Gleba i jej właściwości: Glebą nazywamy warstwę powierzchniową, Procesy wietrzenia fizycznego prowadzą do rozdrobnienia skał i I. Geneza minerałów ilastych. Wtórne minerały glinokrzemianowe
pokrywającą skorupę ziemską. Powstała ona w wyniku długotrwałych minerałów, nie powodują natomiast zmian w ich składzie chemicznym. powstały w większości z takich minerałów pierwotnych jak skalenie, miki,
procesów, które przebiegały na powierzchni Ziemi. O długości tego procesu Przebieg procesów wietrzenia fizycznego warunkowany jest aktywnością amfibole i pirokseny. Istnieją dwie drogi powstawania minerałów wtórnych:
świadczy fakt, iż warstwa ziemi o grubości 2-3cm kształtuje się od 200 do takich sił niszczących jak woda, temperatura, działalność lodowców i " stosunkowo niewielkie przekształcenie fizyczne minerałów
1000 lat. Proces ten polega na oddziaływaniu czynników klimatycznych, wiatrów. Dezintegrująca działalność sił niszczących jest najczęściej pierwotnych,
które powodują wietrzenie skał, jak i na oddziaływaniu organizmów. synergiczna i przejawia się w następujących zjawiskach fizycznych: " całkowity rozpad minerałów pierwotnych i rekrystalizacja minerałów
Rozdrobniona skała zatrzymuje cząstki wody i powietrze. Z czasem Nagrzewanie i ochładzanie. Nagrzewanie skał prowadzi do ich rozszerzania wtórnych z niektórych produktów tego rozpadu.
pojawiają się rośliny utrwalające glebę. Bardzo ważną funkcję pełnią się (zjawisko rozszerzalności cieplnej), zaś ochładzanie - do kurczenia się. Przekształcanie minerałów może być inicjowana przez reakcje chemiczne, w
drobnoustroje, których zadaniem jest rozkładanie szczątków roślinnych i Przeważająca większość skał zbudowana jest z wielu minerałów, różniących wyniku których następuje usuwanie pewnych rozpuszczalnych składników z
zwierzęcych, wzbogacając w ten sposób glebę w próchnicę i minerały. się między sobą współczynnikiem rozszerzalności cieplnej. W wyniku sieci krystalicznej i zastępowanie ich przez inne. Przykładem tego typu
Gleba ma następujący skład: nagłych zmian temperatury dochodzi do powstania naprężeń, mogących przekształcenia może być proces przeobrażania muskowitu w uwodnioną
- materia organiczna (5%); powodować tworzenie się spękań i szczelin przyspieszających dalsze mikę. Muskowit posiada bardzo sztywną sieć krystaliczną o stosunku warstw
- minerały (45%); rozkruszanie skał. Dodatkowo, w efekcie słabego przewodnictwa cieplnego tetraedrycznych do oktaedrycznych 2:1. W trakcie procesu wietrzenia
- woda (25%); skał, temperatura na ich powierzchni jest często wyraz
nie różna od następuje uwolnienie pewnej ilości potasu z sieci krystalicznej i wnikanie na
- powietrze (25%). temperatury panującej w częściach głębiej położonych. Takie zróżnicowanie jego miejsce cząsteczek wody. Sieć krystaliczna rozluz
nia się i traci
Utrzymanie wysokiej jakości gleby zapewniają organizmy glebowe. W temperatury indukuje powstawanie kierunkowych naprężeń , które z czasem sztywność. Jednocześnie w pakietach strukturalnych następuje wzrost ilości
związku z tym można potraktować glebę jako żywą warstwę skorupy prowadzą do odpryskiwania powierzchniowych warstw skały. Zjawisko to krzemu w stosunku do glinu. W ten sposób dochodzi do powstania illitu, co
ziemskiej. Jak wiadomo wszystko co żywe podlega ciągłym zmianom, nazywane jest łuszczeniem się skał. Klasycznym przykładem produktów w uproszczony sposób można przedstawić następująco:
będących wynikiem oddziaływania czynników naturalnych, a także tego typu wietrzenia są granitowe "głowy cukru" w Rio de Janeiro. K2Al4(Al2Si6)O20(OH)4 + Si4+ ===> K0,2(K0,8)Al4(AlSi7)O20(OH)4 +
wpływem działalności samego człowieka. Zamarzanie i rozmarzanie. Woda ma zdolność wnikania we wszelkie K+ + Al3+
Gleba składa się z: szczeliny, spękania i mikrootwory, powstałe w wyniku działania różnych muskowit + krzem ===> illit + glin
1. części szkieletowych (kamienie żwir), które obniżają wartość użyt-kową czynników wietrzenia. Zamarzając, wywiera ogromne ciśnienie, sięgające K0,2 reprezentuje potas wymienny, natomiast K0,8 - potas związany
gleb utrudniając uprawę i wzmagając nadmierną przepuszczalność wody i 1666 t/m2. Ciśnienie to powoduje powstawanie szerokich szczelin w skałach półsztywno pomiędzy pakietami krzemianowymi. W powyższej reakcji
przewie-wność gleb. i rozpadanie się mniejszych odłamków skalnych na coraz drobniejsze zachodzi uwalnianie potasu i glinu przy niewielkich zmianach chemicznych,
2. piasek  składa się głównie z kwarcu i mniejsze ilości krzemianów i frakcje. W ten sposób tworzą się np. cyrki lodowcowe. powodujących jednak rozluz
nienie sieci krystalicznej i zapoczątkowanie
glinokrzemianów. Wpływa rozluz
niająco na gl., zwiększa przewiewność, Pęcznienie i kurczenie. W zwietrzelinie obecnych jest wiele substancji właściwości wymiennych przy niewielkich zmianach struktury krystalicznej
zmniejsza zdol-ności zatrzymywania wody; jest to gleba sła-ba. zdolnych do pęcznienia, związanego z uwodnieniem i kurczenia się w minerałów pierwotnych. W wyniku tych przekształceń podstawowa
3. pył  składa się z drobnych ziaren kwa-rcu, z nieznacznych okruchów wyniku odwodnienia. Procesom tym towarzyszy zmiana objętości i związany jednostka kryształu zachowuje trójwarstwowy typ budowy (stosunek 2:1).
krzemianów i glinokrzemianów. Poprawia on właściwości fiz. gl., a z nią "ruch" cząstek. Wzajemne ścieranie się cząstek i powstające w ich Dalsze uwalnianie potasu i podstawianie niektórych atomów glinu przez
szczególnie zdolność do magazy-nowania wody. obrębie naprężenia przyczyniają się do dezintegracji wietrzejącego magnez prowadzi do powstawania montmorillonitu. Przykłady te ukazują
4. ił (części spławialne)  poprawia strukturę i właściwości wodne gl. oraz materiału. strukturalne podobieństwo różnych minerałów ilastych. W wyniku
zdolności sorpcyjne Obtaczanie i ścieranie. transport materiałów macierzystych przez wodę, stopniowego przechodzenia od jednego minerału do drugiego może
Ochrona gleb: Po pierwsze należy zapobieganie erozji gleby. Następnie wiatr i lodowce silnie przyczynia się do ich rozpadu. Transportowane dochodzić do powstawania minerałów przejściowych, nazywanych
musimy zadbać, aby utrzymać w niej właściwe stosunki hydrologiczne i odłamki skalne, okruchy, czy nawet pojedyncze ziarna mineralne są narażone mieszanopakietowymi (tzw. minerały interstratyfikowane). Posiadają one
zapobiec napływaniu zanieczyszczeń różnego pochodzenia i rodzaju. na nieustanne zderzanie i ocieranie się, zarówno o siebie nawzajem, jak i o właściwości pośrednie pomiędzy dwoma grupami minerałów, od których
Najważniejsze jest zastąpienie wielu pracochłonnych i energochłonnych napotkane przeszkody. W wyniku tych interakcji dochodzi do ścierania się pochodzą ich nazwy, np. "illito-montmorillonit", "chloryto-illit" itp.
