LEKI UKA
ADU PRZYWSPÓA
CZULNEGO
Wpływają na przekaz
nictwo w synapsach między włóknami pozazwojo-
wymi układu przywspółczulnego a komórkami efektorowymi. Działają:
" bezpośrednio  na receptory postsynaptyczne
" pośrednio  przez wpływ na ilość neuroprzekaz
nika w szczelinie sy-
naptycznej
LEKI PARASYMPATYKOMIMETYCZNE (CHOLINOMIMETYCZNE)
SÄ… to leki pobudzajÄ…ce receptory muskarynowe:
" bezpośrednio  agoniści receptorów muskarynowych
estry choliny
alkaloidy cholinomimetyczne
" pośrednio  inhibitory acetylocholinesterazy  przez hamowanie ak-
tywności AChE ę! stężenia ACh w przestrzeni synaptycznej
Leki pobudzające bezpośrednio receptory muskarynowe
Ich budowa chemiczna jest zbliżona do ACh  mogą bezpośrednio wią-
zać i pobudzać receptory cholinergiczne.
1. Estry choliny: (obecnie praktycznie stosowany jedynie karbachol)
Acetylocholina
" działa na receptory muskarynowe i nikotynowe
" jest bardzo szybko rozkładana przez acetylocholinesteraze
(AChE) i nieswoistÄ… cholinesterazÄ™ osoczowÄ… (ChE) dlatego
praktycznie nieużywana
Metacholina (²-metylocholina + kw. octowy)
" działa na receptory muskarynowe i słabo na nikotynowe
" rozkładana powoli przez AChE, nie rozkładana przez ChE
" silnie działa na układ sercowo-naczyniowy i silnie rozszerza na-
czynia obwodowe
" stosowana dawniej w częstoskurczu napadowym pochodzenia
przedsionkowego, leczeniu atonii pooperacyjnej, diagnostyce za-
trucia atropinÄ…, jako lek prokinetyczny
1
Karbachol (cholina + kw. karbaminowy)
" działa na receptory muskarynowe i nikotynowe
" wzmaga uwalnianie ACh z części presynaptycznej
" nie rozkładany przez AChE
" nie wchłania się z przewodu pokarmowego, nie przenika do mó-
zgu
" słabo działa na układ sercowo-naczyniowy, nie obniża RR
" stosowany w jaskrze
Betanechol (²-metylocholina + kw. karbaminowy)
" działa wybiórczo na receptory muskarynowe
" nie rozkładany przez AChE
" nie przenika do OUN
" słabo działa na układ sercowo-naczyniowy
" stosowany był w atonii przewodu pokarmowego, refluksie żo-
łądkowo-przełykowym, atonii pęcherza moczowego
2. Alkaloidy cholinomimetyczne
Pilokarpina
" działa głównie na receptory muskarynowe
" wchłania się z przewodu pokarmowego i przenika do mózgu
" nasila wydzielanie potu, łez, śliny, śluzu
" nasila czynności wydzielnicze gruczołów żołądka, trzustki, jelit
" stosowana w:
o leczeniu jaskry (powoduje rozciÄ…ganie trabeculum)
o w celu zwiÄ™kszania wydzielania Å‚ez i Å›liny w zespole Sjögr-
ena, po radioterapii nowotworów w obrębie głowy
o jontoforeza pilokarpinowa w diagnostyce mukowiscydozy
Arekolina
" stosowana w weterynarii  środek przeciwrobaczy
Muskaryna
" występuje w niektórych grzybach (strzępiaki, lejkówki)
" ma znaczenie wyłącznie toksykologiczne
2
3. Inhibitory cholinesterazy
" Wiążą się z acetylocholinesterazą hamując jej aktywność:
ę! stężenia ACh w szczelinie synaptycznej nasilają i przedłużają
działanie ACh na receptory muskarynowe i nikotynowe.
" Pobudzenie receptorów muskarynowych następuje wcześniej i po
podaniu dawek mniejszych niż pobudzenie receptorów nikotynowych
w zwojach i w płytce motorycznej.
