezionej religii, że wydawało się, iż ich nerwica po prostu przesunęła się z obsesji jednego typu na inną. Zazwyczaj osoby takie nie chciały rzeczowo odpowiedzieć na pytanie o swoje aktualne życie erotyczne, ani o dokładną naturę swoich odczuć i pragnień seksualnych, zamiast tego rozpoczynały kazanie, jak gdyby chcąc przekonać innych i siebie samych, że się zmieniły. Ten rodzaj samooszukiwania się nie jest, w gruncie rzeczy, przywilejem, wątpliwym zresztą, tych, którzy, aby się zmienić, próbowali drogi religijnej.

Powinno się na to również uważać w trakcie każdego procesu

psychoterapeutycznego. Pacjent czasem zbytnio przywiązuje się do pragnienia bycia normalnym i na tej podstawie próbuje sam siebie przekonać, że już się zmienił. Co więcej, homoseksualista religijny może czerpać egoistyczną radość z przynależności do grupy religijnej lub bycia jej ważnym członkiem (takim jak

„nawrócony", „kaznodzieja"). Tym niemniej, znam szereg osób, których wyzdrowienie spowodowane przez aktywność religijną mogłem zweryfikować po wielu rozmowach, kiedy to uważnie analizowałem ich odczucia i postawy. Mówili spokojnie i bez zahamowań o sprawach swoich emocji i postaw, nie unikali bezpośrednich odpowiedzi na wprost zadawane pytania i nie przejawiali przesadnego pragnienia przekonania mnie. Sądzę, że takie przypadki są może bardziej liczne niż moglibyśmy przypuszczać, ponieważ wiele spośród tych osób pragnie zachować anonimowość i wcale nie chce stać się publicznymi przykładami

„nawróconego i uleczonego homoseksualisty". W niektórych przypadkach byłem przekonany, że wszystkie, nawet małe impulsy homoseksualne, zanikły wiele lat wcześniej i, że ich odczucia stały się heteroseksualne. Ponadto, zostali oni wyzwoleni z wielkiego zamętu emocjonalnego, wielu depresji i niepokojów, stali się tez znacznie mniej egocentryczni w swoich myślach i uczuciach. Co charakterystyczne, potrafili opowiadać o swojej przeszłości z poczuciem humoru.

Wszyscy podkreślali znaczenie woli. „Jako homoseksualista możesz narzekać, pragnąć się zmienić i tak dalej — powiedział jeden z nich — ale w rzeczywistości jest to dla ciebie zbyt piękne, byś naprawdę chciał się tego pozbyć. Twoja wola jest niedopracowana i na tym polega problem". Wszystkie te osoby pytane kilka lat po przemianie, a dwie spośród nich nawet znacznie później powiedziały, że cała zmiana emocjonalna, jaka w nich zaszła, następowała stopniowo, a choć obecnie wciąż mogą doświadczać pewnych odczuć niższości w niektórych sytuacjach, nie powoduje to u nich poważnych zaburzeń i doświadczają ich tylko jako drobnych, negatywnych bodźców w swoim szczęśliwym życiu. Z moich rozmów z

„religijnie" przemienionymi homoseksualistami wyciągam ogólny wniosek, że było dla nich bardzo ważne, iż odnaleźli wiarę, poczucie pewności w życiu, głęboki sens w swoim życiu osobistym, i że to odkrycie dało im poczucie szczęścia, przyniosło ulgę i stało się źródłem radosnych emocji. Spowodowało też, że spojrzeli na problem swojego homoseksualizmu jako na rzecz drobną, odbierając mu najwyższą rangę, jaką miał przedtem w ich świadomości; przestali się nim niepokoić i na niego narzekać. Następnie zdali sobie sprawę, że ważne było, aby szukać i wypełniać wolę Boga, a nie ich własną — proces „deegocentryzacji"

został uruchomiony. „Nie służyłam Bogu swoim narzekaniem" — powiedziała mi była lesbijka. — „Próbowałam robić wszystko, co sądziłam, że On chce, bym robiła, a to był cały program. Właśnie w ten sposób, stopniowo ale radykalnie, zmieniło się moje życie". Można zrozumieć pożyteczny efekt takiej zmiany postawy. Neurotyk, będący „osobą —ja", myślący głównie o sobie, poddaje swoją wole woli Boga, dla realizacji zadań poza samym sobą, i w ten sposób wyzwala się od siebie. W trakcie tego procesu niewątpliwie odkryje, jak bardzo zorientowany był na własne ja (powiedzielibyśmy swoje infantylne ja). Reorientacja, odwrócenie od tego „ja", będzie często trudne i bolesne, ponieważ zakłada poświęcenie wielu rzeczy, które dla tego infantylnego „ja" byty szczególnie drogie. Co więcej, zakłada medytację, modlitwę i studiowanie Biblii, aby poznać „wolę Boga", a to ma stanowić nowy cel w życiu. W trakcie tego procesu, obsesje i tęsknoty homoseksualne znikają ze świadomości danej osoby i pojawiają się u niej zainteresowania heteroseksualne, bez zbytniego samozaangażowania w ten problem. Prawdziwa przemiana jest odczuwana jako coś stanowiącego jądro osobowości, a zmiany zainteresowań seksualnych jako bardziej lub mniej naturalne konsekwencje tej podstawowej przemiany. W rezultacie, w takich autentycznych przypadkach nie można mówić o „sublimacji" homoseksualizmu, która jest w gruncie rzeczy niczym więcej Jak rozproszeniem uwagi; to wytłumaczenie wydaje się bardziej wyczerpujące w opisanych powyżej przypadkach „nerwicy religijnej".

JOHN V.

Aby dać przykład uzdrawiającego wpływu nawrócenia religijnego na homoseksualizm, posłużę się cytatami z broszury / Am No Longer „That Way", zawierającej historię przemiany od homoseksualizmu do heteroseksualizrnu u młodego Holendra Johna V. Przeszło dziesięć lat po tym jak jego fundamentalna przemiana uległa pewnej konsolidacji i kiedy jego małżeństwo trwało już od dłuższego czasu mogłem się przekonać o autentyczności jego przemiany.