zabiegów naturalną samoregulacją. Wzrost wilgotności powietrza ich powierzchni. Zjawisko to nazywane jest abrazją. Przykładem Krystalizacja minerałów ilastych z rozpuszczalnych produktów wietrzenia
determinuje zadrzewienie śródpolne, jednocześnie zmniejszając niszczącego działania mediów transportujących może być działanie wód innych minerałów wydaje się bardziej istotna dla ich genezy niż
intensywność parowania wody z gleby. Również wpływa ono stabilizująco płynących. Toczą one materiał skalny po dnie, czego efektem jest zdzieranie powstawanie na drodze fizycznych przekształceń. W takich warunkach
na temperaturę, poprzez regulację glebowych stosunków wodnych. Dużym i obtaczanie powierzchni odłamków skalnych.. Czynnikiem transportującym dochodzi do formowania kaolinitu, krystalizującego z roztworów
plusem jest także ochrona przed erozją wietrzną (zadrzewienia skutecznie i erodującym o wyjątkowej sile i zasięgu są również lodowce. Oddziałują zawierających rozpuszczalne związki glinu i krzemu. Proces ten prowadzi do
osłabiają działanie wiatrów). Stanowią również szczególną barierę ochronną one nie tylko na lite skały, na których zalegają, ale również na luz
ne całkowitej przebudowy struktury minerałów pierwotnych i jest wynikiem
dla górskich powierzchni glebowych. Zapobiegają one powodziom, a co za materiały zbierane po drodze i przenoszone dalej. Ogromna masa znacznie bardziej intensywnego wietrzenia niż omówiony powyżej proces
tym idzie erozji glebowej. Na stokach górskich pokrytych jedynie polami, przemieszczającego się lodowca miażdży wszelkie przeszkody znajdujące przekształcania. Rekrystalizacja umożliwia powstanie wielu różnych
niezbędne jest stosowanie właściwej orki (równolegle do warstwic), w celu się na jej drodze, zdzierając i krusząc podłoże, po którym się posuwa. minerałów ilastych z danego minerału pierwotnego, w zależności od
przeciwdziałaniu obsuwom gleby oraz zmniejszeniu spływu Działanie abrazyjne może być wywoływane również przez wiatr działających czynników wietrzenia oraz rodzaju jonów obecnych podczas
powierzchniowego wody. Podobnie zabiegi dotyczą bardziej stromych transportujący cząstki o małej średnicy. Znane są przykłady oddziaływania krystalizacji w roztworze. Poszczególne minerały ilaste różnią się miedzy
wzniesień. Na wyjątkowo stromych zboczach buduje się zapory w postaci materiału niesionego przez wiatr na przeszkody w postaci skałek bądz
sobą genezą. Uwodnione miki, których przedstawicielem jest illit mogą
podmurówek, bądz
też leżących kłód. W przypadku, gdy zbocza głazów znajdujących się na jego drodze, w wyniku którego powstają formy powstawać zarówno na drodze przeobrażenia mik (łyszczyków), jak i na
wykorzystuje się pod pastwiska, należy ograniczać wypas do rozmiarów, zwane grzybami skalnymi. drodze rekrystalizacji w środowiskach bogatych w potas z produktów
które nie stanowią zagrożenia dla gleby. Rezultatem tych zabiegów jest Organizmy żywe. Działalność organizmów żywych również przyczynia się rozpadu minerałów takich jak skalenie. Chloryty powstają w wyniku
wzrost zadrzewień śródpolnych, a także zbiorników retencyjnych o do rozpadu materiałów macierzystych, choć posiada znacznie mniejsze przeobrażenia zasobnego w magnez i żelazo biotytu - minerału należącego
naturalnym charakterze. znaczenie od czynników wcześniej wymienionych. Dotyczy ono przede do grupy łyszczyków. Dalsze przeobrażanie i wietrzenie chlorytów
Rekultywacja gleb: Odpowiednie zabiegi, które umożliwiają nam wszystkim niszczącego działania rozrastających się korzeni drzew i prowadzić może do powstawania illitu lub wermikulitu, który w następnej
wykorzystanie zrekultywowanych terenów np. do celów leśnych czy krzewów, choć pewną rolę przypisać należy także aktywności fauny drążącej kolejności przechodzić może w montmorillonit. Powstawanie
komunalnych są bardzo pożądane. Niestety w większości przypadków różnego rodzaju kanaliki i tunele, wybitnie ułatwiające wnikanie wody. montmorillonitu związane jest z warunkami niezbyt silnego wietrzenia, słabo
otrzymuje się grunty o niepełnowartościowej glebie. Odpowiadają za to Rozluz
niony w ten sposób materiał skalny odznacza się zwiększoną kwaśnym lub alkalicznym odczynem środowiska i obecnością nadmiaru
wciąż zachodzące przemiany, będące efektem np. wietrzenia. Niestety powierzchnią reakcji, co ma duże znaczenie przy wietrzeniu chemicznym. magnezu. Może on powstawać przez rekrystalizację z różnych minerałów
rekultywacja terenów zdegradowanych jest bardzo czasochłonna, trudna i Wietrzeniem chemicznym nazywamy procesy chemicznego rozkładu, w pierwotnych, a także w wyniku przeobrażania innych minerałów ilastych, np.
kosztowna, a same sposoby rekultywacji zależą od stopnia i rodzaju trakcie których dochodzi do rozpuszczania i uwalniania składników oraz chlorytu, illitu i wermikulitu. Kaolinit reprezentuje najbardziej
degradacji. syntezy nowych minerałów bądz
pozostawiania trwałych produktów zaawansowane stadium wietrzenia. Powstaje on w wyniku rozkładu
Rekultywacja jest zabiegiem składającym się z następujących procesów: końcowych rozpadu. Zachodzące przemiany są skutkiem ekspozycji skał i krzemianów w środowisku kwaśnym bądz
silnie kwaśnym, ubogim w
- na początku konieczne jest techniczne ukształtowanie zdewastowanego minerałów na warunki atmosferyczne, często skrajnie różne od warunków kationy zasadowe. Rozpuszczalne związki glinu i krzemu mogą w
gruntu; ich powstawania. Działanie agresywnych czynników środowiskowych, odpowiednich warunkach rekrystalizować, tworząc kaolinit. Rozkład
- w dalszych działaniach rozpoczyna się mechaniczną uprawę tego gruntu; takich jak woda, tlen i CO2, wyzwala spontaniczne reakcje chemiczne w kaolinitu prowadzi do powstania tlenków glinu i rozpuszczalnej krzemionki.
- nawozi się intensywnie; obrębie wietrzejącego materiału. II. y
ródło ujemnych ładunków w minerałach ilastych. jako jedną z
- sadzi się rośliny o właściwościach próchnicotwórczych. Produkty wietrzenia ogólnie dzieli się na : charakterystycznych cech tych minerałów wymieniono ich elektroujemność.
Przyczyną degradacji mogą być zaburzenia wodno-powietrzne w glebie. 1. minerały ilaste, Istnieją dwie możliwości powstawania ładunków ujemnych towarzyszących
Mogą one powodować nieodwracalne skutki. Powodem mogą być melioracje 2. tlenki i wodorotlenki glinu, żelaza, tytanu i krzemu (tzw. trwałe produkty cząstkom minerałów ilastych:
odwadniające. Gdy prowadzi się je nierozsądnie powodują przesuszenie końcowe rozpadu), 1. na krawędziach sieci krystalicznej minerałów ilastych znajdują się
gruntu, prowadzące do niszczenia ekosystemu. Inną przyczyną może być 3. uwolnione jony. grupy hydroksylowe (-OH), związane z atomem krzemu lub glinu.
składowanie na powierzchni odpadów, żużlu czy popiołów, pochodzących z Minerały ilaste oraz tlenki żelaza i glinu (najczęściej uwodnione) Wchodzący w ich skład wodór związany jest z tlenem dość luz
no
przemysłu przetwórczego, czy też energetycznego. W wyniku tego powstają stanowią najbardziej rozdrobnioną koloidalną fazę gleby. Są one (prawdopodobnie kowalentnie) i przy wysokich wartościach pH wykazuje
obszary bezglebowe. najaktywniejszymi składnikami mineralnej frakcji gleby i posiadają ogromne tendencje do oddysocjowywania. Powierzchnia koloidu uzyskuje w ten
Wpływ biosfery: znaczenie w kształtowaniu szeregu jej właściwości. Zagadnienia związane z sposób ładunek ujemny (niezrównoważony ładunek ujemny tlenu), który
- dostarcza biomasy mineralogią tych związków stanowią oddzielną, skomplikowaną gałąz
zrównoważony zostaje wskutek przyłączenia kationu zasadowego. Zjawisko
- udział w procesach wietrzenia i chemicznych przemianach masy glebowej wiedzy, wciąż jeszcze nie do końca poznaną. Na stronach poświęconych to jest typowe dla minerałów ilastych o sieci dwuwarstwowej (typu 1:1).