Odwracalne inhibitory cholinesterazy
Fizostygmina
" naturalny alkaloid bobu kalabryjskiego
" wchłania się z przewodu pokarmowego, przenika do OUN
(zawiera trzeciorzędowy atom azotu)
" silnie działa na serce i przewód pokarmowy
" zastosowanie:
" leczenie zespołu cholinolitycznego po zatruciu atropiną,
TLPD, pochodnymi fenotiazyny
" atonia jelit
" jaskra
Neostygmina (Polstygmina, Prostygmina)
" słabo wchłania się z przewodu pokarmowego, nie przenika
do OUN (czwartorzędowy atom azotu)
" działa głównie na receptory w płytce nerwowo-mięśniowej
" silne działanie na przewód pokarmowy i pęcherz moczowy
" zastosowanie:
" diagnostyka i leczenie myasthenia gravis
" pooperacyjna atonia jelit i pęcherza moczowego
" odwracanie bloku nerwowo-mięśniowego po środkach
zwiotczajÄ…cych
" jaskra
Pirydostygmina
" działanie słabsze, łagodniejsze i dłuższe od działania
neostygminy; mniej działań niepożądanych
" zastosowania podobne jak neostygminy
3
Edrofonium
" bardzo krótki czas działania (10 minut)  stosowane w dia-
gnostyce myasthenia gravis
Ambenonium
" 6 x silniejsze od neostygminy
" stosowane w myasthenia gravis, pooperacyjnej atonii jelit i
pęcherza moczowego
Galantamina
" wybiórczy, odwracalny inhibitor AChE oraz allosteryczny
modulator receptora nikotynowego
" działa w obrębie synaps układu nerwowego oraz w płytce
nerwowo-mięśniowej
" może upośledzać czynność wątroby
" zastosowanie:
" objawowe leczenie choroby Alzheimera
" myasthenia gravis
" choroby przebiegające z uszkodzeniem nerwów obwo-
dowych i upośledzeniem przewodnictwa nerwowo-
mięśniowego:
" zapalenie nerwów obwodowych,
" postępujący zanik mięśni,
" zapalenie nerwu twarzowego
" atonia pęcherza moczowego
" odwracanie bloku nerwowo-mięśniowego po środkach
zwiotczajÄ…cych
Donepezil, Riwastygmina
" inhibitory AChE zlokalizowanej w zakończeniach nerwo-
wych w CUN (1000 x silniejsze powinowactwo niż do choli-
nesterazy butyrylowej)
" stosowane w łagodnej i średnio ciężkiej postaci otępienia w
chorobie Alzheimera  mają poprawiać funkcje poznawcze
4
Nieodwracalne inhibitory cholinesterazy
" pestycydy (poch. kw. ortofosforowego), insektycydy (poch.
kw. karbaminowego), środki bojowe (Sarin)
" znaczenie terapeutyczne jest bardzo ograniczone: były stosowane
w leczeniu jaskry  fluostygmina, ekotiopat
" dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego, błon śluzowych i
skóry, mogą przenikać do OUN  bardzo toksyczne
o Objawy zatrucia sÄ… charakterystyczne dla pobudzenia u. przy-
współczulnego:
ślinienie, łzawienie,
zwężenie z
renic,
duszność,
kurczowe bóle brzucha, biegunka,
bradykardia
jeżeli substancje te przenikną do CUN, dodatkowo występują
objawy pobudzenia cholinergicznego, drgawki, śpiączka.
o Leczenie zatrucia:
intubacja, tlenoterapia
płukanie żołądka z dodatkiem węgla aktywowanego
i.v. atropina  w zależności od pojawiania się objawów atro-
pinizacji nawet do kilku gramów
reaktywatory AChE  pralidoksym, obidoksym
Serum-Cholinesterase  preparat oczyszczonego enzymu z
osocza ludzkiego
5
Zastosowanie leków parasympatykomimetycznych
1. Atonia przewodu pokarmowego
Po operacjach jamy brzusznej i w przebiegu chronicznych zaparć 
neostygmina, pirydostygmina.
2. Atonia pęcherza moczowego
W zapobieganiu zalegania moczu, spowodowanego atonią ściany
pęcherza moczowego  pirydostygmina, neostygmina.
3. Myasthenia gravis
Zwiększenie stężenia ACh w szczelinie synaptycznej płytki nerwo-
wo-mięśniowej dzięki stosowaniu inhibitorów AChE  neostygminy
i pirydostygminy.
Edrofonium służy do diagnostyki nużliwości mięśni.
4. Jaskra
W jaskrze wąskokątowej zwężenie z
renicy ułatwia odpływ płynu z
przedniej komory oka i powoduje obniżenie ciśnienia śródgałkowe-
go. Dospojówkowo stosuje się neostygminę, pilokarpinę.
W jaskrze szerokokątowej leki cholinomimetyczne również wywie-
rają działanie terapeutyczne, choć jest ono niezależne od działania
rozszerzajÄ…cego z
renicę, mechanizm jego działania jest niejasny.
5. Zatrucia
W zatruciach lekami cholinolitycznymi, TLPD lekami przeciwhista-
minowymi stosuje siÄ™ fizostygminÄ™ i pirydostygminÄ™.