Powiedział mi, że przez długi okres po jego zasadniczej metamorfozie, od czasu do czasu dokuczały mu drobne impulsy neurotyczne. John V. jest bardzo otwarty i uczciwy wobec własnych odczuć. Przyznał, że w wyjątkowych okolicznościach, w zasadzie mógłby sobie wyobrazić powrót do błędów w postaci kontaktu homoseksualnego, ale sądził, że byłoby to bardzo nieprawdopodobne. „Chcę powiedzieć — wyjaśnił — że na pytanie »Czy możesz sobie choćby wyobrazić, ze miałbyś odczucia homoseksualne w jakichś wyjątkowych okolicznościach?« nie mogę odpowiedzieć zwykłym »Nie«, a wyobrażenie kontaktu homoseksualnego nie budzi we mnie fizycznego obrzydzenia". Zatem, według najbardziej surowych kryteriów, jego przemiana nie może być uważana za doskonałą, ale wobec niemal kompletnego braku jakichkolwiek impulsów homoseksualnych w jego fantazjach i świadomości przez wiele lat, jak również obecność normalnych zainteresowań heteroseksualnych, ogólne wyniki muszą zrobić wielkie wrażenie na nieobciążonej uprzedzeniami osobie, studiującej homoseksualizm. Przytoczę cytaty z broszury autobiograficznej Johna V. nie dlatego, że jego przemiana jest najbardziej radykalna spośród tych z jakimi kiedykolwiek się zetknąłem, ale dlatego, że jego opowiadanie zawiera obserwacje pewnych zjawisk, które zdarzają się często w trakcie przemiany homoseksualisty — takich jak jego dzikie, pełne desperacji i infantylne poddanie się temu, co dostrzegł jako swoje zbawienie (Ruch Zielono-

świątkowców), okresy głębokiej rozpaczy, ale i bezgranicznej radości i wreszcie fakt, że przemiana zajęła trochę czasu i obejmowała normalny rozwój lub proces uczenia się, który można łatwo przenieść na grunt psychologiczny. Uzyskawszy od znanego seksuologa diagnozę określającą go jako „pierwotnego" i nieuleczalnego homoseksualistę i żyjąc w związku homoseksualnym, ten zbliżający się do trzydziestki człowiek nie potrafił uzyskać emocjonalnego zaspokojenia w swych przyjaźniach homoseksualnych, wewnętrznie odbierając je jako sprzeczne ze swoimi odczuciami religijnymi. Jak by nie było, pomijając sprawy religijne, odkrył, że sposób życia homoseksualisty nie jest w stanie dać mu szczęścia.

„Nauczyłem się tego doświadczać w burzliwy sposób. Ale nie zdołało mi to przynieść pełnego szczęścia... »Przecież miłość nie jest grzeszna* uważałem.

Ale pozostawałem wewnętrznie pusty. Biblię czytałem rzadko, jeśli w ogóle, i byłem nadzwyczaj znerwicowany... Byłem przemęczony... Rzadko ośmielałem się wyjść do ludzi". Wywiad z chrześcijaninem, który powiedział, że sam przez wele lat był homoseksualistą, ale został uwolniony od tej obsesji, uświadomił mu, że ten sposób życia, jego związek z przyjacielem, był grzeszny. „Wydawało się, jak gdyby w tej chwili w pokoju pojawiło się wielkie światło, które usunęło ciemność z mojego życia", ale już tej samej nocy pomyślał, że to niemożliwe, by kiedykolwiek mógł zmienić się i zakochać w dziewczynie; zorientował się nawet, że samą myśl o tym odbierał z niechęcią. Tak i nie - to znamienne wewnętrzne zmaganie wielu homoseksualistów przywiązanych do swoich pozornie „naturalnych" impulsów.

Mimo wszystko jednak zdawał sobie sprawę, że powinien przerwać swój

„grzeszny" związek z przyjacielem. Wielu homoseksualistów odnajdzie siebie samych w jego wspomnieniach: „Ostatnie noce przed ostatecznym opuszczeniem mojego przyjaciela, które spędziłem razem z nim w Bergen op Zoom [miasto w Holandii], były okropne. W ostatnim momencie sądziłem, że nie poradzę sobie z naszym rozstaniem. Przez trzy lata żyliśmy razem i kochaliśmy się.

Byłem strasznie zdenerwowany i dużo płakałem. Ale to było tak, jak gdyby nadprzyrodzona siła dała mi moc odejścia od niego. Po przybyciu do Rotterdamu, pierwszy raz od wielu lat, czułem się zrelaksowany, jak gdyby wielki ciężar został

zdjęty z moich barków". Wtedy John przeszedł okres na przemian nadziei i rozpaczy, modląc się do Boga, gdy odczuwał popęd homoseksualny, tęskniąc za swoim dawnym przyjacielem i szukając wsparcia u kaznodziejów w Ruchu Zielonoświątkowców. Pomimo pewnego krytycyzmu wobec tych ludzi, poddawał

się kładzeniu na siebie rąk wierząc, że otrzyma Ducha Świętego. Jednocześnie wspierało i zachęcało go pewne małżeństwo chrześcijańskie, wzmacniając jego wiarę w to, że z pomocą Boga przezwycięży swój homoseksualizm. To wszystko dało mu siłę, by radykalnie zniszczyć wszelkie pamiątki swojej homoseksualnej przeszłości (przedmioty, książki, fotografie) i konsekwentnie trwać w całkowitym odrzuceniu wszelkich homoseksualnych myśli i impulsów. „Po prawie dwóch miesiącach od mojego wyzwolenia zacząłem również patrzeć innymi oczyma na dziewczęta. Odkryłem, że na pewno nie są gorsze. Stawałem się coraz bardziej świadomy swojej męskości. Bóg pozwolił mi odkryć piękno kobiet. Zaczęło mnie do nich ciągnąć. »Powoli się w tym kierunku rozwijasz*, pomyślałem. Zacząłem też w coraz bardziej poprawny sposób patrzeć na normalny związek mężczyzny i kobiety". Tu John V. powtarza to, co można zaobserwować u wielu homoseksualistów na ich drodze do normalności. Po pierwsze, zmniejszają się zainteresowania homoseksualne i równocześnie następuje ogólna zmiana emocjonalna w kierunku emocji pozytywnych. Następnie, po upływie pewnego czasu, pojawiają się pierwsze uczucia heteroseksualne. Zauważmy, że mężczyzna wspomina o tym w związku ze wzmocnionym poczuciem męskości, to znaczy w powiązaniu ze słabnącym narzekaniem na własną słabość jako mężczyzny. Jego spojrzenie na dziewczęta jest zmodyfikowane w bardziej dojrzałym kierunku niż spojrzenie oczyma małego chłopca: krnąbrne stworzenia z innego świata, nie ze świata „chłopców ze sobą". John V. miał okresowe nawroty, czasem bardzo gwałtowne, jak większość zdrowiejących neurotyków. Ale trwał w swojej strategii, starając się żyć tak, jak sądził, że Bóg od niego wymaga, modląc się w chwilach

