Ustrój szkolny to ogół instytucji szkolnych i pozaszkolnych powołanych do oddziaływania pedagogicznego na dzieci, młodzież i dorosłych.
Problemy:
1. Karol Wielki jako prekursor budowy ustrojów szkolnych.
Próba budowy ustroju szkolnego w Polsce pozaborowej.
Ustawa Jędrzejowiczowska - próba skonsolidowania systemu szkolnego.
Reformy w okresie PRL.
Karol Wielki (742-814)
-nadrzędnym celem Karola Wielkiego była odbudowa cesarstwa rzymskiego. W 800r. papież Leon III koronował go na cesarza. Aktu koronacji nie uznało cesarstwo wschodnie, co doprowadziło do wybuchu wojny z Bizancjum.
-Król Franków (od 768r.)
-objął rządy po śmierci ojca, Pepina Małego (z Karolingów)
-doprowadził do powiększenia terytorium (przez wojny)
-wyprzedzał swoją epokę
-powszechność nauczania
-był władcą niezależnym - z nikim nie dzielił rządów
-reformy mniejsze (na dworze): zniknął urząd majordoma, ustalono obowiązki głównych dostojników dworskich
-zreorganizował państwo (zaczynając od reformy dworu)
Reformy Karola Wielkiego:
1. reforma sądownictwa
-zmiana częstotliwości zgromadzeń
-mianowanie na stałe ławników
-ogół wolnych mieszkańców spotykał się jedynie 3 razy do roku
-zmieniał ławników w zależności od typu spraw
2. reforma skarbu państwa
-podatki bezpośrednie spadły do minimum
-wzrosły daniny (np. myto)
-wzrosły wpływy ze zdobyczy wojennej
-wzrosła liczba wszelkiego rodzaju usług na rzecz króla → roboty społeczne
-ludność była zobowiązana do zapewnienia utrzymania i noclegu podróżującemu monarsze (oraz orszakowi i urzędnikom)
3. reforma monetarna
-spowodowana upadkiem handlu na zachodzie
-wprowadził monomentalizm srebrny
-podstawą był srebrny denar (wybijany po 240 sztuk z jednego funta czystego srebra)
-półdenary (obole), solidy (1 solid = 12 denarów), funt (1 funt = 20 solidów)
-nowy system przyjął się stopniowo na terenie całej europy
4. reforma administracyjna
-podzielił państwa na hrabstwa i marchie
-marchie okalały hrabstwa
-ustaleni hrabiowie (funkcje: sądownicze i ściągający daniny) otrzymywali ziemie w użytkowanie w zamian za wynagrodzenie
-hrabiowie przedstawiali sprawozdania z działalności
5. reforma szkolnictwa
-miała na celu podniesienie wykształcenia duchowieństwa frankijskiego
-reforma pisma i języka łacińskiego
-sprowadził wielkich uczonych, artystów i poetów z Irlandii, Anglii, Hiszpanii i Italii (mieli „wyczyścić” łacinę z naleciałości języków barbarzyńskich)
-poprawiona łacina stała się językiem międzynarodowym
-sam Karol Wielki nauczył się czytać i pisać w wieku 40 lat i chciał żeby jego dzieci oraz dzieci możnych także się nauczyli
6. reforma gospodarczo-społeczna
-system lenny (feudalny)
-hierarchia zależności (drabina feudalna, od góry: król, duchowni, rycerstwo, chłopi)
-seniorzy i wasale
-senior nadawał wasalowi lenno (ziemię), z którego wasal czerpał dochody
Inne:
-renesans karoliński
-założył szkołę pałacową w Akwizgranie → kształcili się tam urzędnicy, szkoła dla elit (bo uważał, że elity muszą być wykształcone)
-sprowadził na dwór specjalistów z całego świata (jako wykładowców)
-przedmioty: czytanie, pisanie, liczenie, astronomia, geografia, architektura, prawo, umiejętność pisania zarządzeń, medycyna
Szkolnictwo i stan oświaty w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości.
Sytuacja szkolnictwa i oświaty na przełomie XIX i XX wieku.