- udział w biologicznym obiegu składników w układzie gleba-roślina minerałom ilastym oraz tlenkom żelaza, glinu i tytanu podano wiadomości Również minerały o budowie trójwarstwowej wykazują podobne
(rośliny umożliwiają wietrzenie chemiczne, ponieważ ich korzenie dotyczące ich budowy, cech makroskopowych oraz występowania. Poniżej właściwości, zwłaszcza na narożach i krawędziach zniszczonych struktur
wydzielają kwasy organiczne) przybliżone zostaną zagadnienia związane z ich genezą i specyficznymi krystalicznych. Powstałe w ten sposób ładunki ujemne są - przynajmniej
- wpływ zbiorowisk roślinnych na kształtowanie gleb i ich właściwości właściwościami. częściowo - zależne od pH. W glebach średnio i silnie kwaśnych siła
(fauna wpływa na mieszanie fizyczne składników glebowych, dostarcza wiązania kowalencyjnego łączącego wodór z tlenem jest znaczna i ujemne
substancji organicznej ładunki na powierzchni sieci krystalicznej nie ujawniają się. Przy odczynie
od pH 6 wzwyż siła wiązania kowalencyjnego słabnie i wodór może być
Wpływ rzez
by terenu:
- czynnik pośredni, wpływa na nasłonecznienie, erozję łatwo zastępowany przez inne kationy.
Wpływ człowieka
- działalność przemysłowa
- komunikacja
- urbanizacja
- działalność ogrodnicza i rolnicza
2. W sieci krystalicznej minerałów ilastych może dochodzić do tzw. Wskaz
nikiem jakości gleby są głównie jony żelaza, gdy warunki tlenowe są Próchnica typu mull: (próchnica leśna)
izomorficznych podstawień jonowych. Istotą tego procesu jest dobre to barwa będzie brunatna, natomiast gdy beztlenowe barwa gleby -tworzy się na glebach bardzo żyznych, biologicznie czynnych, na
zastępowanie danego atomu sieci krystalicznej innym, posiadającym będzie zielonkawo-szara. siedliskach lasowych -jest bogata w azot, o odczynie od słabo kwaśnego do
zbliżony promień jonowy. W warstwie tetraedrów atom Si4+ może być -porowatośćsuma objętości wolnych przestrzeni zajętych przez powietrze i obojętnego-powstaje ze ściółki leśnej, która podlega szybkiemu rozkładowi
podstawiany przez atom Al3+, natomiast w warstwie oktaedrów atom Al3+ wodę w jednostce objętości gleby. mikrobiologicznemu i humufikacji, głównie przez mezo- i mikrofaunę
może być podstawiany przez atomy Mg2+ lub Fe2+. W obu wypadkach Czyniki wpływające na porowatość gleby: skład granulometryczny, glebową - ektopróchnica jest bardzo słabo wykształcona - najczęściej
pojawia się jedna wolna wartościowość ujemna. W przeciwieństwie do gęstość objętościowa i fazy stałej, struktura gleby, zawartośc próchnicy, występuje tylko podpoziom surowinowy Ol-forma ziemista w odmianie
ładunków występujących na krawędziach kryształów, ładunki powstałe uprawa roli. czarnej, brunatnej lub szarej, nadmiernie uwilgotnienie - forma mułowo-
wskutek izomorficznych podstawień nie zależą od pH i określane są jako Pory kapilarne: ziemista -odmiany - kseromull dla siedlisk suchych, higromull dla świeżych i
ładunki trwałe. Zjawisko podstawiania jonów występuje prawdopodobnie we -makropory > 0,0085mm hydromull dla siedlisk mokrych
wszystkich minerałach ilastych typu glinokrzemianowego, jednak ilość -mezopory 0,0002-0,0085mm Próchnica typu moder: (próchnica gleb uprawnych)
powstających ładunków ujemnych jest największa w minerałach o budowie -mikropory <0,0002mm -występuje na siedliskach lasów mieszanych i borów mieszanych w stanie
trójwarstwowej. w mezoporach znajduje się woda dostępna dla roślin. Duża zawartość wody zbliżonym do naturalnego lub mało zmienionych. Typ moder powstaje
Zdolność minerałów ilastych do wymiany kationów z roztworem w mikroporach jest w glebach ciężkich, ilastych. również w ekosystemach zdegradowanych na siedliskach lasowych jako
glebowym decyduje o ich ogromnym znaczeniu w kształtowaniu -lepkość: siła z jaką przylegają cząstki i agregaty glebowe do różych forma degradacyjna
właściwości sorpcyjnych gleby. Stanowią one, obok związków przedmiotów -jest na ogół kwaśna i powstaje przy współudziale grzybów i drobnej fauny
próchniczych, podstawowy składnik kompleksu sorpcyjnego gleby. Na -plastyczność:zdolność gleby do powrotu do formy wyjściowej glebowej-charakterystyczny jest podpoziom butwinowy Of, który składa się
zdolności sorpcyjne gleb wpływ ma nie tylko ilość minerałów ilastych, ale -pęcznienie:zwiększenie objętości pod wpływem pochłaniania wody z rozdrobnionych resztek roślinnych o rozpoznawalnej budowie tkankowej i
także ich jakość. Ilość kationów sorbowanych przez minerały ilaste zależy -kurczenie:zjawisko odwrotne do pęcznienia ciemnobrunatnej barwie -odmiany kseromoder, moder, higromoder i
bowiem od ich powierzchni właściwej. -zwięzłość:określa siłę, z jaką gleba przy różnym stopniu uwilgotnienia hydromoder oraz protomoder na siedliskach jałowych i bardzo suchych,
III. Tlenki i wodorotlenki żelaza glinu i tytanu. Badanie tej grupy przeciwstawiania się naciskowi mechanicznemu. kalcimoder na glebach węglanowych i bardzo zasobnych w składniki
minerałów jest jeszcze bardziej skomplikowane niż badanie minerałów Czynniki wpływające na utrzymanie właściwej struktury: mechaniczna pokarmowe (Puchalski, Prusinkiewicz 1990).
ilastych. Prawdopodobnie wykazują one podobne do minerałów ilastych uprawa roli, racjonalne nawożenie, odpowiednie zmianowanie Próchnica typu mor:(próchnica łąkowa)
właściwości: posiadają budowę krystaliczną, są nośnikami ładunków upraw(płodozmian).Rolnicze użytkowanie gleb. szczególnie tere-nów o -na ubogich siedliskach borowych -złe warunki rozkładu substancji
ujemnych i mają zdolność do wymiany kationów z roztworem glebowym. bogatym urzez
bieniu powierzchni, przyspiesza procesy erozyjne. Za organicznej powodowane ubóstwem składników odżywczych, niedostatkiem
Ilość ujemnych ładunków jest jednak mniejsza niż w przypadku minerałów podstawowy zabieg przeciwerozyjny uważa się uprawę roli w poprzek wilgoci lub ciepła - nagromadzenie się grubych warstw kwaśnej
ilastych, dlatego też zdolności sorpcyjne tych minerałów są mniejsze. Tlenki spadku zbocza, co zmniejsza kilka-krotnie nasilenie tego zjawiska. ektopróchnicy, zwłaszcza w formie butwinowej-proces humifikacji
i wodorotlenki żelaza, glinu i tytanu występują w glebie w postaci Wprowadza się również poziomicowy układ pól, tzw. tarasy, których prowadzą głównie grzyby, a kwaśne substancje powstałe w trakcie tego
koloidalnego filmu, swoistego "płaszcza" na powierzchni cząstek szerokość zmniejsza się wraz ze wzrostem nachylenia zboczy. Ważny jest procesu są wypłukiwane przez wody opadowe w głąb profilu glebowego,
mineralnych. Są bardzo trudne zarówno do wyseparowania jak i do odpowiedni dobór roślin, których system korzeniowy uodparnia glebę na gdzie gromadzą się w postaci poziomów iluwialno-humusowych -wszystkie
zidentyfikowania. Wszystkie są skrajnie słabo rozpuszczalne w normalnych niszczące działanie zjawisk atmosferycznych. Najlepiej chronią przed erozją podpoziomy próchnicy typu mor są wyraz
nie wykształcone - podpoziom
roztworach glebowych (pH 4 - 9) - ich rozpuszczalność mierzy się w trawy, ponieważ mają bardzo dobrze rozwinięty system korzeniowy. Tereny surowinowy Ol, butwinowy Of i epihumusowy Oh-może występować w
milimolach na litr roztworu. Najbardziej pospolitymi minerałami należącymi zagrożone erozją obsadza się również drzewami i krzewami, które odmianach kseromor, mor, higromor i hydromor .