„pokusy" i używając siły swojej woli. Kilka lat później poślubił dziewczynę, w której się zakochał, a dziś — po dziesięciu latach —jest spokojnym rozsądnym, szczęśliwym człowiekiem. Jak mi powiedział ostatnie przypadki jego homoseksualnych impulsów miały formę krótkotrwałych myśli, powstałych w ślad za swoista dziecinną frustracją, kiedy jego narzeczoną odwiedziła koleżanka, a on odczuł brak uwagi ze strony narzeczonej. Jeśli chodzi o wrażenie, jakie John sprawia obecnie: nie narzeka, nie ma skłonności do żałosnych sentymentów, podczas gdy jego broszura mówi jasno, że kiedyś był bardzo dramatyczną, obciążoną narzekaniem osobowością. Jak już wspomniałem, nie tłumaczyłbym procesu ustąpienia nerwicy u Johna V. jako faktu nadprzyrodzonego. Każdemu psychologowi zaznajomionemu z pracami Williama Jamesa lub Masłowa wiadomo, że emocje religijne należą do najbardziej drastycznych doświadczeń, jakie mogą mieć wpływ na całe życie emocjonalne człowieka. W przypadku Johna V. doświadczenia te są opisane jako chwile przełomu, nadziei i wielkiej radości.

Same w sobie nie zneutralizowały one jego nerwicy homoseksualnej, ale dały mu pozytywną bazę emocjonalną, od której mógł zacząć — optymizm, a więc możność odczuwania szczęścia i oświeconą wizję życia, które miało sens. Co więcej, została mu dana wiara, że jego homoseksualizm jest uleczalny, bo nie pozostaje w zgodzie z jego prawdziwą naturą jako mężczyzny stworzonego przez Boga. Wreszcie, jego przekonania religijne stymulowały odrzucenie wszelkich odczuć

homoseksualnych i całego związanego z nimi balastu; wszystko to było odbierane jako grzeszne, negatywne i marne. Nie powinniśmy nie doceniać ostatniego czynnika, gdyż neurotyk — homoseksualista jest bardzo przywiązany do swoich tęsknot jako do czegoś cennego, wielkiego, pięknego, prowadzącego do szczęścia.

W efekcie musimy stwierdzić, że nawrócenie religijne może udzielić homoseksualiście nadziei i energii potrzebnej mu w jego zmaganiach.

Homoseksualista, który pragnie się wyleczyć, pilnie potrzebuje tych elementów, ponieważ jego ukryta rozpacz jest poważna, jego nałóg silny, wola walki często wymuszona i nadwerężona przez negatywizm, będący częścią nałogu rozczulania się nad sobą. Doświadczenia religijne mogą chwilowo umieścić go w nowym świecie wewnętrznym, ale potem będzie on musiał walczyć konsekwentnie, gdyż doświadczenia takie nie usuwają definitywnie jego nerwicy. Służą one jako potężne źródła energii i motywacji, podczas gdy sama psychologiczna przemiana to proces stałego i radykalnego „głodzenia" emocji neurotycznych, można by powiedzieć —

proces usuwania uwarunkowań. Dlatego nie jest zaskakujące, że zabiera to trochę czasu i zdarzają się nawroty (duże i małe). Jak sam John V. zauważył w związku ze swoim budzącym się heteroseksualizmem: „Powoli człowiek rozwija się w tym kierunku". Doświadczenie religijne zdaje się wyzwalać „wewnętrzne zasoby": siłę woli, wnikliwość i pozytywne emocje. Powodują one, że dana osoba naprawdę walczy i zapewniają siłę motywacyjną, niezbędną do kontynuacji. Zlekceważenie tych empirycznych faktów byłoby nienaukowe, jednak mogę sobie wyobrazić, że jacyś psychologowie naukowcy próbowaliby opierać się ich poważnemu traktowaniu. Wyzdrowienie, jak w przypadku Johna V., nie jest cudem religijnym zachodzącym w okamgnieniu. Istnieją homoseksualiści, którzy mylą swoje doświadczenia religijne z uzdrowieniem psychicznym, lub którzy głoszą natychmiastowe Zdrowienia poprzez nawrócenie religijne („uzdrowienie przez wiarę"). Moim zdaniem, muszą oni zostać odarci z iluzji. Modlą się, i modlą, i modlą, ale „nic się z nimi nie dzieje", wbrew ich błędnym oczekiwaniom. Lub też w innych przypadkach nerwowo przekonują siebie samych, że „wygonili z siebie diabla". Jednak prostego dowodu na wyzdrowienie dostarcza trzeźwa analiza całego życia emocjonalnego danej osoby, włącznie z komponentem seksualnym.

Naprawdę wyleczony homoseksualista na pewno nie ma zahamowań osobowości; jego osobowość nie jest histeryczna ani fanatyczna; czuje się zrelaksowany; jest realistą w swoich obserwacjach samego siebie i nie ma przed sobą nic do ukrycia.

Przypadki homoseksualistów przemienionych bez pomocy psychoterapii przypominają nam, że „do Rzymu prowadzi więcej niż jedna droga". Jednak wydaje się, iż ci byli homoseksualiści podążali z grubsza tym samym torem psychologicznym. W pewnym sensie „głodzili" oni swój infantylny popęd do rozczulania się nad sobą wraz z towarzyszącymi temu elementami, takimi jak infantylny egocentryzm, poczucie niższości i niepokoje. Co więcej, historie tych wszystkich przypadków potwierdzają twierdzenie Hatterera, iż „wola przemiany"

jest kluczowym warunkiem poprawy, i że sam proces zmian pociąga za sobą zmagania, że jest on procesem rozwoju, sterowanym przez wolę. Zjawiska napotykane w trakcie tego procesu, to praktycznie wszelkie nawroty, okresy rozpaczy, rozwijający się wgląd we własną osobę, po" jawienie się zainteresowań heteroseksualnych dopiero po przezwyciężeniu orientacji homoseksualnej —

przynajmniej w zasadniczej części i przejście przez proces konsolidacji, który może trwać wiele lat po zasadniczej przemianie. Tym niemniej powinniśmy dążyć do bardziej systematycznego potraktowania leczenia, obejmującego analizowane powyżej pożyteczne elementy i wykorzystującego nasze teoretyczne pojmowanie homoseksualizmu jako schorzenia polegającego na infantylnym rozczulaniu się nad sobą. Nawet homoseksualista o motywacji religijnej może odnieść korzyść z takiego podejścia, gdyż zapewnia mu ono przejrzystą konstrukcję intelektualną, która tłumaczy jego nerwicę i daje ponadto konkretną broń do walki z nią, tak że może on przebyć wybraną drogę bardziej skutecznie, niż byłoby to możliwe bez psychologicznej mapy i kompasu. Terapia przeciw narzekaniu stanowi taką właśnie systematyczną kurację i nadszedł czas, by zobaczyć, jak powinniśmy czytać mapę, którą ona oferuje oraz jak działa jej kompas.