1918
-różne systemy szkolne odziedziczone po zaborach
-różny stan oświaty w poszczególnych dzielnicach kraju
-odmienne tradycje i przyzwyczajenia szkole
Stanisław Staszic działał na przekór, tłumaczył żeby uczyć się od zaborców w szkołach i nowych technologii w pracy. W przeciwieństwie do innych, którzy sabotowali pracę dla zaborcy i nie uczyli się w szkołach na terenie zaborów.
Po odzyskaniu niepodległości:
-ujednolicenie ustroju i poziomu szkolnictwa w całym państwie
-odrobienie zaległości i zaniedbań oświatowych okresu zaborów
-oświata to podstawa - siła narodu = wiedza obywateli
-brak pieniędzy na budowę nowych szkół
-wynajmowanie budynków (na wsiach wynajmowano chaty od chłopów - izbę do nauki, w tym samym pomieszczeniu nauczyciel musiał mieszkać „za parawanem”)
-klasy łączone
* pierwszy oficjalny akt ustawodawczy - „Dekret o obowiązku szkolnym” z dnia 7.02.1919r. zmierzający do ujednolicenia sytuacji szkolnej na terenie państwa
-obowiązkowe dla wszystkich dzieci w wieku szkolnym jest wykształcenie w zakresie szkoły powszechnej, w której nauka trwa 7 lat (do 14 roku życia)
-dwoistość systemu edukacji: ścieżka państwowa, ścieżka prywatna
-szkoły z 4- lub 5-letnią nauką
-także nauka w domu (guwernantki)
-w poszczególnych województwach obowiązek szkolny trwał różną ilość lat (z powodu nie zniesienia ustaw z czasów zaborów)
„Ustawa o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół powszechnych” z dnia 17.02.1922r.
-ten akt znosił wszystkie poprzednie ustawy
-w pierwszym okresie istnienia Polski niepodległej ustabilizowała sytuację szkolnictwa powszechnego (do 1922r.)
-tam, gdzie liczba dzieci w wieku szkolnym w obwodzie szkolnym nie przekraczała 60 - miała być organizowana jedna klasa (z jednym nauczycielem realizującym program nauczania początkowego 4 klas)
-61 - 100 dzieci - szkoła dwuklasowa (2 nauczycieli)
-101 - 150 dzieci - szkoła trzyklasowa (3 nauczycieli)
-300 i powyżej dzieci - pełna szkoła siedmioklasowa (7 nauczycieli)
-na wsiach na ogół szkoły jedno- i dwuklasowe
-wiele punktów wiejskich w ogóle bezszkolnych (fikcja powszechności i dostępności oświaty)
-szkolnictwo średnie po 1918r. Nie było powiązane z szkołą powszechną
-ośmioletnie gimnazja (przyjmowano do nich uczniów na podstawie egzaminu wstępnego/ po ukończeniu kursów przygotowawczych oraz po ukończeniu 4 klasy szkoły powszechnej)
Gimnazja:
-szkoły elitarne
-dostęp dla dzieci chłopskich i robotniczych był utrudniony
-nauka płatna
-ukończenie uniwersytetu było jedyną drogą na uniwersytet
Szkolnictwo zawodowe:
-na podbudowie programowej 5 klasy szkoły powszechnej (klasy rzemieślnicze i szkoły dokształcające)
-na podbudowie 7 klas (lub 4 klas gimnazjum)
-na podbudowie 6 klas gimnazjum (szkoły techniczne, handlowe, przemysłowe)
-OCZKO W GŁOWIE PAŃSTWA → przyjmowali wszystkich, którzy chcieli, bo tak bardzo byli potrzebni pracownicy w gospodarce
Szkolnictwo wyższe:
-Ministerstwo wyznań religijnych i oświecenia wydało ustawę „Ustawa o szkołach akademickich” z dnia 13.07.1920r. → podstawa prawna działania