do tej grupy są: zmniejszając siłę wiatru chronią gleby przed wywiewaniem. Jako środki Próchnicę możemy jeszcze podzielić ze względu na stopień i charakter
" tlenki i wodorotlenki żelaza - hematyt, getyt, limonit przeciwerozyjne stosuje się także tzw. stabilizatory glebowe. Należą do nich wysycenia:-słodka Ca, Mg-słona Na-kwaśna Al,H
" tlenki i wodorotlenki tytanu - anataz, rutyl nawozy mineralne z dodatkiem naturalnego adsorbentu np. humusu; Próchnica składa się w większości ze związków organicznych, dzięki
" tlenki i wodorotlenki glinu - diaspor i gibbsyt połączenia typu związek organiczny - materiał ilasty oraz spe-cjalne czemu zawdzięcza swoje właściwości hydrofilowe, zatrzymuje do 80%
" tlenki i wodorotlenki krzemu - chalcedon i opal preparaty  polimery Dzięki obecno-ści w łańcuchu tych substancji grup wody swojej masy. Duża pojemność sorpcyjna przyczynia się do wzrostu
IV. Uwolnione jony. W procesie wietrzenia dochodzi do uwolnienia ze funkcyj-nych: -COOH, -NH2, -OH, następuje zlepia-nie cząstek glebowych ilości substancji odżywczych, wpływa na warunki cieplne gleb.
zniszczonych struktur krystalicznych szeregu jonów: magnezu, potasu, w większe i trwalsze agregaty. Erozji można też zapobiegać poprzez chem. y
ródłami próchnicy są:-resztki roślinne-resztki zwierzęce+produkty
wapnia, fosforu, żelaza i in. Jony te zostają włączone do biogeochemicznego zwalczanie chwastów i minimalizację zabiegów uprawowych. przemiany materii-obornik-nawozy zielone
obiegu pierwiastków. Część z nich ulega wymyciu, część zaś 5. Woda w glebie: znaczenie, z
ródła, kryteria podziału (stany fizyczne, Zabiegi chroniące próchnicę:-naworzenie-płodozmian-dodawanie
wykorzystywana jest jako składniki pokarmowe roślin oraz w tworzeniu dynamika ruchu siły wiążące, przyswąjalność dla roślin). substancji organicznej (mulczowanie)
struktur krystalicznych minerałów wtórnych. Ciekłym składnikiem każdej gleby jest woda. Jej z
ródło stanowią: opady humifikacja - procesy przekształceń materii organicznej gleb polegające na
Wietrzenie typu biologicznego  gleby i skały osadowe rzadko zawierają deszczu i śniegu, grad, szron, rosa,podsiąk kapilarny, nawadnianie, woda częściowym rozkładzie pierwotnych związków organicznych (szczątków
jedynie jeden rodzaj iłów. Celem rekultywacji jest zintensyfikowanie gruntowa oraz kondensacja pary wodnej. Część wody, która dostaje się do roślinnych) i wtórnej syntezie. W wyniku humifikacji powstaje humus
procesów glebotwórczych, w których znaczną rolę pełni wietrzenie gleby w formie opadów atm. ulega wyparowaniu oraz transpiracji przez glebowy, nadający poziomom próchnicznym gleb ciemne zabarwienie.
biologiczne. Dochodzi do niego w wyniku oddziaływania organizmów na rośliny, część natomiast wsiąka w glebę lub spływa po jej powierzchni. Związki humusowe są substancjami o złożonej strukturze. Z uwagi na swe
skały lub poprzez chemiczne przetworzenie minerałów, przy użyciu Występuje ona w glebie w różnych formach: w. chemiczna - stanowi część cechy fizyczne i chemiczne odgrywają bardzo ważną rolę w kształtowaniu
produktów rozkładu materii organicznej (kwasy huminowe i dwutlenek składową związków znajdujących się w glebie, jest ona bardzo silnie właściwości gleb.Subst. org. w glebie ulega ciągłym przemianom
węgla). Ten typ wietrzenia odgrywa ważną rolę podczas powstawania gleby. związana z cząstkami glebowymi, nie bierze więc udziału w procesach jakościowym i ilościowym. Uzależnione są one od: enzymów znajdujących
Z tego wynika tak wielkie znaczenie materii organicznej podczas glebowych i nie ma żadnego znaczenia dla roślin, się w resz-tkach roślinnych i zwierzęcych, mikroorg. gl., fauny gl., klimatu
rekultywacji obszarów bezglebowych. Próchnica może powstawać jedynie w w. w postaci pary wodnej - stanowi jeden z elementów powietrza glebowego, odczynu, zawartości przyswajalnych skł. pokarmowych.
glebie. Stanowi ona aż 90% substancji organicznej znajdującej się w glebie. glebowego, y
ródłem subst. org. w glebie
Substancja organiczna to 5% gleby. W czasie humifikacji (humus = w. w postaci lodu  jest mało aktywna, niedostępna dla roślin, odgrywa są obumarłe szczątki roślin i zwierząt (detrytus) podlegające rozkładowi
próchnica) powstają związki organiczne, które sklasyfikowano do 4 grup: istotną rolę w pr. wietrzenia skał i minerałów, mikrobiol., czyli minera-lizacji. Min. jest to całkowity rozkład zw. org. w
- fulwokwasy; w. higroskopijna - jest związana siłami van der Waalsa z cząstkami glebach. Proces ten przebiega stopniowo. Najpierw zachodzi hydroliza i
- kwasy hymato-melanowe; glebowymi i nie może być pobrana przez mikroorganizmy i rośliny wyższe, rozkład białek, amonifikacja, enzymatyczny rozkład węglo-wodanów, a
- huminy (są to sole stymulujące, bądz
hamujące wzrost organizmów w. błonkowata - tworzy się na powierzchni błonek wody higr., jest ona następnie całkowita min. poszczególnych części zw. org. W glebach
żywych); słabiej związana (w porównaniu z wodą higr.) i bierze udział w procesach zachodzą dwie formy min.: butwienie (przebiega przy dostatecznym dostępie
- kwasy huminowe. glebowych, może być wykorzystana przez rośliny, tlenu, przy pH zbliżonym do
Kwasy huminowe w. kapilarna - wypełnia włoskowate kanaliki, których siły wiązania neutralnego, dając produkty całkowitego utlenienia, tj. : CO2, H2O,
Ich skład elementarny to: przewyższają grawitacje; woda porusza się w nich dzięki napięciu powierz., siarczany, azotany, fosforany; jest to proces egzoenergetyczny, podczas
- węgiel C  50-60%; w różnych kierunkach, w zależności od niedosytu wilgotności glebowe, jest którego wydzielają się znaczne ilości energii cieplnej), gnicie (zachodzi w
- tlen O  30-39%; dostępna dla roślin,w. grawitacyjna - wypełnia szerokie przestrzenie glebach wilgotnych i mało przewiewnych, w których istnieje niedostatek
- wodór H  1,5-5%; pomiędzy cząstkami gleby, jest ona łatwo dostępna dla roślin i przyczynia się tlenu, przy pH =5. Produktami jego są, oprócz produktów całkowitego
- azot N  1-5%. do przewietrzania gleb, utlenienia, metan CH4,siarkowodór H2S, amoniak NH3, indol, skatol i inne.