ROZDZIAŁ DZIESIĄTY

EFEKTY TERAPII PRZECIW NARZEKANIU

Nerwicę homoseksualną można przezwyciężyć, tak jak można przezwyciężyć każdą inną nerwicę. Fatalistyczną koncepcję, iż ta nerwica pozostaje niezmienna, lansują przedstawiciele ruchu wojujących homoseksualistów i inni zwolennicy moralności relatywistycznej. Nie twierdzę, że radykalna zmiana orientacji homoseksualnej jest łatwa do osiągnięcia, żadna bowiem zmiana w odniesieniu do nerwicy fobii czy natręctw nie jest łatwa. Definitywnie jednak istnieje możliwość fundamentalnej przemiany na lepsze. Wiele zależy od szczerości danej osoby w procesie zdobywania wiedzy o sobie i od jej woli — tej wspaniałej, niedocenianej własności umysłu. Z wszechstronnej analizy grupy stu jeden osób, które leczyłem, i otrzymałem następujące wnioski podsumowujące skuteczność naszej terapii. Jeśli chodzi o tych, którzy kontynuowali leczenie, sześćdziesiąt procent składu całej grupy — około dwóch trzecich — osiągnęło na długi okres czasu stan co najmniej zadowalający. Należy przez to rozumieć, że odkucia homoseksualne zostały zredukowane do, co najwyżej, okazjonalnych impulsów, podczas gdy orientacja seksualna zmieniła się w przeważającej części w kierunku heteroseksualnej, lub że odczucia homoseksualne były całkowicie nieobecne, przy przewadze zainteresowań heteroseksualnych bądź bez niej. Jednak spośród tej grupy, blisko jedną trzecią pacjentów można było uważać za przemienioną „radykalnie".

Rozumie się przez to, że nie mieli już oni żadnych zainteresowań homoseksualnych, lecz przejawiali normalne odczucia heteroseksualne, a ponadto wykazywali fundamentalną przemianę ogólnej emocjonalności z orientacji negatywnej na pozytywną — od niestabilności do rozsądnej, normalnej stabilności

— w co najmniej dwuletnim okresie sprawdzania. „Zadowalająca przemiana" nie oznacza jednak trwałego stanu umysłu. Czasem dana osoba nadal rozwija się powoli i konsekwentnie. Zwykle przechodzi przez nowy kryzys emocjonalny, bardziej lub mniej poważny lecz już potrafi korzystać z doświadczeń życiowych, by zintegrować się emocjonalnie na wyższym poziomie. Nie jest wyjątkiem spokojny postęp przez całe lata, pomimo wzlotów i upadków. Na przykład mężczyzna, który zaprzestał regularnych kontaktów ze mną w stadium

„zadowalającej przemiany", był zakochany w dziewczynie, z którą się w końcu ożenił. Po około dwunastu latach odnowiłem z nim kontakt. Relacjonując swoje życie emocjonalne z przeszłości, opowiedział mi, że miewał okazjonalne „napady"

homoseksualne w pierwszych latach małżeństwa, ale „napady" te angażowały go emocjonalnie znacznie mniej niż poprzednio. Odczuwał je jak gdyby zachodziły poza nim. Te krótkotrwałe napady zanikły, a mężczyzna dodał: „Nie pamiętam żadnego zainteresowania w tym kierunku od wielu lat. Kiedy z pewnym zainteresowaniem erotycznym patrzę na osobę inną niż moja żona, jest to zawsze kobieta. Gdyby moje małżeństwo miało upaść, nie szukałbym intymnych kontaktów z mężczyznami, lecz z kobietami". Człowiek ten przeżył również pewien okres, w którym miał skłonności do zamykania się w sobie, tajemniczości i depresji — zazwyczaj po tarciach małżeńskich (jego żona również nie była zupełnie wolna od pewnych związanych z infantylizmem mechanizmów). Jednak udało mu się rozpoznać swoje schematy reakcji jako powtórzenie z okresu dzieciństwa, kiedy czuł się nieakceptowany i określił je jako pozostałości

„żałosnego małego chłopca". Spowodowało to, że zmierzył się ze swoim dziecinnym marudzeniem. Kiedy obiektywnie ocenił zachowanie żony jako nierozsądne, był w stanie wyciągnąć wniosek: „To jeszcze nie powód, by odczuwać przykrość". Podsumowując, z biegiem lat stał się o wiele bardziej dojrzały. Prawdopodobnie sceptyk podkreśli jednak, że tylko jedna trzecia spośród tych, którzy kontynuowali kurację, zmieniła się radykalnie. Zgadzam się, że te wyniki są wciąż dalekie od doskonałości, nie upoważnia to jednak do ich fatalistycznych interpretacji. Sądzę, że jest więcej powodów, by zajmować się szklanką do połowy wypełnioną, niż w połowie pustą. Przypadki radykalnej przemiany — od całkowitego homoseksualizmu do normalnego heteroseksualizmu

— obalają teorię, według której terapia homoseksualizmu jest bezsensowna. W

rzeczywistości, ze względu na fakt, ze stosunkowo niewielu homoseksualistów pragnie się zmienić i niewielu terapeutów zachęca ich do tego, pogląd, że homloseksualizm jest nieodwracalny stanowi rodzaj proroctwa, które spełnia się samo przez się. Tymczasem prawdą jest, ze jeśli nikt nie będzie próbował, nikomu się nie uda. Dlaczego więc definitywnie mielibyśmy przyjąć fatalistyczną postawę wobec możliwości poprawy stanu homoseksualistów, skoro w dostatecznej liczbie przypadków udaje się osiągnąć pożądane efekty? Dane dotyczące wyzdrowienia z innych rodzajów nerwic są prawie takie same, podobnie jak dane odnoszące się do wyzdrowień z chorób fizycznych, które jeszcze nie we wszystkich przypadkach są uleczalne. Czy tylko dlatego mielibyśmy się poddać, że możemy liczyć jedynie na częściowe powodzenie? Mając to wszystko na względzie uważam, że możemy być optymistami, jeśli chodzi o leczenie homoseksualizmu. Wprawdzie około dwudziestu procent homoseksualistów leczonych nie wykazuje zauważalnych zmian, niemniej jednak u ludzi tych może nastąpić pewna poprawa, choć generalnie są bardzo znerwicowani i skłonni do ogromnej ilości kontaktów seksualnych, głębokich depresji i poczucia bezsensu własnego życia. Myślę na przykład o mężczyźnie, z którym miałem okresowy kontakt przez ponad piętnaście lat. Jestem prawdopodobnie jedyną osobą, z którą może on swobodnie rozmawiać.