-ustawa gwarantowała wolność nauki i nauczania oraz samorząd w granicach ustawy
-Uniwersytety w Warszawie, Krakowie, Lwowie, Poznaniu, Wilnie i katolicki - prywatny w Lublinie
-Politechniki w Warszawie i Lwowie
-Akademia Górnicza w Krakowie
-Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
-Wyższa Szkoła Handlowa w Warszawie
-Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie
-Akademia Weterynarii we Lwowie
Problemy reformy szkolnej i ustroju oświatowego (1918-1932)
-nie ma ustawowego i ujednoliconego całokształtu organizacji szkolnictwa
-zagadnienia systemu i organizacji szkolnictwa polskiego należały do najbardziej dyskutowanych
-ścierały się różne oświatowe koncepcje ustrojowe na różnych światopoglądach i postawach politycznych i społecznych, w rezultacie żadna koncepcja nie zwyciężyła
Sejm Nauczycielski (14-17.04 1919r. w Warszawie)
-wielki ogólnokrajowy zjazd nauczycielski
-dwie koncepcje: postępowa i umiarkowana
- postępowa: pragnąca organizować demokratyczny ustrój szkolny oparty na idei szkoły jednolitej
- umiarkowana/zachowawcza: pragnąca utrzymać wiele elementów systemów tradycyjnych
-uchwalił, że podstawą ustroju szkolnego powinna być szkoła powszechna 7-letnia dla dzieci w wieku 7-14 lat oraz szkoła średnia ogólnokształcąca 5-letnia nadbudowana nad szkołą powszechną
-obowiązek nauki miał kończyć się na szkole średniej
-na poziomie szkoły średniej powinno być organizowane szkolnictwo zawodowe
-i szkoły średnie ogólnokształcące i zawodowe miały uprawniać absolwentów do wstępowania do szkół wyższych
-kształcenie nauczycieli szkół powszechnych powinno obejmować okres kształcenia ogólnego w zakresie szkoły średniej ogólnokształcącej oraz okres kształcenia zawodowego w szkole pedagogicznej, co najmniej dwuletniej, o charakterze szkoły zawodowej
-ustrój i organizacja szkolnictwa powinny być zgodne z właściwościami psychicznymi narodu i potrzebami poszczególnych całości geograficzno-gospodarczych kraju
-powinny być oparte na jednolitych podstawach organizacyjnych w całym państwie → → → → system szkolnictwa w całym kraju TAKI SAM, ale mogę być różnice programowe w poszczególnych rejonach wynikające z tradycji i naleciałości
Osiągnięcia teorii i praktyki pedagogicznej w latach 1918-1939
Pierwszym aktem prawodawczym w dziedzinie szkolnictwa był dekret z dnia 7.02.1919r o obowiązku szkolnym.
Kolejnym aktem regulującym sprawy oświaty w państwie była ustawa szkolna uchwalona przez sejm 11.03.1932r. opracowana przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego pod kierunkiem Janusza Jędrzejewicza, wprowadzała reformę systemu szkolnego.
Szkoła Powszechna:
-szkoła powszechna obejmowała wszystkie dzieci w wieku od 7 do 14 roku życia
-nauczanie trwało 7 lat
-uczniowie otrzymywali wykształcenie ogólne
-program szkoły powszechnej obejmował przedmioty:
- humanistyczne- matematyczne- przyrodnicze- zajęcia praktyczne
Ministerstwo opracowało szczegółowy program nauczania szkoły powszechnej zawierający treści nauczania i wskazania metodyczne.