Do tej pory nie poznano wzoru strukturalnego kwasów huminowych. w. gruntowa  znajduje się na pewnej głębokości na warstwie trudno Podczas gnicia nie następuje podwyższanie temp. w rozkła-dających się
Przypuszcza się, że huminy są mieszanką spolimeryzowanych związków o przepuszczalnych osadów. Jest dostępna dla roślin ale zależy jak substancjach organicznych). Równocześnie z min. przebiega humifikacja
dużym pokrewieństwie. Ułożone są gąbczasto, dzięki czemu mają duże rozbudowany system korzeniowy ma dana roślina. (proces syntezy zw. org.). W wyniku tego tworzy się próchnica 
możliwości sorpcyjne oraz hydratacyjne. Ich połączenia chelatowe są 7. Powietrze glebowe. Właściwości powietrzne gleb, przewiewność, bezpostaciowa subst. org. o zmiennym i bardzo złożonym składzie chem.
trzonem kompleksu sorpcyjnego gleby. Są odpowiedzialne za dynamikę wymiana gazowa, pojemność powietrzna gleb.Powietrze glebowe różni się Tworzą ją odporne na rozkład resztki tkanek roślinnych i zwierzęcych, ciał
gleb. Połączenia chelatowe są przyczyną gruzełkowatej budowy, od atmosferycznego składem. Zawartość N 60-70%, O 10-20%, CO2 0,3%. mikroorg. i produktów ich działalności. Hum. zachodzi w war. tl. i beztl.,
specyficznej barwy. Ponadto gromadzą jony, wodę i mają znaczenie w dla -przewiewność:zdolność do przepuszczania powietrza przy udziale bakterii, promieniowców, grzybów, mezofauny
ciepła gleby. Chelaty polepszają żyzność gleby i regulują właściwy rozwój -wymiana gazowa:szybkość i intensywność procesów dyfuzji gazów z gleby (dżdżownice, nicienie, stawonogi). Próchnica tworzy się z różnych
mikroorganizmów. Koloidalne wielordzeniowe hydroksy-kompleksy glin - -pojemność powietrzna:ilość powietrza w glebie po nasyceniu jej wodą związków: węglowodanów, ligniny, białek, chlorofilu i innych. W
humus oraz kompleksy humus  glin - minerał ilasty są charakterystyczne kapilarną, zależy od składu granulometrycznego. pierwszym etapie humifikacji wielkocząsteczkowe zw. org. ulegają
dla kwasów huminowych. Dzięki nim gleba ma odpowiednią troficzność, 8. Próchnica glebowa: z
ródła, przemiany (procesy mineralizacji i rozkładowi na prostsze, z których dopiero następuje synteza zw.
korzystne warunki wodne, prędkość sorpcji, jakość i ochronę przed jej humifikacji), skład frakcyjny i elementarny, właściwości sorpcyjne. Rola próchnicznych. Ilość i jakość wytworzonej próchnicy zależy od przebiegu
skażeniem. i rodzaje próchnicy. procesów glebotwórczych.9. Gleba jako środowisko fizyczne: układy
Właściwości fizyczne: Próchnica  złożona i dość trwała mieszanina brunatnych, amorficznych koloidalne i ich trwałość, rodzaje koloidów i ich
-gęstość fazy stałej zależy od składu mineralnego, ilości związków substancji koloidalnych powstała w wyniku modyfikacji pierwotnych tkanek wpływ na właściwości fizyczne i chemiczne gleb.
organicznych, proporcji pomiędzy składnikami organicznymi i mineralnymi roślinnych i zwierzęcych w wyniku syntezy przez różne organizmy glebowe. 10. Właściwości sorpcyjne gleb. Rodzaje sorpcji (mechaniczna, fizyczna,
-gęstość objętościowa: w jej skład wchodzą wszystkie fazy, informuje o Większość stanowi frakcja pyłu i części spławialne wymienna, chemiczna i biologiczna) i ich znaczenie w odżywianiu roślin.
warunkach wodno-powietrznych, jest to masa określonej objętości gleby o Rola próchnicy (dodatnia): -podstawowe z
ródło C i N dla Pojemność sorpcyjna gleb a skuteczność nawożenia (azotowego,
nienaruszonej strukturze, określa stopień spulchnienia gleby, zależy od: przetwarzających ją cudzożywnych organizmów glebowych oraz pośrednie fosforowego, potasowego i innych).
składu granulometrycznego, gęstości fazy stałej, struktury gleby. z
ródło azotu dla autotroficznych roślin zielonych -podstawowy czynnik Kompleks sorbcyjny jest to część sorbująca gleby. Zatrzymuje on jony,
-struktura gleby: taki stan gleby,w którym poszczególne ziarna glebowe są decydujący o odczynie gleby - ze względu na kwaśny charakter związków cząst. zawiesin, gazów i mikroorg. W jego skład wchodzą: wtórne minerały
zlepione w agregaty o określonych kształtach i wymiarach, może nas humusowych i dużą pojemność sorpcyjną niektórych frakcji humusu-wpływa ilaste, próchnica glebowa, kompleksy ilasto-pró-chnicze. K. sorpc. jest
informować z jakiej skały macierzystej dana gleba powstała, jakie ma na poprawę buforowych właściwości gleby poprzez obecność koloidów jednym z ważniej-szych czynników warunkujących żyzność gl.Gleba, dzięki
właściwości. Zapewnia wysokie plony, reguluje właściwości wodne, humusowych -zwiększa zdolność magazynowania mineralnych składników zawartości próchnicy, wykazuje specyficzne właściwości sorpcyjne. Sorpcją
powietrzne i cieplne, wpływa na procesy biologiczne, chroni glebę przed odżywczych w postaci łatwo przyswajalnej dla roślin, co stanowi ochronę gleby nazywa się jej zdolność do pochłaniania gazów i par z powietrza,
erozją, zmniejsza nakład siły podczas przed wypłukiwaniem tych składników przez wody opadowe-koloidy cząsteczek i jonów z roztworów
mechanicznej uprawy roli. Czynnik powodujące niszczenie: mechaniczne humusowe spełniają rolę spoiwa niezbędnego dla tworzenia się korzystnej i oraz mikroorganizmów i cząstek glebowych z zawiesin. Na wł. sorp. gleb
(deszcze, ciężkie gruzełkowatej struktury gleby-ma dobry wpływ na pojemność wodną gleb wpływają m.in: rozdrobnienie fazy stałej gl. pH, porowatość. Sorp.
narzędzie rolnicze), fizykochemiczne (ługujące działanie wody opadowej, oraz na kształtowanie się potencjału oksydacyjno-redukcyjnego . warunkuje żyzność gl. Wyróżnia się następujące rodzaje sorpcji:
zakwaszanie gleby Rola próchnicy (ujemna): - s. mechaniczna - sorpcja mechaniczna polega na mech. zatrzymywaniu w
spowodowane wymywaniem jonów wapnia, zasolenie gleby), biologiczne -rozpuszczalne w wodzie fulwokwasy mogą powodować nadmierne wolnych przestrzeniach gleb zawiesin oraz mikroorga-nizmów zawartych w
(mineralizacja substanjci zakwaszenie gleby oraz sprzyjać wypłukiwaniu z niej wielu cennych roztworach glebowych. S. mech. wpływa w znacznym stopniu na
organicznej). Czynniki wpływające na utrzymanie właściwej struktury: składników, co w konsekwencji może być przyczyną wyjałowienia górnych rozmieszczenie mikroorganizmów w profilu glebowym oraz na tworzenie się
mechaniczna uprawa roli, warstw gleby. warstw trudno przepuszczalnych w glebie.
racjonalne nawożenie, odpowiednie zmianowanie upraw(płodozmian) Próchnica glebowa jest wskaz
nikiem aktywności i kierunku biologicznych - s. fizyczna - polega na zatrzymywaniu przez rozdrobnione składniki stałe
-barwa:informuje o określonym składzie chemicznym(próchnica, tlenki i procesów glebowych oraz wykładnikiem biologicznej charakterystyki gleby mikroorga-nizmów, cząsteczek zw. chem., pary wodnej, CO2, O2,
wodorotlenki żelaza, kwarc), tym samym informuje czy gleba jest żyzna i siedliska, co wynika z produktów biologicznego przetworzenia azotu i innych.
zasobna w składniki mineralne. Na barwę wpływa również stan pośmiertnych szczątków roślin i zwierząt.
nawilgotnienia, stan rozdrobnienia, struktura gleby, kierunek procesów Typy siedlisk leśnych - określony typ próchnicy, gdzie lasom, lasoborom i
glebotwórczych. borom przyporządkowane są trzy podstawowe typy próchnicy  mull, moder
i mor.