Był skrajnym neurotykiem, prześladowanym licznymi powodami do narzekania i impulsami homoseksualnymi, których zawsze nienawidził. Mimo mojego sceptycyzmu co do efektów terapi po tak długim czasie, zaczął opowiadać, że przezwyciężył swoje głębokie i samobójcze depresje i musiał przyznać, iż był

ogólnie spokojniejszy i stał się większym optymistą. W ten sposób się również zachowywał. Na takich przykładach możemy uczyć się, że nigdy nie powinniśmy tracić nadziei. Nie jest moim przekonaniem, że jedynie terapia, bazująca na zjawisku rozczulania się nad sobą, może wyleczyć nerwicę homoseksualną. Jestem jednak pewny, że wgląd w „narzekające dziecko" i wykorzystanie technik humoru może być bardzo pomocne dla tych, którzy są na tyle zdeterminowani, by przeciwstawić się swojej nerwicy. Techniki te stymulują uzdrawiające moce umysłu: wyraźny wgląd we własną osobę, zainteresowanie poznawaniem samego siebie i, nade wszystko, siłę woli. Takie moce prawdopodobnie wyzwalają się i działają również u homoseksualistów przemienionych bez terapii. U większości osób o orientacji homoseksualnej występuje kompleks homoseksualny w swego rodzaju „łagodnej formie". Także i u nich infantylna emocjonalność mogła dotknąć głębszych sfer i wytworzyć silne przyzwyczajenia neurotyczne, gdyby jednak chcieli z nią walczyć dość wytrwale, mieliby korzystne perspektywy radykalnego wyzdrowienia. Aby pokazać, co może zdziałać terapia narzekania, chciałbym zaprezentować kilka przykładów z mojego własnego doświadczenia. Pierwszy —

ilustruje przypadek umiarkowanie pozytywnego rozwoju. Dotyczy młodego mężczyzny, który postępy osiągał z mozołem; wydaje mi się, że dobrze reprezentuje on całą kategorię podobnych przypadków.

ben

Kiedy Ben zgłosił się do mnie, nie skończył jeszcze dwudziestu lat. Od czasu dojrzewania miewał fantazje erotyczne o mężczyznach trzydziesto -

trzydziestopięcioletnich, szczególnie wtedy, kiedy uprawiał masturbację. Nie interesował się dziewczętami, nie miał przyjaciół (ani kontaktów homoseksualnych) i większość czasu spędzał w domu. Jego neurotyczna emocjonalność objawiała się w wyrazie twarzy: oglądał na urażonego i nadąsanego; postawa i zachowanie młodzieńca były niedbałe i bezładne.

Rozpieszczany i nadmiernie chroniony przez matkę, nadal był do niej mocno przywiązany; ją samą ciągle przesadnie absorbował. Kiedy poznaliśmy się, wciąż w sentymentalny sposób określała dorosłego już prawie Benajako „to dziecko".

Ojciec niewiele zajmował się jego wychowaniem. Był nieco zamkniętym człowiekiem, który pozostawił syna w rękach żony (w każdym razie sprawiała ona wrażenie, że próbowała synem kierować). Matka zdawała się Bena uwielbiać, ale też chciałaby, by był dokładnie taki, jak sobie wymyśliła. Ben nie śmiał przy niej odezwać się głośniej, w szkole był outsiderem i w wyniku swojego wychowania nie umiał poradzić sobie z kolegami. Wycofał się, przyjmując cichą, nieco arogancką postawę, która nie mogła jednak ukryć jego głębokiego poczucia niższości. W tym smutnym okresie poznał przyjaciela swoich rodziców, młodego żonatego mężczyznę o wesołym i żywym sposobie bycia. Tak się złożyło, że i on zwrócił uwagę na Bena i czasem proponował, by chłopiec towarzyszył jego młodej rodzinie na wycieczkach. W swojej dziecięcej wyobraźni Ben zaczął

idealizować tę znajomość, widząc w swoich fantazjach siebie w roli biednego chłopca, który znalazł się w centrum uwagi przyjaciela. Odsunął w myślach żonę i małego synka mężczyzny; stał się we własnej wyobraźni jedynym obiektem miłości uwielbianego przyjaciela i przypisywał mu wszystkie te cechy, ze względu na brak których sam miał poczucie niższości. Od czasu do czasu te fantazje powracały do niego, kiedy uprawiał masturbację. Ben pragnął coś zrobić w sprawie swojej orientacji homoseksualnej, która z czasem urosła do rozmiarów obsesji. Nie chciał się poddawać; bardzo wstydził się własnych skłonności, głównie dlatego, że odbierał je jako jeszcze jeden dowód swojej niższości w porównaniu z innymi mężczyznami; w efekcie miewał regularne napady płaczu na granicy histerii. Był

zbyt swobodnym młodym człowiekiem, nawykłym do ulegania swoim życzeniom i unikania wszystkiego, co mogło oznaczać dla niego kłopoty lub wymagało wysiłku. Jego pierwsze próby poradzenia sobie z „dzieckiem wewnętrznym" nie były jeszcze bardzo pewne. Stając wobec trudności i zwykłych przeciwności, zawsze rozczulał się nad sobą, kiedy więc zorientował się, że czeka go dłuższy okres pracy, zareagował w swój zwykły sposób.

Choć zmiany w tym przypadku były powolne, jednak poprawa następowała. Na przykład częściowo pozbył się dziecinnej zazdrości o kolegów, walcząc z narzekaniem, w którym to odczucie było zakorzenione, a konkretnie: „Jestem od nich gorszy; oni przyciągają uwagę, uzyskują szacunek, a nie ja — o, ja biedny!"