Przedmioty nauczania obowiązkowe w klasach 1-3 ustalone przez Ministerstwo to:
-religia (2 godziny w tygodniu)
-język polski (4-9 godziny w tygodniu)
-rachunki z geometrii (4 godziny w tygodniu)
-rysunki (2 godziny w tygodniu)
-roboty (3-4 godziny w tygodniu)
-śpiew (2 godziny w tygodniu)
-gry i gimnastyka (2-3 godziny w tygodniu)
Od IV do VII klasy - obowiązkowe przedmioty:
-przyroda (2-4 godziny w tygodniu)
-geografia (2 godziny w tygodniu)
-historia (2 godziny w tygodniu)
nieobowiązkowe:
-roboty kobiece (2 godziny w tygodniu)
Od klasy V do VII - w szkołach pracowało co najmniej 6-7 nauczycieli
-język obcy (3-4 godziny w tygodniu) - język francuski, niemiecki, angielski, łacina i greka
Szkoła Średnia:
-trwała 4 lata
-przyjmowano młodzież w wieku 14-18 lat
-szkolnictwo średnie ogólnokształcące podzielono na dwa główne typy:
- szkoły o podstawie wychowawczej matematyczno-przyrodniczej
- szkoły o podstawie wychowawczej humanistycznej
oraz:
- szkoły o podstawie wychowawczej z łaciną
- szkoły o podstawie wychowawczej z łaciną i greką - typu klasycznego
-kolejnym krokiem w tworzeniu nowych programów było przezwyciężenie werbalizmu
-zredukowano problem nauczania do 32 godzin tygodniowo
-postulowano wprowadzenie nowych metod nauczania:
- heurezy (uczenie myślenia)
- ćwiczeń laboratoryjnych
- wycieczek
- obserwacji
- samodzielnej pracy ucznia
-kolejny krok na drodze rozwoju szkolnictwa średniego to podział na dwa szczeble programowe:
- 3-letni przygotowawczy - otrzymał nazwę gimnazjum niższego (kończyło się małą maturą)
- 5-letni systematyczny - gimnazjum wyższe (duża matura)
Kształcenie i dokształcanie zawodowe:
-szkolnictwo zawodowe w okresie międzywojennym było słabo rozwinięte na skutek techniczno-ekonomicznego zacofania kraju
-szkoły zawodowe dzieliły się pod względem poziomu nauczania na:
- niższe
- średnie
- ponadśrednie
-każdy z poziomów edukacji zawodowej posiadał własny program nauczania
-pod względem kierunków kształcenia wyróżniono profile:
- przemysłowy- handlowy- rolniczy- ogrodniczy- gospodarstwa domowego
Szkoły zawodowe niższe:
-przyjmowano do nich absolwentów 4 i 5 oddziału szkoły powszechnej
-wiek kandydatów wynosił 15-16 lat
-nauka trwała od 2 do 4 lat, kończyła się egzaminem czeladniczym
-do szkół niższych o profilu handlowym przyjmowano absolwentów sześciu oddziałów szkoły powszechnej lub trzech klas gimnazjum ogólnokształcącego, nauczanie trwało 3 lata
Średnie szkoły zawodowe:
-przyjmowały absolwentów 6 i 7 oddziałów szkoły powszechnej lub 4 klas gimnazjum ogólnokształcącego
-nauka trwała od 3 do 5 lat
-absolwenci uzyskiwali na podstawie egzaminu tytuł technika
Ponadśrednie szkoły zawodowe:
-były przeznaczone dla absolwentów 6 klas gimnazjum ogólnokształcącego
-nauka trwała 3-3,5 roku
-podzielona była na semestry
-absolwenci po egzaminach zdobywali tytuł technika
Ze względu na niewielką ilość szkół zawodowych formą kształcenia było tzw. „terminowanie” u prywatnego majstra kończące się tytułem czeladnika.
Dla zdolniejszych czeladników, którzy odbyli 3-letnią praktykę organizowano dwu- lub trzyletnie szkoły mistrzów i nadzorców.
Szkolnictwo wyższe:
-szkoły akademickie dzieliły się na państwowe i prywatne
-naczelną władzę zwierzchnią miał Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
-nauczycielami byli profesorowie i docenci
-prawo do studiów przysługiwało wszystkim, którzy ukończyli średnią szkołę ogólnokształcąca
W Polsce powstał system szkół wyższych oparty na wzorze niemieckim.
Działalnością szkoły kierowały organa samorządowe, takie jak:
-Zebranie ogólne profesorów-Senat-Rektor
-Rady Wydziałowe-Dziekan
Na czele uczelni stoi Rektor.