- s. chemiczna - Sorpcja chemiczna polega na wytrącaniu się trudno proces przemywania (płowienia, lessiważu) - polega na przemieszczaniu się Chemiczna degradacja gleb jest związana z intensywnym nawożeniem,
rozpuszczalnych soli w glebie w wyniku reakcji jonów znajdujących się w w głąb profilu glebowego wymytych z wyżej leżących poziomów cząstek które powoduje zakłócenie równowagi jonowej, przez niewła-ściwe dobranie
roztworze glebowym. Np. jeśli do gleby zawierającej CaCO3, a więc koloidalnych będących w stanie rozproszenia bez ich uprzedniego rozkładu. proporcji nawozów. Stosowa-nie zbyt dużych dawek nawozów,
zawierającej w roztworze glebowym Ca(HCO3)2, doda się siarczanu (VI) Przemywanie odbywa się przy słabo kwaśnym odczynie gleby. szczególniejednorazowo, powoduje, że nie są one całko-wicie
magnezu MgSO4, wówczas następuje s. chem. anionu SO42-. Ca(HCO3)2 + proces glejowy - polega na redukcji różnych mineralnych związków (Fe, wykorzystywane przez rośliny. Nadmiar jest więc wymywany do wód
MgSO4 = Mg(HCO3)2 + CaSO4 S. chem. ulegają w glebie przede Mn, i in.) utworu glebowego w warunkach nadmiernej wilgotności gruntowych i rzek, co prowadzi do ich zanieczyszczenia i eutrofizacji. Zbyt
wszystkim aniony, np.: SO42-, CO32-, PO43-, HPO42-, H2PO4-. Dzięki s. (utrudnionego dostępu powietrza). Związki żelaza 3+ mające zabarwienie duże dawki nawozów sztu-cznych zaburzają rozwój organizmów glebo-
chem. następuje zatrzymanie w glebie pewnych składników, które odgrywają żółtordzawe lub brunatnordzawe przechodzą w wyniku tego biochemicznego wych, powodują zmiany jakościowe i ilościo-we flory i fauny glebowej.
ważną rolę w rozwoju roślin. procesu przy udziale mikroorganizmów beztlenowych w obecności Zwiększenie nawo-żenia, szczególnie azotowego prowadzi do inwazji traw
- s. wymienna  polega na wymianie jonów, która zachodzi pomiędzy substancji organicznej w związki żelaza 2+ przybierając formę ruchliwą, a nitrofilnych, np: perzu kosztem roślin dwuliściennych, zwłaszcza motylko-
stałymi składnikami gl. a roztw. glebowym. zjawisko to może następować wskutek tego są wymywane przez wych. Następuje także zanik mikoryzy, która stanowi ochronę przed
dzięki obecności grup kwaso-wych (karboksylowych  COOH, fenolowych  wodę wsiąkającą lub niekiedy mogą się skupiać tworząc konkrecje żelazisto pobieraniem nadmiaru składników mineralnych i kumulowaniem ich w
OH)znajdujących się w zw. tworzących próchnicę. - manganowe. W wyniku procesu glejowego poziomy lub warstwy zasobne roślinach.
- s. biologiczna - spowodowana jest przez żywe organizmy zamieszkujące w związki żelaza i manganu przybierają barwę zielonkawą, niebieskawą lub Zawodnienie gleby to trwałe lub sezonowe podwyższenie poziomu wód
glebę. Polega ona na pobieraniu związków mineralnych przez korzenie roślin popielatą. (oglejenie odgórne - opadowe i dolne - wody gruntowe). gruntowych powyżej zasięgu głównych mas korzeni. Przyczyny zawodnień
i mikroorganizmy. W ten sposób składnik zatrzymywany przez organizm jest proces brunatnienia gleb - wietrzenie minerałów glebowych, głównie to: spiętrzenie wody w zbiornikach wodnych zaporowych, mokre
dla innych niedostępny, aż do uwolnienia go po obumarciu organizmu. S. glinokrzemianów, zawierających w swoim składzie żelazo. Żelazo składowiska odpadów, a także składowiska odpadów stałych, nasypy
biol. chroni subst. rozp. w wodzie przed wymyciem uwolnione w czasie wietrzenia osadza się na powierzchni cząstek kolejowe, obwałowania cieków. Dzieje się tak dlatego, ponieważ ciśnienie
11.Odczyn gleb. Czynniki naturalne i antropogeniczne wpływające na glebowych, dając brunatne zabarwienie. wywierane przez duże masy ziemi zniekształca podłoże i uniemożliwia
odczyn gleb. Wpływ odczynu na przebieg procesów glebowych i Proces murszenia polega kurczeniu się i rozpadzie na drobne ziarna masy odpływ wód podziemnych, powodując lokalne spiętrzenia. Skutkiem
przyswajlność składników pokarmowych. Właściwości buforowe gleb. organicznej: gytji (ciemny muł jeziorny zawierający rozpoznawalne szczątki zawodnień jest brak tlenu w glebie, co powoduje bumieranie roślin,
Kwasowość powodują jony H+. O zawartości tych jonów decydują kwasy: organiczne, pochodzące głównie z planktonu), mułu lub torfu, na skutek znajdujących się na danym terenie. Może ono powodować też zmianę
H2CO3, H2SO4, H3PO4, octowy, szczawiowy, kw. huminowe i fulbowe. utraty przez nią wody. Zachodzi w odwodnionych warstwach gleb charakteru terenu, np. zabagnienie i ogólną degradację. Zbyt wysoki poziom
Jony H+ występują zarówno w roztworze gl. jak i kompleksie sorpcyjnym bagiennych. Szybkość murszenia zależy od rodzaju materii organicznej wód może być przyczyną skażenia gleb subst. toksycznymi, np. H2S i
gl. W związku z tym wyróżnia się: kw. czynną (oznacza się ją w wodzie dest. ulegającej temu procesowi, stopnia jej rozdrobnienia oraz głębokości siarczków, ponieważ w gl. ubogiej w tlen następuje redukcja zw. Fe i Mn,
i określa ilość wolnych jonów H+ występujących w roztw. gl.) i kw. odwodnienia (wielkości obniżenia lustra wód gruntowych). W trakcie siarczanów, azotanów i fosforanów.