Zredukował częstotliwość masturbacji, która w jego przypadku była wyraźnie infantylną ucieczką, niezależnie od przyjemności, wzmacniającą element rozczulania się nad sobą, z którego wyrastała. Chcąc przezwyciężyć poczucie niższości, wstąpił do klubu sportowego i doświadczył tam wielu sytuacji, które mógł odbierać jako wyzwanie. Powoli zaczął zmieniać swoje stare przyzwyczajenie do pozostawiania decyzji innym (z matką na czele). Często jednak nie potrafił przeciwstawić się matce ze względu na jej irytację i wycofywał się, co było w rzeczywistości kolejnym aktem kapitulacji wobec jej woli. Napady depresji ustąpiły u niego zupełnie, jednak nie uległa zmianie ukryta, pożywna struktura chronicznego rozczulania się nad sobą. Nie opuszczało go również poczucie żałości w obliczu codziennych frustracji, a zwłaszcza przekonanie, że jest zaniedbywany, niezdolny, przegrywający lub wyizolowany. To utajone rozczulanie się nad sobą w wielu formach objawiło mu się wreszcie po ponad dwóch latach leczenia. Zdał sobie sprawę, że czuje się gorszy i godny politowania w niemal każdym towarzystwie, wobec niemal każdej spotkanej osoby. Odkrył, że to on sam przybiera postawę „Jestem gorszy i żałosny" i, że natychmiast przydziela sobie rolę ofiary, podczas gdy wcześniej był przekonany, że to świat i inni ludzie traktują go jako gorszego. Można by wiele mówić o szeregu małych wewnętrznych odkryć i drobnych zmian. Ben zrobił faktycznie krok naprzód, kiedy, na przykład, zdecydował nie nosić więcej niektórych ubrań, kupionych z dziecinnej próżności, aby przyciągnąć podziw i uwagę innych. Walka z infantylnym rozczulaniem się nad sobą i skłonnością do narzekania musi być prowadzona w codziennym życiu, przy takich okazjach jak małe frustracje, niechęci, impulsy apatii, przesadne irytacje, zmęczenie po pracy i tak dalej. Przypadek Bena nie był inny. Skupiał się on na swoim przyzwyczajeniu do uciekania od odpowiedzialności i narzekania, że jego przedsięwzięcia zakończą się porażką. Musiał stać się bardziej aktywny. Jego fantazja homofila, wyrażająca się poszukiwaniem pewnych typów młodych mężczyzn — przynajmniej w wyobraźni — stopniowo straciła na znaczeniu.

Oczywiście, pojawiała się znowu, gdy czuł się bezradny i zrozpaczony.

Od czasu do czasu miewał poczucie zainteresowania dziewczętami, szczególnie gdy był w bardziej optymistycznym nastroju. Ben od niedawna ma dziewczynę, jednak ten związek wydaje się niezupełnie dojrzały (dla jasności — z obu stron).

Odniosłem wrażenie, że Ben raczej widziałby dziewczynę w roli /własnej/ matki i nie jest w niej naprawdę zakochany, pomimo pewnego heteroseksualnego zachowania.

Jego ogólne postępy są oczywiste dla terapeuty i osób, które dobrze go znają. Po blisko pięciu latach jest bardziej niezależny i męski; stał się większym optymistą.

Zainteresowania homoseksualne wprawdzie nie wygasły, ale straciły intensywność i wpływ na jego wyobraźnię. Będzie potrzebował kolejnych paru lat, by zadowalająco przekroczyć próg dojrzałej męskości.

pan L.

Zbliża się do czterdziestki i ma za sobą intensywne życie homoseksualne. Waha się, czy kontynuować swój homoseksualny sposób życia, bo stracił wiarę w możliwość trwałego związku. Zauważył, że nawet kiedy z początku myślał, że znalazł odpowiedniego przyjaciela, po pewnym czasie niezmiennie zaczynał się z jego powodu irytować i zrywał z nim. Zastanawiał się, dlaczego. Z drugiej strony, kobiety nie znaczą dla niego wiele, choć pozostaje z nimi w dobrych, ale powierzchownych stosunkach. W swoim sposobie bycia jest przesadnie przyjacielski, usłużny. Z trudem przychodzi mu wypowiadanie własnych opinii, a jeśli przewiduje brak zgody na swoje pomysły, łatwo się podporządkowuje. Jest pod nadmiernym każeniem agresywnych typów męskich i, ogólnie rzecz biorąc, osób u władzy. Na przykład, jego przełożony w biurze wprawia go w stan silnego napięcia psychicznego i pan L nie potrafi stanąć z nim twarzą w twarz, gdy ten jest zły jednak z drugiej strony żywi dla niego przesadny podziw. Pan L. miewa czasem depresje i okresy, kiedy czuje brak energii do pracy. Matka, osoba bardzo skromna, w jego życiu emocjonalnym zajmowała tylko pozycję „w tle"; odniosłem jednak wrażenie, że jej sposób wychowania chłopca był miękki i nader troskliwy. To ojciec — centralna postać w domu — decydował o wszystkim, nawet o drobnych sprawach gospodarstwa. Ojciec też był kluczową osobą w młodości pana L. Na ogół agresywny, bardzo wymagający i surowy wobec swoich dzieci, hamował

rozwój emocjonalny syna. Pan L. nieustannie odczuwał, że ojciec traktuje go nieprzyjaźnie, bo też rodzic nigdy nie zachowywał się zachęcająco. Pan L. miał

więc ustalony pogląd, że ojciec uważa go za mniej interesującego z synów, za mięczaka. Bracia odnosili sukcesy w różnych sportach, podczas gdy L. czuł się na tym polu zdecydowanie gorszy. Później próbował to sobie zrekompensować, angażując się w wyścigi samochodowe, ale kompleks niższości nie ustępował. Ze swych lat młodzieńczych Pan L. pamiętał wiele smutnych wydarzeń, które kształtowały jego ostateczny kompleks niższości: krytycyzm i ironiczne uwagi ojca, który wzbudzał w nim lęk, i zarazem podziw, porażki w sporcie, okresy samotności w swoim pokoju, urażone uczucia. Wraz z nimi pojawiło się pragnienie, by znaleźć przyjaciela o ojcowskim usposobieniu i być przez niego docenionym. Faktycznie miał nawet dobrego przyjaciela w wieku trochę ponad dwadzieścia lat, wobec którego zachowywał się prawie jak niewolnik.