Kształcenie nauczycieli:
-kadry nauczycielskie kształciły się początkowo w różnych typach szkół. Były to:
- Seminarium Nauczycielskie- Państwowe Kursy Nauczycielskie
- Pedagogia - od 1928r.- Instytuty
-przygotowanie do nauki w seminarium dawały dwuletnie preparandy przeznaczone dla kandydatów na nauczycieli w wieku 12-15 lat, którzy ukończyli 4-oddziałową szkołę powszechną
-w przygotowaniu kandydatów do zawodu nauczyciela ważna była praktyka pedagogiczna. Odbywano ją w:
- szkołach ćwiczeń przy seminariach
- szkołach powszechnych pełniących zastępczo obowiązki szkół ćwiczeń
-seminaria stosowały różne formy przygotowania nauczycieli do pracy w środowisku:
- kursy oświaty pozaszkolnej
- poznanie życia świetlicowego
- bibliotekarstwo
- prowadzenie chóru
-pomocniczymi zakładami kształcenia nauczycieli były Państwowe Kursy Nauczycielskie
-przyjmowały one kandydatów z wykształceniem ogólnym w zakresie najpierw czterech, a potem sześciu klas szkoły średniej
-stworzono twa typy kursów:
- dwuletni dla kandydatów po szóstej klasie szkoły średniej ogólnokształcącej (do 1928r.)
- jednoroczny dla kandydatów po maturze
-dużą popularnością cieszyły się Wyższe Kursy Nauczycielskie, które umożliwiały nauczanie jednej z grup przedmiotów:
- humanistycznych
- geograficzno-przyrodniczych
- fizyczno-matematycznych
- robót ręcznych
- rysunku
- śpiewu
- wychowania fizycznego
Reformy oświatowe w okresie PRL
Polska Rzeczpospolita Ludowa
Okres zniewolenia i zależności Polski od Związku Radzieckiego
-okres przedmiotowego podejścia do człowieka i upolitycznienia niemal każdej dziedziny życia narodu polskiego, w tym oświaty
-okres ogromnej biedy
Stan oświaty w Polsce po II Wojnie Światowej
-brak kadry nauczycielskiej (aresztowania, deportacje, wysiedlenia, egzekucje)
-brak aktualnych przepisów oświatowych
-brak pomocy szkolnej
-sześcioletnia przerwa dzieci i młodzieży w nauce szkolnej
-zawieszenie infrastruktury polskiej
-powojenna nędza
-migracja ludności na ziemie odzyskan-
22.07.1944r. - Manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego
-odbudowa szkolnictwa
-bezpłatne nauczanie na wszystkich szczeblach
-wprowadzenie przymusu szkolnego
Proces odbudowy szkolnictwa polskiego:
-sami otwierali szkoły i prowadzili w nich działalność dydaktyczno-wychowawczą
-brali udział w prowadzeniu spisu dzieci w wieku obowiązku szkolnego
-organizowali zbiórki podręczników i pomocy naukowych
-dokonywali remontów budynków szkolnych
-kompletowanie mebli i pomocy szkolnych
12.09.1994r. - wytyczne dotyczące organizacji szkół powszechnych 1944-1945
-ujednolicenie szkoły powszechnej by program wszystkich klas był jednoroczny
-jednakowy dla wszystkich szkół program nauczania, znoszący ich podział na 3 szczeble organizacyjne z ustawy Jędrzejewiczowskiej
Od listopada 1944r. wprowadzono zakaz pobierania opłat za naukę w szkołach podstawowych, a od 1945-46 wznowiono wszystkie poziomy i roczniki kształcenia
18-22.06.1945r. - Zjazd Nauczycielski
Na zjeździe nauczyciele postulowali by podstawą systemu szkolnego stała się 8-letnia i 8-klasowa szkoła powszechna jednolita dla miast i wsi poprzedzona obowiązkowym przedszkolem. Tego postulatu nie udało się jednak od razu zreazlizować.
Reforma strukturalna szkoły 1948r.