potencjalną (wywołana przez jony H+ i Al3+ związane przez kompleks procesu murszenia masa torfowa przestaje narastać, okresowo zmniejsza się Zmęczenie gleb  okresowe załamanie równowagi biol. gleby wywołane
sorpc. gl.; dzieli się ją na wymienną (ujawnia się w wyniku działania na jej wilgotność a zwiększa dopływ tlenu. Następuje rozkład biologiczny torfu czynnikami biol., chem. i fiz. Są to ujemne zmiany stanu biol. i właściwości
glebę roztw. KCl, który powoduje wyparcie pewnej ilości jonów H+ i Al3+ z i zachodzą zmiany stanu fizycznego torfu (pęcznienie i kurczenie substratu gleby, powodujące obniżenie się jej urodzajności w wyniku
kompl. sorpc. gl.) i hydrolitycznąJedną z najważniejszych przyczyn tego torfowego). jednostronnegoużytkowania. Objawem zm. gl. jest ciągłe zmniejszanie się
zjawiska jest pobieranie pożywienia przez roślinność, 14. Systematyka gleb. Kryterium wydzielenia jednostek systematyki. plonów, pomimo intensywnego nawożenia i uprawy. Występuje ono przy
ponieważ większość pokarmu przyswajają one w postaci jonów dodatnich, Budowa morfologiczna oraz właściwości głównych typów gleb powstałych długotrwałych uprawach monokulturowych, zwłaszcza roślin będących
których ubytek jest równoważony przez oddawanie do gl. jonów H+. Na w wyniku procesów glebotwórczych. Rozmieszczenie gleb na kuli ziemskiej edyfikatorami (zmieniają właściwości gleb), np. przy nieprzerwanej uprawie
wzrost kw. gl. wpływa też: brak skł. zasadowych w skałach macierzystych, w zależności od stref klimatycznych.Zróżnicowanie skały macierzystej, roślin motylkowych  koniczyny (wykoniczenienie) lub łubinu
przewaga opadów nad paro-waniem, która sprzyja wymywaniu skł. zas. i urozmaicona rzez
ba terenu, klimat sprzyjają tworze-niu się różnych (wyłubinienie). Spowodowane jest ono m.in. przez jednostronne
powoduje nasilenie pr. bielicowania, wprowa-dzenie do gl. nawozów szt., typów gleb. Wyróżnia się:Gleby bielicowe - są szczególnie wykorzystywanie składni-ków pokarmowych oraz nagromadzenie się w
działalność życio-wa mikroorg. i roślin wyższych (przyczynia się do rozpowszechnione na obszarze Polski. Są one bardzo kwaśne, ubogie w skł. glebieszkodliwych produktów przemiany materii wydzielanych przez rośliny
powstawania kwasów), zabiegi upra-wowe, ba podczas zbioru z pól usuwa min., próchnicę i wyka-zują małe wł. buforowe. Gl. te powstają przy udziale lub mikroorganizmy. Przyczyną zm. gl. mogą być też choroby i szkodniki
się wraz z roślinami duże ilości skł. zasadowych Ca, Mg, K, Na, kwaśne roślinności lasów iglastych, na skałach ubogich w zw. zas. Zasadniczym roślin uprawnych oraz oddziaływanie swoistych zw. chem. wydzielanych
deszcze, które są wynikiem zaniecz. pow. tl. S i N, które reagu-jąc z wodą czyn. powodującym bielicowanie są resztki org., np. szczątki szpilek lub przez rośliny. Występuje również pod uprawami lnu, tytoniu, zbożami,
tworzą kwasy, gospodarka leśna (pozyskiwanie drzew powoduje, że do kory. Zawierają one trudno rozkładające się subst. garbni-kowe. W wyniku użytkami zielonymi. Można mu przeciwdziałać poprzez znamionowanie
gruntu powraca mała część masy org. zgromadzonej przez drzewa, naturalny działalności grzybów zw. te ulegają przemianom w kwasy fulwowe, fenol i roślin, nawożenie organiczne.
obieg materii zostaje zachwiany, a w rezultacie gl. ulega zakw.W wyniku polifenole co prowadzi do silnego zakwaszenia podłoża. Powstałe subst. Degradacja fizyczna- możemy jej zapobiec poprzez okreslone
zakwaszenia następuje wymywa-nie z gl. składników pokarm.: K, Mg, Ca. reagują ze składnikami mineralnymi górnych warstw gleby. W wyniku tego kształtowanie pól uprawnych (np. Zapobiegać wymywaniu składników
Wraz z utratą subst. odżywczych zwiększa się zawartość trujących metali w procesu powstają rozpuszczalne połączenia org. - min. Częste deszcze odżywczycha na polach na stokach wzniesień)Degradacja chemiczna-
rozt. glebowym. Gwałtownie wzrasta rozpuszcz. zw. Al., Fe, Mn oraz wymywają je w głąb profilu glebowego tworząc jasny poziom. W głębszych zmiana właściwości gleby przez wprowadzenie do niej jakiś zanieczyszczeń
innych metali ciężkich. Zmniejszenie się dostępności subst. pokarm. Z warstwach gleby następuje z kolei rozkład części org. połączeń chemicznych.
równoczes-nym trującym działaniem metali prowadzi do uszkodzenia kompleksowych z równoczesnym uwalnianiem związanych z nimi kationów, degradacja biologiczna- stanowią ją mikroorganizmy chorobotwórcze,
korzeni, osłabienia i obniżenia odporności na choroby i szkodniki, co w np. jonów żelaza. Stąd właśnie pochodzi brunatne zabarwienie poziomów uniemożliwiają tym samym prowadzenie uprawy na danym terenie.
rezultacie prowadzi do obumierania roślin lub ich trwałego uszkodzenia. wymywania. Rekultywacja to działalność polegająca na przywróceniu wartości
Odczyn gl. wpływa na Gleby brunatne tworzą się z różnych, najczęściej bogatych w CaC03, skał użytkowej gruntom rolnym i leśnym. Dzieli się ją na: techniczną (obejmuje
aktywność biologiczną gl., zbyt duże zakwaszenie powoduje obumieranie macierzystych. W wytworzeniu tych gleb pomagają lasy liściaste lub czynność: uregulowanie stosunków wodnych, odtworzenie gleby metodami
edafonu glebowego, co przyczynia się do obniżenia jej wartości użytkowej. mieszane. Podczas rozkładu minerałów zostają uwolnione m.in. zw. Fe, które tech., np. przez nawożenie, budowę dróg dojazdowych, umacnianie skarp,
12. Edafon glebowy - mikroflora (bakteria, promieniowce, grzyby, glony), powlekając cienką warstwą cząstki gl. nadają gl. brunatnym brzegów terenów), i biologiczną (polega na stosowaniu zabiegów mających
mikrofauna (pierwotniaki, nicienie, skoczogonki. roztocze), mezofauna charakterystyczne rdzawobrunatne zabarwienie. Są średnio żyzne lub żyzne, na celu wytworzenie biol warstwy gleby; w tym celu stosuje się: uprawę
(wazonkowce, dżdżownice, stawonogi), makrofauna (krety, chomiki, króliki słabo kw. lub obojętne, typowe dla klimatu umiarkowanego. mech., nawożenie min. i org., wprowadzenie roślin glebotwórczych (rośliny
itp.). Rola i znaczenie edafonu w procesach glebowych i ich wpływ na Czarnoziemy występujące w Polsce wykszta-łciły się na podłożu lessowym. motylkowe, trawy).
żyzność gleb.Edafon to zespół organizmów żyjących w glebie, które Powstają z lessów w warunkach klimatu kontynentalnego i umiarkowanego Kierunki rekult.: rolniczy (polega na tworze-niu na nich użytków
stanowią jeden z podstawowych jej elementów. Zamieszkują one glebę do suchego przy udziale roślinności łąkowo-stepowej i leśno-stepowej. Ich zielonych, sadów, ogrodów działkowych, plantacji wieloletnich; gl. takie
głęb. 1m, największa ich liczba żyje jednak w bogatej w pożywienie cechącharakterystyczną jest intensywne gromadzenie się w nich próchnicy muszą się charakteryzować odpowiednim składem mech., zasobnością w skł.
warstwie ornej. Bez edafonu gleba nie byłaby zdolna do podtrzy-mania (3% - 4%) wysyconej kationami Ca i Mg, składników pokarmowych stąd ich pokarmowe), leśny (zagospod. nieużytków na cele gosp. leśnej tj.
produkcji roślinnej. Jego rozwój zależy od wielu czynników, m.in. od duża żyzność. Dzielą się na czarnoziemy leśnostepowe (żyz
niejsze) i szare produkcyjne nasadzenia lasów, zalesianie i zadrzewianie ochronne wokół
rodzaju gleby, jej wilgotności, temp., odczynu oraz dostatku pożywienia. W gleby leśne (wytworzone z uboższych lessów). W Polsce nieliczne, o charak- aglomeracji miejskich i śródpolne, pełniące rolę fitomelioracyjną,
skład ed. wchodzą m.in. bak-terie, promieniowce, grzyby, larwy owadów, terze reliktowym, powstałe podczas panowania bardziej suchego i ciepłego zadrzewianie terenów erodowanych).