Jednak przyjaciel wyjechał do innej części kraju i w końcu znalazł sobie dziewczynę. Homoerotyczne marzenia pana L. o zaspokojeniu się uległy intensyfikacji. Proces przemian do momentu, który obejmuje niniejsza praca, trwał około trzech lat. Przez pewien czas pan L. czuł się wewnętrznie rozdarty. Był świadom niemożności odnowienia swojego życia bez zaprowadzenia w nim ładu, wzbogacenia w treści inne, niż tylko narzekania, które na wstępie przedstawił: na epizody depresji i niezdolność utrzymania trwałego związku homoseksualnego. Zaczął dostrzegać prawdę o konstrukcji swego „dziecka wewnętrznego" i naprawiać wiele dziecinnych zachowań — w jego przypadku wrażliwość na urazy i upokorzenie, poczucie niższości wobec zachowania i osiągnięć innych mężczyzn w swoim otoczeniu, zaspokajanie się w rozczulaniu się nad sobą, kiedy był sam w pokoju, przesadną irytację z mało istotnych powodów i uskarżanie się na swój stan fizyczny, kiedy faktycznie był zdrowy i silny. Jego szczerość stanowiła wielką pomoc. Reagował w sposób wrażliwy, gdy były naświetlane pewne okoliczności i uwarunkowania z jego życia, ale dostrzegał

trochę prawdy w spostrzeżeniach, których dokonywałem pomimo oporu z jego strony. Przy wielu okazjach w codziennym życiu stosował również techniki ironii i humoru skierowanego na własną osobę, w związku z przejawami swojego infantylnego „biednego ja". Stał się bardziej niezależny w towarzystwie innych mężczyzn. Nie poświęcaliśmy dużo czasu dyskusjom o jego odczuciach i wyskokach homoseksualnych, a jedynie o jego nieseksualnym zachowaniu przy partnerach, z którymi miał wciąż okazjonalne kontakty w czasie terapii. Było dla niego jasne, że jego odczucia homoseksualne to mieszanina marzeń żałosnego nastolatka, starającego się znaleźć ciepło dla swego biednego wewnętrznego ja i podziwu dla rzekomej męskości innych. Zrozumiał, że poszukiwał iluzorycznych kontaktów międzyludzkich, które nie miały nic wspólnego z miłością do wytęsknionego przyjaciela. Ściśle rzecz biorąc, poprzez poszukiwanie takiego przyjaciela wzmacniał swoje zniewolenie egocentryzmem i czynił długotrwały związek niemożliwym. No i musiał powtarzać skargę „Jestem samotny". Można było przewidzieć, że popadnie w izolację, ponieważ nie mógł się obyć bez rozczulania się nad sobą, będącego częścią roli ofiary. Z wahaniem rozstawał się ze światem homoseksualnym i światem swoich wewnętrznych homoseksualnych fantazji. Od czasu do czasu powracał i angażował się od nowa w kontakty homoseksualne, jednak bez dawnej ekscytacji. Stal się bardziej świadomy faktu, że całą jego postawę wobec życia i innych ludzi cechowały powściągliwość, nieangażowanie się w nic, pozowanie na urażonego outsidera. Dlatego stał się mniej cyniczny i zrezygnował z odgrywania nadrzędnej roli. Zdał sobie sprawę, ze powinien poświęcić swoje życie jakimś wartościom, przyjmując to nie tak, że wszystko jest względne i akceptując wiarę w to, że jego życie osobiste nie jest, jak wcześniej sądził, pozbawione sensu. Uznał, że zdolność dawania siebie innym, zdolność do miłości, była u niego niewielka. „Czy ja kiedykolwiek naprawdę kochałem?", zapytał sam siebie. Jego spojrzenie na kobiety zmieniło się; zaczął je zauważać i odczuwać pobudzenie kobiecym zachowaniem i fizycznymi walorami jednej z nich. Ma wrażenie, że rozwija się w kierunku zdolności do stabilnego związku z kobietą.

pan V.

Ten młody człowiek na początku swoich lat dwudziestych przeżył z grubsza podobny rozwój wewnętrzny, włącznie z kilkoma wyraźnymi epizodami

„wpadnięcia w dołek"; po kilku latach pracy nad sobą zakochał się w młodej kobiecie. Związek oparty na miłości spowodował kolejne problemy. Kiedy tylko zaczął jej pożądać, uświadomił sobie rozmiary swojego lęku i poczucia niższości, które zawsze trapiły go w obecności płci przeciwnej. Jego dawne „role przystosowawcze", czarującego i przyjaznego chłopaka, runęły w osobistej konfrontacji z kobietą, gdy on miał okazać się mężczyzną. Czasem ponownie popadał w panikę; miesiącami musiał zmagać się ze swoim poczuciem niższości i rozczulaniem się nad sobą. Jednak były też chwile, kiedy czuł się zrelaksowany i mógł się identyfikować jako mężczyzna. Był wówczas również podniecony seksualnie, podczas gdy w nastrojach rozpaczy heteroseksualizm

zdawał się być zagłuszony. Pierwsze lata jego małżeństwa okazały się dobre.

Stopniowo pozbył się infantylizmu, niepokojów w sytuacjach wymagających niezależności i pewnej dozy zwykłej agresji, przestał zbyt łatwo ulegać chęci rozczulania się nad sobą, kiedy go coś rozczarowało. Zainteresowania homoseksualne, których w rzeczywistości nigdy nie praktykował poza swoją fantazją, traktuje jako chłopięce skłonności, należące do czasu minionego, kiedy wciąż musiał dla siebie szukać właściwego miejsca w życiu.

panna W.

Ta kobieta około trzydziestki powiedziała mi, że od okresu dojrzewania dokuczała jej nałogowa potrzeba patrzenia na kobiety i dziewczęta, i że prześladowały ją fantazje erotyczne dotyczące tej samej płci. Było to wbrew jej przekonaniom i nigdy nie miała zamiaru tego zaakceptować jako rzeczy normalnej. Ten symptom seksualny zdawał się być wyrazem kompleksu niższości, który ze wszystkich stron nadwerężył jej życie emocjonalne. Była niespokojna w towarzystwie innych ludzi, myślała, że patrzą na nią pogardliwie i często przeżywała depresje; czasem reagowała z objawami furii i buntowniczości. Jeśli chodzi o jej dzieciństwo, naznaczone problemami i niepokojami rodzinnymi, chcę tylko wspomnieć o niekorzystnym wpływie braku zrozumienia ze strony matki oraz o destrukcyjnych i pełnych nieufności uwagach czynionych zwykle przez ojca. Już w szkole podstawowej czuła, że jest śmieszna i gorsza niż inne dziewczyny niemal pod każdy względem: ubioru, sposobu mówienia, wyglądu zewnętrznego i sytuacji w domu. Przez lata żyła z niezaleczoną raną - rozczulaniem się nad sobą spowodowanym przez jej nieszczęśliwy los; cechowała ją ogólna postawa protestu.