-powołanie 11-letniej szkoły ogólnokształcącej; 7-letnia szkoła podstawowa i 4-letnie liceum ogólnokształcące lub maturalna szkoła zawodowa
-podporządkowanie szkolnictwa zawodowego. Ministerstwo Oświaty, urbanizacja założeń polityki oświatowej o kształceniu integralnym ludności-chłopskiej jako podpory wiedzy ludowej (tu jest coś nie tak, ale nie wiem co, bo nie byłam na wykładzie!)
1948/49 Wzory Radzieckiej Ideologii Socjalistycznej
-podstawą działalności dydaktyczno-wychowawczej miał być Marksizm/Leninizm
-wychowanie patriotyczne miało być łączone z rozbudowaniem pozytywnych uczuć do narodów ZSRR
-wprowadzono język rosyjski jako obowiązkowy przedmiot nauczania w szkole podstawowej
-do programów nauczania i podręczników dodawano coraz więcej informacji o ZSRR
W sprawach oświatowych pierwszeństwo głosu miały Centralne Władze PZPR, potem Resort Oświaty i środowiska pedagogiczne.
Nad treścią programów nauczania czuwały:
-Państwowy Ośrodek prac programowych i badań pedagogicznych
-Centralny Ośrodek doskonalenia kadr oświatowych i jego odpowiedniki w terenie
Zatrudnienie nauczycieli opierało się na zaangażowaniu politycznym a nie posiadanych kwalifikacjach merytorycznych.
1956r. - dekret o obowiązku szkolnym
-obowiązek szkolny do końca szkoły podstawowej, jednak nie dłużej niż do roku szkolnego, w którym dziecko ukończy 16 lat.
2-5.05.1957r. na Zjeździe Oświatowym w Warszawie Związek Nauczycielstwa Polskiego postulował o oczyszczenie oświaty z ideologii Stalinizmu i określenie nowych celów wychowawczych szkoły.
Te cele to:
-usunięcie w 1959r. z programów nauczania sloganów ideologicznych
-reforma systemu i programów szkolnych z 1961r.
15.06.1961r. Ustawa o rozwoju systemu oświaty i wychowania
-nauczanie religii w kościele
-wydłużenie kształcenia do 12-13 lat
-wprowadzenie 8-klasowej szkoły podstawowej, 4-klasowego liceum ogólnokształcącego oraz 4/5-klasowych liceów i techników
-wprowadzenie 2-3-letniej zasadniczej szkoły zawodowej jako alternatywę kształcenia dla absolwentów szkoły podstawowej
-5-letnia licea pedagogiczne i studia pedagogiczne na podbudowie szkół średnich
Mankamenty ustawy:
-obowiązek ukończenia szkoły podstawowej doprowadził do obniżenia wymagań, gorszego przygotowania do nauki w liceum ogólnokształcącym i szkoły wyższej
-60% absolwentów po szkole podstawowej trafiało do 2-3-letniej zasadniczej szkoły zawodowej, do liceów trafiało 20%
-system szkolny nie wyrównywał szans uczniów z terenów wiejskich
-wykształcenie nie dawało gwarancji zatrudnienia
W 1971r. opracowano raport o stanie oświaty w PRL oraz wykonano liczne ekspertyzy.
Polska Akademia Nauk
13.10.1973r. Uchwała o wprowadzeniu reformy szkolnej i zobowiązania Rządu do przygotowania odpowiedniej ustawy
1971r. Ministerstwo Oświaty i Główna Komisja Prognozowania
Reforma szkolna - 10-letnia szkoła powszechna o jednolitym programie nauczania poprzedzona rocznym pobytem w przedszkolu. Wyrównywanie szans dzieci z terenów wiejskich.
W 1971r. podjęto decyzję o wdrożeniu reformy oświatowej od roku szkolnego 1978/79.
Przygotowano się do wdrożenia reformy lecz ostatecznie tego nie zrealizowano.
Przyczyny upadku reformy:
-komplikacje związane z niepokojami społecznymi
-spadek środków finansowych
-uchylenie reformy, odstępstwa od jej założeń
-likwidacja ośrodków metodycznych