6. Choroba Alzheimera
Inhibitory ośrodkowej AChE prowadzą do poprawy funkcji poznaw-
czych  galantamina, donepezil, riwastygmina
Dawniej leki z tej grupy stosowano również w refluksie żołądkowo-
przełykowym (GERD), zaburzeniach rytmu serca
6
Działania niepożądane parasympatykomimetyków
" Stosowanie leków parasympatykomimetycznych powoduje działa-
nia niepożądane wskutek wpływu na receptory muskarynowe i ni-
kotynowe
" Leki o działaniu na receptory muskarynowe mogą spowodować:
zwężenie z
renic, zaburzenia akomodacji, Å‚zawienie, poty, wymioty,
biegunkÄ™, skurcze jelit, bradykardiÄ™, zaburzenia rytmu serca,
duszność.
" Leki o działaniu na receptory nikotynowe mogą spowodować:
Drżenia mięśniowe, skurcze mięśniowe, osłabienie mięśniowe.
Rzadko objawy pobudzenia OUN: niepokój, zab. snu, lęki.
" Wpływ na serce i układ krążenia zależy od profilu działania leku i
wielkości zastosowanej dawki wskutek pobudzania zarówno układu
przywspółczulnego jak i zwojów układu współczulnego w związku z
czym
" może wystąpić bradykardia ale też tachykardia,
" ciśnienie tętnicze zwykle wzrasta
" rozszerzają się naczynia krwionośne skóry
" Stosowanie leków cholinomimetycznych miejscowo do worka spo-
jówkowego jest przeciwwskazaniem do prowadzenia pojazdów 
zaburzenia akomodacji.
" Przez nieuszkodzoną rogówkę leki cholinomimetyczne wchłaniają
się w minimalnych ilościach, które nie wystarczają do wywołania
działania ogólnego. Mogą się one wchłonąć przez błonę śluzową
nosa  dlatego po podaniu leku do oka należy ucisnąć tkanki po-
krywajÄ…ce przewody Å‚zowe przez ok. 2-3 min.
Przeciwwskazania
" Astma oskrzelowa  powodują skurcz oskrzeli i zwiększone wydzie-
lanie śluzu
" Nadczynność gruczołu tarczowego  mogą wywołać zaburzenia
rytmu serca
" Niewyrównana niewydolność krążenia  działają inotropowo (-)
" Choroba wrzodowa  pobudzają wydzielanie żołądkowe
" Choroba Parkinsona  zwiększają przewodnictwo cholinergiczne w
mózgu
" Stany zapalne lub uszkodzenie gałki ocznej są przeciwwskazaniem
do podawania miejscowego do worka spojówkowego
7
LEKI PARASYMPATYKOLITYCZNE (CHOLINOLITYCZNE)
Obecnie sÄ… to tylko leki blokujÄ…ce postsynaptyczne receptory muskary-
nowe. Nie ma leków wpływających na ilość acetylocholiny.
Leki blokujÄ…ce receptory muskarynowe:
1. Naturalne: (wilcza jagoda, lulek czarny, bieluń dziędzierzawa)
Atropina:
" alkaloid wilczej jagody (Atropa belladonna)
" antagonista receptorów M1, M2, M3
" wchłania się z przewodu pokarmowego, łatwo przenika barierę
krew-mózg
" podana do worka spojówkowego może się wchłonąć, powodując
uogólnione działania niepożądane
" powoduje silne pobudzenie OUN
" zastosowania:
" reanimacja krążeniowo-oddechowa (w asystolii)
" premedykacja przed znieczuleniem ogólnym
" leczenie bradykardii
" okulistyka  rozszerzenie z
renicy, badanie refrakcji u dzieci
" zatrucie inhibitorami AChE i glikozydami naparstnicy
Hioscyna (skopolamina)
" alkaloid lulka czarnego (Hyoscyamus niger)
" w praktyce lekarskiej najczęściej używane pochodne  bromo-
wodorek, butylobromek:
" niewybiórczo blokuje receptory muskarynowe
" w odróżnieniu do atropiny ma działanie depresyjne na CUN
" działa silnie spazmolitycznie na przewód pokarmowy, drogi żół-
ciowe i moczowe
" zastosowanie:
" stany spastyczne przewodu pokarmowego
" kolka jelitowa, kolka nerkowa
" przeciwwymiotnie  choroba lokomocyjna
" premedykacja
" diagnostyka niedrożności jajowodów
8
2. Syntetyczne
A Stosowane w okulistyce (krótko działające)  Tropikamid, Homa-
tropina, Eukatropina
B Stosowane jako spazmolityki
Butylobromek hioscyny
" słabo wchłaniany z przewodu pokarmowego, słaba penetracja
do CUN
" stosowany p.o., p.r., i.v., i.m.