W okresie dojrzewania stanowiło to podatny grunt do podziwiania innych kobiet i tęsknoty za bliską przyjaźnią. W trakcie procesu jej zdrowienia jeden temat był

tematem zasadniczym: pozbywanie się pesymizmu. Oznaczało to, że w mniejszym stopniu powinna ulegać sterowaniu przez samokrytyczne refleksje o własnej brzydocie, braku wartości i zdolności, oczekiwanie na to, że padnie ofiarą wszelkich rodzajów nieszczęść i przez ogólną postawę narzekania, że urodziła się by być marną". Była klasycznym przykładem osobnika narzekającego i chociaż przyznała, że tak jest, pozostała wewnętrznie przekonana, że miała prawo się uskarżać. Z pomocą swojej dobrej woli jakoś sobie poradziła z najostrzejszymi depresjami, zwalczyła chroniczne narzekanie i postawę buntowniczą i w efekcie jej ogólny nastrój się poprawił. Fantazje lesbijskie dokuczały jej jeszcze przez kilka lat, ale ostatecznie wygasły. Próbowała zaakceptować rolę kobiecą i czasem przekonywała się, że w roli kobiety radzi sobie całkiem nieźle. Jeśli chodzi ojej odczucia względem mężczyzn, to nigdy nie były one całkiem nieobecne, choć nie stanowiły centralnego elementu osobowości. Przez pewien czas była zaangażowana w związek z mężczyzną prawie w jej wieku, ale — pomimo uczucia do niego i erotycznego zainteresowania — istniało między nimi zbyt wiele problemów i wydawało się, że będzie rozsądniej z tym skończyć. Po krótkim kryzysie była w stanie zaakceptować swoją samotność, a obecnie przejawia normalne pragnienie małżeństwa i posiadania dzieci. Są to zwięzłe opisy kilku „przeciętnych"

przypadków. Mam nadzieję, iż czytelnik wyciągnie na ich podstawie wniosek, że wiele można osiągnąć przy dobrej woli, szczerości

wytrwałości. Niekiedy proces przemian zachodzi szybciej lub przynosi lepsze wyniki niż w opisanych przypadkach. Inne bardziej rozczarowują i bywają bardziej kłopotliwe. Sprzyjające czynniki społeczne, których nie powinniśmy pominąć, to przyjaciele dający zachętę i korzystna sytuacja rodzinna; ponadto niezmiernie pomaga posiadanie wyraźnych przekonań moralnych i głębokie, osobiste zaangażowanie religijne. Czynniki niekorzystne to słaby charakter, bezustanne wątpliwości, niskie normy moralne i, oczywiście, długotrwałe zniewolenie przez satysfakcję homoseksualną. Według mnie jedno jest oczywiste: fatalistyczna postawa w kwestii możliwości zmiany orientacji homoseksualnej nie jest uzasadniona.

ROZDZIAŁ JEDENASTY

ZAPOBIEGANIE

Slogan głoszący, że homoseksualizm powinien być akceptowany, dla wielu osób brzmi oszukańczo jako „ludzki"; mózgi niektórych zostały tak dokładnie wyprane, że są w stanie przełknąć niedorzeczność, według której związki homoseksualne powinny mieć te same prawa co normalne małżeństwo. Jednak ci, którzy tak entuzjastycznie odnoszą się do życia homoseksualistów, przymykają oczy na smutek, który często temu życiu towarzyszy. Wydają się być obojętni na ciężkie położenie nastolatków i młodych ludzi, narażonych na ryzyko porażki w centralnym aspekcie życia, kiedy rozwój homoseksualizmu doprowadzi ich do impasu. Nie myślą oni nawet o zapobieganiu. Pierwszymi i najważniejszymi osobami, które mogą zapobiec temu zahamowaniu rozwoju u dzieci, są naturalnie ich rodzice. Muszą oni dać przykład normalnego związku mężczyzny i kobiety.

Jeśli ich małżeństwo jest dobre i uda im się stworzyć rodzaj atmosfery radości i wspólnoty, w znaczny sposób obniżą szansę powstania jakiegokolwiek kompleksu neurotycznego, włącznie z homoseksualnym. Jeśli chodzi o praktykę wychowania dzieci, tak ojciec jak i matka powinni pamiętać, że muszą traktować chłopca jak chłopca, a dziewczynkę jak dziewczynkę. Nie oznacza to wcale zmuszania ich do „przypisanych ról", lecz współpracę uwzględniającą naturalne skłonności dziecka i branie pod uwagę wrodzonych różnic w zachowaniu, zależnych od płci.

Najbardziej fundamentalnym czynnikiem zapobiegawczym jest docenianie przez rodziców chłopca jako chłopca, i dziewczynki jako dziewczynki. Dzieci powinny odczuwać, że są doceniane. Jak już wykazaliśmy, należy unikać zaniedbań w tej kwestii. Krytyczne okresy dla rozwoju męskiej lub kobiecej pewności siebie to okres dojrzewania i okres poprzedzający. Nie tylko rodzice, ale również inne osoby spoza rodziny, mogą w tym czasie wywierać korzystny wpływ. Czasem, na przykład, nauczyciele w pozytywny sposób przyczyniają się do wzmocnienia zdrowej pewności siebie związanej z płcią. Mają możność zachęcić i wspomóc niektóre dzieci w przekraczaniu pewnych progów. Pomyślmy na przykład o chłopcu, który systematycznie przegrywa w zabawach i sporcie, który jest outsiderem w grupie rówieśników; rozważmy znaczenie osobistego zrozumienia, jakie nauczyciel lub inna dorosła osoba może wyrazić w rozmowie czy w inny sposób tak, aby pomóc młodemu człowiekowi uniknąć niebezpieczeństwa związanego z poddaniem się autodramatyzacji. Efekt zapobiegawczy ma również właściwa edukacja seksualna. Nastolatki z pewnymi typami pierwotnego kompleksu niższości mogą doświadczyć szoku, kiedy są nauczane przez taką

„oświeconą" osobistość jak nauczyciel, że „homoseksualizm jest wrodzoną właściwością zakodowaną w mózgu". Taki nonsens utwierdza dziecko w jego wątpliwościach i może prowadzić do niezdecydowanych, niedojrzałych poglądów o zgubnym charakterze. Jeśli natomiast młoda osoba usłyszy, że odczucia homoseksualne w okresie dojrzewania są spowodowane problemem w rozwoju emocjonalnym i, że autentyczny, wrodzony homoseksualizm nie istnieje, a co więcej, że ta orientacja sprowadza się do kompleksu niższości, który jest podatny na zmiany — wówczas nauczyciel pobudza nadzieję i wskazuje na drogę doskonalenia rozwoju wewnętrznego.