pierścienice, wazonkowce, pajęczaki, a także drobne ssaki, jak krety, klimatu. Ze względu na wysoką produktywność wykorzystane pod uprawę Rekultywacja gruntów potencjalnie żyznych  są to obszary glebowe o
ryjówki, nornice i myszy. Skład procentowy ed. przedstawia się następująco: rolną. Współcześnie podlegają procesom brunatnienia i ługowania składzie mech. glin i utworów pyłowych. Są to utwory zasobne w K, Ca, Mg
40% - bakterie, 40% - grzyby i glony, 12% - dżdżownice, 5% - mezofauna, Gleby torfowe powstają w warunkach dużej wilgotności spowodowanej i mikroskładniki. Brak jest w nich N. Rekultywacja tych gruntów polega na
3% - mikrofauna. Część ed. tworzy ogniwo destruentów, inna bierze udział stałym, wysokim poziomem wody grunt. lub powierzch. W glebach tych ożywieniu biol. przez nawiezienie warstwy próchniczej lub intensywne
w tworzeniu próchnicy i warunkuje żyzność gleby. Np. grzyby zaopatrują stale zachodzi proces torfotwórczy. Polega on na odkładaniu się nawożenie org.
rośliny w wodę, sole min., subst. wzrostowe, bakterie asymilują azot z niecałkowicie rozłożonych resztek roślinności bagiennej przy słabym Rekultywacja gruntów jałowych  są to piaski luz
ne, słabo gliniaste i żwir.
powietrza i dostarczają go roślinom w formie przyswajalnej, dżdżownice dostępie powietrza. Cechą charakterystyczną gl. torf. jest struktura Są to tereny trudne do rekult. ze względu na brak zw. azotowych i wszelkich
drążą głęboko glebę, przyczyniając się do jej przemieszania i spulchniania. włóknista, która decyduje o ich wł. fiz.-chem. Naturalne lub sztuczne innych dostępnych zw. min.oraz brak koloidów zdolnych do zatrzymywania
13. Geologiczne procesy formowania gleb (aluwialne, deluwialne i obniżanie poziomu wód grunt. wywołuje w torfie proces mursze-nia. Przy iprzechowywania skł. pokarmowych. Piaski nie mają zdolności do
torfotwórcze). Glebotwórcze procesy powstawania gleb: procesy dużym dostępie tlenu masa org. ulega częściowej mineralizacji i intensywnej magazynowania wody, łatwo przesuchają. Rekultywacja polega na
wzbogacające wierzchnie poziomy glebowe w składniki biogenne humifikacji. W wyniku tych przemian w górnych warstwach profilu nawiezieniu warstwy próchniczej, intensy-wnym nawożeniu org. poprzez
(akumulacji substancji organicznej i zasolenia). procesy zubożające glebowego pows-taje tzw. poziom murszowy, w którym zanika char. budowa stosowanie osadów ściekowych, szlamu, kompostu. Korzystna jest uprawa
(przemywanie, bielicowanie, murszenie), procesy tzw. równowagi torfu. Gl. torfowe są rozpowszechnione na terenie całej Polski, a przede roślin na nawóz zielony (łubin, żyto).Rekultywacja gruntów leżących na
dynamicznej (brunatnienia, glejowe). wszystkim na obszarach Pobrzeża Bałtyckiego, Polesia oraz Pojezierzy - podłoży toksycznym  skażenie gleb powoduje zaburzenia pr. kiełkowania i
Proces aluwialny- proces nanoszenia przez rzekę materiału z którego Mazurskiego i Pomorskiego. wzrostu roślin. Gleby skażone solami Zn, Cu, PB charakteryzują się słabym
powstanie gleba Mady - typ gleb aluwialnych powstających w obrębie dolin rzecznych oraz rozwojem roślinności. Metale te gromadzą się w tkankach roślin. Skażeniu
Proces deluwialny- materiał nanoszony w wyniku osunięcia w terenach na terenach delt z materiału przynoszonego przez wodę. Charakterystyczną met. cięż. przeciwdziała się przez blokowanie ich. Dość dobry skutek odnosi
górzystychProces torfotwórczy- powstawanie gleby z materiałów roślinnych cechą mad jest występowanie w ich profilu gl. różnej grubości warstewek, nawożenie gleby naw. fosforowymi. W wyniku reakcji kationów met. cięż. z
Bielicowanie jest charakterystyczne dla gleb piaskowych znajdujących się różniących się od siebie barwą oraz skł granulometrycznym, anionami fosforanowymi powsta-ją nierozp. w wodzie zw., które nie są już
pod roślinnością leśną iglastą (sosna, świerk). Zasadniczym czynnikiem odpowiadających kolejnym, dużym wezbraniom wód, które zalewając dna takim zagrożeniem dla gl. Do oczyszczania gleb zanieczyszczonych
powodującym go są resztki org., które zawierają trudno rozkładające się dolin osadzają niesioną przez, siebie zawiesinę. Mady są przeważnie żyzne, metalami ciężkimi stosuje się też substancje o właściwościach chelatujących,
subst. garbnikowe. W wyniku działalności grzybów związki te ulegają mają zróżnicowaną zawartość próchnicy (1-8%). Mady tworzą siedliska np. drenaż roztworami EDTA (kwas wersenowy). Do oczyszczania gleb
przemianom w silne kwasy org. i pod ich wpływem rozkładają minerały lasów łęgowych. Wyróżnia się m.: rzeczne właściwe, rzeczne próchniczne i używa się również określone rośliny, które wykazują tendencję do
pierwotne i wtórne, co prowadzi do silnego zakwaszenia podłoża. Produkty rzeczne brunatne. W Polsce najlepiej wykształcone m. występują na terasach kumulowania niektó-rych pierwiastków, np. niektóre trawy mają zdolność do
ich rozkładu to rozpuszczalne w wodzie sole min. Al, Fe i P. Związki te w dolinach największych rzek (m.in. Wisły, Odry, Dunajca, Sanu), a także na pobierania z gleby Zn i unieruchamiania go w ścianach komórkowych. Wiele
migrują wraz z wodą w głąb profilu glebowego. Na miejscu pozostaje obszarze Żuław Wiślanych. gatunków roślin dobrze znosi wysoką zawartość met. cięż. w glebie, gdyż
krzemionka SiO2, która nadaje poziomowi wymywania jasno popielatą Rędzina - zasobna w wapń i próchnicę gleba wytworzona w procesie mają ograniczoną zdolność pobierania tych pierw. Fakt ten wykorzystuje się
barwę (bielico-wanie). Trudniej rozpuszcz. związki Al, Fe, P i subst. org. wietrzenia skal wapniowych, węglanowych i gipsowych, nierzadko z do rekul. gleb i hałd zawierających met. cięż. Oczyszcz. i rekult. gleb
kumulują się w poziomie wmy-wania. W wyniku bielicowania powstają gle- domieszką materiału lodowcowego: piasku i gliny (r. mieszane), o skażonych promieniotwórczo jest bardzo trudna i uciążliwa, jednak i tu
by b. kwaśne, ubogie w skł. min., próchnicę i wykazujące małe właściwości korzystnych wł. fiz. i słabo zasadowym odczynie, płytka. Spotykana na pd. poszukuje się metod, które pomogą usunąć te izotopy z gleby. W glebach
buforowe. Polski: na Wyżynie Kieleckiej, Wyżynie Lubelskiej, w jurze Krakowsko- kwaśnych następuje szybkie pobieranie przez rośliny promieniotwórczego
Częstochowskiej, w Tatrach i Pieninach. Zajmują one ok. 1% pow. Polski. izotopu 90Sr. Aby zahamować kumulowanie się tego nuklidu w organizmach
Gleby terenów górskich odznaczają się słabo wykształconym profilem, dużą stosuje się wapnowanie gleby. Podobne zabiegi stosuje się na glebach
kamienistością, najczęściej silnym zakwaszeniem.15. Główne kierunki skażonych 137Cs.
degradacji gleb związane z wpływem rolnictwa, ogrodnictwa. urbanizacji i
industrializacji. Podstawowe metody rekultywacji gleb zdegradowanych:
fizyko-chemiczne, chemiczne, biologiczne (w tym mikrobiologiczne).