Wypowiedzi patriotyczne myślicieli renesansu
Myśliciele ówcześni propagowali miłość ojczyzny i powinności obywatelskie. Krytykowali wady ówczesnej Rzeczypospolitej i brali udział w jej życiu politycznym. Oto utwory, które tego dowodzą:
Mikołaj Rej - Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem.
Jest krytyką światłych warstw społeczeństwa: kleru i szlachty. Wiele zarzutów pada pod ich adresem, między innymi dotyczących zaniedbywania obowiązków obywatelskich.
Żywot człowieka poczciwego
Opisując cnoty wzorowego ziemianina, wyraża Rej swą troskę o kraj o apeluje o wypełnianie powinności obywatelskich.
Jan Kochanowski - Odprawa posłów greckich.
To alegoryczna wizja Rzeczypospolitej.
Pieśni - na przykład z Ksiąg wtórych Pieśń V (Pieśń o spustoszeniu Podola) lub Pieśń XII („A jeśli komu droga otwarta do nieba,/ Tym co służą ojczyźnie”). Na wzór starożytnych sławi Kochanowski miłość do ojczyzny, nawołuje do przezornego i rozważnego myślenia o niej, czyniąc z patriotyzmu jedną z najważniejszych cnót. Motywy patriotyczne pojawiają się też we fraszkach.
Andrzej Frycz Modrzewski - O poprawie Rzeczypospolitej - słynny traktat myśliciela wzorującego się na Erazmie z Rotterdamu to właściwie jedno z pierwszych dzieł publicystycznych w naszej literaturze. Tytuły ksiąg wskazują na dziedziny, w których dostrzegał błędy Polaków: O obyczajach, O wojnie, O Kościele, O prawach, O szkole.
Piotr Skarga - Kazania sejmowe - Ksiądz Piotr Skarga przeszedł do polskiej tradycji jako niemal prorok. Pełnych emocji i obrazowych porównań kazaniach przestrzegał, że jeśli nie zwalczymy naszych polskich chorób, do których zaliczał obojętność, chciwość, skłonność do niezgody, osłabianie władzy króla, ustanawianie niesprawiedliwego prawa - ojczyznę czekają nieszczęścia i upadek. Ojczyzna jako matka, jako tonący okręt -to alegorie, które zawdzięczamy Skardze.