Oksyfenonium, Adyfenina
" nie przenikajÄ… do CUN
" działają łagodnie spazmolitycznie na mięśnie gładkie przewo-
du pokarmowego, dróg moczowych
C Selektywni antagoniści receptorów M
Pirenzepina, Telenzepina
" wybiórczy antagoniści receptorów M1 w żołądku
" do OUN przenikają w minimalnych ilościach
" silnie hamują wydzielanie kwaśnego soku żołądkowego 
dawniej używane w leczeniu choroby wrzodowej
Ipratropium
" słabo wchłania się z przewodu pokarmowego, nie przenika do
OUN
" podawany wziewnie działa bronchospazmolitycznie  stoso-
wany w astmie oskrzelowej
D Stosowane w leczeniu choroby Parkinsona
Biperyden, Pridinol
" dobrze przenikajÄ… do OUN
" poprzez blokowanie receptorów muskarynowych przywracają
w CUN równowagę pomiędzy acetylocholiną a dopaminą
" stosowane w chorobie Parkinsona, dyskinezach po neurolep-
tykach
9
Zastosowania leków parasympatykolitycznych
1. Stany skurczowe mięśni gładkich
W stanach skurczowych przewodu pokarmowego, dróg żółciowych,
moczowodów, macicy stosuje się leki blokujące receptory muska-
rynowe: atropinÄ™, bromowodorek hioscyny, oksyfenonium
2. Biegunki
Hamowanie perystaltyki jelit uzyskuje siÄ™ podajÄ…c atropinÄ™, hioscy-
nÄ™ lub oksfenonium.
3. Stany skurczowe dróg oddechowych
Stosowany w kombinacji z innymi lekami w astmie oskrzelowej 
bromek ipratropium
4. Diagnostyka okulistyczna
Rozszerzenie z
renicy uzyskuje siÄ™ po miejscowym podaniu atropi-
ny, bromowodorku hioscyny.
5. Zaburzenia rytmu serca
Atropina powoduje przyspieszenie rytmu w bradykardii, stosowana
jest również w NZK na podłożu asystolii
6. Premedykacja przedoperacyjna
Leki cholinolityczne powodują zmniejszenie napięcia nerwu błęd-
nego i zmniejszenie wydzielania śluzu w drogach oddechowych,
działanie przeciwwymiotne. Skopolamina działa ponadto depresyj-
nie na OUN.
7. Choroba lokomocyjna
Atropina i skopolamina działają przeciwwymiotnie w wymiotach
pochodzenia błędnikowego prawdopodobnie w wyniku hamowania
ośrodków w rdzeniu przedłużonym.
8. Choroba Parkinsona
W leczeniu wykorzystywane jest silne działanie ośrodkowe synte-
tycznych leków cholinolitycznych.
9. Moczenie nocne
Atropina.
10. Zatrucia
Leczenie zatruć substancjami cholinomimetycznymi, a zwłaszcza
inhibitorami AChE.
11. Choroba wrzodowa (obecnie nie stosowane)
Leki cholinolityczne, działające na receptory M1 - pirenzepina i te-
lenzepina powodują zmniejszenie wydzielania soku żołądkowego.
10
Działania niepożądane leków cholinolitycznych
" zaburzenia akomodacji,
" suchość błon śluzowych,
" wzdęcia, zaparcia,
" zaleganie gęstego śluzu w drogach oddechowych,
" przyspieszenie rytmu serca, częstoskurcz,
" podwyższenie temperatury ciała.
" W przypadku leków przenikających do OUN  objawy ośrodkowego
zespołu cholinolitycznego: niepokój, pobudzenie ruchowe, halucy-
nacje (wzrokowe), majaczenie, śpiączka, śmierć.
" przeciwwskazane jest prowadzenie pojazdów mechanicznych (przy
zastosowaniu ogólnym i miejscowym).
" niektóre inne grupy leków mają również właściwości blokowania
receptorów muskarynowych  TLPD, niektóre neuroleptyki i in.
Przedawkowanie:
" Maksymalne rozszerzenie z
renic, zaburzenia widzenia, światło-
wstręt, suchość błon śluzowych, zab. połykania, wymioty, dusz-
ność, suchość i zaczerwienienie skóry, znaczne podwyższenie tem-
peratury ciała, częstoskurcz, zatrzymanie oddawania moczu, nie-
pokój, zachowania agresywne, halucynacje, śpiączka.
" Zatrucia są szczególnie groz
ne u dzieci i często kończą się śmiercią
" Leczenie: płukanie żołądka zawiesiną z węglem aktywowanym,
osmotyczne środki przeczyszczające, fizostygmina
Przeciwwskazania do stosowania leków działających cholinoli-
tycznie:
" Jaskra
" Przerost gruczołu krokowego
" Zaparcia
" Zwężenia przewodu pokarmowego i dróg moczowych
" Choroba niedokrwienna serca
" Zaburzenia rytmu serca
" Tyreotoksykoza
" Myasthenia gravis
11